Historia i historiozofia w "Kordianie" Juliusza Słowackiego
Historia i historiozofia w Kordianie Juliusza Słowackiego
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna treść Kordiana Juliusza Słowackiego,
wie, jakie są sposoby prezentowania historii w Kordianie,
definiuje pojęcie historiozofii,
podaje podstawowe wiadomości dotyczące genezy utworu.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
omówić rolę historii w Kordianie,
wyjaśnić aluzje historyczne.
2. Metoda i forma pracy
Heureza
Metoda podająca
Praca z tekstem
3. Środki dydaktyczne
Tekst dramatu Słowackiego
Podręcznik: A. Makowiecki i in., „Pamiętajcie o ogrodach…”. Literatura – kultura – język, cz. 2, Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, WSiP, Warszawa 2003.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Lekcję można poprzedzić pracą domową polegającą na wyszukaniu informacji o genezie dramatu Słowackiego. Nauczyciel rozpoczyna od zadania pytania, czy uczniowie znają okoliczności powstania Kordiana. Tak kieruje rozmową, by w odpowiedzi pojawiły się nawiązania do polemiki Słowackiego z Mickiewiczem.
Następnie na tablicy pisze daty i prosi o wyjaśnienie ich związku z twórczością polskich romantyków:
1832
1834
1835.
Ponieważ uczniowie uprzednio omawiali III część Dziadów, wyjaśnienie pierwszej nie powinno stwarzać kłopotów. Przy trzeciej nauczyciel może poinformować, że „1835” to data ukazania się trzeciego arcydramatu romantycznego – Nie‑Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. Następnie zadaje pytania:
Co łączy wszystkie te dzieła? Do jakiego wydarzenia historycznego się odnoszą, choć żadne z nich bezpośrednio o tym wydarzeniu nie traktuje?
Wskazanie na problem klęski powstania listopadowego – znamienny dla pierwszego pokolenia polskich romantyków – zamyka wstępną część lekcji.
b) Faza realizacyjna
W krótkim wykładzie nauczyciel przywołuje list Słowackiego do matki, w którym poeta podkreśla, że woli wydać dramat bezimiennie, bo „tak będzie równiejsza z Adamem walka”. Podkreśla polemiczny charakter Kordiana, który wyraził się także w odmiennej niż Mickiewiczowska koncepcji historii*.*
Dalszy tok lekcji to praca ukierunkowana pytaniami nauczyciela:
Jak brzmi pełny tytuł omawianego utworu? Na co ów tytuł wskazuje?
Oczekiwana odpowiedź (ewentualnie uzupełniona przez nauczyciela):
Kordian część pierwsza trylogii. Spisek koronacyjny – w dalszych częściach miało się pojawić powstanie listopadowe i lata po jego klęsce, jednakże Słowacki tego zamiaru nie zrealizował.
W których fragmentach występują nawiązania do wydarzeń historycznych, jakich?
W odpowiedziach uczniów powinny się pojawić: ocena przywódców powstania listopadowego w Przygotowaniu, aluzje do epoki napoleońskiej w opowiadaniach Grzegorza, aluzje do encykliki Grzegorza XVI Cum Primum z 1832 r. potępiającej powstanie listopadowe – w tzw. scenie watykańskiej, koronacja cara Mikołaja I. Prowadzący zajęcia w miarę potrzeb objaśnia znaczenie faktów historycznych wspomnianych w dramacie Słowackiego.
Czy potrafilibyście wskazać takie fragmenty utworu, w których występują ogólniejsze wizje historii, wyobrażenia dziejów?
Uczniowie powinni zauważyć: mechanizm zegara wieków w Przygotowaniu (w. 34‑58), historię dziejów ludzkości w wypowiedzi Doktora (w. 762‑775).
Po przeanalizowaniu wymienionych urywków tekstu nauczyciel przystępuje do wyjaśnienia pojęcia historiozofii (inaczej filozofii historii) jako refleksji nad sensem dziejów, ich wewnętrznymi prawidłowościami i ogólnym znaczeniem. Podkreśla, że w epoce romantyzmu myśl historiozoficzna święciła triumfy popularności. (np. w klasach z rozszerzonym programem z języka polskiego uczniowie na początku omawiania romantyzmu zapoznali się z ideami np. Fichtego i Hegla). Filozofowie znajdują upodobanie w koncepcjach cyklicznych, następstwie epok rozkwitu i upadku. Pojawia się prowidencjalizm – przekonanie, że siłą kierującą historią jest boska Opatrzność.
W trakcie aktywnego wykładu nauczyciela uczniowie zapoznają się z definicjami „historiozofii” i „prowidencjalizmu” zamieszczonymi w podręczniku.
Nauczyciel, zadając pytanie „Kto kieruje historią w Przygotowaniu?”, zwraca uwagę, że interwencji szatańskiej zostaje przeciwstawiona interwencja boska (w. 77‑89).
Proponuje, by zastanowić się, jak dramatopisarze romantyczni starają się pogodzić współistnienie wszechmocnego sprawiedliwego Stwórcy i wrogiej człowiekowi historii? Słowacki podaje w Kordianie odpowiedź inną niż Mickiewiczowska mesjanistyczna wizja dziejów w III części Dziadów. U Słowackiego, jak pisze jeden z badaczy, „Bóg okaże się orędownikiem historycznie konserwatywnej idei, a przeciwnikiem rewolucyjnej idei zemsty na wrogu. Bieg historii oddaje ludzkość pod panowanie szatana”.
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie funkcji, które spełniają elementy historyczne w utworze, wyjaśnienie pojęcia „historiozofia” w powiązaniu z koncepcją dziejów wyrażoną w Kordianie. Formą utrwalenia wiadomości jest samodzielne sporządzenie przez uczniów notatki w zeszytach.
5. Bibliografia
Inglot M., Myśl historyczna w „Kordianie”, Ossolineum, Wrocław 1973.
Makowiecki A. i in., „Pamiętajcie o ogrodach…”. Literatura – kultura – język, cz. 2, Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, WsiP, Warszawa 2003.
Makowski S., „Kordian” Juliusza Słowackiego, Czytelnik, Warszawa 1976.
6. Załączniki
brak
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz można wykorzystać w klasie drugiej liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym programem języka polskiego Lekcja może rozpoczynać cykl zajęć poświęconych omówieniu Kordiana.