Heros Tezeusz
Dla starożytnych bardzo często wzorami postępowania stawali się herosi. O ich życiu opowiadano wiele legend, które przekazywano z pokolenia na pokolenie. Herosi stanowili nieodłączny element greckich wierzeń.
Niejednokrotnie stawiano herosów na równi z bogami, przypisując im rolę półbogów i/lub potomków greckich bóstw.
Herosem mogła zostać po śmierci osoba o wybitnych osiągnięciach, która wzbudziła szacunek i podziw swoich współtowarzyszy. Herosami byli np. założyciele rodów lub miast, bohaterowie wojenni, prorocy, wynalazcy.
Warto wiedzieć, że w starożytnej Grecji groby herosów stanowiły miejsce kultu. W chwilach trwogi, niebezpieczeństwa ludzie starożytni modlili się do herosów, wierząc, że ci – jako najbliżsi opiekunowie – mogli im przyjść z pomocą.
1) W dowolnym słowniku sprawdź znaczenie słów: „heroiczny” i „heroizm”.
2) Rozważ, kogo w czasach współczesnych można nazwać herosem. Czy takie określenie jest zasadne? Czy mianem herosa można określić np. kolarza, który pokonał trasę o długości 250 kilometrów? Uzasadnij odpowiedź.
3) Czy w dzisiejszych czasach są potrzebni herosi? Czy potrafisz wskazać kilku współczesnych, bliskich tobie, herosów? Uzasadnij.
Kim był heros?
Grecy nazywali herosami przede wszystkim potomków bogów i ludzi. Do najsłynniejszych herosów – dzieci boga i śmiertelniczki – należeli Herakles, Achilles, Tezeusz i Perseusz. Do grona herosów zaliczano również potomstwo zrodzone wyłącznie z ludzi – warunkiem było dokonanie niezwykłych czynów (np. założenie miasta). Tak herosami stali się Edyp, Hektor, Jazon czy Odyseusz.
Tym, co łączyło większość herosów, była nie tylko boska krew płynąca w ich żyłach, lecz także potężna siła i wielka odwaga, dzięki którym pokonywali wszelkie przeszkody, walcząc z potworami, a nawet z samymi bogami.
Za jednego z największych herosów uważano Tezeusza, bohatera ateńskiego.
Kim byli jego rodzice? Urodziła go Ajtra, córka Pitteusa, mędrca‑króla Trojzeny. Pitteus, nie mogąc doczekać się wnuków, upił goszczącego u niego Egeusza (Ajgeusa), który rządził Atenami. Egeusz spędził miłosną noc z piękną dziewczyną i dlatego później uchodził za ojca Tezeusza, ale niewykluczone, że owym ojcem był bóg mórz Posejdon, który też został kochankiem Ajtry. Tezeusz zatem miał niejako dwóch ojców: boga i człowieka.
Wychowanie syna Egeusz powierzył królewnie z Trojzeny. Poprosił tylko, by chłopiec porzucił miejsce dzieciństwa dopiero wtedy, gdy będzie w stanie podnieść ogromny głaz, pod którym zostały ukryte miecz i sandały. Chodziło o to, aby młodzieniec ruszył w świat (a właściwie – do Aten), kiedy będzie dość silny, by przeciwstawić się innym pretendentom do władzy. Stało się to, gdy Tezeusz miał 16 lat.
Po zapoznaniu się z powyższymi informacjami wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Zastanów się i powiedz, w jaki sposób pochodzenie Tezeusza (według jednych źródeł uchodził za syna króla Aten, według innych był dzieckiem boga Posejdona) okazało się pomocne w życiu tego bohatera. Uzasadnij swoją opinię.
Wyjaśnij, dlaczego Egeusz schował pod kamieniem sandały i miecz. W odpowiedzi uwzględnij symboliczne znaczenie tych przedmiotów.
Zanim jeszcze Tezeusz podniósł głaz, zrobił coś, czego w Grecji wcześniej nie praktykowano: zgolił przód głowy. Później pomagało mu to w trakcie walk. Jak sądzisz, dlaczego? Uzasadnij odpowiedź.
Tezeusz wyrusza w świat…
Mitologia Greków i RzymianW EpidaurosEpidauros zabił syna Hefajstosa i Antiklei, zbója Perifetesa, przezywanego Korynetesem („Pałkarzem”), bo tłukł podróżnych maczugą. Tezeusz wyrwał mu ją z rąk, jemu samemu roztrzaskał głowę i odtąd zawsze miał przy sobie ową maczugę. Na Przesmyku Korynckim położył trupem potwornego olbrzyma Sinisa, zwanego PityokamptesemPityokamptesem („Naginaczem Sosen”), który zmuszał wędrowców, by mu pomogli przygiąć sosnę, a on niespodzianie ją puszczał i biedacy wyrzucani byli w górę jak z katapulty; albo przywiązywał nieszczęsnych do dwóch drzew, które potem rozsuwał, by ginęli rozdarci. Tezeusz w taki sam sposób, jak on to innym czynił, uśmiercił okrutnika.
W miejscowości KrommyonKrommyon na zachód od Przesmyku jednym ciosem miecza zgładził olbrzymią dziką świnię, która zdążyła zabić mnóstwo ludzi. […] Doszedłszy do skał w pobliżu MegaryMegary, poskromił łotra Skejrona (od jego imienia owe skały będą zwane Skirońskimi), który zmuszał wędrowców, żeby myli jego nogi, a gdy to czynili, kopnięciem strącał ich z urwiska, w dole zaś rozszarpywał ich olbrzymi żółw. Tezeusz sprawił, że Skejron mył jego nogi i został tak zrzucony, jak to się innym działo. W EleusisEleusis zgniótł groźnego siłacza KerkyonaKerkyona, który zmuszał wędrowców do zapasów. Wreszcie, niedaleko od Eleusis, rozprawił się ze złoczyńcą zwanym Damastesem („Ujarzmicielem”) albo Prokrustesem („Rozciągaczem”). Miał on przy drodze dom z dwoma łóżkami, jednym dużym, drugim małym. Zapraszał wędrowców na nocleg, kładąc dużych ludzi na małym łóżku, a małych na dużym. Aby wszystko pasowało, przycinał wystające członki dużych i rozciągał ciała małych. Tezeusz zmusił Prokrustesa, by się dopasował do jednego ze swoich łóżek.
Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997, s. 352.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:
Wskaż elementy łączące przygody Tezeusza.
Określ, jakie są cechy wspólne ludzi/istot spotkanych przez Tezeusza podczas jego wędrówki.
Scharakteryzuj i oceń obraz świata, jaki wyłania się z historii Tezeusza. W odpowiedzi uwzględnij to, co cię fascynuje i co przeraża w opowieści o mitologicznym bohaterze.
Oceń i uzasadnij, w jakim stopniu rzeczy znalezione przez Tezeusza pod kamieniem okazały się mu pomocne.
…i wraca do domu
Po wielu przygodach Tezeusz trafił do ojczyzny swojego ojca. Od razu zyskał sobie sympatię całego ludu (poza ukochaną Egeusza, czarodziejką Medeą, która nienawidziła Tezeusza, ponieważ obawiała się, że dzielny młodzieniec zawładnie tronem Aten i nie dopuści do władzy jej nienarodzonego jeszcze syna). Tym, co wywołało zachwyt Ateńczyków, było pokonanie kolejnego potwora…
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianNieznany nikomu wszedł Tezeusz do Aten. Wypadło mu iść koło budującej się właśnie świątyni Apollina. A był on jeszcze bardzo młodziutki, miał delikatną cerę, białe ręce i długie włosy. Matka dała mu płaszczyk szkarłatnej barwy. Na jego widok mularzemularze, pracujący przy świątyni, zaczęli się śmiać, a jeden z nich powiada: „Hej, bracia, słuchajcie no, od kiedy to nastał zwyczaj, żeby panienki same włóczyły się po ulicach?”. Tezeusz nie rzekł nic, tylko odprzągł od stojącego obok wozu parę wołów, wziął je mocno w obie garście i cisnął w powietrze wyżej, niźli sięgał dach świątyni. Zaraz rozeszła się po mieście wiadomość, że zjawił się jakiś młodzieniec nadludzkiej siły. W Atenach wówczas niedobrze się działo. AjgeusAjgeus był już stary i zniedołężniały. Ze wszystkich stron szarpali go nieprzyjaciele. Wielka więc była radość, gdy po mieczu i sandałach poznał w Tezeuszu własnego syna.
Chcąc pozyskać miłość ludu, młody bohater wyprawił się na olbrzymiego byka, który grasował w okolicach Maratonu. Ujarzmił go żywcem i oprowadziwszy po całym mieście, złożył na ofiarę Apollinowi.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:
Wyjaśnij, dlaczego ateńscy mularze drwili z Tezeusza.
Opisz, w jaki sposób Tezeusz – w konfrontacji z ateńskimi mularzami – ujawnił swoją nadludzką siłę.
Powiedz, jak rozumiesz słowa: „Ze wszystkich stron szarpali go nieprzyjaciele”.
Zastanów się i wymień, jeśli potrafisz, kraje, w których odbywają się walki człowieka z bykiem.
Zbierz informacje – odwołując się do dowolnego źródła wiedzy – na temat symbolicznego znaczenia postaci byka.
Rozważ, czy w czasach współczesnych walka człowieka z bykiem ma jakiekolwiek uzasadnienie. W tym celu zredaguj pięć argumentów, które potem przedstawisz na forum klasy.
Tezeusz, Ariadna i Minotaur (I)
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianAle nikt się z tego nie cieszył, bo w Atenach panowała powszechna żałoba. Oto przyjechali z Krety od króla Minosa posłowie z żądaniem dorocznego haraczu. Straszny to był haracz. Siedem dziewcząt i siedmiu chłopców wybierano losem z rodzin obywatelskich, aby ich zawieźć na żer dla kreteńskiego potwora o byczej głowie, Minotaura. Tezeusz oświadczył, że pojedzie zabić owo krwi chciwe monstrum. Ajgeus dał mu czerwony żagiel, prosząc, aby go rozpiął w razie szczęśliwego powrotu. Jeżeli zaś wszyscy zginą, niech majtkowie pozostawią czarny żagiel, który już z daleka zwiastować będzie nieszczęście.
Kiedy Tezeusz przybył na Kretę i zjawił się na dworze Minosa, oczy wszystkich patrzyły nań złowrogo i podejrzliwie. Tylko córka królewska, Ariadna, patrzyła nań inaczej:
Tam skoro go królewska dziewka oglądała,
Która na wonnym łożu przy matce siedziała…
Nie drzewiej oka z niego chciwego spuściła,
Aż ognia nieobacznym sercem zachwyciła,
Który w niej wszystkich członków zmacał aż do kości
i rozpalił niebogę w okrutnej miłości.[…] Minotaur żył we wspaniałym gmachu, zwanym labiryntem. Było tam tyle pokoi, przejść, sieni, schodów i krużganków, że ktokolwiek wszedł, już drogi powrotnej znaleźć nie mógł. Lecz Ariadna dała pięknemu Ateńczykowi kłębek nici i pouczyła, co ma robić. Tezeusz przywiązał nić u wejścia do labiryntu i w miarę, jak się zapuszczał w zawrotną głąb gmachu, rozsnuwał kłębek. Wreszcie spotkał Minotaura, zabił go i wyszedł tą samą drogą, nawijając nici na kłębek. Po czym wsiadł na okręt i odpłynął. A z nim Ariadna.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Labirynt to przestrzeń, która często nabiera znaczeń symbolicznych. Odszukaj w tekście trzy symboliczne znaczenia labiryntu.
Podaj dwa synonimy słowa „monstrum”.
Streść w punktach (w formie planu równoważnikowego) historię pokonania Minotaura przez Tezeusza.
Określ, odwołując się do przywołanego fragmentu, co symbolizują w tej historii kolor czarny i kolor czerwony.
Zastanów się i napisz, jakie inne symboliczne znaczenia można przypisać czerni i czerwieni.
Dlaczego Ariadna pomogła Tezeuszowi?
- Nienawidziła brata.
- Zakochała się w Tezeuszu.
- Posłuchała rozkazu ojca.
- Chciała opuścić dom rodzinny.
- Pragnęła zdobyć nagrodę przeznaczoną dla tego, kto zabije Minotaura.
Wyjaśnij znaczenie związku frazeologicznego „nić Ariadny”.
Opisz, w jaki sposób radzisz sobie, gdy pojawiają się problemy z odnalezieniem drogi do wybranego miejsca. Czy korzystasz wówczas z czyjejś pomocy? A może sama/sam próbujesz znaleźć właściwą drogę?
Rozważ, odnosząc się do różnych tekstów kultury i/lub obserwacji świata współczesnego, w jaki sposób współcześnie można odczytać postać Minotaura.
Przyjrzyj się obrazom Boba KesselaBoba Kessela przedstawiającym Minotaura i dokładnie je opisz. Zob. link.
Scharakteryzuj sposób, w jaki Bob Kessel interpretuje mit o Minotaurze.
Tezeusz, Ariadna i Minotaur (II)
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianKochali się bardzo, coś jednak musiało się po drodze odmienić, gdyż Tezeusz kazał wynieść śpiącą Ariadnę i zostawić ją na wyspie Naksos.
Chłód ranny budzi ją ze snu. Ariadna rozgląda się dokoła i widzi jakieś obce i puste wybrzeże, nad którym świeci pobladły księżyc. Woła Tezeusza i słyszy, jak skały powtarzają za nią to imię. Wbiega na górę i zdaje się jej, że w oddali widać żagiel okrętu. Zaczyna krzyczeć. Krzyczy z całych sił, lecz głos łamie się pod szumem fal. Zdejmuje z ramion szkarłatny szal i powiewa nim długo, aż ręce opadają omdlałe. Płacze. Idzie wybrzeżem i nie spotyka śladu ludzi. Płacze z żalu za ojczyzną, za domem i ze strachu, że w tym pustkowiu rzuci się na nią zwierz dziki. Tezeuszu! Tezeuszu! Ramiona wyciąga ku morzu, jakby go chciała prosić, żeby z drogi jeszcze zawrócił – i pada bez zmysłów na ziemię.
W tej chwili góry napełniają się zgiełkiem i ku dziewczynie zbiega tłum satyrów, menad i bachantek. Gdy Ariadna otwiera oczy, zbliża się do niej Dionizos, piękny jak dzień, bierze ją za rękę i mówi: „Piękna pani! Kocham cię i pragnę, żebyś była moją żoną”. Ariadna przymyka powieki, bo zdaje się jej, że śni. Ale już bachantki wzięły ją na ramiona i zaniosły na rydwan zaprzężony w tygrysy. Porzucona kochanka Tezeusza została małżonką boga wina i ślub odbył się na tej samej wyspie Naksos, która swym kształtem przypomina liść winnej latorośli.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:
W parze z koleżanką lub kolegą podzielcie się rolami: niech jedna osoba zostanie oskarżycielem Tezeusza i znajdzie argumenty przeciwko opuszczeniu przez niego Ariadny, natomiast druga osoba niech odegra rolę obrońcy Tezeusza i przedstawi argumenty usprawiedliwiające jego postępowanie. Pomocą mogą być Konteksty 1.
Napisz dialog między królem Minosem a jego córką odnalezioną przez niego na wyspie Naksos.
Czarny żagiel
Niezależnie od tego, czy Tezeusz chciał rozstać się z Ariadną, czy w ogóle nie brał tego pod uwagę, wracał do Aten jako bohater. Tezeusz na pewno wyobrażał sobie, jak jego ojciec wita go w porcie jako zbawcę ojczyzny. Niestety i tym razem losy Tezeusza potoczyły się inaczej…
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianTymczasem Tezeusz wesoło wracał do Aten. Ale zapomniał zmienić na okręcie żagiel czarny na szkarłatny, jak o to prosił Ajgeus. Stary król patrzył z wysokości skały nadmorskiej. Słabe oczy niewiele już mogły dojrzeć na migotliwej powierzchni wody. Pytał więc co chwila otaczających, czy nie widzą okrętu Tezeusza i jaki na nim żagiel. Nagle wszystkich twarze sposępniały: zbliżał się znany statek, o czarnych żaglach. Ajgeus, pewny, że syn zginął, rzucił się z rozpaczy do morza.
W tej chwili właśnie okręt Tezeusza zawinął do portu Faleron. Bohater wysiadł i zabrał się przede wszystkim do ofiar, które ślubował bogom. Jednocześnie wysłał do miasta herolda, aby zaniósł ojcu dobrą nowinę. Herold spotkał na gościńcu tłum ludzi opłakujących śmierć króla, wielu jednak powitało go radosnymi okrzykami, jako zwiastuna pomyślnych wieści, i ofiarowało mu wieńce w nagrodę. Herold przyjął wieńce, lecz zamiast ustroić nimi głowę, zawiesił je na lasce i tak wrócił do portu. Ponieważ Tezeusz nie skończył jeszcze ofiary, herold trzymał się z daleka, aby mu nie przeszkadzać. Dopiero gdy wylano libacjęlibację, zawiadomił go o śmierci ojca. Posłyszawszy to, Tezeusz i wszyscy, którzy z nim byli, skierowali się ku miastu, płacząc i wznosząc okrzyki. Pamięć tego dnia święcono podczas OschoforiówOschoforiów, dokładnie odtwarzając dwojaki nastrój uroczystości: żałobny z powodu śmierci Ajgeusa i radosny z powodu szczęśliwego powrotu Tezeusza.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Podaj więcej przykładów użycia czerni w sytuacji, gdy chodzi o nieszczęście, smutek itp.
Dziś wieńce składa się przeważnie na grobach. Dla kogo były przeznaczone wieńce w micie o Tezeuszu?
- dla nowo narodzonych dzieci
- dla poetów
- dla bohaterów
- dla przynoszącego dobrą nowinę
- dla zwycięzców w zawodach sportowych
Czy oskarżanie Tezeusza o śmierć ojca jest słuszne? Znajdź argumenty, dzięki którym uwolnisz Tezeusza od tych oskarżeń.
Tezeusz – przywódca Aten
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianPo śmierci Ajgeusa dokonał Tezeusz wielkiego dzieła zjednoczenia wszystkich rodów i gmin attyckich w jedną całość państwową, ze stolicą w Atenach. Równocześnie zrzekł się władzy królewskiej i utrwalił pierwsze zasady ustroju republikańskiego. Urządziwszy w ten sposób sprawy krajowe, ruszył nad Morze Czarne, aby idąc śladami Heraklesa, spróbować walki z Amazonkami. Skończyło się na tym, że porwał królową Amazonek, Antiope, i wplątał Ateny w długotrwałą wojnę z tym dziarskim plemieniem kobiet.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Wyjaśnij, z jakiego powodu mitycznego Tezeusza – nawet w czasach współczesnych – uznaje się za twórcę demokracji.
Podaj, kto i dlaczego zainspirował Tezeusza do podjęcia walki z Amazonkami.
Poszukaj w dowolnym źródle informacji o herosie naśladowanym przez Tezeusza. Wymień co najmniej pięć wydarzeń, które pozwalają zestawiać ze sobą obu bohaterów mitów greckich.
Czy Tezeusz okazał się władcą idealnym? Uzasadnij odpowiedź.
Już jako władca Aten Tezeusz zaprzyjaźnił się z księciem z Tesalii – Pejritoosem. Pewnego razu nieopatrznie obaj sobie obiecali, że będą się wspierać w zdobyciu córek Zeusa na żony.
Mitologia Greków i RzymianPejritoosPejritoos zaś teraz wyjawił, jaką z olimpijskiego rodu oblubienicę pragnie on dla siebie zdobyć: małżonkę Hadesa, Persefonę, córkę Zeusa i Demeter. Zgroza zatrzęsła Tezeuszem, ale dotrzymując danego słowa, zszedł z przyjacielem w mrok podziemia. […] kiedy dwaj herosowie chcieli rozmawiać o swojej sprawie z Hadesem, ten udał, że zaprasza ich na ucztę. Posadził gości na kamiennym „Krześle Zapomnienia” (ho tes Lethes thronosho tes Lethes thronos), do którego zaraz przyrośli i nie mogli już wstać, zwłaszcza że węże oplotły ich ciała. Dopiero […] gdy Herakles zstąpi do podziemia po psa CerberaCerbera i Tezeusz głośno wezwie przyjaciela na pomoc, ręka owego mocarza oderwie ateńskiego króla od krzesła, zostawiając jednak spory strzęp jego ciała na kamieniu. Herakles pragnął wyszarpnąć też Pejritoosa, lecz wówczas ziemia zatrzęsła się tak strasznie, że musiał tego zaniechać. […] Błąkała się też taka wieść, że obaj śmiałkowie, usiłujący wydrzeć Hadesowi żonę, zostali wówczas już na zawsze uwięzieni w podziemiu. […] Przeważająca jednak w tradycji wersja wyprowadza króla ateńskiego, bez Pejritoosa, z podziemia i otwiera jeszcze przed nim drogę po ziemi oświeconej słońcem, chociaż niedługą i gorzką […]. Wróciwszy z ciemności, nie znalazł już dla siebie miejsca w Atenach.
Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997, s. 352.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Określ, dlaczego Tezeusz zaniepokoił się na wieść o tym, że jego przyjaciel, Pejritoos, pragnie poślubić Persefonę.
Jak sądzisz, dlaczego Tezeusz mimo wielu obaw wyruszył na wyprawę razem ze swoim przyjacielem? Uzasadnij swoje stanowisko.
Oceń postępowanie Tezeusza.
Wyjaśnij, na czym polega dydaktyczny charakter opowieści o pobycie Tezeusza w podziemiach.
W mitach greckich wielu bohaterów z własnej woli zapragnęło wejść do królestwa podziemi. Odwołaj się do dowolnego źródła wiedzy i wskaż co najmniej trzech mitycznych bohaterów, którzy zdecydowali się na wyprawę do Hadesu. W odpowiedzi uwzględnij ich powód zejścia do podziemi i ocenę tej wyprawy. Wnioski zapisz w zeszycie – w formie tabeli.
Bohater | Powód zejścia do podziemi | Czy wyprawa się powiodła? |
Zastanów się i napisz, co było powodem tego, że Tezeusz po powrocie z podziemi „nie znalazł już dla siebie miejsca w Atenach”.
Śmierć Tezeusza
![Orzeł cesarski „[...] wódz ateński Kimon, opanowawszy wyspę, odnalazł grób Tezeusza. W czasie poszukiwań ujrzał orła, który wzleciał na wzgórek i, uderzając raz po raz dziobem w ziemię, darł murawę pazurami, jakby chciał się dostać do wnętrza”. Źródło: Sumeet Moghe, Orzeł cesarski, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1EAlm81RZIDk/2/1BWdcpApcNqZtQ3oeejAUzvZshAjwb3D.jpg)
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianTezeusz, mając już lat pięćdziesiąt, popełnił wielki błąd: porwał ze Sparty Helenę, córkę króla Tyndareosa, wówczas siedmioletnią dziewczynkę. Po co to uczynił – nie wiadomo. Podobno chciał ją sobie wychować na żonę i dlatego umieścił w jednym ze swoich zamków, pod okiem matki staruszki, Ajtry. Synowie króla Tyndareosa zebrali wojsko i stanęli pod Atenami. Tezeusz był z Pejritoosem na jakiejś dalekiej wyprawie. Ateńskie zgromadzenie ludowe kazało wydać Helenę, a nieobecnego Tezeusza obłożyło karą wygnania. Jakoż więcej nie wrócił. Resztę dni przeżył na wyspie Skyros, u króla Likomedesa. Pewnego razu przechadzał się po górach, pośliznął się i spadł w przepaść.
Po wojnach perskich wyrocznia delficka nakazała Ateńczykom sprowadzić kości bohatera do ojczyzny. Nie było rzeczą łatwą znaleźć zwłoki od tak dawna zapomniane […]. Lecz wódz ateński Kimon, opanowawszy wyspę, odnalazł grób Tezeusza. W czasie poszukiwań ujrzał orła, który wzleciał na wzgórek i, uderzając raz po raz dziobem w ziemię, darł murawę pazurami, jakby chciał się dostać do wnętrza. Kimon, widząc w tym znak boży, kazał kopać w tym miejscu: jakoż znaleziono tam trumnę, a w niej szkielet mężczyzny wielkiego wzrostu, obok zaś żeleźce włóczni i miecz. Kimon przeniósł te drogocenne szczątki na okręt i zawiózł do Aten. Ateńczycy, upojeni radością, przyjęli je z procesją i ofiarami, i z takim przepychem, jak gdyby Tezeusz we własnej osobie zawitał do miasta. Działo się to w roku 474 przed n.e.
Pochowano go w środku miasta, a grób bohatera stał się azylem dla niewolników i wszystkich, którzy obawiali się jakiejś krzywdy. Był to najpiękniejszy hołd dla Tezeusza, który w ciągu swego żywota był dobroczyńcą uciśnionych. Ateńczycy obchodzili ku jego czci uroczyste święto w 8 dniu miesiąca PyanopsionPyanopsion (październik), tj. w dniu, w którym on powrócił z Krety po zabiciu Minotaura.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Dlaczego Tezeusz przestał rządzić Atenami?
- Był już zbyt stary.
- Sam zrezygnował z władzy.
- Była to kara za ściągnięcie na ojczyznę niebezpieczeństwa.
- Jego syn odebrał mu władzę.
- Pokonał go następca.
- Była to decyzja zgromadzenia obywateli Aten.
Opisz okoliczności śmierci Tezeusza.
Wyjaśnij, kto i dlaczego rozpoczął kult Tezeusza.
Rozważ, co wpłynęło na to, że Tezeusz stał się ulubionym bohaterem różnych tekstów kultury (np. poetyckich, malowideł, rzeźb).
Tezeusz był herosem. Czy ten fakt sprawiał, że ludzie starożytni pragnęli się z nim utożsamiać? Uzasadnij odpowiedź.
Zastanów się i napisz, na czym polega ponadczasowość historii Tezeusza. Czy ludzie współcześni mogą się z niej dowiedzieć czegoś o sobie samych? Uzasadnij swoje stanowisko.
Jeszcze więcej o Tezeuszu
Historia MinotauraW nieodczytanym jeszcze piśmie linearnym A opowiedziano prawdziwą historię księcia Minotaura. Był on – wbrew późniejszym plotkom – autentycznym synem króla Minosa i Parsifae. Chłopak urodził się zdrowy, lecz z nienormalnie dużą głową – co wróżbiarze poczytywali jako znak przyszłej mądrości. W istocie Minotaur rósł w lata swoje jako silny, nieco melancholijny – matołek. Król postanowił oddać go do stanu kapłańskiego. Ale kapłani tłumaczyli, że nie mogą przyjąć nienormalnego księcia, bo to mogłoby obniżyć już i tak nadszarpnięty przez odkrycie koła – autorytet religii. Sprowadził tedy Minos modnego w Grecji inżyniera Dedala – twórcę głośnego kierunku architektury pedagogicznej. Tak powstał labirynt. Przez system korytarzy, od najprostszego do coraz bardziej skomplikowanych, różnicą poziomów i schody abstrakcji miał wdrażać księcia Minotaura w zasady poprawnego myślenia. Snuł się tedy nieszczęsny książę popychany przez preceptorówpreceptorów korytarzami indukcjiindukcji i dedukcjidedukcji, nieprzytomnym okiem patrzył na poglądowe freskifreski. Nic z tego nie rozumiał. Wyczerpawszy wszystkie środki, król Minos postanowił pozbyć się zakały rodu. Sprowadził (także z Grecji, która słynęła ze zdolnych ludzi) zręcznego Tezeusza. I Tezeusz zabił Minotaura. W tym punkcie mit i historia są ze sobą zgodne. Przez labirynt – niepotrzebny już elementarz – wraca Tezeusz, niosąc wielką, krwawą głowę Minotaura o wytrzeszczonych oczach, w których po raz pierwszy kiełkować zaczęła mądrość – jaką zwykło zsyłać doświadczenie.
Zbigniew Herbert, Historia Minotaura, [w:] tegoż, Król mrówek. Prywatna mitologia, Kraków 2001, s. 90.
Po przeczytaniu powyższego fragmentu tekstu Zbigniewa HerbertaZbigniewa Herberta wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:
Zastanów się i napisz, jakie emocje wywołuje w tobie stwierdzenie dotyczące Minotaura: „[…] rósł w lata swoje jako silny, nieco melancholijny – matołek”. Czy ta mityczna postać wzbudza twoją litość? Uargumentuj swoje stanowisko.
Herbert użył w tekście określenia „architektura pedagogiczna”. Wyjaśnij – odwołując się do historii powstania labiryntu na Krecie – na czym polega istota tej architektury.
Wyjaśnij, o kim i dlaczego mówi się „zakała rodu”.
Podaj nazwę środka stylistycznego zastosowanego w zdaniu: „W wytrzeszczonych oczach Minotaura po raz pierwszy kiełkować zaczęła mądrość”.
Zbigniew Herbert często nawiązywał w swych dziełach do antyku, ale nie po to, by powtarzać dobrze znane motywy, ale by je reinterpretować, odkrywać na nowo. Po zapoznaniu się z tekstem Historia Minotaura napisz apel zaczynający się od słów: „Tezeuszu, nie zabijaj Minotaura…”.
Bohaterowie są wśród nas?
Zastanów się nad następującymi tematami, a potem przedyskutuj je z kolegami i koleżankami z klasy:
Czy w czasach współczesnych są potrzebni wielcy herosi? Uzasadnij swoje stanowisko.
Czy ktoś wybitny, zasłużony np. dla swojej społeczności, miasta, kraju itp. powinien mieć większe prawa niż zwykły członek tej zbiorowości? Rozważ i podaj cztery argumenty uzasadniające twoje zdanie.
Zadaniowo
Odnosząc się do mitu o Tezeuszu, napisz list, w którym Minotaur opowiada o swoim nieszczęściu.
Napisz tekst argumentacyjny na jeden z dwóch tematów: „Tezeusz jest moim idolem, ponieważ…” lub „Tezeusz nie jest moim idolem, ponieważ…”.
Wymyśl postać jakiegoś współczesnego herosa i przedstaw jego życiorys w dwóch formach: jako krótkie hasło w Wikipedii oraz jako CV.
Napisz opowiadanie na temat: „Dobrze jest czasem błądzić w labiryncie”.
Napisz dwa listy: w jednym wyjaśnij Ariadnie powody pozostawienia jej na wyspie Naksos, a w drugim zamieść odpowiedź Ariadny na argumenty Tezeusza.
Każdy z napisanych listów zastąp trzema SMS‑ami (masz więc około 480 znaków).
Spośród trojga bohaterów mitu: Ariadny, Tezeusza i Minotaura wybierz jedną postać, która wydaje ci się najbardziej tragiczna. Uzasadnij swój wybór.