VI w. p.n.e. – IV w. n.e. – okres istnienia słynnego sanktuarium Asklepiosa w Epidauros
ok. 460 p.n.e. – ok. 370 p.n.e. – lata życia Hipokratesa
293 r. p.n.e. – data wybuchu zarazy w Rzymie, sprowadzenie świętego węża Eskulapa
ok. 25 p.n.e. – 50 n.e. – lata życia Celsusa
23‑79 n.e. – lata życia Pliniusza Starszego
ok. 130 - 200 n.e. – lata życia Galena
1525 r. – pierwsze drukowane wydanie Corpus Hippocraticum
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1cZ9oFYJVSPc1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej.
Nauczysz się
wskazywać dokonania starożytnych Greków i Rzymian w dziedzinie medycyny;
określać łacińskie pochodzenie słownictwa związanego z medycyną, w tym słownictwa anatomicznego;
tłumaczyć tekst łaciński na język polski, korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego.
Medycyna starożytnej Grecji i Rzymu
W tekstach greckiej kultury opisy zabiegów medycznych odnajdujemy bardzo wcześnie, bo już u Homera w poemacie Iliada (VIII‑VII w. p.n.e.). W pieśni XI poeta opisuje sposób, w jaki należy wyjąć z ciała strzałę i opatrzyć ranę. O wykonanie zabiegu na rannym poproszony zostaje Patroklos. Pod nieobecność synów Asklepiosa - Machaona i Podalejriosa, pomóc musi towarzysz Achillesa, którego ów uczył sztuki lekarskiej. Achilles z kolei był uczniem centaura Chirona. Z poprzedniej lekcji pamiętamy, że uczniem Chirona był również sam Asklepios. To od uczonego centaura pochodziła wszelka wiedza medyczna, którą opiekun lekarzy oraz szybkonogi Achilles przekazywali dalej.
Ocal mnie teraz, Patroklu, i wieź do naszych okrętów, strzałę wyjm z biodra i ciemną krew, która sączy się z rany, obmyj mi wodą zagrzaną i lek łagodny złóż na niej. Czyń, postępując tak wiernie, jak cię nauczył Achilles, tego zaś Chejron wyszkolił, najsprawiedliwszy z Centaurów. Gdyż Podalejrios, a także Machaon, obaj lekarze, jeden - jak sądzę - w namiocie leży raniony, lekarza teraz bez skazy sam pilnie potrzebujący, a drugi, wiodąc Aresa bój, jeszcze wśród Trojan jest na równinie.
Z czasem Asklepios zaczął być czczony jako uzdrowiciel chorych, opiekun lekarzy i sztuki lekarskiej. Miejsca jego kultu w Grecji, tzw. Asklepieja, stanowiły miejsca pielgrzymowania chorych, szukających pomocy. W naszej poprzedniej lekcji czytaliśmy tekst łaciński, opisujący sposób „poszukiwania” lekarstwa w sanktuariach Asklepiosa. Najbardziej znany ośrodek kultu boga znajdował się w Epidauros, pozostałe mieściły się w innych ważnych ośrodkach, takich jak Ateny, Korynt, Pergamon.
W V w. p.n.e. działał Alkmeon z KrotonuAlkmeon z KrotonuAlkmeon z Krotonu, uczeń Pitagorasa, który jako pierwszy miał docenić rolę mózgu jako centralnego ośrodka zmysłów. Przeprowadzał sekcje, badał mózg i zachowania ludzi, był też zwolennikiem nieśmiertelności duszy. O jego działalności dowiadujemy się od Diogenesa LaertiosaDiogenes LaertiosDiogenesa Laertiosa, słynnego biografa filozofów z III w. n.e.
ReX49rfY8cbKUPozostałości sanktuarium Asklepiosa na wyspie Kos, wikimedia.org, domena publiczna1
„Ojcem medycyny” nazywany jest tradycyjnie Hipokrates z Kos, wybitny lekarz i twórca szkoły medycznej, działający na przełomie V i IV w. p.n.e. Miał pobierać nauki u Demokryta, jego imię nosi tzw. „Corpus Hippocraticum”, stanowiący najstarszy zbiór tekstów o tematyce medycznej. Nie mamy dowodów na to, że którąkolwiek z ksiąg napisał sam Hipokrates, przyjęło się jednak sądzić, że wyszły one spod rąk autorów związanych z ośrodkiem kultu Asklepiosa na wyspie Kos. Sam Hipokrates miał podkreślać znaczenie higieny i zalecać dietę. Jemu także przypisuje się naukę o czterech płynach (łac. humores) w organizmie człowieka (krew, flegma, żółć, czarna żółć). Miały one mieć wpływ na funkcjonowanie czterech ludzkich temperamentów: sangwinicznego, flegmatycznego, cholerycznego i melancholijnego.
R1K8N7veFcnyi1
W Rzymie sztuka medyczna rozwinęła się za pośrednictwem Greków. Wcześniej stanowiła ona bardziej wiedzę tajemną, domenę kapłanów. Wedle legendy, na początku III w. p.n.e., gdy w Rzymie szalała zaraza, wyrocznia nakazała sprowadzenie do Rzymu świętego węża, symbolizującego boga Asklepiosa. Wyprawiono się po niego aż do Epidauros. Przywieziony z Grecji wąż wpełzł do Tybru i przepłynął na tzw. Wyspę Tyberyjską, wskazując w ten sposób miejsce budowy świątyni poświęconej Eskulapowi. Świątynia została zburzona w średniowieczu, a na jej miejscu powstała Bazylika św. Bartłomieja. W okresie renesansu na wyspie wybudowano również szpital.
CelsusCelsusCelsusCelsusW literaturze łacińskiej zachowały się informacje nt. schorzeń i stosowanych leków. Znajdujemy je m.in. w dziełach encyklopedystów – chociażby w Historii naturalnejPliniusza Starszego (23–79 r. n.e.), lub w dziele O sporządzaniu lekówSkryboniusza Largusa (I w. n.e.). Zachowała się również księga O medycynieCelsusCelsusCelsus (I w. n.e.). Była to część większej encyklopedii, jednak kolejne księgi, dotyczące prawa, retoryki i sztuki wojennej, nie zachowały się do naszych czasów.
Najważniejsze dokonania w dziedzinie medycyny miał jednak II w. n.e. rzymski lekarz greckiego pochodzenia Galen. Urodzony w Pergamonie, swoje pierwsze doświadczenie nabywał, lecząc rannych w walkach gladiatorów. Z czasem został lekarzem na dworze cesarza Marka Aureliusza. Jego liczne sekcje (głównie na zwierzętach) pomogły mu wyciągać wnioski na tematy anatomiczne, działania układu krwionośnego, pokarmowego i oddechowego. Galen znał nauki Hipokratesa, opierał się na systemie humoralnym, ale śmiało formułował również własne wnioski. Jego praca miała bardzo duży wpływ na świadomość lekarzy średniowiecza. Dziś wiemy jednak, że niektóre założenia Galena, dotyczące funkcjonowania ludzkiego ciała, były dalekie od rzeczywistości.
Tekst łaciński: DĒ HOMINE SĀNŌ
Polecenie 1
Przeczytaj tekst łaciński, zwróć uwagę na zawarte w nim słownictwo anatomiczne. Następnie wykonaj zadania.
Sānum hominem oportet varium habēre vītae genus: modo rūrī esse, modo in urbe, saepiusque in agrō; nāvigāre, vēnārī, quiēscere interdum, sed frequentius sē exercēre; siquidem ignāvia corpus hebetat, labor firmat, illa mātūram senectūtem, hīc longam adulēscentiam reddit. Prōdest etiam interdum balneō, inter‑dum aquīs frīgidīs ūtī; modo unguī, modo id ipsum neglegere; nūllum genus cibī fugere quō populus ūtātur; interdum in convictū esse, interdum ab eō sē retrahere; bis diē potius quam semel cibum capere, et semper quam plūrimum.
Na podstawie: Androphili Asclepiadei Liber In Quo Pauca Explicantur, Quorum Scitu Sanitas Conservari Et Vita Hominis Ab Ignorantia Medicorum Poterit Esse Secura, CAP. XII, S. 42; pozycja z internetowych zasobów books.google.pl
Do podanych postaci dobierz odpowiedni opis: Chiron Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Asklepios Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Hipokrates Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Pliniusz Starszy Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Celsus Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie”
Do podanych postaci dobierz odpowiedni opis: Chiron Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Asklepios Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Hipokrates Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Pliniusz Starszy Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie” Celsus Możliwe odpowiedzi: 1. rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, 2. słynny lekarz z wyspy Kos, 3. grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, 4. uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, 5. autor księgi „O medycynie”
Do podanych postaci dobierz odpowiedni opis:
rzymski encyklopedysta, autor „Historii naturalnej”, grecki bóg, opiekun sztuki medycznej, uczony centaur, nauczyciel Asklepiosa, autor księgi <i>O medycynie</i>, słynny lekarz z wyspy Kos
Chiron
Asklepios
Hipokrates
Pliniusz Starszy
Celsus
R6CAUfcWlsvFq
Ćwiczenie 2
RyzUgJaeJFu4e
Ćwiczenie 3
R14SRdklifb0G
Ćwiczenie 4
RkFHeNqFnTBIl
Ćwiczenie 5
Polecenie 2
Przeczytaj ponownie fragment Iliady Homera, następnie odpowiedz na pytania.
Ocal mnie teraz, Patroklu, i wieź do naszych okrętów, strzałę wyjm z biodra i ciemną krew, która sączy się z rany, obmyj mi wodą zagrzaną i lek łagodny złóż na niej. Czyń, postępując tak wiernie, jak cię nauczył Achilles, tego zaś Chejron wyszkolił, najsprawiedliwszy z Centaurów. Gdyż Podalejrios, a także Machaon, obaj lekarze, jeden - jak sądzę - w namiocie leży raniony, lekarza teraz bez skazy sam pilnie potrzebujący, a drugi, wiodąc Aresa bój, jeszcze wśród Trojan jest na równinie.
Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1982, pieśń XI, s. 142, wersy 828‑836.
RWWZ3wQmrXLmT
Ćwiczenie 6
R19mx3jYREMon
Ćwiczenie 7
R1R8mey8G3HnH
Ćwiczenie 8
R4c2OJMb1HtmJ
Ćwiczenie 9
m0f2155bb0fd69618_0000000000013
Człowiek zdrowy powinien mieć różnorodny tryb życia: raz przebywać na wsi, raz w mieście, często na polu, żeglować, polować, w międzyczasie odpoczywać, lecz częściej ćwiczyć. Jeśli bowiem gnuśność czyni ciało ociężałym - praca wzmacnia. Pierwsza powoduje wczesną starość, druga długą młodość. Pomaga także zażywanie kąpieli i używanie zimnej wody, czasami balsamowanie, czasami obywanie się bez tego. Nie należy stronić od żadnego posiłku, który ludzie spożywają; czasem brać udział we wspólnym biesiadowaniu, czasem od tego stronić. Lepiej dwa razy dziennie spożywać posiłek, niż raz i zawsze jeść jak najwięcej.
Tłumaczenie: Autor opracowania
Słowniki
Słownik pojęć
Alkmeon z Krotonu
Alkmeon z Krotonu
uczeń Pitagorasa, filozof i nauczyciel sztuki lekarskiej, który jako pierwszy miał docenić rolę mózgu jako centralnego ośrodka zmysłów
Asklepios
Asklepios
syn Apollina i Koronis, wychowanek Chirona, ojciec lekarzy — Machaona i Podalejriosa, oraz Hygiei — personifikacji zdrowia. W rzymskiej mitologii – Eskulap.
Celsus
Celsus
rzymski uczony i encyklopedysta, autor księgo O medycynie, która zachowała się z większego dzieła encyklopedycznego.
Chejron
Chejron
centaur znany z prawości, mądrości i wiedzy medycznej, nauczyciel Asklepiosa, wychowawca Achillesa i Jazona.
Diogenes Laertios
Diogenes Laertios
pisarz i erudyta z III w. n.e., autor dzieła Żywoty i poglądy słynnych filozofów.
Epidauros
Epidauros
miasto w starożytnej Grecji, w Argolidzie, w północno‑wschodniej części płw. Peloponez, na południowy wschód od Koryntu.
Galen
Galen
rzymski lekarz i pisarz z II w. n.e., zajmował się badaniami anatomicznymi, był również lekarzem na dworze cesarza Marka Aureliusza.
Hipokrates z Kos
Hipokrates z Kos
wybitny lekarz i twórca szkoły medycznej, działający na przełomie V i IV w. p.n.e. Miał pobierać nauki u Demokryta, jego imię nosi tzw. Corpus Hippocraticum, stanowiące najstarszy zbiór tekstów o tematyce medycznej.
Machaona i Podalejriosa
Machaona i Podalejriosa
synowie Asklepiosa, biegli lekarze, walczyli w wojnie trojańskiej.
Patroklos
Patroklos
wojownik, towarzysz Achillesa, u jego boku walczył w wojnie trojańskiej. Zginął w natarciu na Troję z ręki Hektora, gdy nosił zbroję Achillesa, który wycofał się z walki. Pragnąc pomścić jego śmierć, Achilles postanowił zabić Hektora w pojedynku.
Pliniusz Starszy
Pliniusz Starszy
rzymski historyk, pisarz i erudyta, autor dzieła encyklopedycznego Historia naturalna.
Skryboniusz Largus
Skryboniusz Largus
rzymski lekarz z I w. n.e., działał w okresie panowania cesarza Klaudiusza, autor dzieła O sporządzaniu leków.
Słownik łacińsko‑polski
R1PluSCHxlcc21
Galeria dzieł sztuki
R1YxZmUvTrsrL1
R143rYtJ9UTtr1
R1C4wXq7ZQBiP1
RvPXKFINLtaDQ1
R1GrndahPgjDH
RDZHEbPckIGvc
Bibliografia
Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1982.
Z. Kubiak Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
A. Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 2001.
L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.