RVk8QMl2shIM7
Ilustracja przedstawia fotografię części rzymskiego miasta. Większość fotografii zajmuje antyczny Teatr Marcellusa - kamienny budynek o półokrągłym kształcie, z otworami zakończonymi łukami. Jest zniszczony, mury są wybrakowane. Większa część budynku jest w jasnym kolorze, a po prawej dobudowano mały kawałek brązowego muru o podobnym kształcie. Wyżej znajduje się dobudowany murowany budynek z wieloma oknami. Po prawej od budynku stoją dwie białe kolumny na podwyższeniu, połączone u góry, wyglądają jak pozostałe po większej budowli. W tle stoją współczesne domy i kościoły. Dookoła Teatru Marcellusa idzie ścieżka, którą przechadzają się turyści. Fotografia została zrobiona w słoneczny dzień.

Historia Rzymu

Widok na antyczny Teatr Marcellusa, Rzym, Włochy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Widok na antyczny Teatr Marcellusa, fotografia, licencja: CC BY 3.0.

Ważne daty

499 r. p.n.e. – Rzymianie pokonują swoich sąsiadów w Lacjum.

396 r. p.n.e. – w wyniku podbojów Rzymianie zwyciężają etruskie miasto WejeWejeWeje, podwajając swoje terytorium.

227 r. p.n.e. – Rzymianie zakładają prowincje Sycylii, Korsyki i Sardynii; początek imperium terytorialnego.

220 r. p.n.e. – po stuleciach wojen, Rzymianie kontrolują całą Italię na południe od Padu.

146 r. p.n.e. – rzymski generał MummiuszMummiusz AchajskiMummiusz niszczy Korynt; Grecja i Macedonia zostają prowincjami rzymskimi.

133 r. p.n.e. – Attalos IIIAttalos IIIAttalos III, król PergamonuPergamonPergamonu, pozostawia testament, w którym przekazuje swoje królestwo Rzymianom.

88 - 85 r. p.n.e. – Rzymianie walczą w Azji Mniejszej z królem PontuPontPontu Mitrydatesem VIMitrydates VIMitrydatesem VI.

63 r. p.n.e. – PompejuszPompejuszPompejusz zdobywa Jerozolimę.

58 - 50 r. p.n.e. – Juliusz CezarJuliusz CezarJuliusz Cezar podbija GalięGaliaGalię.

9 r. n.e. – pokonany w Germanii Warus traci trzy legiony żołnierzy; cesarz August rezygnuje z ekspansji na północ Europy.

70 r. n.e. – TytusTytusTytus, syn WespazjanaWespazjanWespazjana zdobywa Jerozolimę, kończąc trwającą od czterech lat rebelię żydowską.

113 r. n.e. – TrajanTrajanTrajan wznosi swoją kolumnę zwycięstwa w Rzymie.

Połowa II wieku – rzymscy cesarze walczą z germańskimi najeźdźcami, którzy atakują północną granicę imperium w Europie Centralnej.

260 r. n.e. – Cesarz Walerian zostaje pojmany w Syrii przez Szapura I, władcę Persji SassanidówSassanidziSassanidów.

Nauczysz się

  • Omawiać w ujęciu chronologicznym ekspansję terytorialną Rzymian.

  • Podawać przyczyny ekspansji.

  • Wskazywać na mapie oraz nazywać najważniejsze prowincje rzymskie.

  • Opisywać kolumnę Trajana.

  • Wyjaśniać sposoby administrowania prowincją rzymską.

Początki ekspansji Rzymu

Pierwsze wojny mieszkańców Rzymu toczyły się niedaleko granic miasta. Wkrótce po założeniu republiki w 499 r. p.n.e. Rzymianie odnieśli zwycięstwo nad sąsiadami w Lacjum. Kolejne sto lat toczyli walki z etruskim miastem Weje. Podbili je w 396 r. p.n.e. podwajając tym terytorium Rzymu. W źródłach historycznych te początki ekspansji przedstawiane są jako przemyślane i konsekwentne.

R1DMQpf0yDGhX
Obraz przedstawia postacie w kolorowych szatach, zgromadzonych wokół łoża, na którym leży blady mężczyzna o ciemnych włosach i ciemnym zaroście. Większość zgromadzonych to uzbrojeni mężczyźni. Do piersi leżącego przytulona jest postać z mieczem u boku, a po drugiej stronie łoża sięga ku niemu jeszcze dwóch mężczyzn oraz jedna kobieta o bladej twarzy. Mężczyzna po jej lewej stronie pochyla głowę. Za leżącym stoją dwaj mężczyźni z postawionymi do góry włóczniami. O ramię jednego z nich opiera się młody chłopiec odziany w niebieskie szaty. Kilka postaci wyciąga miecze w stronę ludzi znajdujących się poza namiotem, w którym odgrywa się scena.
José De Madrazo, „Śmierć Wiriatusa”, 1807 r., Muzeum Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: José De Madrazo, Śmierć Wiriatusa, Olej na płótnie, Muzeum Prado, Madryt, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Madrazo_Viriatus_HighRes.jpg [dostęp 24.08.2021], domena publiczna.

Wojny prowadzone przez Rzym w V w. p.n.e. doprowadziły nie tylko do powiększenia terytorium republiki, ale także sprawiły, że w IV w. armia rzymska była najskuteczniejszą machiną wojenną w całym basenie Morza Śródziemnego. Dysponując efektywną armią Rzymianie nie obawiali się konfliktów zbrojnych, co sprawiło, że ok. 220 r. p.n.e. kontrolowali już całą Italię na południe od Padu. Pokonanie Kartagińczyków w trzech wojnach punickich zaowocowało zdobyczami terytorialnymi. Rzymianie oprócz potężnej KartaginyKartaginaKartaginy zajęli również Sycylię, Sardynię, Korsykę i część Hiszpanii. Grecja i Macedonia zostały podbite w wyniku wojny macedońskiej 148 - 146 r. p.n.e., zakończonej zniszczeniem Koryntu.

R16APN6upNALd
Obraz przedstawia zgromadzonych na placu przed miastem ludzi, przedstawionych w kłębach ciemnego dymu. Są to głównie półnagie kobiety z dziećmi, zgromadzone pod pomnikiem w złotym kolorze. Niektóre postacie stoją lub siedzą, a inne leżą, twarzami w stronę pozostałych. Kobiety mają bardzo jasną skórę. Postacie wykręcają się teatralnie w różne strony. Przytrzymują się kamiennego podestu, pomnika oraz siebie nawzajem. Z lewej strony obecna jest grupa ludzi prowadzona przez mężczyznę w czerwonych szatach jadącego na brązowym koniu. W tle przedstawiono góry oraz wodę, a z prawej strony – budynki miasta.
Tony Robert‑Fleury, „Ostatni dzień Koryntu”, 1870 r., Muzeum Orsay, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Sailko, Tony Robert Fleury, Ostatni dzień Koryntu, Olej na płótnie, Muzeum Orsay, Paryż, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tony_robert-fleury,_l%27ultimo_giorno_di_corinto,_ante_1870.JPG [dostęp 24.08.2021], licencja: CC BY 3.0.

Rzymska ekspansja nigdy nie była procesem jednolitym. W swoich kontaktach z różnymi ludami Rzymianie byli elastyczni. Początkowo toczyli wojnę obronną z sąsiadami, którzy ich zdaniem, mogli stanowić zagrożenie dla Rzymu. W zachodniej części Morza Śródziemnego i w zachodniej Afryce Północnej, po zakończeniu podbojów, narzucili swoją władzę i utrzymywali stałą obecność wojskową. W Grecji i Macedonii przez długi czas rządzili w sposób niebezpośredni: zawiązywali sojusze i narzucali posłuszeństwo lokalnym rządom. Po zniszczeniu Kartaginy i Koryntu w 146 r. p.n.e. bezpośrednia władza Rzymu rozpościerała się na dwie trzecie obszaru Morza Śródziemnego, od Hiszpanii po Grecję. I właśnie wtedy, w 133 r. p.n.e., król PergamonuPergamonPergamonu Attalos III, podarował Rzymianom niespodziewany prezent. Pozostawił im w testamencie swoje królestwo w Azji Mniejszej.

Wydaje się, że na rzymski imperializm składały się trzy czynniki:

  • obawy o bezpieczeństwo Rzymu i jego terytorium (wojny obronne),

  • pragnienie ludu rzymskiego czerpania korzyści finansowych z prowincji,

  • dążenie do osiągnięcia sławy, zarówno dla osobistego zysku, jak i dla chwały państwa.

R1DUUhowH5jVH
Rzymska mozaika przedstawiająca trzech muzyków oraz małego chłopca w brązowej szacie stojącego z lewej strony. Muzyk stojący obok niego ma na sobie długą, żółto‑zieloną szatę, a w dłoniach trzyma instrument przypominający flet. Mężczyzna przedstawiony w środku pochyla się, trzymając w dłoniach dwa małe, okrągłe instrumenty. Głowę ma udekorowaną ozdobą z jasnej tkaniny. Taka sama ozdoba została umieszczona jest głowie trzeciego muzyka, trzymającego duży instrument przypominający bęben. Głowa mężczyzny skierowana jest ku dołowi, jest on przepasany różową szatą.
Rzymska mozaika przedstawiająca trzech muzyków, I w. n.e., Dom Cycerona w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Sailko, Rzymska mozaika przedstawiająca trzech muzyków, Mozaika, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Scena_di_commedia,_musici_ambulanti,_da_villa_di_cecerone_a_pompei,_9985,_03.JPG [dostęp 24.08.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.

Rzymska ekspansja na tereny Grecji przyniosła nieoczekiwane efekty kulturalne. Rzymianie mieli okazję poznać bogatą kulturę grecką, co wpłynęło na rozwój sztuki, architektury i literatury w starożytnym Rzymie. Rzymscy artyści szukali inspiracji w sztuce greckiej, a poeci i pisarze rzymscy czerpali pełnymi garściami z bogatej spuścizny Hellenów.

Dalsze podboje Rzymu

Po pierwszych spektakularnych podbojach Rzymu nastąpił kryzys ustroju republiki, którego wyznacznikiem były liczne powstania i wojny domowe. Dopiero działalność Juliusza Cezara w Galii otworzyła Rzymianom drogę ekspansji na zachód Europy. Cezar objął namiestnictwo w Galii w 58 r. p.n.e. Mieszkańcy jednego z autochtonicznych plemion, Eduowie, sprzymierzeni od dawna z Rzymianami, popadli w tym czasie w konflikt z Sekwanami i ich sojusznikami – Swebami. Cezar pokonał Sekwanów i ich germańskich sprzymierzeńców. W konsekwencji tych działań większość ludów zamieszkałych między Garonną i Sekwaną zawarła z nim przymierze. W 57 r. p.n.e. podbił Belgów między Sekwaną a Renem, w 56 r. - Akwitanów u podnóży Pirenejów i ludy zamieszkujące tereny nad Kanałem La Manche [czytaj: la mansz]. W 55 i 54 r. wyprawiał się do Brytanii i za Ren, ale plany podboju tych krajów pokrzyżowało mu wrzenie wśród Galów, którzy zdali sobie sprawę, że przymierze z Rzymem oznacza de facto [czytaj: de fakto] poddaństwo. W 53 r. p.n.e. doszło do powstania niemal całej GaliiGaliaGalii pod wodzą WercyngetoryksaWercyngetoryksWercyngetoryksa, które zakończyło się porażką Galów pod AlezjąAlezjaAlezją w 52 r. p.n.e. Podbój Galii był jednym ze zwrotnych momentów w dziejach, otwierając przed Rzymianami i cywilizacją grecką zachód Europy.

R7i24Fz8Lo4h2
Obraz przedstawia siedzącego na podwyższeniu mężczyznę w obszernej, czerwonej szacie, na którego głowie znajduję się złoty wieniec laurowy. Jego brwi są zmarszczone, a kąciki ust skierowane w dół. Za nim oraz obok niego obecni są uzbrojeni mężczyźni, patrzący na postać na białym koniu. Jest to mężczyzna o średniej długości brązowych włosach oraz zaroście, kierujący obie dłonie w dół. Na ziemi poniżej leży rzucona przez niego broń. Mężczyzna ma na sobie ciemne szaty, miedzianą zbroję oraz białą pelerynę. Jego koń pochyla głowę. Po prawej stronie przedstawiono klęczącego, związanego mężczyznę odzianego od pasa w dół w szarą szatę, z hełmem na głowie. Jeden z uzbrojonych mężczyzn dotyka jego pleców przedmiotem przypominającym pałkę. W tle przedstawiono szare mury miasta oraz grupę mężczyzn, a także zasnute gęstymi chmurami niebo.
Lionel Royer, „Wercyngetoryks poddający się Cezarowi”, 1899 r., Muzeum Crozatier, Le Puy‑en‑Velay, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Lionel Royer, Wercyngetoryks poddający się Cezarowi, Olej na płótnie, Muzeum Crozatier, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Siege-alesia-vercingetorix-jules-cesar.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.

Po śmierci Cezara rozpętała się kolejna wojna domowa. Nie był to jednak czas wolny od podbojów. Realizując plany Cezara, Marek AntoniuszMarek AntoniuszMarek Antoniusz pokonał PartówPartowiePartów na Wschodzie, w 37 r. p.n.e. dokonał reorganizacji Wschodu. W KappadocjiKappadocjaKappadocji, Galatii i JudeiJudeaJudei obsadzono na tronie nowych ludzi, bezwzględnie lojalnych wobec Rzymu (w Judei Herod WielkiHerod WielkiHerod Wielki). W 34 r. p.n.e. Antoniusz dokonał aneksji MediiMediaMedii.

Po samobójstwie Antoniusza, władzę w Rzymie obejmuje Oktawian AugustOktawian AugustOktawian August. Kończą się czasy republiki, nastaje era Cesarstwa Rzymskiego. Najistotniejszą zmianą za panowania Augusta było stworzenie armii zawodowej, rekrutowanej w dużej mierze z ochotników, odseparowanych od reszty społeczeństwa. Z taką armią władca mógł przystąpić do kolejnej fazy wielkich podbojów, w sposób zaplanowany według potrzeb i realistycznie ocenianych aktualnych możliwości imperium. August rozpoczął podboje od pacyfikacji Gór KantabryjskichGóry KantabryjskieGór Kantabryjskich (27 - 18 r. p.n.e.), kończąc po 200 latach podbój Półwyspu Iberyjskiego. W latach 25 - 14 p.n.e. Rzymianie podbili Alpy i ich północne podnóża aż po Dunaj, w tym bogate celtyckie królestwo NoricumNoricumNoricum. Jednocześnie Oktawian porzucił plany zdobywcze na Wschodzie. Ta sytuacja pozwoliła rzucić większość armii na podbój kontynentalnej Europy. W 16/15 r. p.n.e. rzymska armia ruszyła na Bałkany, co doprowadziło do powstania prowincji MezjiMezjaMezji w Serbii oraz prowincji IllyricumIllyricumIllyricum między Adriatykiem a Dunajem. W 12 r. p.n.e. rozpoczęła się ofensywa na prawym brzegu Renu, która doprowadziła do powstania na początku naszej ery prowincji Germanii, pomiędzy Renem i Łabą. Dominacja Rzymian nad Germanami nie trwała jednak długo - w 9 r. n.e. doszło do sojuszu większości podbitych przez Rzym ludów w tamtym rejonie. Doprowadził on do zasadzki w Lesie TeutoburskimLas TeutoburskiLesie Teutoburskim, gdzie armia okupacyjna została sromotnie pokonana. Germania odzyskała wolność, a podboje Oktawiana Augusta zostały zatrzymane.

Kolejni cesarze z dynastii julijsko‑klaudyjskiejDynastia julijsko‑klaudyjskajulijsko‑klaudyjskiej nie byli zwolennikami ekspansji terytorialnej. Jednym z wyjątków jest cesarz KlaudiuszKlaudiuszKlaudiusz, który podjął się odkładanej od pokoleń inwazji na Brytanię (47 r. n.e.). Zakończyła się ona podbojem południowej i środkowej Anglii. Za czasów NeronaNeronNerona wybuchło powstanie Żydów w Judei 66 r. n.e., stłumione przez Tytusa Flawiusza Wespazjana, który do połowy 68 r. zajął niemal cały kraj oprócz Jerozolimy.

Po śmierci Nerona i roku czterech cesarzyRok czterech cesarzyroku czterech cesarzy, władzę w Rzymie objął Tytus Flawiusz Wespazjan, a następnie jego syn Tytus, który położył kres powstaniu w Judei, zdobywając Jerozolimę w 70 r. n.e.

R18UUqxIs7PlZ
Obraz przedstawia widok na płonące miasto z lotu ptaka. Z przodu znajdują się skały oraz zazielenione drzewa. Na skale po prawej stronie przedstawiono dużą grupę ludzi z uniesionymi w górę włóczniami. W głębi obrazu jest ukazana płonącą część miasta, zasnuta jasną poświatą oraz gęstym, unoszącym się dymem. Tło lewej części obrazu stanowią, gęsto zabudowaną część miasta która nie została dosięgnięta przez ogień. W tle, oprócz dymu, przedstawiono białe chmury oraz jasne niebo.
David Roberts, „Oblężenie i zniszczenie Jerozolimy przez Rzymian pod wodzą Tytusa, A.D. 70”, 1850 r., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: David Roberts, Oblężenie i zniszczenie Jerozolimy przez Rzymian pod wodzą Tytusa, A.D. 70, Olej na płótnie, Kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roberts_Siege_and_Destruction_of_Jerusalem.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.

Za DomicjanaDomicjanDomicjana w latach 78 - 83, dokończono podbój Walii. Zdobyto Dolną Szkocję oraz Wyżynę Szkocką i w ten sposób rozciągnięto władzę Rzymu praktycznie na całą wyspę. W 83 r. Domicjan stoczył wojnę z germańskimi ChattamiChattowieChattami znad górnego Renu, zdobywając obszerny klin między Renem i Dunajem.

Jednak to za panowania Trajana (98 - 117 r. n.e. ), cesarza - żołnierza, nastąpił w Rzymie powrót do polityki ekspansji. Jego pierwszym celem było państwo Decebala - klienta Rzymu. Dwie wojny (101 - 102 i 105 -106 r. n.e. ) złamały opór Daków i ich sojuszników. Kotlina Siedmiogrodzka stała się prowincją Dacją, Nizinę Wołoską przyłączono do Dolnej Mezji. Na Wschodzie utworzono prowincję Arabię i Armenię (114 r. n.e. ) (Armenia do tej pory była sojusznikiem Rzymu). Następnie Trajan zaatakował Partów, w 115/116 r. n.e.  w Mezopotamii powstała kolejna prowincja, a w 116 r.n.e. cesarz zdobył AsyrięAsyriaAsyrię i dotarł do Zatoki Perskiej. Zły stan zdrowia oraz powstania Partów i Żydów w Egipcie oraz na Cyprze, spowodowały powrót cesarza do Rzymu i odzyskanie straconych przez Partów terytoriów. I tak oto panowanie cesarza Trajana uważa się za moment w dziejach Rzymu, kiedy to granice imperium sięgały dalej niż kiedykolwiek. Nie było to dziełem wyłącznie panującego władcy, ale zbiorczym efektem wcześniejszej polityki ekspansji oraz sprawnego zarządzania prowincjami.

Mapa Imperium Rzymskiego w czasach największego rozkwitu (117 r.) – mapa interaktywna

RCCTT2rHy37Dx
Mapa przedstawiająca największy rozkwit Imperium Rzymskiego. Lądy zostały zaznaczone w kolorze brązowym, żółto‑pomarańczowym oraz szarym, a morza i oceany - jasnoniebieskim. Miasta oraz ważne miejsca zostały podpisane czarnym, a wody – ciemnoniebieskim tekstem. W lewym dolnym rogu, w białej prostokątnej ramce, umieszczono legendę – terytorium Imperium Rzymskiego oznaczono brązowym kolorem, państwa wasalne – żółto‑pomarańczowym. Po prawej stronie, na panelu interaktywnym znajdują się nazwy regionów. Po kliknięciu w tekst, na mapie zostaje podświetlony na czerwono dany region. Istnieje również możliwość zaznaczenia więcej niż jednego regionu na raz. 1. Sardynia. Do roku 239 p.n.e. Sardynia walczyła o wyzwolenie się spod władzy Kartaginy, w r. 238 p.n.e. stała się prowincją rzymską zarządzaną przez pretora. Przez cały niemal okres władzy rzymskiej mieszkańcy Sardynii walczyli o wyzwolenie swojego kraju, czego dowodem były liczne powstania. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca widok z lotu ptaka na pozostałości rzymskiego amfiteatru. Zostały tylko jego niewielkie fragmenty. Na ziemi jest zarysowany okrągły plac, a dookoła niego - wzgórza porośnięte trawą. Jeszcze wyżej rosną drzewa. Na fragmencie mniejszym niż połowa okrągłego placu znajdują się jasne, kamienne trybuny. W lewym, dolnym rogu ilustracji znajduje się droga z samochodami. 2. Grecja. W roku 146 p.n.e. Rzymianie po zburzeniu Koryntu utworzyli z Grecji jedną prowincję rzymską o nazwie Achaia. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca amfiteatr. Budowla jest półokrągła, trybuny są dobrze zachowane i podzielone na strefy. Od strony wejścia znajduje się wysoka ściana z jasnego kamienia z otworami zakończonymi łukami. Ściana jest częściowo zburzona. Dookoła amfiteatru są kamieniste wzgórza. Od strony wejścia rozpościera się miasto z licznymi budynkami oraz drzewa. 3. Hiszpania. Rzymianie rozpoczęli podbój Hiszpanii od II w. p.n.e. i zakończyli go w połowie I w. p.n.e. tworząc dwie prowincje: Hispania citerior z głównym miastem Carthago Nova i Hispania ulterior z głównym miastem Corduba. Za czasów Augusta Hispania citerior otrzymała nazwę Hispania Tarraconensis, Hispanię ulterior zaś podzielono na dwie prowincje: Hispania Baetica i Hispania Lusitania. Pod tekstem została umieszczona fotografia, zrobiona ze środka amfiteatru. Bliżej obiektywu znajdują się kamienne trybuny, schodzące w dół do półokrągłego, płaskiego placu. Za tym placem ustawiono wysoką, kamienną ścianę złożoną częściowo z dwóch, umieszczonych na sobie, rzędów kolumn. Po budowli przechadzają się turyści. Na zewnątrz rosną drzewa, tło stanowi jasne niebo. 4. Egipt. W 31 r. p.n.e. August uczynił z tego kraju prowincję rzymską. W r. 395, po śmierci Teodozjusza Egipt stał się częścią cesarstwa wschodniego. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca jasną, wysoką kolumnę z ozdobnym fryzem oraz dwa mniejsze posągi sfinksów na kamiennym podłożu oraz na tle niebieskiego nieba. Pod kolumną stoi grupa turystów. 5. Galia. Podbój Galii rozpoczął Cezar w latach 58 - 50 p.n.e. Po burzliwych napaściach ludów barbarzyńskich Rzymianie stanowili mniejszość w Galii, aż w V w. n.e. została ona całkowicie opanowana przez Franków i odtąd mówi się już o Francji. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca łuk triumfalny – jasną budowlę z trzema łukowymi otworami - przejściami. Między otworami znajdują się kolumny z podłużnymi żłobieniami oraz ozdobnymi fryzami, a także niewielkie rzeźby. Przed budynkiem rosną kwiaty, a dalej - drzewa. 6. Dacja. Kraina w Europie Wschodniej, położona na lewym brzegu Dunaju, obejmująca terytoria dzisiejszych Węgier i Rumunii. Hadrian (117 - 138) uczynił z Dacji prowincję, osadzając tam kolonistów rzymskich. Za rządów Aureliana (270‑275) Rzymianie byli zmuszeni całkowicie wycofać się z Dacji. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca mur obronny z bramą i z dwoma wieżyczkami po bokach. Zbudowano ją z kamieni, a pośrodku obecne są dwa przejścia o łukowym sklepieniu. Wieże mają po trzy małe otwory i spadzisty, okrągły dach. Obok nich, po zewnętrznej stronie dobudowano małą część muru. Tło stanowi jasne niebo oraz porośnięta trawą ziemia. 7. Mezopotamia. Mezopotamia to nazwa dwóch odrębnych prowincji rzymskich, jednej krótkotrwałej, stworzonej przez rzymskiego cesarza Trajana w latach 116 - 117, a drugiej założonej przez cesarza Septymiusza Sewera w 198 r. Pozostawały one na zmianę pod panowaniem Imperium Rzymskiego lub Sasanidów do czasu ostatecznego podboju przez muzułmanów w VII w. Pod tekstem została umieszczona ilustracja z rysunkiem ukazującym rzymskie forty w Mezopotamii. Przypomina on mapę, na której uchwycono dwie rzeki oraz trzynaście fortów, każdy z podpisem. Każdy fort ma inny kształt, mają różną ilość wież. 8. Brytania. Dziś Wielka Brytania. Nazwą Brytania Rzymianie obejmowali albo obie wyspy(Britannia Maior i Britannia Hibernia) i wtedy używali zwykle tej nazwy w liczbie mnogiej, lub też tylko wyspę większą. Ze względu na bogate złoża cyny, Brytania znana była już od epoki brązu. Rzymianie poznali ją dzięki Cezarowi, który wylądował tam w latach 56 i 55 p.n.e., lecz nie zdołał jej podbić. Podbój Brytanii rozpoczął Agrykola w 43 r. n.e., ostatecznie zaś prowincją rzymską stała się w 84 r. Rzymianie zbudowali tam szereg umocnień nadgranicznych, m.in. Wał Hadriana. W 407 r. wojska rzymskie opuściły Brytanię, lecz przez dłuższy czas pozostawała ona jeszcze pod wpływem kultury rzymskiej. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca różnej wielkości wzgórza oraz znajdujące się na nich pozostałości muru Hadriana, który teraz jest bardzo niski. Pośrodku tworzy on kształt kwadratu. Tło stanowi zachmurzone niebo oraz porośnięta trawą ziemia. 9. Judea. W 6 r. n.e. Judea stała się prowincją rzymską. Stopniowo zajęła większość terytorium dawnego królestwa Heroda w zachodniej Palestynie. Jej stolicą była Cezarea Nadmorska. Judeą zarządzali ekwiccy prefekci, później prokuratorzy, podlegli prokonsulom Syrii. Dochodziło do licznych konfliktów na tle religijno - politycznym pomiędzy Żydami a władzami rzymskimi. Po stłumieniu powstania Bar Kochby (132 - 135 .n.e.) nazwa “Judea” zanikła, a jej obszar stał się częścią Syrii - Palestyny. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca rzymski akwedukt zbudowany z jasnego kamienia, który stoi na kamienistej plaży. Ze strony morza obecny jest ubytek w murze. Mur ma otwory z łukowym sklepieniem, ustawione w równych odstępach. Tło stanowi niebo pokryte białymi chmurami. 10. Azja Mniejsza. Azja - prowincja rzymska obejmująca zachodnią część Półwyspu Azja Mniejsza. Tereny tej prowincji zostały zapisane republice rzymskiej w 133 r. p.n.e. w testamencie ostatniego władcy Pergamonu - Attalosa III. W 88 r. p.n.e. tereny te zostały zajęte przez władcę Pontu, który nakazał masakrę wszystkich Rzymian przebywających wtedy w prowincji. Władca Pontu, Mitrydates został wyparty z Azji przez Sullę. Prowincja bardzo ucierpiała podczas najazdu Gotów w III w. n.e. Pod tekstem została umieszczona fotografia przedstawiająca zbiornik wodny, a na nim pozostałości mostu Ezopa, a konkretnie tylko kilka pojedynczych części. Największy fragment mostu jest gruby, zbudowany z jasnego kamienia, po lewej stronie pozostał początek łukowego sklepienia. Na fotografii przedstawiono także obszerne, różnokolorowe drzewa, a za nimi - pola. Tło stanowi niebieskie niebo.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1AyR9Imn

Mapa Imperium Rzymskiego w czasie największego rozkwitu (117 r.), online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Mapa Imperium Rzymskiego w czasie największego rozkwitu (117 r.), licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wymień znajdujące się na mapie kraje, do których sięgały wpływy rzymskie w okresie największego rozkwitu imperium. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RJcSy2F7kseXj
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Wymień przynajmniej cztery prowincje Imperium Rzymskiego na terenie Europy. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RWWedbCQr6Dhk
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2
RHEXDhg7NnSHt
Zaznacz na mapie najważniejsze prowincje Imperium Rzymskiego na terenie Europy w 117 r. n.e.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3
RH7wFo124TKQZ
Połącz w pary nazwy prowincji rzymskich z nazwami krajów, które znajdują się na tym terenie współcześnie: Achai Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Gallia Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Britannia Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Hispania Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Asia Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Iudea Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Dacja Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna Mesopotamia Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Rumunia, 3. Wielka Brytania, 4. Francja, Belgia, 5. Grecja, 6. Turcja, 7. Hiszpania, Portugalia, 8. Izrael, Jordania, Palestyna. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Kolumna Trajana – ilustracja interaktywna

Przed zapoznaniem się z ilustracją interaktywną przedstawiającą Kolumnę Trajana, przypomnij sobie, gdzie znajdowała się prowincja rzymska zwana Dacją.

Rndl82NkY0eLM
Fotografia przedstawia Kolumnę Trajana, na której szczycie obecna jest rzeźba –posąg mężczyzny w obszernej szacie z aureolą na głowie, księgą w lewej dłoni oraz dwoma dużymi kluczami w prawej. Wzdłuż kolumny wyrzeźbiono reliefy, a jej podstawę stanowi sześcienna bryła. W tle znajdują się budynki, z których jeden jest jasny, o kopułowym dachu. Pozostałe mają żółte oraz pomarańczowe fasady. Niebo jest delikatnie zasnute chmurami. Po prawej stronie umieszczono panel interaktywny, zatytułowany Kolumna Trajana. Na nim znajdują się cztery tytuły. Po kliknięciu w nie, na ilustracji podświetla się na pomarańczowo dana część kolumny. Można także kliknąć w pole z trzema kropkami znajdujące się obok tytułów; wtedy na ekranie wyświetla się dłuższy tekst z ilustracją. 1. O kolumnie. Pomnik w kształcie kolumny o wysokości 39,86 m, pokrytej płaskorzeźbami przedstawiającymi dzieje wojen cesarza Trajana z Dakami. Wzniesiona w Rzymie w r. 113 n.e. na Forum tego cesarza, znajduje się dziś na tym samym miejscu, tzn. na Foro di Traiano. Pod tekstem umieszczono ilustrację mapy Forum Trajana, która ukazuje topografię i budowle starożytnego Rzymu. Mapa została wykonana w kolorze pomarańczowym i żółtym, a czarnym kolorem oznaczono obwody budowli. Są one podpisane w środku. Mapa jest na dole podpisana PLAN OF THE IMPERIAL FORA. Na głównym obrazie podświetlona została cała kolumna pomarańczowym obwodem. 2. Zwieńczenie kolumny. Szczyt kolumny wieńczy monumentalna głowica dorycka, na której początkowo umieszczony był złoty orzeł, po śmierci cesarza zastąpiony brązowym posągiem Trajana. Od 1588 r. znajduje się tam posąg Św. Piotra. Szczyt kolumny oznaczony został pomarańczową obwódką, a zdjęcie ze zbliżeniem na posąg zostało dołączone pod opisem. Przedstawia ono mężczyznę, który trzyma w prawej dłoni dwa klucze, a w lewej księgę. Jest ubrany w obszerną szatę. Nad głową ma aureolę. Rzeźba pokryła się zielonym nalotem. 3. Reliefy - zapis wojny z Dakami. U dołu kolumny wykuty jest gruby wieniec z liści laurowych. Trzon kolumny w wysokości 26,62 m, złożony z 17 bębnów, pokrywa spiralnie biegnąca wstęga płaskorzeźb złożona z 23 pól obrazowych. Na fryzie tym wyrzeźbiono 2500 postaci ludzkich wysokości 60 - 75 cm, w tym około 60 to wizerunki cesarza Trajana. Jedynie 18 scen przedstawia same bitwy. Cesarz, zawsze wyższy od pozostałych, ukazywany jest w szkarłatnym płaszczu i złotej zbroi; żołnierze mają zbroje srebrne. Barbarzyńcy przedstawiani są z długimi włosami i brodami, często w zniszczonych krótkich szatach. Na ilustracji podświetlona została środkowa część kolumny. Na dołączonym zdjęciu znajduje się relief rzymskiej formacji "żółw". Grupa żołnierzy dzierżących masywne, prostokątne tarcze złączyła się tak, aby utworzyć z nich zwartą figurę przypominającą prostokąt. Atakują mniejszą grupę mężczyzn. Nad formacją znajduje się trzech mężczyzn z okrągłymi tarczami. Na dole leży dwóch umierających mężczyzn. Po prawej stronie znajduje się grupa żołnierzy wchodzących po schodach, głowy mają skierowane w prawą stronę. 4. Podstawa pomnika. Podstawa pomnika, w kształcie sześcianu, ozdobiona z trzech stron płaskorzeźbami trofeów, z czwartej strony ma drzwi prowadzące do przedsionka i komnaty, skąd biegną ku górze wewnętrzne schody. W pomieszczeniu tym złożona była złota urna z prochami zmarłego cesarza. Nad drzwiami znajduje się tablica z inskrypcją łacińską: “Senat i Lud Rzymski dedykują cesarzowi, synowi Nerwy, Nerwie Trajanowi Augustowi Germanikowi Dacjuszowi, najwyższemu kapłanowi, w 17 rok sprawowania trybunatu, będącemu sześciokrotnie uznanym imperatorem, sześć razy konsulem, ojcem ojczyzny, aby okazać uwielbienie dla jego wielkich osiągnięć.”. Dołączona ilustracja przedstawia jasną kamienną tabliczkę z inskrypcją, którą umieszczono na Kolumnie Trajana. Tekst napisano w języku łacińskim. Na dole część tabliczki została odkruszona. Podstawa kolumny została oznaczona pomarańczową obwódką.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1AyR9Imn

Kolumna Trajana, 113 r., Rzym, Włochy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Kolumna Trajana, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4
R1CgQ1ztg3fsQ
Odpowiedz na pytanie. Jaki posąg znajdował się pierwotnie na szczycie kolumny Trajana? Możliwe odpowiedzi: 1. Złotego orła, 2. Cesarza Trajana, 3. Św. Piotra. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5
RuLOScjFSqjJG
Uzupełnij tekst na temat Kolumny Trajana: Jest to pomnik w kształcie kolumny o wysokości 39,86 m, pokrytej płaskorzeźbami przedstawiającymi dzieje wojen cesarza Trajana z 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana. Wzniesiony w Rzymie w r. 113 n.e. na Forum tego cesarza, znajduje się dziś na tym samym miejscu, tzn. na 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana. Szczyt kolumny wieńczy monumentalna głowica dorycka, na której początkowo umieszczony był 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana, po śmierci cesarza zastąpiony brązowym posągiem Trajana. Od 1588 r. znajduje się tam posąg Św. Piotra. U dołu kolumny wykuty jest gruby wieniec z 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana. Trzon kolumny w wysokości 26,62 m, złożony z 17 bębnów, pokrywa spiralnie biegnąca wstęga płaskorzeźb złożona z 23 pól obrazowych. Na fryzie tym wyrzeźbiono 2500 postaci ludzkich wysokości 60 - 75 cm, w tym około 60 to wizerunki 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana. Jedynie 18 scen przedstawia same bitwy. Cesarz, zawsze wyższy od pozostałych, ukazywany jest w szkarłatnym płaszczu i 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana; żołnierze mają zbroje srebrne. 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana przedstawiani są z długimi włosami i brodami, często w zniszczonych krótkich szatach. Podstawa pomnika, w kształcie sześcianu, ozdobiona z trzech stron płaskorzeźbami 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana, z czwartej strony ma drzwi prowadzące do przedsionka i komnaty, skąd biegną ku górze wewnętrzne schody. W pomieszczeniu tym złożona była 1. Barbarzyńcy, 2. Foro di Traiano, 3. złotej zbroi, 4. liści laurowych, 5. złoty orzeł, 6. trofeów, 7. Dakami, 8. złota urna, 9. cesarza Trajana z prochami zmarłego cesarza. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Odpowiedz na pytanie. W którym miejscu na kolumnie Trajana znajduje się inskrypcja o treści: Senat i Lud Rzymski dedykują cesarzowi, synowi boskiego Nerwy, Nerwie Trajanowi Augustowi Germanikowi Dacjuszowi, najwyższemu kapłanowi, w 17 rok sprawowania konsulatu, będącemu sześciokrotnie uznanym imperatorem, sześć razy konsulem, ojcem ojczyzny, aby okazać uwielbienie dla jego wielkich osiągnięć.

Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RiPzD7rghM4Ja
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Administracja w prowincjach rzymskich

RhKVOCUb4RWPi
Fotografia przedstawia pomnik z ciemnego metalu uwieczniający mężczyznę, który patrzy przed siebie. Trzyma w lewej dłoni przedmiot przypominający włócznię, a prawą dłoń kieruje ku górze, z uniesionym palcem wskazującym. Lewą nogę ma wysuniętą do tyłu; opiera ją na palcach dla równowagi. Ma na sobie krótką szatę, której część jest przerzucona na lewą rękę, jest bosy oraz posiada bardzo bogato zdobioną zbroje. Tło stanowią jasnożółte budynki oraz fragment kamiennego muru. Na podwyższeniu, na którym umieszczono pomnik, obecne są napisy „CAESARI AVGVSTO” oraz „CAESAR AVGVSTA”.
Pomnik cesarza Oktawiana Augusta, 1941 r., Saragossa, Hiszpania, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, dostępny w internecie: online-skills, CC BY 3.0 [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY 3.0.

Cesarstwo rzymskie dzieliło się na prowincje (z łacińskiego provincia, -ae [czytaj: prowincja]). Termin ten początkowo oznaczał zakres powierzonych komuś zadań. W czasach Augusta prowincji było około 30; około III w. liczba ich wzrosła do około 40, a w chwili objęcia władzy przez Dioklecjana (284 r.) wynosiła prawie 50. August wyodrębnił tzw. prowincje cesarskie i prowincje senackie. W prowincjach cesarskich stacjonowało wojsko i zarządzanie nimi było całkowicie w rękach cesarza, czyli namiestnicy byli mianowani bezpośrednio przez władcę. Do prowincji senackich namiestników wyznaczał senat, z reguły przez losowanie z wytypowanych wcześniej kandydatów. Cesarz dysponował jednak prawem rekomendacji, które było dla senatu wiążące. Namiestnik prowincji cesarskiej nosił tytuł legatus Augusti pro praetore [czytaj: legatus ałgusti pro pretore], to jest przedstawiciel Augusta w randze pretora, zaś namiestnik prowincji senackiej proconsul [czytaj: prokonsul]. W obydwu kategoriach prowincji namiestnicy musieli wywodzić się ze stanu senatorskiego.

August stworzył także pewną liczbę mniejszych prowincji tzw. prokuratorskich, które również podlegały jego kompetencji, ale w których namiestnikami byli przedstawiciele stanu ekwickiego, drugiego co do znaczenia w Rzymie. Z reguły były to małe prowincje, prokurator nie miał w nich pełnej samodzielności, nadzór nad nimi sprawował namiestnik sąsiadującej prowincji większej (jak Syria nad Judeą).

R46HM4ZvThsWn
Obraz przedstawia grupę ludzi znajdujących się na balkonie budynku ze żłobionymi kolumnami. W centrum obecna jest odwrócona plecami postać w jasnej, długiej szacie, zwracająca się z balkonu ku stojącemu w dole tłumowi. Postać ta jest mocno oświetlona. Lewą dłonią wskazuje w stronę stojącego z lewej strony mężczyzny, odzianego od pasa w dół w czerwoną szatę. Na głowie ma wieniec z cierni. Jego ręce zdają się być skrępowane za jego plecami. Za nim stoi grupa uzbrojonych mężczyzn. Z prawej obecne są postacie w długich szatach – trzech mężczyzn oraz dwie kobiety. Lewa oraz prawa strona, z wyjątkiem środka obrazu, są ciemne, sprawiając, że kontrastują z mocno oświetloną postacią w centrum oraz z jasnym budynkiem obecnym w tle.
Antonio Ciseri, „Ecce Homo”, około 1860 - 1880 r., Muzeum Sztuki Cantonale, Lugano, Szwajcaria, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Antonio Ciseri, Olej na płótnie, Muzeum Sztuki Cantonale, Logano, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Antonio_Ciseri_Ecce_Homo.png [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
Ciekawostka

Na obrazie obok Chrystusa przedstawiony jest Poncjusz Piłat, prokurator Judei.

Osobne miejsce w systemie zarządzania prowincjami przez Augusta zajmował Egipt. Był on traktowany przez cesarza, jako osobista zdobycz w wojnie z Kleopatrą VII. Specjalna ranga Egiptu wynikała przede wszystkim z faktu, że stanowił on spichlerz miasta Rzymu. August obawiał się, że senatorowie mogą dążyć do blokady dostaw zboża do Rzymu, co groziło zawsze niepokojami w stolicy. Dlatego też na czele Egiptu, gdzie stacjonował jeden legion, postawił przedstawiciela stanu ekwickiego, co było ewenementem. Tytuł zarządcy tej prowincji brzmiał praefectus Aegypti [czytaj: prefektus egypti]. Był on podporządkowany bezpośrednio Augustowi, a zarazem, jako ekwita, był dowódcą legionu.

Zadaniem namiestnika prowincji była komenda nad całym stacjonującym w niej wojskiem oraz ogólny nad nią nadzór. Czuwał nad realizacją polityki ogólnopaństwowej; podlegało mu także sądownictwo. Całkowicie jednak z kompetencji namiestnika wyłączone zostały kwestie finansowe, czyli ściąganie podatków i opłat celnych. Te sprawy powierzone zostały prokuratorom w randze ekwickiej, którzy bezpośrednio podporządkowani byli cesarzowi. Administracja lokalna natomiast przeszła z czasem w ręce samorządowych gmin municypalnychGmina municypalnagmin municypalnych (miast).

Gruntowną reformę terytorialno - administracyjną przeszło Cesarstwo Rzymskie w okresie Dioklecjana (284 - 305 r. n.e.). Cesarz ten zwiększył radykalnie liczbę prowincji, wzrosła ona do 98, w IV w. nawet do 120. Zarazem jednak Cesarstwo zostało podzielone na cztery duże okręgi, zwane prefekturami. Podział ten był wynikiem tendencji do rozdziału władzy centralnej i był konsekwencją zwiększenia liczby władców. Na czele prefektur stali namiestnicy z tytułem prefekta pretorianów.

Między prefekturą a prowincją stworzył jednak Dioklecjan pośrednią jednostkę terytorialną, a mianowicie diecezję. Każda z diecezji obejmowała kilka prowincji, w skład prefektury wchodziły dwie do czterech diecezji, w sumie było ich dwanaście. Na czele diecezji stał wikariusz. Celem takiego podziału było usprawnienie funkcjonowania administracji oraz lepsza kontrola nad urzędnikami, których liczba od czasu pryncypatu znacząco wzrosła.

Podboje i prowincje rzymskie – film

R3DzZI054WSKo
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany "Organizacja Imperium Rzymskiego".
Organizacja Imperium Rzymskiego, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Organizacja Imperium Rzymskiego, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie informacji z lekcji oraz wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Polecenie 7

Podaj, jakie pozytywne efekty miały podboje rzymskie dla prowincji i dla imperium.

R1QHaUxkzf17O
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Odpowiedz na pytanie. Za panowania którego z cesarzy Imperium Rzymskie osiągnęło swoje największe rozmiary? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1cmYRZQUAq8H
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9

Wymień przynajmniej trzy miasta europejskie, które mają rzymski rodowód. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RAskwDjoCIoW3
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Jedność a wielonarodowość

Imperium Rzymskie było państwem multikulturowym, składającym się z mozaiki ludów, które często zanim stały się częścią państwa rzymskiego, rozwinęły swoją cywilizację w imponujący sposób. Inne wielokulturowe imperia porównywane do Rzymu, jak na przykład Asyria, Persja, czy państwo Aleksandra, nie przetrwały tak długo jak wieczny Rzym. Ludy podbite bowiem bardzo szybko zaczynały się identyfikować z ideą rzymskiej państwowości, rzymskim porządkiem, rzymską kulturą.

RdwKpVnV41SDK
Fotografia przedstawia widok na niskie, jasne, kamienne budynki o jasnopomarańczowym zadaszeniu. Ustawione są w planie litery L. Przed nimi znajduję się plac oraz konstrukcję składającą się z niskich murów, łączących się w kwadraty. Przypominają one fundamenty starożytnych budynków. Za budynkami rosną wysokie drzewa. Tło stanowi zachmurzone niebo.
Marcin Szala (fotograf), Park Archeologiczny w Carnuntum, Austria, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Marcin Szala, Park Archeologiczny w Carnuntum, Fotografia, Carnuntum, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Open_air_museum_Petronell_-_Thermae,_Villa_Urbana_and_Valetudinarium.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.

Ten prawdopodobnie największy sukces Rzymian, wywodzi się właśnie z identyfikacji podbitych narodów z rzymską państwowością. Rzymianie zawdzięczali taki stan rzeczy swojej tolerancji, akceptowaniu odrębności obyczajowej, religijnej, etnicznej i psychologicznej mieszkańców prowincji. Potrafili też zbudować mechanizmy, które bezwiednie wywoływały zainteresowanie rzymskim porządkiem, nakłaniały do respektowania go i umacniania. Dlatego właśnie podbite ludy zadziwiająco szybko zrezygnowały z własnej odrębności politycznej i żarliwie broniły państwa rzymskiego w okresie najazdów plemion barbarzyńskich w III w.

Sukcesem Rzymian było to, że romanizacja, czyli proces przejmowania kultury rzymskiej i identyfikowania się z nią, znalazła tak szeroki oddźwięk. To właśnie ona nadała całemu państwu szlifu jedności, czyniła, iż cały świat cywilizowany był dla mieszkańca Imperium Romanum w jego najbardziej odległych zakątkach taki sam lub niezwykle podobny. To sprawiało, że Rzym stawał się wszechobecny, jedyny i niezastąpiony dla wszystkich mieszkańców, a egzystencja bez niego wydawała się niemożliwa.

Ćwiczenia

R12RGSTK0eiJp1
Ćwiczenie 1
Wskaż, które kolonie rzymskie zostały założone najwcześniej: Możliwe odpowiedzi: 1. Grecja i Macedonia, 2. Sycylia, Sardynia, Korsyka, 3. Hiszpania i Kartagina. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
R4nEtc9FosyCG2
Ćwiczenie 2
Połącz wydarzenie z datą. 146 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. Zdobycie Jerozolimy, 2. Zniszczenie Koryntu przez Rzymian, 3. Inwazja Cezara na tereny dzisiejszej Anglii, 4. Zasadzka German w Lesie Teutoburskim na oddziały rzymskie 55 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. Zdobycie Jerozolimy, 2. Zniszczenie Koryntu przez Rzymian, 3. Inwazja Cezara na tereny dzisiejszej Anglii, 4. Zasadzka German w Lesie Teutoburskim na oddziały rzymskie 70 r. n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. Zdobycie Jerozolimy, 2. Zniszczenie Koryntu przez Rzymian, 3. Inwazja Cezara na tereny dzisiejszej Anglii, 4. Zasadzka German w Lesie Teutoburskim na oddziały rzymskie 9 r. n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. Zdobycie Jerozolimy, 2. Zniszczenie Koryntu przez Rzymian, 3. Inwazja Cezara na tereny dzisiejszej Anglii, 4. Zasadzka German w Lesie Teutoburskim na oddziały rzymskie. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Rqd7A1CC1ZhSc21
Ćwiczenie 2
Połącz ilustracje z opisem wydarzeń związanych z podbojami rzymskimi.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R3MgYtjanRMY92
Ćwiczenie 3
Uzupełnij tekst na temat ekspansji Rzymu w czasach Oktawiana Augusta wyrazami z ramki. Po samobójstwie Antoniusza, władzę w Rzymie obejmuje Oktawian August. Kończą się czasy republiki, nastaje era 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej. Najistotniejszą zmianą za panowania Augusta było stworzenie armii 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej, rekrutowanej w dużej mierze z ochotników, odseparowanych od reszty społeczeństwa. Z taką armią władca mógł przystąpić do kolejnej fazy wielkich podbojów, w sposób zaplanowany według potrzeb i realistycznie ocenianych aktualnych możliwości imperium. August rozpoczął podboje od pacyfikacji 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej (27 - 18 r. p.n.e.), kończąc po 200 latach podbój Półwyspu Iberyjskiego. W latach 25 - 14 Rzymianie podbili Alpy i ich północne podnóża aż po 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej, w tym bogate celtyckie królestwo 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej. Jednocześnie Oktawian porzucił plany zdobywcze na 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej. Ta sytuacja pozwoliła rzucić większość armii na podbój kontynentalnej Europy. W 16/15 r. p.n.e. rzymska armia ruszyła na Bałkany, co doprowadziło do powstania prowincji 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej w Serbii oraz prowincji 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej między Adriatykiem a Dunajem. W 12 r. p.n.e. rozpoczęła się ofensywa na prawym brzegu Renu, która doprowadziła do powstania na początku naszej ery prowincji 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej, pomiędzy Renem i Łabą. Dominacja Rzymian nad Germanami nie trwała jednak długo - w 9 r. n.e. doszło sojuszu większości podbitych przez Rzym ludów w tamtym rejonie. Doprowadził on do zasadzki w 1. Wschodzie, 2. Dunaj, 3. Mezji, 4. Gór Kantabryjskich, 5. Cesarstwa Rzymskiego, 6. Noricum, 7. Germanii, 8. Illyricum, 9. Lesie Teutoburskim, 10. zawodowej, gdzie armia okupacyjna została sromotnie pokonana. Germania odzyskała wolność, a podboje Oktawiana Augusta zostały zatrzymane.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R149ci3c9WrZb1
Ćwiczenie 4
Podaj imiona cesarzy rzymskich, którzy stłumili powstanie w Judei, zakończone zniszczeniem Jerozolimy: Możliwe odpowiedzi: 1. Wespazjan i Tytus, 2. Klaudiusz i Neron, 3. Oktawian August i Tyberiusz. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1MdaWVfJ2sNz2
Ćwiczenie 5
Zaznacz prawidłowe zdania na temat prowincji rzymskich: Możliwe odpowiedzi: 1. Provincia to termin, który początkowo oznaczał zakres powierzonych komuś zadań, 2. Do prowincji senackich namiestników wyznaczał senat, z reguły przez losowanie z wytypowanych wcześniej kandydatów, 3. August stworzył prowincje prokuratorskie, w których nadzór sprawował namiestnik sąsiadującej prowincji większej (jak Syria nad Judeą), 4. Namiestnik prowincji nie miał pieczy nad sprawami finansowymi, takimi jak podatki, 5. Dioklecjan w swojej reformie administracyjnej znacznie zwiększył liczbę prowincji, 6. August wyodrębnił tzw. prowincje cesarskie i prowincje ekwickie, 7. Namiestnik prowincji cesarskiej nosił tytuł prokonsula, 8. Egipt miał specjalny status w klasyfikacji Augusta, ponieważ wybuchały tam częste powstania podbitej ludności, 9. Diecezja była pośrednią jednostką terytorialną między prowincją a prowincją prokuratorską, 10. Na czele diecezji stał proboszcz
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RA8KRJ1Nui2H91
Ćwiczenie 6
Dokończ zdanie. Imperium Rzymskie przetrwało tak długo pomimo swojej wielokulturowości, ponieważ: Możliwe odpowiedzi: 1. Rzymianie utrzymywali porządek w prowincjach za pomocą wojska i kar, 2. w wyniku romanizacji podbite ludy identyfikowały się z Rzymem, 3. Rzymianie nie tolerowali innych wierzeń i kultur. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1OVuGVL6djUX
Ćwiczenie 7
Odpowiedz, które zdania są prawdziwe: Możliwe odpowiedzi: 1. Klienci byli wolnymi, lecz ubogimi obywatelami, którzy oddawali się w opiekę bogatym rodom patrycjuszowskim., 2. W r. 133 na mocy testamentu Attalosa III królestwo pergamońskie przeszło pod władzę Rzymu jako część prowincji Azji., 3. Sulla był przywódcą optymatów., 4. Wercyngetoryks był Galem, który zorganizował powstanie przeciwko Cezarowi w 52 r. p.n.e., 5. Prokurator był zarządcą mniejszych, niesamodzielnych prowincji i pochodził ze stanu senatorskiego., 6. Bar Kochba walczył przeciwko Rzymianom w obronie niepodległości Hiszpanii., 7. Sassanidzi to inaczej przywódcy powstania żydowskiego w Judei., 8. W Pergamonie znajdowała się Biblioteka Aleksandryjska.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 8

Przygotuj prezentację na temat wpływów rzymskich w wybranej przez siebie prowincji rzymskiej. Odpowiedz na pytania: Jaki wpływ miała romanizacja na język, którym współcześnie posługują się mieszkańcy? Jakie zabytki rzymskie możemy tam podziwiać dziś?

R1T25K60368qc
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1T26fx8j3HkM
Ćwiczenie 9
Przed tobą cztery hasła związane ze starożytnym Rzymem. Dopasuj do hasła prawidłowy opis. Diecezja Możliwe odpowiedzi: 1. zarządca mniejszych prowincji, np. Judei. Urząd ten pochodził ze stanu ekwickiego, drugiego co do znaczenia w Rzymie. Nie miał on pełnej samodzielności we władaniu prowincją., 2. wolni, ubodzy obywatele rzymscy, którzy oddali się pod opiekę rodów patrycjuszowskich., 3. jednostka administracyjna Cesarstwa Rzymskiego, tworzona na podbitych terytoriach (poza Italią). Zarządzana przez namiestnika., 4. pośrednia jednostka terytorialna stworzona przez Dioklecjana. Na jedną prefekturę przypadały cztery takie jednostki terytorialne. Klienci Możliwe odpowiedzi: 1. zarządca mniejszych prowincji, np. Judei. Urząd ten pochodził ze stanu ekwickiego, drugiego co do znaczenia w Rzymie. Nie miał on pełnej samodzielności we władaniu prowincją., 2. wolni, ubodzy obywatele rzymscy, którzy oddali się pod opiekę rodów patrycjuszowskich., 3. jednostka administracyjna Cesarstwa Rzymskiego, tworzona na podbitych terytoriach (poza Italią). Zarządzana przez namiestnika., 4. pośrednia jednostka terytorialna stworzona przez Dioklecjana. Na jedną prefekturę przypadały cztery takie jednostki terytorialne. Prokurator Możliwe odpowiedzi: 1. zarządca mniejszych prowincji, np. Judei. Urząd ten pochodził ze stanu ekwickiego, drugiego co do znaczenia w Rzymie. Nie miał on pełnej samodzielności we władaniu prowincją., 2. wolni, ubodzy obywatele rzymscy, którzy oddali się pod opiekę rodów patrycjuszowskich., 3. jednostka administracyjna Cesarstwa Rzymskiego, tworzona na podbitych terytoriach (poza Italią). Zarządzana przez namiestnika., 4. pośrednia jednostka terytorialna stworzona przez Dioklecjana. Na jedną prefekturę przypadały cztery takie jednostki terytorialne. Prowincja Możliwe odpowiedzi: 1. zarządca mniejszych prowincji, np. Judei. Urząd ten pochodził ze stanu ekwickiego, drugiego co do znaczenia w Rzymie. Nie miał on pełnej samodzielności we władaniu prowincją., 2. wolni, ubodzy obywatele rzymscy, którzy oddali się pod opiekę rodów patrycjuszowskich., 3. jednostka administracyjna Cesarstwa Rzymskiego, tworzona na podbitych terytoriach (poza Italią). Zarządzana przez namiestnika., 4. pośrednia jednostka terytorialna stworzona przez Dioklecjana. Na jedną prefekturę przypadały cztery takie jednostki terytorialne.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1YA4uIXogUsC2
Ćwiczenie 10
Wskaż rok, w którym Wercyngetoryks poddał się Juliuszowi Cezarowi. Możliwe odpowiedzi: 1. 46 r. p.n.e., 2. 48 r. p.n.e., 3. 52 r. p.n.e., 4. 56 r. p.n.e. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 10

Ułóż puzzle, a następnie uzupełnij informacje o wydarzeniu przedstawionym na ilustracji.

R1Hja01uswbgH
Ułóż puzzle, a następnie uzupełnij informacje o tym wydarzeniu.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RSlGlbsd6mmqM
Wydarzenie: Tu uzupełnij poddaje się Tu uzupełnij po bitwie pod Tu uzupełnij w Tu uzupełnij r. p.n.e. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 11

W prowincjach rzymskich zachodziła romanizacja, która miała wpływ na architekturę, kulturę, ale także na języki ludów tych prowincji.

Odpowiedz na pytanie: Jakie języki wywodzą się z języka łacińskiego?

Rkg3Sx9cVsSVj
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Słownik pojęć

Agrykola
Agrykola

(z łacińskiego: Gnaeus Iulius Agrīcola) [czytaj: Gneus Julius Agrīkola] - około 40 - 93 r. n.e. Wódz rzymski, 77 - 84 r. n.e. był namiestnikiem prowincji Brytania. Rozszerzył panowanie rzymskie, ale nie zdołał podbić północnej części wyspy. Jego działania opisał Tacyt w „Żywocie Agrykolī”.

RxQ2mjcTivgYM
Fotografia przedstawia posąg mężczyzny w krótkiej zbroi, z peleryną spiętą na prawym ramieniu. Na głowie ma hełm z krótkim pióropuszem. Patrzy przed siebie, kąciki jego ust skierowane są nieznacznie w dół. W prawej dłoni, przy piersi trzyma przedmiot przypominający zwój papieru. Na podstawie posągu wyryty jest napis „JVLIVS”. Tło stanowi fasada budynku.
Ad Meskens (fotograf), Posąg Juliusza Agrykoli, 1894 r., Bath, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Ad Meskens, Posąg Juliusza Agrykoli, Rzeźba, Bath, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman_baths_julius_agricola_01.JPG [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Alezja
Alezja

(z łacińskiego: Alesia, Alesiae; [czytaj: alesja,alesje]) - w starożytności stolica galijskiego plemienia Mandubiów. W czasie antyrzymskiego powstania Galów pod wodzą Wercyngetoryksa (52 r. p.n.e.) oblegana i zdobyta przez Cezara. Wykopaliska - między innymi forum, teatr, świątynie.

Asyria
Asyria

w starożytności państwo semickie w północnej Mezopotamii. Po rozkwicie (przełom XIX i XVIII w. p.n.e.) uzależniona od Hurytów, po upadku ich państwa stała się potęgą militarną. Największy rozkwit polityczny i kulturalny X - VII w. p.n.e. - podbój Syrii, Palestyny, Egiptu. W latach 614 - 612 p.n.e. uległa koalicji Medów i Babilończyków.

Attalos III
Attalos III

Król Pergamonu (138 - 133 r. p.n.e.), który w testamencie przekazał swoje państwo Rzymianom.

R90CB9dkrN0jq
Fotografia przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny o krótkich falowanych włosach. Jego twarz jest pociągła, a rysy twarzy delikatne. Ma on wydatne usta, duże oczy oraz długi nos. Powierzchnia rzeźby jest jasna, miejscami chropowata. Brakuje fragmentu koniuszka nosa. Tło stanowi jasna ściana.
Marcus Cyron (fotograf), Fragment popiersia Attalosa II lub III z Pergamonu, 150 - 125 r. p.n.e., Antikensammlung, Berlin, Niemcy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Marcus Cyron, Fragment popiersia Attalosa II lub III z Pergamonu, Rzeźba, Antikensammlung, Berlin, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Attalid_portrait_at_the_Antikensammlung_Berlin.jpg [dostęp 3.02.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Bar Kochba
Bar Kochba

Bar Kochba Szymon, ? - 135 r. n.e., wódz powstania żydowskiego przeciwko Rzymianom (132 - 135); uznawany przez żydów za króla Mesjasza; zginął podczas oblężenia twierdzy Betar.

R1cbZAiYNfnZe
Fotografia przedstawia kolorowy rysunek w kręgu, wewnątrz którego obecne są postacie – pięciu uzbrojonych mężczyzn o długich, ciemnych włosach, przedstawionych bokiem. Dwaj z nich ukazani są konno – jeden na białym, drugi na brązowym koniu. Trzej pozostali, stojący z tyłu, na głowach mają kolorowe opaski. Wszyscy odziani są w kolorowe szaty – złote, czerwone, różowe, niebieskie oraz zielone. Tło stanowi żółta ziemia oraz niebieskie niebo.
Arthur Szyk, „Bar Kochba”, 1927 r., Kolekcja rodzinna Arthura Szyka, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Arthur Szyk, Bar Kochba, Ilustracja, Kolekcja rodzinna Arthura Szyka, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arthur_Szyk_(1894-1951)._Bar_Kochba_(1927),_Paris.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.
Chattowie
Chattowie

plemię w Germanii na terytorium dzisiejszej Hesji i Turyngii.  Chattowie odznaczyli się w walkach z Rzymianami podczas wojny z Druzusem (11 - 9 r. p.n.e.)

Dakowie
Dakowie

plemiona trackie zamieszkujące w starożytności tereny dzisiejszej Rumunii. W 60 r. n.e. zjednoczeni przez Burebistę. W 87 r. n.e. przekształceni w silną organizację państwową przez Decebala. W latach 101 - 106 n.e. podbici przez Rzymian.

R1L85rU9lkUYf
Fotografia przedstawia relief ukazujący postacie na tle muru. Są to mężczyźni, z których dwaj, przedstawieni z lewej strony, są zwróceni do siebie twarzami. Odziani są w krótką zbroje oraz peleryny. Przed nimi pochyla się jest wskazywany dłonią przez jednego z nich starszy brodaty mężczyzna za jego plecami stoi drugi, przedstawiony również z profilu. On także oddaje pokłon. W dalszej części płaskorzeźby znajduje się grupa żołnierzy w hełmach i zbrojach.
Joe Mabel (fotograf), Przyjęcie poddaństwa Daków przez cesarza Trajana, kolumna Trajana, 113 r. n.e., Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Joe Mabel, Przyjęcie poddaństwa Daków przez cesarza Trajana, Relief, Kolumna Trajana, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Traj_col_homage_3.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Decebal
Decebal

(z łacińskiego: Decebalus) - ? - 106 r. n.e., władca Daków od 87 r. n.e. Twórca silnego państwa na północ od Dunaju. Pokonany przez Trajana popełnił samobójstwo. Państwo Decebala przekształcono w 106 r. n.e. w prowincję Dację.

R1334MdnGXDec
Ilustracja przedstawia wizerunek muzyczny umieszczony w czarnej ramce z jasnymi symetrycznymi wzorami wizerunek mężczyzny. Ukazany jest on z półprofilu. Ma długą brodę, jego włosy są zasłonięte materiałowym nakryciem głowy przypominającym turban. Jego brwi są zmarszczone, nos długi i prosty, a twarz szczupła. Ma na sobie spiętą na prawym ramieniu szatę.
Ion Popescu‑Băjenaru, Decebal - król Daków, 1914 r., Instytut Grafiki Carol Göbl, Rumunia, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Ion Popescu-Băjenaru, Decebal - król Daków, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Decebal%27s_portrait.png [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Domicjan
Domicjan

(z łacińskiego: Titus Flavius Domitianus) [czytaj: Tytus Flawius Dominatius] - 54 r. - 96 r. n.e. Cesarz rzymski z dynastii Flawiuszów od 81 r. n.e. Syn Wespazjana, brat Tytusa. Prowadził liczne wojny (w Brytanii, Germanii). Zbudował fortyfikacje wzdłuż Dunaju i Renu. Zginął w wyniku spisku.

RDGw77fPG7umg
Fotografia przedstawia głowę mężczyzny o krótkich falowanych włosach. Jego twarz jest zaokrąglona, a rysy delikatne. Ma wąskie usta, duże oczy, wysokie czoło oraz długą szyję. Powierzchnia rzeźby jest jasna, w wielu miejscach chropowata i przebarwiona. Tło stanowi jasna ściana.
Jastrow (fotograf), Popiersie Domicjana, pomiędzy 81 a 96 r., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jastrow, Popiersie Domicjana, Rzeźba, Muzea Kapitolińskie, Rzym, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Bust_Domitian_Musei_Capitolini_MC1156.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Dynastia julijsko‑klaudyjska
Dynastia julijsko‑klaudyjska

pierwsza dynastia cesarzy rzymskich, 27 r. p.n.e. - 68 r. n.e.: August, Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron.

Galia
Galia
RBt5Qnrqu77xj
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Galia, które w języku łacińskim brzmi: Galia, Galiae [czytaj: Galie].
Wymowa słowa Galia w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa Galia w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1AyR9Imn

Wymowa słowa Galia w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa Galia w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Galia, które w języku łacińskim brzmi: Galia, Galiae [czytaj: Galie].

(z łacińskiego: Gallia, Galliae [czytaj: Galie] )- nazwa terenów zamieszkałych w starożytności przez plemiona celtyckie (obecna Francja, Belgia, północne Włochy), w miarę podbijania ich przez Rzym (II połowa I w. p.n.e.) dzielonych na wiele prowincji. Szybko uległa romanizacji.

Gmina municypalna
Gmina municypalna

w starożytnej Italii miasta podbite przez Rzym. Od czasów wojny latyńskiej (340 -338 p.n.e.) ich mieszkańcy mieli niepełne obywatelstwo rzymskie, samorząd i autonomię wewnętrzną. Po wojnie sprzymierzeńczej (90 - 88r. p.n.e.) mieszkańcy nabyli pełne prawa obywatelskie. W okresie cesarstwa prawa municypalne nadawano także miastom w prowincjach.

Goci
Goci

lud germański. Na początku n.e. przybyli ze Skandynawii do środkowej Europy, skąd w III w. dotarli nad Morze Czarne. Podzielili się następnie na Ostrogotów (Gotów wschodnich) i Wizygotów (Gotów Zachodnich).

Góry Kantabryjskie
Góry Kantabryjskie

góry w Hiszpanii, wzdłuż wybrzeża Zatoki Baskijskiej.

Hellenowie
Hellenowie

samookreślenie Greków. W starożytności pierwotnie nazwa plemienia w południowej Tesalii, z czasem rozszerzona na wszystkich Greków ( podobnie jak geograficzny termin Hellada).

RD0kfeh8ytzRa
Fotografia przedstawia grecką wazę, na której znajduje się przykład malarstwa czarnofigurowego. Na wazie znajdują się trzy postacie – siedzący mężczyzna z lewej strony, a także dwóch stojących pośrodku oraz z prawej strony. Siedząca postać jest naga, przedstawiona bokiem. Ma długą brodę oraz nienaturalnie długie, spiczaste uszy. Uśmiecha się. Dwaj stojący mężczyźni są w średnim wieku, o średniej długości zaroście. Ubrani są w długie szaty w drobne wzory. Obaj mają na sobie nakrycia głowy – jeden – wieniec, a drugi – spiczasto zakończony kapelusz. Mężczyzna przedstawiony pośrodku trzyma w dłoni naczynie. Pomiędzy nimi namalowano pnącza winorośli z liśćmi i owocami. Waza jest owalna, zwężająca się ku dołowi, ma dwa uchwyty. Została sfotografowana na jasnym tle.
Matthias Kabel (fotograf), Dionizos i Hermes na greckiej wazie z Attyki, 550 - 520 p.n.e., Antikensammlung, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Matthias Kabel, Dionizos i Hermes na greckiej wazie z Attyki, Malarstwo czarnofigurowe, Antikensammlung, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Greek_vase_Dionysos_attica_520_bC.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Herod Wielki
Herod Wielki

około 73 r. p.n.e. - 4 r. p.n.e., król Judei od 37 r. p.n.e., mianowany przez Rzym. Rządził despotycznie; wzniósł liczne budowle; promował hellenizm. Jako stronnik Rzymu i protektor kultu pogańskiego znienawidzony przez znaczną część Żydów. Wg Ewangelii Mateusza w związku z narodzeniem Jezusa był winien tzw. rzezi niewiniątek.

R6Ote5Y4VQaU4
Ilustracja przedstawia podobiznę Heroda Wielkiego. Na ilustracji znajduje się portret mężczyzny z długą kręconą brodą oraz zdobionym nakryciem głowy. Portret mężczyzny znajduje się w obręczy, na której napisane jest „Ascalonita Herodes”. Ilustracja jest wykonana w szarym kolorze.
Nicolas Caussin, Podobizna Heroda Wielkiego, XVII w., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Nicolas Caussin, Podobizna Heroda Wielkiego, ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:HerodtheGreat2.jpg [dostęp 15.07.2022], domena publiczna.
Illyricum
Illyricum

[czytaj: Illirikum (Illiria)] kraj położony na wschodnim wybrzeżu Morza Adriatyckiego. W północnej części Illirii powstało w 380 r. p.n.e. samodzielne państwo pod nazwą Illyricum, które zostało w 168 r. p.n.e. podbite przez wojska L. Aniciusa i weszło w skład prowincji rzymskiej. W czasach późnego cesarstwa nazwa Illyricum obejmowała szereg krajów, jak Dalmacja, Pannonia, Mezja i Dacja.

Judea
Judea

południowa część Palestyny, nazywana tak od II w. p.n.e.

Juliusz Cezar
Juliusz Cezar

(z łacińskiego: Caius Iulius Caesar) [czytaj: Gajus Julius Cezar] – 100 - 44 r. p.n.e, rzymski wódz i polityk związany ze stronnictwem popularów, członek I triumwiratu, podbił Galię (58 - 51 r. p.n.e.); pokonał Pompejusza Wielkiego w wojnie domowej; osadził Kleopatrę VII na tronie egipskim; przeprowadził reformę kalendarza (dlatego zwanego juliańskim); w 44 r. p.n.e. przyjął dożywotnią dyktaturę; zamordowany w senacie w Idy Marcowe. Autor Wojny galijskiej i Wojny domowej.

RfTJMrkdQPl5D
Fotografia przedstawia rzeźbę – głowę Juliusza Cezara. Jest ona wykonana z jasnego kamienia, z nielicznymi drobnymi rysami. Juliusz Cezar został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich, lekko falowanych włosach, prostym nosie oraz głęboko osadzonych oczach. Na jego twarzy i szyi obecne są zmarszczki, mężczyzna nie uśmiecha się. Tło jest czarne.
Ángel M. Felicísimo (fotograf), Juliusz Cezar - portret tuskulański, 50‑40 r. p.n.e., Muzeum Archeologiczne, Turyn, Włochy, wikimedia.org, CC BY 2.0
Źródło: Ángel M. Felicísimo, Juliusz Cezar - portret tuskulański, Rzeźba, Muzeum Archeologiczne, Turyn, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Retrato_de_Julio_C%C3%A9sar_(26724093101)_(cropped).jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY 2.0.
Kappadocja
Kappadocja

kraj w Azji Mniejszej nad Morzem Czarnym. Granice polityczne ulegały częstym przesunięciom. Surowy klimat sprzyjał jedynie hodowli owiec i bydła rogatego. Mieszkańcy Kappadocji, spokrewnieni z Syryjczykami, zostali podbici przez Persów, którzy utworzyli w kraju dwie satrapie. W 17 r. n.e. Kappadocja wchodziła w skład Imperium Rzymskiego.

RPxpjrvfYgBV9
Ilustracja przedstawia prowincje Cesarstwa Rzymskiego na rok 116. Kolorem jasno czerwonym oznaczono posiadłości Rzymu, zaś kolorem bordowym Kappadocję.
Thomas Pusch, Położenie prowincji Kappadocji w 116 r., na mapie prezentującej Cesarstwo Rzymskie, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Thomas Pusch, Położenie prowincji Kappadocji w 116 r., na mapie prezentującej Cesarstwo Rzymskie, ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cappadocia_SPQR.png [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY 3.0.
Kartagina
Kartagina

(z łacińskiego: Carthago, Carthaginis) [czytaj: Kartago] - starożytne miasto - państwo fenickie w Afryce północnej, jej ruiny znajdują się na terenie dzisiejszej Tunezji, w pobliżu Morza Śródziemnego. Początkowo kolonia Tyru, wg tradycji założona w 814 r. p.n.e. przez Dydonę. W końcu VI w. p.n.e. największa potęga morska i handlowa na Morzu Śródziemnym. W trzech wojnach punickich (264 - 146 r. p.n.e.) pokonana przez Rzymian i zniszczona. Odbudowana stała się w I w. p.n.e. stolicą rzymskiej prowincji Afryka jako Colonia Iulia Carthago.

Klaudiusz
Klaudiusz

(z łacińskiego: Tiberius Claudius Nero Germanicus) [czyt. Tiberius Klaudius Nero Germānicus] - 10 r. p.n.e. - 54 r. n.e., cesarz rzymski od 41 r. n.e., bratanek Tyberiusza. Rozbudował administrację; podczas jego rządów duże znaczenie uzyskali wyzwoleńcy cesarscy. Ulegał wpływom swych kolejnych żon. Rozbudował port w Ostii. Otruty przez żonę, Agrypinę Młodszą.

R1c5xVeUDfzvN
Rzeźba przedstawiająca głowę cesarza Klaudiusza. Ukazana jest na tle pomieszczenia z intensywnie różową ścianą oraz stojącymi ludźmi, fragment jasnej rzeźby oraz stojących obok siebie ludzi. Cesarz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku z krótkimi włosami oraz grzywką opadającą lekko na czoło. Jego twarz, pozbawiona zarostu, skierowana jest do przodu. Obecne są na niej liczne głębokie zmarszczki. Kąciki jego ust skierowane są ku dołowi, jego brwi są zmarszczone, nadając mu zmartwionego wyrazu twarzy. Rzeźba jest ciemna, popękana przy podstawie.
Luis Garcia (fotograf), Portret Cesarza Klaudiusza, 1 - 50 r. n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Luis Garcia, Głowa Cesarza Klaudiusza, Rzeźba, Muzeum Archeologiczne, Madryt, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Claudius_(M.A.N._Madrid)_01.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Klienci
Klienci
RITMlhKiIwgUI1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa klienci, które w języku łacińskim brzmi: clientes.
Wymowa słowa klienci w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa klienci w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1AyR9Imn

Wymowa słowa klienci w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa klienci w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa klienci, które w języku łacińskim brzmi: clientes.

(z łacińskiego: clientes) [czytaj: klijentes], wolni, lecz ubodzy obywatele rzymscy, którzy oddali się pod opiekę rodów patrycjuszowskich. W okresie republikańskim każda rodzina patrycjuszowska miała swoich klientów; stosunek klienteli był dziedziczny. Wzajemne stosunki patrona i klienta nakładały na pierwszego obowiązek opieki, na drugiego - posłuszeństwa, na obu lojalności i wierności. Klient musiał być zawsze do dyspozycji patrona, musiał też m.in. przykładać się do wyposażenia córek patrona, do wykupienia go z niewoli, do płacenia kar pieniężnych itd. Klient uważany był do pewnego stopnia za członka rodu i brał udział we wszelkich uroczystościach rodzinnych. Klientom nie wolno było zawierać małżeństw bez zgody patronów. Do obowiązków klientów należało przybywanie do domu patrona na poranne salutatioSalutatiosalutatio, na uczty, uświetnianie wystąpień patrona przez udział w orszaku itd. W okresie cesarstwa zniknęły te na wpół rodzinne więzy, łączące klientów z rodem patrona. Zmienili się oni w roje pasożytów skupiających się wokół bogaczy i byli przez nich pogardliwie traktowani.

R17qUbeVnJH3P
Rysunek przedstawia białą kartkę, na której umieszczono czarne obramowanie oraz obecny w nim tekst. Jest to czternaście linijek czarnych liter. Niedaleko każdego z czterech rogów obramowania, po jego wewnętrznej stronie, umieszczono dużą, czarną kropkę. Blisko prawego górnego rogu umieszczono element przypominający czarny spinacz. Tekst jest w języku łacińskim. Na dole rysunku obecny jest napis wykonany mniejszymi literami, zakończony datą – 1766.
Bonaventura Serra i Ferragut, Rysunek przedstawiający reprodukcję Tabula Patronatus z Bocchorus z 6 r. n.e., 1766 r., Pollensa (Majorka), Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bonaventura Serra i Ferragut, Rysunek przedstawiający reprodukcję Tabula Patronatus z Bocchorus z 6 r. n.e., Ilustracja, Pollensa (Majorka), Hiszpania, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tabula_Patronatus_Bocchorus_(AD_6)_-_Serra_Ferragut.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
Lacjum
Lacjum

(z łacińskiego: Latium), kraina historyczna w Italii środkowej, na wybrzeżu Morza Tyrreńskiego, położona między Etrurią i Kampanią, od północy graniczyła z plemionami Sabinów, Ekwów i Marsów, od wschodu poprzez Apeniny z Samnium. Część zachodnią - Latium vetus - zamieszkiwali Latynowie (główne miasto - Rzym); część wschodnią - Latium novum lub adiectum - zamieszkiwali Wolskowie, Aurunkowie i Hemikowie.

Las Teutoburski
Las Teutoburski

(z łacińskiego: Teutoburgiensis saltus) – lesiste pasmo górskie w Germanii, gdzie Arminiusz, wódz Cherusków, zadał klęskę Warusowi w r. 9. n.e.

Marek Antoniusz
Marek Antoniusz

(z łacińskiego: Marcus Antonius) - 82 - 30 r. p.n.e., wódz rzymski, stronnik Cezara, członek II triumwiratu (43 r. p.n.e.). Pokonał zabójców Cezara pod Filippi (42 r. p.n.e.). Od przełomu 37 i 36 r. p.n.e. mąż Kleopatry VII. Zwyciężony w wojnie z Oktawianem w 31 r. p.n.e. pod Akcjum popełnił samobójstwo.

RLz4cV1e99JR1
Rzymskie męskie popiersie portretowe Marka Antoniusza. Mężczyzna ma mocno kręcone włosy, duży nos. Jego twarz jest szczupła, usta wąskie, a czoło niskie. Ma atletyczne barki. Popiersie jest koloru jasnego na marmurowym tle. Na dole popiersia jest złota tabliczka z liczbą 89 a poniżej wykute w podstawie 96.
Sergey Sosnovskiy (fotograf), Popiersie Marka Antoniusza, 69‑96 r., Muzea Watykańskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Sergey Sosnovskiy, Popiersie Marka Antoniusza, fotografia, Muzea Watykańskie, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Marcus_Antonius_marble_bust_in_the_Vatican_Museums.jpg [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
Media
Media

kraj w Azji, na południowy wschód od Armenii i na wschód od Asyrii, z głównym miastem Ekbataną. W VI w. p.n.e. Media stanowiła wielkie państwo, obejmujące swym zasięgiem sąsiednie kraje: Armenię, Kapadocję, Persję, Partię i Baktrię. Panowanie Astyagesa (585 - 550 r. p.n.e.) zakończyło się obaleniem państwa medyjskiego przez Cyrusa i włączeniem Medii do państwa perskiego. Po wyprawie Aleksandra Wielkiego Media stała się częścią państwa Seleucydów, którzy stracili ją na rzecz Partów w II w. p.n.e.

RnseBMi5YOkCE
Ilustracja przedstawia kamienną płaskorzeźbę mężczyzny. Ma on kręcone włosy i spiczastą brodę, na głowie zaś półokrągły hełm. Jego nos oraz oczy są wąskie, usta małe. Na szyi ma zawieszony krótki naszyjnik, w uchu krótki kolczyk. Twarz mężczyzny skierowana jest w lewo.
Alborzagros (fotograf), Mężczyzna z Medii, relief naskalny, VI w. p.n.e., Persepolis, Iran, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Alborzagros, Mężczyzna z Medii, relief, Persepolis, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mad-5223.jpg [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Mezja
Mezja

(z łacińskiego: Moesia) [czytaj: Mesja] - kraj położony na północ od Tracji, oddzielony od niej górami Haemus, na północy graniczący z Dacją przez rzekę Ister, na zachodzie z Illirią i Pannonią, na wschodzie z Morzem Czarnym. Podbita przez Augusta ok. r. 29 p.n.e., pod koniec jego panowania została prowincją rzymską. W czasie panowania Domicjana podzielona na część wschodnią - Moesia Inferior i zachodnią - Moesia Superior.

Mitrydates VI
Mitrydates VI

około 132 - 63 r. p.n.e., król Pontu od około 120 r. p.n.e. Opanował Królestwo Bosporańskie, Armenię Małą oraz Kolchidę i stał się najpotężniejszym władcą nad Morzem Czarnym. Pokonany przez Rzym w trzech wojnach 88‑63 r. p.n.e. popełnił samobójstwo.

Rfg7fc4uRQfwp
Fotografia przedstawia rzeźbę wykonaną z jasnego kamienia– twarz oraz szyję mężczyzny, ukazaną z półprofilu. Włosy postaci są kręcone, prawie w całości zasłonięte przez nakrycie głowy. Twarz mężczyzny jest szeroka, a brwi zmarszczone, co uwydatnia zmarszczki na jego czole oraz nad nosem. Wąskie usta postaci są lekko uchylone. Powierzchnia rzeźby jest nieco zniszczona – obecne są małe zadrapania, odbarwienia oraz brakuje fragmentu nosa. Tło stanowi ciemna ściana.
Eric Gaba (fotograf), Mitrydates VI Eupator jako Herakles, I w. n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.5
Źródło: Eric Gaba, Mitrydates VI Eupator jako Herakles, Rzeźba, Luwr, Paryż, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mithridates_VI_Louvre.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 2.5.
Mummiusz Achajski
Mummiusz Achajski

(z łacińskiego: Lucius Mummius Achaicus) [czytaj: Lucjus Mummius Achāikus], żył w II w. p.n.e., wódz rzymski; pretor 153 r. p.n.e, konsul 146 r. p.n.e, cenzor 142 r. p.n.e; namiestnik Hiszpanii Dalszej 153–152 r. p.n.e; pokonał Luzytanów, odbył triumf; jako konsul był dowódcą w wojnie achajskiej.

Neron
Neron

(z łacińskiego: Nero Claudius Drusus Germanicus Caesar) [czytaj: Nero Klaudius Druzus Germānicus Cezar] - 37 - 68 r. n.e., cesarz rzymski od 54 r. n.e. Początkowo pod silnym wpływem swojego wychowawcy, Seneki Młodszego. Po jego śmierci rozpoczął despotyczne rządy; zamordował między innymi swojego brata, matkę i dwie kolejne żony. W 64 r. n.e. po pożarze Rzymu wszczął pierwsze prześladowania chrześcijan. Hellenofil, miłośnik i uczestnik widowisk teatralnych i sportowych. Wobec narastającego buntu społecznego popełnił samobójstwo.

R2S1VeGx93kvd
Fotografia przedstawia szarą, chropowatą rzeźbę – głowę oraz szyję młodego mężczyzny. Jego włosy sięgają połowy czoła, są falowane. Twarz postaci jest zaokrąglona, obecny jest drugi podbródek. Nos jest wąski oraz prosty, a usta niewielkie. Powierzchnia rzeźby ukazuje delikatne pęknięcia. Tło stanowi jasna ściana.
Bibi Saint‑Pol (fotograf), Portret Nerona, po 64 r., Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, Portret Nerona, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nero_Glyptothek_Munich_321.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Noricum
Noricum

[czytaj: Nōrikum] górzysty obszar graniczący na zachodzie z Windelicją, na wschodzie z Pannonią, północną granicę stanowił Dunaj. Noricum obfitowało w bogactwa naturalne, przede wszystkim w żelazo oraz w sól. Przez długi czas Noricum było państwem samodzielnym, dopiero w latach 16 -13 p.n.e. podbite przez Tyberiusza i Druzusa weszło w skład państwa rzymskiego jako prowincja cesarska.

Oktawian August
Oktawian August

(z łacińskiego:  Caius Octavius) [czytaj: Gajus Oktawius] - założyciel dynastii julijsko - klaudyjskiej. 63 r. p.n.e. - 14 r. n.e., pierwszy cesarz rzymski. Krewny i adoptowany syn Cezara. Zwycięzca w wojnie domowej z Markiem Antoniuszem pod Akcjum (31 r. p.n.e.). Dał początek nowej formie ustrojowej zwanej pryncypatem. Popierał naukę, sztukę i literaturę, wzniósł wiele budowli.

RF1vEFfW2wHJv
Fotografia ukazuje jasną rzeźbę – młodego mężczyznę odzianego w zbroję oraz krótką szatę, podtrzymywaną lewą ręką. Prawa ręka mężczyzny jest uniesiona z wyciągniętym palcem wskazującym. Mężczyzna jest szczupły, a jego włosy są krótkie, z grzywką opadającą na czoło. U podstawy rzeźby, przy bosych stopach mężczyzny, umieszczono rzeźbę małego chłopca ze skrzydełkami, siedzącego na delfinie. Za nim znajduje się podpórka posągu. Rzeźbę umieszczono na jasnym podwyższeniu. Tło stanowi szara ściana.
Till Niermann (fotograf), Rzeźba przedstawiająca Oktawiana Augusta, I w. n.e., Muzea Watykańskie, Watykan, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Till Niermann, Rzeźba przedstawiająca Oktawiana Augusta, Rzeźba, Muzea Watykańskie, Watykan, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue-Augustus.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Partowie
Partowie

w starożytności na wpół koczownicze plemię należące do irańskiej grupy językowej. Mieszkańcy Partii. Trudnili się głównie pasterstwem i hodowlą koni.

R6e7jWtI4IiQ6
Fotografia przedstawia mapę imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II. Kolorem łososiowym zaznaczony jest teren imperium, które posiada czarne obramowanie . Kolorem niebieskim zaznaczona jest woda.
History of Iran, Mapa Imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: HistoryofIran, Mapa Imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II, ilustracja, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Part%C3%B3w#/media/Plik:Map_of_the_Parthian_Empire_under_Mithridates_II.svg, [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
Pergamon
Pergamon

miasto w Azji Mniejszej, stolica królestwa pergameńskiego i ważny ośrodek kulturalny. Rozkwit Pergamonu przypada na okres hellenistyczny. Usytuowanie na planie nieregularnego prostokąta wokół zamku, charakteryzowało się siatką ulic przecinających się pod kątem prostym: domy otoczone były murem wzniesionym na planie prostokąta, z centralnym dziedzińcem otoczonym kolumnami lub pilastramiPilasterpilastrami. W sztuce Pergamonu przeważają wątki historyczne i mitologiczne, cechuje ją dramatyzm i patos, poszukiwanie tematów niezwykłych i wstrząsających. W III w. p.n.e. za panowania Attalosa I powstała w Pergamonie słynna biblioteka, która przez długi czas rywalizowała z Biblioteką Aleksandryjską. Powstanie biblioteki w Pergamonie przyczyniło się do wynalezienia nowego materiału piśmiennego, zwanego odtąd pergaminem (z łacińskiego: charta Pergamena) [czytaj: karta pergamena]. W r. 133 na mocy testamentu Attalosa III królestwo pergameńskie przeszło pod władzę Rzymu jako część prowincji Azji.

R9I6bTyi68SPC
Fotografia przedstawia widok na ruiny świątyni. Obecne są na niej niskie mury wykonane z szarego kamienia, a po lewej stronie oraz z tyłu - konstrukcje białych, wysokich kolumn. Pod jedną z nich stoi mężczyzna. Z przodu uchwycono niski, zachowany fragment ściany budynku. Tło stanowi niebieskie niebo oraz zazielenione drzewa.
Radomił Binek (fotograf), Ruiny świątyni Trajana, II w. n.e., Pergamon, Turcja, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Radomił Binek, Ruiny świątyni Trajana, Fotografia, Pergamon, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Pergamon_Trajan_Temple_RB3.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY 3.0.
Pilaster
Pilaster

płaski filar przyścienny (z bazą i głowicą), pełniący funkcję konstrukcyjną (wzmocnienie ściany) oraz dekoracyjną.

R1SKgWWffNipp
Fotografia przedstawia pilastry – płaskie filary nieznacznie wysunięte przed powierzchnię ściany, tworzące lekką wypukłość. Ich głowicie są trapezowe, ozdobione roślinnymi wzorami. Przez całą długość pilastrów biegną prążkowania. Ściana jest jasna, przebarwiona oraz zadrapana.
Przykład pilastru, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Przykład pilastru, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Pompejusz
Pompejusz

(z łacińskiego: Cnaeus Pompeius Magnus) [czytaj: Gneus Pompejus Magnus] - 106 - 48 r. p.n.e.; rzymski wódz i mąż stanu, stronnik Sulli. Wraz z Krassusem stłumił powstanie Spartakusa. Zdobył Pont i opanował państwo Seleucydów. Członek I triumwiratu (60 r. p.n.e.). W wojnie domowej pokonany przez Cezara pod Farsalos.

R18mdbmTKdsu1
Fotografia przedstawia rzeźbę – popiersie mężczyzny w średnim wieku o okrągłej twarzy oraz z krótkimi włosami w nieładzie. Na jego czole oraz przy nosie i ustach obecne są głębokie zmarszczki. Jego brwi są uniesione, usta wąskie, a nos duży oraz okrągły. Jasna rzeźba jest gładka, w kilku miejscach odbarwiona oraz pęknięta na nosie oraz brodzie. Umieszczono ją na pomarańczowo‑czerwonej podstawie na tle jasnej ściany.
Popiersie Pompejusza Wielkiego, około I w. n.e., Gliptoteka Ny Carlsberg, Kopenhaga, Dania, museum.classics.cam.ac.uk, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Popiersie Pompejusza Wielkiego, Rzeźba, Gliptoteka Ny Carlsberg, Kopenhaga, dostępny w internecie: https://museum.classics.cam.ac.uk/collections/casts/pompey-gnaeus-pompeius-magnus [dostęp 3.02.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Pont
Pont
RnHN4jRHwpKy9
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa pontus, które w języku łacińskim brzmi: pontus, ponti.
Wymowa słowa pontus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa pontus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1AyR9Imn

Wymowa słowa pontus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa pontus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa pontus, które w języku łacińskim brzmi: pontus, ponti.

(z łacińskiego: Pontus, -i) - kraj w północno - wschodniej części Azji Mniejszej, u wybrzeży Morza Czarnego. Na początku IV w. p.n.e. satrapa perski Ariobarzanes I utworzył w Poncie królestwo. Największy rozkwit królestwa Pontu przypada na panowanie Mitrydatesa VI (120 - 63 p.n.e.), który przez wiele lat prowadził wojny z Rzymem. W 64 r. p.n.e. Pont stał się prowincją rzymską.

R11gWnNcXH4nZ
Mapa przedstawia Królestwo Pontu za panowania Mitrydatesa VI Eupatora. Obszary, miasta oraz wody zostały podpisane. Niebieskim kolorem oznaczono duży obszar pośrodku mapy podpisany jako „Pontos Eukseinos” oraz mniejsze na dole mapy. Lądy wokół środka mapy oznaczono intensywnym różem oraz podpisano czarnymi literami. Największy z nich to „ASIA”. Po prawej stronie, na dole, obecny jest oznaczony zielenią obszar podpisany jako „Armenia”. U góry obecne są żółte obszary oznaczone jako „Dacia” i „królestwo Odyseusza” z lewej strony, a także „Scythia” u góry i po prawej stronie. Miasta zostały zaznaczone czarnymi kropkami.
Javierfv1212 (autor), Królestwo Pontu za panowania Mitrydatesa VI Eupatora, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Javierfv1212, Królestwo Pontu za panowania Mitrydatesa VI Eupatora, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:PonticKingdom.png [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Prokurator
Prokurator

zarządca mniejszych prowincji, tak zwanych prokuratorskich, na przykład Judei. Prokurator pochodził ze stanu ekwickiego, drugiego co do znaczenia w Rzymie. Nie miał on pełnej samodzielności we władaniu prowincją, z reguły nadzór nad nim sprawował namiestnik sąsiadującej prowincji większej.

R1VCWb3EYMQBi
Fotografia przedstawia jasny kamień na tle jasnobrązowego. Po jego prawej stronie obecny jest czarny fragment metalu przypominający uchwyt. Z przodu wyryto cztery linijki tekstu w języku łacińskim, z których dwie dolne nie są widoczne. Kamień posiada chropowatą strukturę oraz liczne wypukłości.
Marion Doss (fotograf), Kamień Piłata, prokuratora Judei, I w. n.e., Caesarea Maritima, Izrael, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Marion Doss, Kamień Piłata, prokuratora Judei, Fotografia, Caesarea Maritima, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pilate_Inscription.JPG [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 2.0.
Rok czterech cesarzy
Rok czterech cesarzy

Rokiem czterech cesarzy nazywany jest 69 rok naszej ery w historii Rzymu. W tym roku Cesarstwo rzymskie było pod władaniem czterech cesarzy: Galba, Otona, Witeliusza, Wespazjana.

Salutatio
Salutatio

formalne powitanie patrona przez klientów. Klienci przychodzili do domu patrona o świcie, witali go i odprowadzali do pracy.

Sassanidzi
Sassanidzi

dynastia panująca w Persji od 226 r. n.e.  do przełomu 651 i 652 r. n.e. Główni przedstawiciele: potomek Sasana, Ardaszir I, Szapur I - twórca potęgi państwa. Ostatnim władcą był Jezdegerd III, obalony przez Arabów.

RmUPQQJtOj4ng
Fotografia przedstawia relief ukazujący trzy postacie, w tym jedną konno, w zbroi oraz z mieczem przy boku. Głowa jeźdźca ozdobiona jest wysokim nakryciem głowy, spod którego wystają kręcone włosy. Prawą rękę mężczyzna wyciąga do dwóch pozostałych postaci – jednego stojącego przed nim w hełmie oraz drugiego klęczącego mężczyznę z workiem niesionym na plecach. Tło stanowi zadrapana szara ściana skalna.
Ziegler175 (fotograf), „Perski cesarz Shapur I i rzymski cesarz Walerian”, relief, Stanowisko archeologiczne Naqsh‑e Rostam, Iran, 1991 r. (data wykonania fotografii), wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Ziegler175, Relief, Stanowisko archeologiczne, Naqsh-e Rostam, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:IranNIRShapurIValerian.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.
Septymiusz Sewer
Septymiusz Sewer

(z łacińskiego: Lucius Septimus Severus) - założyciel dynastii Sewerów, 146 - 211r. n.e.. Cesarz rzymski od 193 r. n.e. Oparł rządy na armii, ograniczył rolę senatu na rzecz rady cesarskiej. Po zwycięstwie nad Partami (197 - 199 n.e.) utworzył prowincję Mezopotamia. Podjął próbę podboju Kaledonii.

Sulla
Sulla

(z łacińskiego: Lucius Cornelius Sulla) [czytaj: Lucjus Kornelius Sulla] wybitny wódz i dyktator rzymski, przywódca optymatów. Urodził się w 138 r. p.n.e., w młodości otrzymał bardzo staranne wykształcenie, ale już wtedy zaczął prowadzić rozwiązły tryb życia i najchętniej przebywał w towarzystwie podrzędnych aktorów. Trudna sytuacja materialna, w której się znajdował, uległa poprawie dzięki odziedziczeniu majątku swej przyjaciółki Nikopolis, oraz majątku macochy. Dało mu to możliwość rozpoczęcia kariery wojskowej oraz politycznej. Brał udział w wojnie z Jugurtą, w wojnie z Cymbrami, dowodził walkami w Cylicji. Karierę polityczną rozpoczynał jako kwestor Mariusza, sukcesy wojenne otworzyły mu drogę do świata polityki. W 92 r. p.n.e. odgrywał już wielką rolę polityczną, a senat rzymski uznał go za człowieka mającego stać się groźnym przeciwnikiem politycznym dla Mariusza, przywódcy popularów. W r. 88 wybrano go na konsula. Kiedy senat powierzył mu namiestnictwo Azji i prowadzenie wojny z Mitradatesem doszło do zbrojnego starcia między popularami i optymatami. Sulla na czele armii uderzył na Rzym, zdobył miasto i zmusił Mariusza do ucieczki. Następnie przywrócił ustawy, które powodowały wzrost znaczenia zgromadzeń centurialnych, a także wprowadził znowu w centuriach poprzedni sposób głosowania. Władza senatu, który miał się składać z 300 członków, została powiększona, władza zaś trybunów plebejskich znacznie zmniejszona. Wydane zostały także przepisy mające spowodować poprawę sytuacji weteranów i dłużników. W r. 87 p.n.e. Sulla wyruszył na wojnę z Mitradatesem, w Rzymie zaś doszło ponownie do gwałtownych starć między popularami i optymatami, które zakończyły się zwycięstwem popularów i masakrą zwolenników Sulli. Został on pozbawiony dowództwa, a wszystkie jego ustawy zniesiono. Jednak Sulla nie złożył dowództwa. Po zwycięskich walkach w Grecji i Azji Mniejszej zawarł bardzo korzystny dla Rzymu pokój z Mitradatesem, a następnie w 85 r. p.n.e. przeprawił się do Italii, po zaciętych walkach zdobył Rzym i w niezwykle okrutny sposób rozprawił się ze swymi przeciwnikami. Samnici i Etruskowie zostali wtedy prawie całkowicie wymordowani. Sporządzono listy proskrypcyjne, tj. listy osób wyjętych spod prawa i na podstawie tych spisów zamordowano 90 senatorów i 2600 ekwitów, a majątki ich skonfiskowano i sprzedano na licytacji, przy czym Sulla i jego zausznicy dorobili się wielkich fortun. W 82 r. p.n.e. Sulla został mianowany na czas nieokreślony dyktatorem wyposażonym w nadzwyczajne uprawnienia. Wówczas to odbył swój triumf i przybrał przydomek Felix. Jako dyktator przeprowadził reformy w duchu konserwatywnym. Senat stał się najwyższym organem państwowym, liczbę senatorów powiększono do 600, rozszerzono kompetencje sądowe senatu. Na skonfiskowanych gruntach Etrurii, Lacjum i Kampanii Sulla osiedlił 100 000 weteranów, w Rzymie zaś wyzwolił i obdarzył obywatelstwem 100 000 niewolników, należących do osób proskrybowanych. Wyzwoleńcy ci stali się nową pewną podporą dla jego władzy. W 79 r. p.n.e., kiedy potęga jego doszła do szczytu, Sulla nieoczekiwanie zrezygnował ze swojego stanowiska i osiadł w swojej posiadłości wiejskiej. Jednakże nawet jako człowiek prywatny wywierał nadal wpływ na życie polityczne. Zmarł w 78 r. p.n.e. Prochy jego pogrzebano niezwykle uroczyście na Polu Marsowym, obok grobów królów rzymskich.

RVFPxOxlqOYtq
Fotografia przedstawiająca rzeźbę głowy – popiersie mężczyzny o krótkich, falowanych włosach oraz rozchylonych wąskich ustach. Kości policzkowe są wydatne, co nadaje jego twarzy szczupłego wyglądu. Na czole oraz między oczami obecne są głębokie, poziome zmarszczki. Rzeźba jest w kilku miejscach odbarwiona – na jej jasnej powierzchni odznaczają się ciemniejsze rysy, brakuje również fragmentu nosa oraz włosów z przodu. Tło jest szare.
DIREKTOR (fotograf), „Popiersie Sulli”, I w. n.e., Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Popiersie Sulli, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sulla_Glyptothek_Munich_309.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
Teodozjusz
Teodozjusz

(z łacińskiego: Flavius Theodosius) [czytaj: Flawius Teodosjus] - 347 - 395, cesarz rzymski od 379 r. n.e. Początkowo był cesarzem Wschodu, w 394 r. n.e. zjednoczył całe cesarstwo. W 381 r. n.e. zwołał Sobór Konstantynopolitański I. Zakazał sprawowania kultu przez pogan. Umierając w 395 r. n.e. podzielił państwo między synów, co ugruntowało ostatecznie podział cesarstwa na wschodnio- i zachodniorzymskie.

RIhPzkJEwkUZD
Fotografia przedstawia okrągły, złoty przedmiot przypominający pęknięty wpół dysk, ukazany na tle szarej ściany. Na jego powierzchni wykonano zdobienia przedstawiające postacie w budynku z łukowym sklepieniem podtrzymanym kolumnami. Tympanon ozdobiono wizerunkami postaci – nagich dzieci ze skrzydłami na plecach. Pośrodku obecna jest postać w długiej szacie, siedząca na podwyższeniu. Po jej obu stronach umieszczono jeszcze dwie postacie siedzące na krzesłach, obok których stoją osoby uzbrojone w tarcze i włócznie. Pod spodem przedstawiono leżącą w wysokiej trawie kobietę oraz dwójkę nagich dzieci. U góry, wzdłuż brzegów dysku umieszczono napis.
Manuel Parada López de Corselas (fotograf), Współczesna replika Dysku Teodozjusza, Narodowe Muzeum Sztuki Rzymskiej, Mérida, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Manuel Parada López de Corselas, Współczesna replika Dysku Teodozjusza, Fotografia, arodowe Muzeum Sztuki Rzymskiej, Mérida, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Disco_o_Missorium_Teodosio_MPLdC.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Trajan
Trajan

(z łacińskiego: Marcus Ulpius Traianus) [czytaj: Markus Ulpius Trajanus] - 58 - 117 r. n.e., cesarz rzymski od 97 r. n.e. Adoptowany przez Nerwę. Pokonał Decebala i utworzył prowincję Dację (107 r. n.e.). Zajął państwo nabatejskie i utworzył prowincję Arabię (106 r. n.e.). Zwycięskie wojny z Partami (114 -117 r. n.e.). Podbił Armenię, Asyrię i Mezopotamię (114 - 116 r. n.e.) docierając do Zatoki Perskiej. Wzniósł w Rzymie m.in. Kolumnę Trajana i Forum Trajana.

R6cbFVgcSbnPN
Fotografia przedstawia rzeźbę głowę mężczyzny w średnim wieku z krótkimi włosami oraz grzywką opadającą lekko na czoło. Jego twarz, pozbawiona zarostu, skierowana jest do przodu. Obecne są na niej liczne głębokie zmarszczki. Kąciki jego ust skierowane są ku dołowi, jego brwi są zmarszczone, nadając mu zmartwionego wyrazu twarzy. Jego nos jest długi i prosty, a twarz zaokrąglona. Rzeźba jest jasna, z ciemniejszymi odbarwieniami, głównie po jej lewej stronie. Tło stanowi szaro‑brązowa ściana.
Bibi Saint‑Pol (fotograf), Głowa Trajana, pomiędzy 98 a 117 r., Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, Głowa Trajana, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Traianus_Glyptothek_Munich_336.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Tytus
Tytus

(z łacińskiego: Titus Flavius Vespasianus) [czytaj: Titus Flawius Wespasjanus] - 39 r. p.n.e. - 81 r. n.e. cesarz rzymski od 79 r. n.e., syn Wespazjana, brat Domicjana. W 70 r. stłumił powstanie żydowskie (zburzenie Jerozolimy). Rządził w zgodzie z senatem. Ukończył budowę Kolosseum.

RIWJqlQKzffs0
Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą głowę mężczyznę o krótkich, kręconych włosach oraz o okrągłej twarzy. Jego nos jest szeroki, usta wydatne, a oczy duże. Na jego czole obecne są poziome zmarszczki. Jasna rzeźba jest w kilku miejscach popękana, a także odbarwiona na brązowo‑pomarańczowy kolor. Tło jest beżowe.
Bibi Saint‑Pol (fotograf), Głowa Tytusa, 79‑81 r., Gliptoteka Monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, Głowa Tytusa, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Head_Titus_Glyptothek_Munich_338.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
Wał Hadriana
Wał Hadriana

rzymskie umocnienia graniczne w Brytanii. Wznoszony od 122 do 128 r. n.e. na polecenie cesarza Hadriana od zatoki Solway Firth do ujścia rzeki Tyne (w obecnej środkowej Szkocji).

Warus
Warus

(z łacińskiego: Publius Quinctilius Varus) - około 46 r. p.n.e. - 9 r. n.e. Rzymski polityk i dowódca, który dowodził trzema legionami rzymskimi zniszczonymi w Lesie Teutoburskim przez Germanów.

R1Nxi6GfWi2Py
Zdjęcie przedstawia metalową rzeźbę. Przedstawia mężczyznę stojącego w lekkim rozkroku. Tułów rzeźby jest przecięty od klatki piersiowej w dół. Postać ma wyciągnięte do przodu ręce z dużymi dłońmi, głowę z założonym hełmem odchyla lekko w tył. W niedalekim odstępie otacza ją ciemnozielony żywopłot. Za mężczyzną stoją dwie ławki.
rzeźba "Pokonany Warus" Wilfrieda Kocha (2003), można zobaczyć, Nadrenia Północna‑Westfalia, Niemcy, wikipedia.org, CC BY 4.0
Źródło: Wilfried Koch, Pokonany Warus, 2003, Rzeźba, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Publiusz_Kwinktyliusz_Warus#/media/Plik:Haltern_am_See,_Skulptur_-Der_gescheiterte_Varus-_(Wilfried_Koch)_--_2013_--_5001.jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY 4.0.
Weje
Weje

miasto etruskie nad Kremerą, na północ od Rzymu. Prowadziło długotrwałe walki z Rzymem; w r. 396 p.n.e. po dziesięcioletnim oblężeniu zostało zdobyte i zrabowane przez Kamillusa. Do końca republiki rzymskiej było niezamieszkane. Cezar i August osiedlili tam kolonistów.

Wercyngetoryks
Wercyngetoryks

Gal z plemienia Arwernów, organizator powstania Galów przeciw Cezarowi w r. 52 p.n.e. Pokonany przez Cezara i wydany przez Galów jako jeniec, przyprowadzony do Rzymu w czasie triumfu Cezara, a później stracony.

R1EkcMbtRJdTG
Fotografia przedstawia pomnik umieszczony na wysokim, kolumnowym podwyższeniu stojącym na porośniętej trawą ziemi. Pomnik ma zielonkawą barwę. Ukazuje mężczyznę o długich włosach oraz wąsach, podtrzymującego oboma rękami oparty o ziemię miecz. Ma on na sobie obszerną szatę, a jego prawa noga jest ugięta w kolanie. Patrzy przed siebie. Tło stanowi jasne niebo.
Aimé Millet, „Pomnik Wercyngetoryksa”, XIX w., Alise‑Sainte‑Reine, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Myrabella, Aimé Millet, Pomnik Wercyngetoryksa, Rzeźba, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alise-Sainte-Reine_statue_Vercingetorix_par_Millet.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.
Wespazjan
Wespazjan

(z łacińskiego: Titus Flavius Vespasianus) [czytaj: Titus Flawius Wespasjanus] - założyciel dynastii Flawiuszów, 9 - 79 r. n.e.. Cesarz rzymski od 69 r. n.e., ojciec Tytusa i Domicjana. Od 67 r. n.e. namiestnik Judei, tłumił powstanie żydowskie. Został obwołany cesarzem przez legiony. Uporządkował finanse państwa, rozpoczął przebudowę Rzymu.

R1NNiFwUOH9YE
Fotografia przedstawia popiersie mężczyzny o okrągłej twarzy i krótkich kręconych włosach. Liczne zmarszczki na czole oraz w okolicach nosa i ust nadają jego twarzy srogiego wyrazu. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust opadają. Mężczyzna ubrany jest w zbroję i zarzuconą na nią szatę. Tło stanowi zielona ściana.
shakko (fotograf), Gipsowe popiersie Wespazjana, oryginał w Luwrze, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina, Moskwa, Rosja, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: shakko, Gipsowe popiersie Wespazjana, Rzeźba, Muzeum Puszkina, Moskwa, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vespasianus01_pushkin.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Wiriatus
Wiriatus

Przywódca oporu w Luzytanii przeciw rzymskiej agresji. Według rzymskich źródeł historycznych trudnił się pierwotnie pasterstwem. Był jednym z Luzytańczyków, którzy uszli z rzezi dokonanej przez prokonsula Galbę, w r. 150 n.e. Postanowiwszy pomścić krzywdy zebrał oddział Luzytańczyków i przez kilka lat zadawał klęski armiom rzymskim. W r. 140 zmusił prokonsula Fabiusza Serwilianusa do zawarcia pokoju, który został nawet ratyfikowany przez senat. Jednak jeszcze w tym samym roku namiestnik Hispania Ulterior Serwiliusz Caepio [czytaj: cepio] wznowił wojnę i spowodował zamordowanie Wiriatusa przekupiwszy ludzi z jego otoczenia. Historycy rzymscy podkreślają wyjątkowe przymioty charakteru Wiriatusa, szczególnie zaś sprawiedliwość, którą wykazywał przy podziale łupów.

RbEBaix248T4h
Fotografia przedstawia pomnik umieszczony na podwyższeniu, na którym obecny jest napis „TERROR ROMANORUM”. Pomnik jest szaro‑zielony, ukazuje mężczyznę o krótkich włosach oraz zaroście, którego głowa częściowo przykryta jest elementem przypominającym hełm. Patrzy w prawo z lekko zmarszczonymi brwiami. W lewej ręce trzyma on krótkie ostrze, a prawą unosi ku górze, wyciągając przed siebie otwartą dłoń. Lewa noga mężczyzny jest wysunięta do przodu. Ma on na sobie jedynie fragment materiału zakrywający przyrodzenie. Tło stanowi jasne niebo.
Eduardo Barrón, „Pomnik Wiriatusa”, XIX w., Plaza de Viriato, Zamora, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Eduardo Barrón, Pomnik Wiriatusa, Rzeźba, Plaza de Viriato, Zamora, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Viriato.JPG [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

  • encyklopedia.pwn.pl

  • Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.

  • Piszczek Z., Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

  • https://www.szkolnictwo.pl

Notatki ucznia

RQgm3rRh4q48y
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

R1DMQpf0yDGhX
Obraz przedstawia postacie w kolorowych szatach, zgromadzonych wokół łoża, na którym leży blady mężczyzna o ciemnych włosach i ciemnym zaroście. Większość zgromadzonych to uzbrojeni mężczyźni. Do piersi leżącego przytulona jest postać z mieczem u boku, a po drugiej stronie łoża sięga ku niemu jeszcze dwóch mężczyzn oraz jedna kobieta o bladej twarzy. Mężczyzna po jej lewej stronie pochyla głowę. Za leżącym stoją dwaj mężczyźni z postawionymi do góry włóczniami. O ramię jednego z nich opiera się młody chłopiec odziany w niebieskie szaty. Kilka postaci wyciąga miecze w stronę ludzi znajdujących się poza namiotem, w którym odgrywa się scena.
José De Madrazo, „Śmierć Wiriatusa”, 1807 r., Muzeum Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: José De Madrazo, Śmierć Wiriatusa, Olej na płótnie, Muzeum Prado, Madryt, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Madrazo_Viriatus_HighRes.jpg [dostęp 24.08.2021], domena publiczna.
R16APN6upNALd
Obraz przedstawia zgromadzonych na placu przed miastem ludzi, przedstawionych w kłębach ciemnego dymu. Są to głównie półnagie kobiety z dziećmi, zgromadzone pod pomnikiem w złotym kolorze. Niektóre postacie stoją lub siedzą, a inne leżą, twarzami w stronę pozostałych. Kobiety mają bardzo jasną skórę. Postacie wykręcają się teatralnie w różne strony. Przytrzymują się kamiennego podestu, pomnika oraz siebie nawzajem. Z lewej strony obecna jest grupa ludzi prowadzona przez mężczyznę w czerwonych szatach jadącego na brązowym koniu. W tle przedstawiono góry oraz wodę, a z prawej strony – budynki miasta.
Tony Robert‑Fleury, „Ostatni dzień Koryntu”, 1870 r., Muzeum Orsay, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Sailko, Tony Robert Fleury, Ostatni dzień Koryntu, Olej na płótnie, Muzeum Orsay, Paryż, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tony_robert-fleury,_l%27ultimo_giorno_di_corinto,_ante_1870.JPG [dostęp 24.08.2021], licencja: CC BY 3.0.
R1DUUhowH5jVH
Rzymska mozaika przedstawiająca trzech muzyków oraz małego chłopca w brązowej szacie stojącego z lewej strony. Muzyk stojący obok niego ma na sobie długą, żółto‑zieloną szatę, a w dłoniach trzyma instrument przypominający flet. Mężczyzna przedstawiony w środku pochyla się, trzymając w dłoniach dwa małe, okrągłe instrumenty. Głowę ma udekorowaną ozdobą z jasnej tkaniny. Taka sama ozdoba została umieszczona jest głowie trzeciego muzyka, trzymającego duży instrument przypominający bęben. Głowa mężczyzny skierowana jest ku dołowi, jest on przepasany różową szatą.
Rzymska mozaika przedstawiająca trzech muzyków, I w. n.e., Dom Cycerona w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Sailko, Rzymska mozaika przedstawiająca trzech muzyków, Mozaika, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Scena_di_commedia,_musici_ambulanti,_da_villa_di_cecerone_a_pompei,_9985,_03.JPG [dostęp 24.08.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.
R7i24Fz8Lo4h2
Obraz przedstawia siedzącego na podwyższeniu mężczyznę w obszernej, czerwonej szacie, na którego głowie znajduję się złoty wieniec laurowy. Jego brwi są zmarszczone, a kąciki ust skierowane w dół. Za nim oraz obok niego obecni są uzbrojeni mężczyźni, patrzący na postać na białym koniu. Jest to mężczyzna o średniej długości brązowych włosach oraz zaroście, kierujący obie dłonie w dół. Na ziemi poniżej leży rzucona przez niego broń. Mężczyzna ma na sobie ciemne szaty, miedzianą zbroję oraz białą pelerynę. Jego koń pochyla głowę. Po prawej stronie przedstawiono klęczącego, związanego mężczyznę odzianego od pasa w dół w szarą szatę, z hełmem na głowie. Jeden z uzbrojonych mężczyzn dotyka jego pleców przedmiotem przypominającym pałkę. W tle przedstawiono szare mury miasta oraz grupę mężczyzn, a także zasnute gęstymi chmurami niebo.
Lionel Royer, „Wercyngetoryks poddający się Cezarowi”, 1899 r., Muzeum Crozatier, Le Puy‑en‑Velay, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Lionel Royer, Wercyngetoryks poddający się Cezarowi, Olej na płótnie, Muzeum Crozatier, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Siege-alesia-vercingetorix-jules-cesar.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
R18UUqxIs7PlZ
Obraz przedstawia widok na płonące miasto z lotu ptaka. Z przodu znajdują się skały oraz zazielenione drzewa. Na skale po prawej stronie przedstawiono dużą grupę ludzi z uniesionymi w górę włóczniami. W głębi obrazu jest ukazana płonącą część miasta, zasnuta jasną poświatą oraz gęstym, unoszącym się dymem. Tło lewej części obrazu stanowią, gęsto zabudowaną część miasta która nie została dosięgnięta przez ogień. W tle, oprócz dymu, przedstawiono białe chmury oraz jasne niebo.
David Roberts, „Oblężenie i zniszczenie Jerozolimy przez Rzymian pod wodzą Tytusa, A.D. 70”, 1850 r., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: David Roberts, Oblężenie i zniszczenie Jerozolimy przez Rzymian pod wodzą Tytusa, A.D. 70, Olej na płótnie, Kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roberts_Siege_and_Destruction_of_Jerusalem.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
R1ZdwWZexsOL6
Fotografia przedstawiająca widok z lotu ptaka na pozostałości rzymskiego amfiteatru. Zostały tylko jego niewielkie fragmenty. Na ziemi jest zarysowany okrągły plac, a dookoła niego - wzgórza porośnięte trawą. Jeszcze wyżej rosną drzewa. Na fragmencie mniejszym niż połowa okrągłego placu znajdują się jasne, kamienne trybuny. W lewym, dolnym rogu ilustracji znajduje się droga z samochodami.
Roburq (fotograf), Rzymski amfiteatr w Cagliari, II w. n.e., Sardynia, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Roburq, Rzymski amfiteatr w Cagliari, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman_Amphitheatre_of_Cagliari.jpg#/media/File:Roman_Amphitheatre_of_Cagliari.jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
RvXdOupHCEezl
Fotografia przedstawiająca amfiteatr. Budowla jest półokrągła, trybuny są dobrze zachowane i podzielone na strefy. Od strony wejścia znajduje się wysoka ściana z jasnego kamienia z otworami zakończonymi łukami. Ściana jest częściowo zburzona. Dookoła amfiteatru są kamieniste wzgórza. Od strony wejścia rozpościera się miasto z licznymi budynkami oraz drzewa.
George E. Koronaios (fotograf), Odeon Herodesa Atticusa, 161 r., Ateny, Grecja, wikimedia.org, CC 0
Źródło: George E. Koronaios, Odeon Herodesa Atticusa, 161, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Odeon_of_Herodes_Atticus_in_Athens._In_the_distance_Philopappos_Hill.jpg?uselang=pl#/media/File:The_Odeon_of_Herodes_Atticus_in_Athens._In_the_distance_Philopappos_Hill.jpg [dostęp 13.09.2022], domena publiczna.
R1XNMKqhakqWr
Fotografia, zrobiona ze środka amfiteatru. Bliżej obiektywu znajdują się kamienne trybuny, schodzące w dół do półokrągłego, płaskiego placu. Za tym placem ustawiono wysoką, kamienną ścianę złożoną częściowo z dwóch, umieszczonych na sobie, rzędów kolumn. Po budowli przechadzają się turyści. Na zewnątrz rosną drzewa, tło stanowi jasne niebo.
Håkan Svensson (fotograf), Rzymski teatr, 16 - 15 r. p.n.e., Merida, Hiszpania, wikipedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Håkan Svensson, Rzymski teatr, 16, Fotografia, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Merida_Roman_Theatre1.jpg#/media/Plik:Merida_Roman_Theatre1.jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R1OR9dWPTxaws
Fotografia przedstawiająca jasną, wysoką kolumnę z ozdobnym fryzem oraz dwa mniejsze posągi sfinksów na kamiennym podłożu oraz na tle niebieskiego nieba. Pod kolumną stoi grupa turystów.
Daniel Mayer (fotograf), Kolumna Pompejusza, kolumna wzniesiona ku czci cesarza Dioklecjana, 298 - 302 r., Aleksandria, Egipt, wikipedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Daniel Mayer, Kolumna Pompejusza, 298, Fotografia, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Alexandria_-_Pompey%27s_Pillar_with_two_sphinx.JPG#/media/Plik:Alexandria_-_Pompey's_Pillar_with_two_sphinx.JPG [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
RiCeWCYcbJgwe
Fotografia przedstawiająca łuk triumfalny – jasną budowlę z trzema łukowymi otworami - przejściami. Między otworami znajdują się kolumny z podłużnymi żłobieniami oraz ozdobnymi fryzami, a także niewielkie rzeźby. Przed budynkiem rosną kwiaty, a dalej - drzewa.
Vassil (fotograf), Brama Marsa, łuk triumfalny, III w. n.e., Reims, Francja, wikipedia.or, domena publiczna
Źródło: Vassil, Brama Marsa, Łuk triumfalny, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Porte_Mars_01.jpg#/media/File:Porte_Mars_01.jpg [dostęp 13.09.2022], domena publiczna.
RSBcd3RXwuzCr
Fotografia przedstawiają mur obronny z bramą i dwiema wieżami po bokach. Całość zbudowana jest z kamienia. Pośrodku muru, między wieżami, znajdują się dwa łukowate otwory służące do przechodzenia. Wieże mają po trzy małe otwory i spadziste, okrągłe dachy. Tło stanowi jasne niebo oraz porośnięta trawą ziemia.
Emi Cristea (fotografia), Rekonstrukcja (niepoprawna) Porta Praetoria, bramy rzymskiego fortu Porolissum, 106 r. n.e., Rumunia, wikipedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Emi Cristea, Rekonstrukcja (niepoprawna) Porta Praetoria, bramy rzymskiego fortu Porolissum, 106, fotografia, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Porolissum#/media/File:Gate_Porolissum.jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY 3.0.
R1JlA6iclz5Q0
Ilustracja z rysunkiem ukazującym rzymskie forty w Mezopotamii. Przypomina on mapę, na której uchwycono dwie rzeki oraz trzynaście fortów, każdy z podpisem. Każdy fort ma inny kształt, mają różną ilość wież.
Autor nieznany, Rzymskie forty w Mezopotamii, z manuskryptu Notitia Dignitatum zawierającego późnoantyczny opis prowincji rzymskich, IV/V w .n.e., Biblioteka Uniwersytetu Oksfordzkiego, Oksford, Anglia, wikipedia.org, domena publiczna
Źródło: Rzymskie forty w Mezopotamii, Manuskrypt, Biblioteka Uniwersytetu Oksfordzkiego, Oksford, Anglia, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Mesopotamia_(Roman_province)#/media/File:Notitia_Dignitatum_-_Dux_Mesopotamiae.jpg [dostęp 13.09.2022], domena publiczna.
R1B6yhQgodPH1
Fotografia przedstawiająca różnej wielkości wzgórza oraz znajdujące się na nich pozostałości muru Hadriana, który teraz jest bardzo niski. Pośrodku tworzy on kształt kwadratu. Tło stanowi zachmurzone niebo oraz porośnięta trawą ziemia.
Adam Cuerden (fotograf), Mur Hadriana, 121 - 129 r. n.e., Wielka Brytania, wikipedia.org, domena publiczna
Źródło: Adam Cuerden, Mur Hadriana, 121, Fotografia, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Milecastle_39_on_Hadrian%27s_Wall.jpg#/media/Plik:Milecastle_39_on_Hadrian's_Wall.jpg [dostęp 13.09.2022], domena publiczna.
R10TPgAZQTaRD
Fotografia przedstawiająca rzymski akwedukt zbudowany z jasnego kamienia, który stoi na kamienistej plaży. Ze strony morza obecny jest ubytek w murze. Mur ma łukowate przejścia ustawione w równych odstępach. Tło stanowi niebo pokryte białymi chmurami.
Chmee2 (fotograf), Rzymski akwedukt, 22 - 10 r. p.n.e., Cesarea Maritima, Izrael, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Chmee2, Rzymski akwedukt, 22, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ancient_Roman_aqueduct_in_Caesarea_Maritima_in_Israel_(1).JPG#/media/File:Ancient_Roman_aqueduct_in_Caesarea_Maritima_in_Israel_(1).JPG [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY 3.0.
RIAAtmjxPDBRv
Fotografia przedstawia ruiny mostu znajdujące się przy rzece. Największy fragment mostu jest gruby, zbudowany z jasnego kamienia, po lewej stronie pozostał element mostu w kształcie łuku. Wokół rzeki rosną gęste drzewa, a za nimi - pola. Tło stanowi niebieskie niebo.
Julian Nyča (fotograf), Pozostałości mostu Ezopa, IV w., n.e., Turcja, wikipedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Julian Nyča, Pozostałości mostu Ezopa, Fotografia, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Aesepus_Bridge#/media/File:Aesepus_Bridge_3.JPG [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
R9jmRAWdvHsbn
Fotografia przedstawia Kolumnę Trajana, na której szczycie obecna jest rzeźba –posąg mężczyzny w obszernej szacie z aureolą na głowie, księgą w lewej dłoni oraz dwoma dużymi kluczami w prawej. Wzdłuż kolumny wyrzeźbiono reliefy, a jej podstawę stanowi sześcienna bryła. W tle znajdują się budynki, z których jeden jest jasny, o kopułowym dachu. Pozostałe mają żółte oraz pomarańczowe fasady. Niebo jest delikatnie zasnute chmurami.
Kolumna Trajana, 113 r., Rzym, Włochy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Kolumna Trajana, 113, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.
RZoTDF7dSxbY8
Ilustracja mapy Forum Trajana, która ukazuje topografię i budowle starożytnego Rzymu. Mapa została wykonana w kolorze pomarańczowym i żółtym, a czarnym kolorem oznaczono obwody budowli. Są one podpisane w środku. Mapa jest na dole podpisana PLAN OF THE IMPERIAL FORA.
Mapa z lokalizacją Forum Trajana, [w:] Samuel Ball Platner, Topografia i budowle starożytnego Rzymu, 1904 r., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Samuel Ball Platner, Mapa z lokalizacją Forum Trajana, 1904, Mapa, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Trajan%27s_Forum#/media/File:Platner-fora-imperial-96a_Recontructed.jpg [dostęp 13.09.2022], domena publiczna.
R12tYDdZkLFpJ
Ilustracja przedstawia fotografię posągu Świętego Piotra - mężczyzny, który trzyma w prawej dłoni dwa klucze, a w lewej księgę. Jest ubrany w obszerną szatę. Nad głową ma aureolę. Rzeźba pokryła się zielonym nalotem.
Gary Todd (fotograf), Posąg Świętego Piotra na Kolumnie Trajana, 1588 r., Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC 0 1.0
Źródło: Gary Todd, Posąg Świętego Piotra na Kolumnie Trajana, 1588, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Trajan%27s_Column_Statue_of_St._Peter_at_Top_(48423644281).jpg#/media/File:Trajan's_Column_Statue_of_St._Peter_at_Top_(48423644281).jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC 0 1.0.
RXvQ3964LO8aA
Na ilustracji znajduje się relief rzymskiej formacji "żółw". Grupa żołnierzy dzierżących masywne, prostokątne tarcze złączyła się tak, aby utworzyć z nich zwartą figurę przypominającą prostokąt. Atakują mniejszą grupę mężczyzn. Nad formacją znajduje się trzech mężczyzn z okrągłymi tarczami. Na dole leży dwóch umierających mężczyzn. Po prawej stronie znajduje się grupa żołnierzy wchodzących po schodach, zapatrzonych w prawą stronę.
Cristian Chirita (fotograf), Rzymska formacja „żółw” - relief z Kolumny Trajana, 113 r. n.e., Narodowe Muzeum Rumuńskiej Historii, Bukareszt, Rumunia, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Cristian Chirita, Rzymska formacja „żółw” - relief z Kolumny Trajana, 113, Rzeźba, odlew, Narodowe Muzeum Rumuńskiej Historii, Bukareszt, Rumunia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman_turtle_formation_on_trajan_column.jpg#/media/File:Roman_turtle_formation_on_trajan_column.jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R123VtzHJOhSb
Ilustracja przedstawia jasną kamienną tabliczkę z inskrypcją, którą umieszczono na Kolumnie Trajana. Tekst napisano w języku łacińskim. Na dole część tabliczki została odkruszona.
Inskrypcja łacińska na Kolumnie Trajana, 113 r. n.e., Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Inskrypcja łacińska na Kolumnie Trajana, 113, Inskrypcja, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Trajan_inscription_duotone.jpg#/media/File:Trajan_inscription_duotone.jpg [dostęp 13.09.2022], domena publiczna.
RhKVOCUb4RWPi
Fotografia przedstawia pomnik z ciemnego metalu uwieczniający mężczyznę, który patrzy przed siebie. Trzyma w lewej dłoni przedmiot przypominający włócznię, a prawą dłoń kieruje ku górze, z uniesionym palcem wskazującym. Lewą nogę ma wysuniętą do tyłu; opiera ją na palcach dla równowagi. Ma na sobie krótką szatę, której część jest przerzucona na lewą rękę, jest bosy oraz posiada bardzo bogato zdobioną zbroje. Tło stanowią jasnożółte budynki oraz fragment kamiennego muru. Na podwyższeniu, na którym umieszczono pomnik, obecne są napisy „CAESARI AVGVSTO” oraz „CAESAR AVGVSTA”.
Pomnik cesarza Oktawiana Augusta, 1941 r., Saragossa, Hiszpania, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, dostępny w internecie: online-skills, CC BY 3.0 [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY 3.0.
R46HM4ZvThsWn
Obraz przedstawia grupę ludzi znajdujących się na balkonie budynku ze żłobionymi kolumnami. W centrum obecna jest odwrócona plecami postać w jasnej, długiej szacie, zwracająca się z balkonu ku stojącemu w dole tłumowi. Postać ta jest mocno oświetlona. Lewą dłonią wskazuje w stronę stojącego z lewej strony mężczyzny, odzianego od pasa w dół w czerwoną szatę. Na głowie ma wieniec z cierni. Jego ręce zdają się być skrępowane za jego plecami. Za nim stoi grupa uzbrojonych mężczyzn. Z prawej obecne są postacie w długich szatach – trzech mężczyzn oraz dwie kobiety. Lewa oraz prawa strona, z wyjątkiem środka obrazu, są ciemne, sprawiając, że kontrastują z mocno oświetloną postacią w centrum oraz z jasnym budynkiem obecnym w tle.
Antonio Ciseri, „Ecce Homo”, około 1860 - 1880 r., Muzeum Sztuki Cantonale, Lugano, Szwajcaria, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Antonio Ciseri, Olej na płótnie, Muzeum Sztuki Cantonale, Logano, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Antonio_Ciseri_Ecce_Homo.png [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
RdwKpVnV41SDK
Fotografia przedstawia widok na niskie, jasne, kamienne budynki o jasnopomarańczowym zadaszeniu. Ustawione są w planie litery L. Przed nimi znajduję się plac oraz konstrukcję składającą się z niskich murów, łączących się w kwadraty. Przypominają one fundamenty starożytnych budynków. Za budynkami rosną wysokie drzewa. Tło stanowi zachmurzone niebo.
Marcin Szala (fotograf), Park Archeologiczny w Carnuntum, Austria, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Marcin Szala, Park Archeologiczny w Carnuntum, Fotografia, Carnuntum, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Open_air_museum_Petronell_-_Thermae,_Villa_Urbana_and_Valetudinarium.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.
R1ICIZO8DhDiX
Ilustracja przedstawia rysunek pod tytułem „Lądowanie Rzymian w Brytanii”. Na pierwszym planie umieszczono mężczyznę po kolana w wodzie, w zbroi, długiej czerwonej pelerynie na plecach oraz nakryciu głowy ze skóry niedźwiedzia. U jego boku wisi miecz. W lewej ręce ma długi, wąski, czerwony sztandar wojskowy ze złotym orłem na szczycie. Za nim znajduje się uzbrojony mężczyzna, a dalej - dwa drewniane okręty ze zwiniętymi żaglami. Po prawej stronie, w wodzie brodzą żołnierze na koniach. W tle znajduje się ląd. Nad sceną jest niebieskie niebo pokryte chmurami.
James William Edmund Doyle, „Lądowanie Rzymian w Brytanii”, 1864 r., [w:] Kronika Anglii: 55 r. p.n.e. - 1485 r., Longman, Green, Longman, Roberts & Green, Londyn, wikipedia.org, domena publiczna
Źródło: James William Edmund Doyle, Lądowanie Rzymian w Brytanii, 1864, Ilustracja, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Julius_Caesar%27s_invasions_of_Britain#/media/File:A_Chronicle_of_England_-_Page_005_-_The_Standard_Bearer_of_the_Tenth_Legion.jpg [dostęp 14.09.2022], domena publiczna.
R11wdQGZddU6i
Ilustracja przedstawia obraz u góry zakończony łukiem. Jest wykonany w ciemnych barwach. Znajduje się na nim mnóstwo postaci, które stoją jakby w mniejszych grupach. Najbardziej wyróżnioną postacią na obrazie jest mężczyzna w długiej białej szacie ze złotymi zdobieniami, ze sztyletem w prawej ręce, skierowanym w stronę klatki piersiowej. Patrzy w prawą stronę obrazu na kolejną wyróżnioną scenę - trzy anioły w długich, zwiewnych szatach, trzymających w rękach złoty kielich, który wydaje się świecić. Z przodu, po prawej stoi grupa ludzi z wieloma dziećmi i osłem. Kobieta ma białą szatę zarzuconą na głowę. Mężczyzna ma czerwone ubranie, bujną brązową brodę; czyta otwartą księgę. Za tą grupą znajduje się na wzgórzu mężczyzna na koniu, w hełmie. Za nim idzie grupa żołnierzy. Po lewej stronie obrazu znajdują się ludzie rozpaczliwie rzucający się po ziemi, biegnący w stronę krańca obrazu. Za nimi ukazane zostały płonące budynki z unoszącym się ciemnym dymem. W centralnej części obrazu umieszczono kamienne podwyższenie, na nim ludzi dących w trąby, a nad nimi - unoszącą się w powietrzu grupę wyróżnionych jasnym światłem aniołów z białymi skrzydłami. Na samej górze majaczą niewyraźnie cztery siedzące postacie.
Wilhelm Von Kaulbach, „Zniszczenie Jerozolimy przez Tytusa”, 1846 r., Nowa Pinakoteka w Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Wilhelm Von Kaulbach, Zniszczenie Jerozolimy przez Tytusa, 1846, Olej na płótnie, Nowa Pinakoteka w Monachium, Niemcy, dostępny w internecie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/31/Wilhelm_von_Kaulbach_-_The_Destruction_of_Jerusalem_by_Titus_-_WGA12102.jpg [dostęp 14.09.2022], domena publiczna.
R1ceEOwVvKS8r
Na ilustracji przedstawiono fragment kolumny Trajana z wyrzeźbionymi w jasnym kamieniu postaciami. Wszyscy mają na sobie długie, zwiewne szaty. W centrum uwagi, umieszczony w prawej części rzeźby został mężczyzna zwrócony w przód, patrzący przed siebie. Obok niego, po lewej stronie, klęczy inna postać. Wokół stoi jeszcze sześć innych mężczyzn - im dalej zostali przedstawieni, tym mniej wystają poza powierzchnię rzeźby, są niemal płascy. Po bokach, na dole siedzą jeszcze dwie postacie. Ręce postaci w większości nie zachowały się, odpadły od łokcia w dół.
Carole Raddato (fotograf), Trajan wznosi podbitą prowincję Dacja, fragment kolumny Trajana, 113 r., Benewent, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Carole Raddato, Trajan wznosi podbitą prowincję Dacja, 113, Płaskorzeźba, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Arch_of_Trajan,_Trajan_raises_up_the_conquered_province_Dacia,_Benevento,_Italy_-_49866556486.jpg?uselang=pl#/media/File:The_Arch_of_Trajan,_Trajan_raises_up_the_conquered_province_Dacia,_Benevento,_Italy_-_49866556486.jpg [dostęp 14.09.2022], licencja: CC BY-SA 2.0.
R1aC0z6wX8ggT
Ilustracja przedstawia walkę dwóch oddziałów żołnierzy, napierających na siebie. Mężczyźni z prawej biegną w dół wzgórza. Wszyscy mają uniesione włócznie, tarcze lub miecze. Niektórzy leżą na ziemi, pojedynkując się lub upadli. Walka odbywa się w lesie. Ilustracja jest czarno‑biała.
Paja Jovanović, „Furor Teutonicus”, 1899 r., Muzeum Miejskie, Belgrad, Serbia, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Paja Jovanović, Furor Teutonicus, 1899, Obraz, Muzeum Miejskie, Belgrad, Serbia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Akvy_Secstievy_Battle.jpg#/media/File:Akvy_Secstievy_Battle.jpg [dostęp 14.09.2022], domena publiczna.
RxQ2mjcTivgYM
Fotografia przedstawia posąg mężczyzny w krótkiej zbroi, z peleryną spiętą na prawym ramieniu. Na głowie ma hełm z krótkim pióropuszem. Patrzy przed siebie, kąciki jego ust skierowane są nieznacznie w dół. W prawej dłoni, przy piersi trzyma przedmiot przypominający zwój papieru. Na podstawie posągu wyryty jest napis „JVLIVS”. Tło stanowi fasada budynku.
Ad Meskens (fotograf), Posąg Juliusza Agrykoli, 1894 r., Bath, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Ad Meskens, Posąg Juliusza Agrykoli, Rzeźba, Bath, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman_baths_julius_agricola_01.JPG [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R90CB9dkrN0jq
Fotografia przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny o krótkich falowanych włosach. Jego twarz jest pociągła, a rysy twarzy delikatne. Ma on wydatne usta, duże oczy oraz długi nos. Powierzchnia rzeźby jest jasna, miejscami chropowata. Brakuje fragmentu koniuszka nosa. Tło stanowi jasna ściana.
Marcus Cyron (fotograf), Fragment popiersia Attalosa II lub III z Pergamonu, 150 - 125 r. p.n.e., Antikensammlung, Berlin, Niemcy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Marcus Cyron, Fragment popiersia Attalosa II lub III z Pergamonu, Rzeźba, Antikensammlung, Berlin, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Attalid_portrait_at_the_Antikensammlung_Berlin.jpg [dostęp 3.02.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
R1cbZAiYNfnZe
Fotografia przedstawia kolorowy rysunek w kręgu, wewnątrz którego obecne są postacie – pięciu uzbrojonych mężczyzn o długich, ciemnych włosach, przedstawionych bokiem. Dwaj z nich ukazani są konno – jeden na białym, drugi na brązowym koniu. Trzej pozostali, stojący z tyłu, na głowach mają kolorowe opaski. Wszyscy odziani są w kolorowe szaty – złote, czerwone, różowe, niebieskie oraz zielone. Tło stanowi żółta ziemia oraz niebieskie niebo.
Arthur Szyk, „Bar Kochba”, 1927 r., Kolekcja rodzinna Arthura Szyka, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Arthur Szyk, Bar Kochba, Ilustracja, Kolekcja rodzinna Arthura Szyka, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arthur_Szyk_(1894-1951)._Bar_Kochba_(1927),_Paris.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.
R1L85rU9lkUYf
Fotografia przedstawia relief ukazujący postacie na tle muru. Są to mężczyźni, z których dwaj, przedstawieni z lewej strony, są zwróceni do siebie twarzami. Odziani są w krótką zbroje oraz peleryny. Przed nimi pochyla się jest wskazywany dłonią przez jednego z nich starszy brodaty mężczyzna za jego plecami stoi drugi, przedstawiony również z profilu. On także oddaje pokłon. W dalszej części płaskorzeźby znajduje się grupa żołnierzy w hełmach i zbrojach.
Joe Mabel (fotograf), Przyjęcie poddaństwa Daków przez cesarza Trajana, kolumna Trajana, 113 r. n.e., Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Joe Mabel, Przyjęcie poddaństwa Daków przez cesarza Trajana, Relief, Kolumna Trajana, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Traj_col_homage_3.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R1334MdnGXDec
Ilustracja przedstawia wizerunek muzyczny umieszczony w czarnej ramce z jasnymi symetrycznymi wzorami wizerunek mężczyzny. Ukazany jest on z półprofilu. Ma długą brodę, jego włosy są zasłonięte materiałowym nakryciem głowy przypominającym turban. Jego brwi są zmarszczone, nos długi i prosty, a twarz szczupła. Ma na sobie spiętą na prawym ramieniu szatę.
Ion Popescu‑Băjenaru, Decebal - król Daków, 1914 r., Instytut Grafiki Carol Göbl, Rumunia, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Ion Popescu-Băjenaru, Decebal - król Daków, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Decebal%27s_portrait.png [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
RDGw77fPG7umg
Fotografia przedstawia głowę mężczyzny o krótkich falowanych włosach. Jego twarz jest zaokrąglona, a rysy delikatne. Ma wąskie usta, duże oczy, wysokie czoło oraz długą szyję. Powierzchnia rzeźby jest jasna, w wielu miejscach chropowata i przebarwiona. Tło stanowi jasna ściana.
Jastrow (fotograf), Popiersie Domicjana, pomiędzy 81 a 96 r., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jastrow, Popiersie Domicjana, Rzeźba, Muzea Kapitolińskie, Rzym, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Bust_Domitian_Musei_Capitolini_MC1156.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
RD0kfeh8ytzRa
Fotografia przedstawia grecką wazę, na której znajduje się przykład malarstwa czarnofigurowego. Na wazie znajdują się trzy postacie – siedzący mężczyzna z lewej strony, a także dwóch stojących pośrodku oraz z prawej strony. Siedząca postać jest naga, przedstawiona bokiem. Ma długą brodę oraz nienaturalnie długie, spiczaste uszy. Uśmiecha się. Dwaj stojący mężczyźni są w średnim wieku, o średniej długości zaroście. Ubrani są w długie szaty w drobne wzory. Obaj mają na sobie nakrycia głowy – jeden – wieniec, a drugi – spiczasto zakończony kapelusz. Mężczyzna przedstawiony pośrodku trzyma w dłoni naczynie. Pomiędzy nimi namalowano pnącza winorośli z liśćmi i owocami. Waza jest owalna, zwężająca się ku dołowi, ma dwa uchwyty. Została sfotografowana na jasnym tle.
Matthias Kabel (fotograf), Dionizos i Hermes na greckiej wazie z Attyki, 550 - 520 p.n.e., Antikensammlung, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Matthias Kabel, Dionizos i Hermes na greckiej wazie z Attyki, Malarstwo czarnofigurowe, Antikensammlung, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Greek_vase_Dionysos_attica_520_bC.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R6Ote5Y4VQaU4
Ilustracja przedstawia podobiznę Heroda Wielkiego. Na ilustracji znajduje się portret mężczyzny z długą kręconą brodą oraz zdobionym nakryciem głowy. Portret mężczyzny znajduje się w obręczy, na której napisane jest „Ascalonita Herodes”. Ilustracja jest wykonana w szarym kolorze.
Nicolas Caussin, Podobizna Heroda Wielkiego, XVII w., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Nicolas Caussin, Podobizna Heroda Wielkiego, ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:HerodtheGreat2.jpg [dostęp 15.07.2022], domena publiczna.
RfTJMrkdQPl5D
Fotografia przedstawia rzeźbę – głowę Juliusza Cezara. Jest ona wykonana z jasnego kamienia, z nielicznymi drobnymi rysami. Juliusz Cezar został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich, lekko falowanych włosach, prostym nosie oraz głęboko osadzonych oczach. Na jego twarzy i szyi obecne są zmarszczki, mężczyzna nie uśmiecha się. Tło jest czarne.
Ángel M. Felicísimo (fotograf), Juliusz Cezar - portret tuskulański, 50‑40 r. p.n.e., Muzeum Archeologiczne, Turyn, Włochy, wikimedia.org, CC BY 2.0
Źródło: Ángel M. Felicísimo, Juliusz Cezar - portret tuskulański, Rzeźba, Muzeum Archeologiczne, Turyn, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Retrato_de_Julio_C%C3%A9sar_(26724093101)_(cropped).jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY 2.0.
RPxpjrvfYgBV9
Ilustracja przedstawia prowincje Cesarstwa Rzymskiego na rok 116. Kolorem jasno czerwonym oznaczono posiadłości Rzymu, zaś kolorem bordowym Kappadocję.
Thomas Pusch, Położenie prowincji Kappadocji w 116 r., na mapie prezentującej Cesarstwo Rzymskie, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Thomas Pusch, Położenie prowincji Kappadocji w 116 r., na mapie prezentującej Cesarstwo Rzymskie, ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cappadocia_SPQR.png [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY 3.0.
R1c5xVeUDfzvN
Rzeźba przedstawiająca głowę cesarza Klaudiusza. Ukazana jest na tle pomieszczenia z intensywnie różową ścianą oraz stojącymi ludźmi, fragment jasnej rzeźby oraz stojących obok siebie ludzi. Cesarz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku z krótkimi włosami oraz grzywką opadającą lekko na czoło. Jego twarz, pozbawiona zarostu, skierowana jest do przodu. Obecne są na niej liczne głębokie zmarszczki. Kąciki jego ust skierowane są ku dołowi, jego brwi są zmarszczone, nadając mu zmartwionego wyrazu twarzy. Rzeźba jest ciemna, popękana przy podstawie.
Luis Garcia (fotograf), Portret Cesarza Klaudiusza, 1 - 50 r. n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Luis Garcia, Głowa Cesarza Klaudiusza, Rzeźba, Muzeum Archeologiczne, Madryt, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Claudius_(M.A.N._Madrid)_01.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
R17qUbeVnJH3P
Rysunek przedstawia białą kartkę, na której umieszczono czarne obramowanie oraz obecny w nim tekst. Jest to czternaście linijek czarnych liter. Niedaleko każdego z czterech rogów obramowania, po jego wewnętrznej stronie, umieszczono dużą, czarną kropkę. Blisko prawego górnego rogu umieszczono element przypominający czarny spinacz. Tekst jest w języku łacińskim. Na dole rysunku obecny jest napis wykonany mniejszymi literami, zakończony datą – 1766.
Bonaventura Serra i Ferragut, Rysunek przedstawiający reprodukcję Tabula Patronatus z Bocchorus z 6 r. n.e., 1766 r., Pollensa (Majorka), Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bonaventura Serra i Ferragut, Rysunek przedstawiający reprodukcję Tabula Patronatus z Bocchorus z 6 r. n.e., Ilustracja, Pollensa (Majorka), Hiszpania, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tabula_Patronatus_Bocchorus_(AD_6)_-_Serra_Ferragut.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
RLz4cV1e99JR1
Rzymskie męskie popiersie portretowe Marka Antoniusza. Mężczyzna ma mocno kręcone włosy, duży nos. Jego twarz jest szczupła, usta wąskie, a czoło niskie. Ma atletyczne barki. Popiersie jest koloru jasnego na marmurowym tle. Na dole popiersia jest złota tabliczka z liczbą 89 a poniżej wykute w podstawie 96.
Sergey Sosnovskiy (fotograf), Popiersie Marka Antoniusza, 69‑96 r., Muzea Watykańskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Sergey Sosnovskiy, Popiersie Marka Antoniusza, fotografia, Muzea Watykańskie, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Marcus_Antonius_marble_bust_in_the_Vatican_Museums.jpg [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
RnseBMi5YOkCE
Ilustracja przedstawia kamienną płaskorzeźbę mężczyzny. Ma on kręcone włosy i spiczastą brodę, na głowie zaś półokrągły hełm. Jego nos oraz oczy są wąskie, usta małe. Na szyi ma zawieszony krótki naszyjnik, w uchu krótki kolczyk. Twarz mężczyzny skierowana jest w lewo.
Alborzagros (fotograf), Mężczyzna z Medii, relief naskalny, VI w. p.n.e., Persepolis, Iran, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Alborzagros, Mężczyzna z Medii, relief, Persepolis, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mad-5223.jpg [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Rfg7fc4uRQfwp
Fotografia przedstawia rzeźbę wykonaną z jasnego kamienia– twarz oraz szyję mężczyzny, ukazaną z półprofilu. Włosy postaci są kręcone, prawie w całości zasłonięte przez nakrycie głowy. Twarz mężczyzny jest szeroka, a brwi zmarszczone, co uwydatnia zmarszczki na jego czole oraz nad nosem. Wąskie usta postaci są lekko uchylone. Powierzchnia rzeźby jest nieco zniszczona – obecne są małe zadrapania, odbarwienia oraz brakuje fragmentu nosa. Tło stanowi ciemna ściana.
Eric Gaba (fotograf), Mitrydates VI Eupator jako Herakles, I w. n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.5
Źródło: Eric Gaba, Mitrydates VI Eupator jako Herakles, Rzeźba, Luwr, Paryż, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mithridates_VI_Louvre.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 2.5.
R2S1VeGx93kvd
Fotografia przedstawia szarą, chropowatą rzeźbę – głowę oraz szyję młodego mężczyzny. Jego włosy sięgają połowy czoła, są falowane. Twarz postaci jest zaokrąglona, obecny jest drugi podbródek. Nos jest wąski oraz prosty, a usta niewielkie. Powierzchnia rzeźby ukazuje delikatne pęknięcia. Tło stanowi jasna ściana.
Bibi Saint‑Pol (fotograf), Portret Nerona, po 64 r., Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, Portret Nerona, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nero_Glyptothek_Munich_321.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
RF1vEFfW2wHJv
Fotografia ukazuje jasną rzeźbę – młodego mężczyznę odzianego w zbroję oraz krótką szatę, podtrzymywaną lewą ręką. Prawa ręka mężczyzny jest uniesiona z wyciągniętym palcem wskazującym. Mężczyzna jest szczupły, a jego włosy są krótkie, z grzywką opadającą na czoło. U podstawy rzeźby, przy bosych stopach mężczyzny, umieszczono rzeźbę małego chłopca ze skrzydełkami, siedzącego na delfinie. Za nim znajduje się podpórka posągu. Rzeźbę umieszczono na jasnym podwyższeniu. Tło stanowi szara ściana.
Till Niermann (fotograf), Rzeźba przedstawiająca Oktawiana Augusta, I w. n.e., Muzea Watykańskie, Watykan, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Till Niermann, Rzeźba przedstawiająca Oktawiana Augusta, Rzeźba, Muzea Watykańskie, Watykan, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue-Augustus.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
R6e7jWtI4IiQ6
Fotografia przedstawia mapę imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II. Kolorem łososiowym zaznaczony jest teren imperium, które posiada czarne obramowanie . Kolorem niebieskim zaznaczona jest woda.
History of Iran, Mapa Imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: HistoryofIran, Mapa Imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II, ilustracja, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Part%C3%B3w#/media/Plik:Map_of_the_Parthian_Empire_under_Mithridates_II.svg, [dostęp 15.07.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
R9I6bTyi68SPC
Fotografia przedstawia widok na ruiny świątyni. Obecne są na niej niskie mury wykonane z szarego kamienia, a po lewej stronie oraz z tyłu - konstrukcje białych, wysokich kolumn. Pod jedną z nich stoi mężczyzna. Z przodu uchwycono niski, zachowany fragment ściany budynku. Tło stanowi niebieskie niebo oraz zazielenione drzewa.
Radomił Binek (fotograf), Ruiny świątyni Trajana, II w. n.e., Pergamon, Turcja, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Radomił Binek, Ruiny świątyni Trajana, Fotografia, Pergamon, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Pergamon_Trajan_Temple_RB3.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY 3.0.
R1SKgWWffNipp
Fotografia przedstawia pilastry – płaskie filary nieznacznie wysunięte przed powierzchnię ściany, tworzące lekką wypukłość. Ich głowicie są trapezowe, ozdobione roślinnymi wzorami. Przez całą długość pilastrów biegną prążkowania. Ściana jest jasna, przebarwiona oraz zadrapana.
Przykład pilastru, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Przykład pilastru, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
R18mdbmTKdsu1
Fotografia przedstawia rzeźbę – popiersie mężczyzny w średnim wieku o okrągłej twarzy oraz z krótkimi włosami w nieładzie. Na jego czole oraz przy nosie i ustach obecne są głębokie zmarszczki. Jego brwi są uniesione, usta wąskie, a nos duży oraz okrągły. Jasna rzeźba jest gładka, w kilku miejscach odbarwiona oraz pęknięta na nosie oraz brodzie. Umieszczono ją na pomarańczowo‑czerwonej podstawie na tle jasnej ściany.
Popiersie Pompejusza Wielkiego, około I w. n.e., Gliptoteka Ny Carlsberg, Kopenhaga, Dania, museum.classics.cam.ac.uk, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Popiersie Pompejusza Wielkiego, Rzeźba, Gliptoteka Ny Carlsberg, Kopenhaga, dostępny w internecie: https://museum.classics.cam.ac.uk/collections/casts/pompey-gnaeus-pompeius-magnus [dostęp 3.02.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
R11gWnNcXH4nZ
Mapa przedstawia Królestwo Pontu za panowania Mitrydatesa VI Eupatora. Obszary, miasta oraz wody zostały podpisane. Niebieskim kolorem oznaczono duży obszar pośrodku mapy podpisany jako „Pontos Eukseinos” oraz mniejsze na dole mapy. Lądy wokół środka mapy oznaczono intensywnym różem oraz podpisano czarnymi literami. Największy z nich to „ASIA”. Po prawej stronie, na dole, obecny jest oznaczony zielenią obszar podpisany jako „Armenia”. U góry obecne są żółte obszary oznaczone jako „Dacia” i „królestwo Odyseusza” z lewej strony, a także „Scythia” u góry i po prawej stronie. Miasta zostały zaznaczone czarnymi kropkami.
Javierfv1212 (autor), Królestwo Pontu za panowania Mitrydatesa VI Eupatora, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Javierfv1212, Królestwo Pontu za panowania Mitrydatesa VI Eupatora, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:PonticKingdom.png [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
R1VCWb3EYMQBi
Fotografia przedstawia jasny kamień na tle jasnobrązowego. Po jego prawej stronie obecny jest czarny fragment metalu przypominający uchwyt. Z przodu wyryto cztery linijki tekstu w języku łacińskim, z których dwie dolne nie są widoczne. Kamień posiada chropowatą strukturę oraz liczne wypukłości.
Marion Doss (fotograf), Kamień Piłata, prokuratora Judei, I w. n.e., Caesarea Maritima, Izrael, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Marion Doss, Kamień Piłata, prokuratora Judei, Fotografia, Caesarea Maritima, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pilate_Inscription.JPG [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 2.0.
RIhPzkJEwkUZD
Fotografia przedstawia okrągły, złoty przedmiot przypominający pęknięty wpół dysk, ukazany na tle szarej ściany. Na jego powierzchni wykonano zdobienia przedstawiające postacie w budynku z łukowym sklepieniem podtrzymanym kolumnami. Tympanon ozdobiono wizerunkami postaci – nagich dzieci ze skrzydłami na plecach. Pośrodku obecna jest postać w długiej szacie, siedząca na podwyższeniu. Po jej obu stronach umieszczono jeszcze dwie postacie siedzące na krzesłach, obok których stoją osoby uzbrojone w tarcze i włócznie. Pod spodem przedstawiono leżącą w wysokiej trawie kobietę oraz dwójkę nagich dzieci. U góry, wzdłuż brzegów dysku umieszczono napis.
Manuel Parada López de Corselas (fotograf), Współczesna replika Dysku Teodozjusza, Narodowe Muzeum Sztuki Rzymskiej, Mérida, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Manuel Parada López de Corselas, Współczesna replika Dysku Teodozjusza, Fotografia, arodowe Muzeum Sztuki Rzymskiej, Mérida, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Disco_o_Missorium_Teodosio_MPLdC.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R6cbFVgcSbnPN
Fotografia przedstawia rzeźbę głowę mężczyzny w średnim wieku z krótkimi włosami oraz grzywką opadającą lekko na czoło. Jego twarz, pozbawiona zarostu, skierowana jest do przodu. Obecne są na niej liczne głębokie zmarszczki. Kąciki jego ust skierowane są ku dołowi, jego brwi są zmarszczone, nadając mu zmartwionego wyrazu twarzy. Jego nos jest długi i prosty, a twarz zaokrąglona. Rzeźba jest jasna, z ciemniejszymi odbarwieniami, głównie po jej lewej stronie. Tło stanowi szaro‑brązowa ściana.
Bibi Saint‑Pol (fotograf), Głowa Trajana, pomiędzy 98 a 117 r., Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, Głowa Trajana, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Traianus_Glyptothek_Munich_336.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
RIWJqlQKzffs0
Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą głowę mężczyznę o krótkich, kręconych włosach oraz o okrągłej twarzy. Jego nos jest szeroki, usta wydatne, a oczy duże. Na jego czole obecne są poziome zmarszczki. Jasna rzeźba jest w kilku miejscach popękana, a także odbarwiona na brązowo‑pomarańczowy kolor. Tło jest beżowe.
Bibi Saint‑Pol (fotograf), Głowa Tytusa, 79‑81 r., Gliptoteka Monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, Głowa Tytusa, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Head_Titus_Glyptothek_Munich_338.jpg [dostęp 3.02.2022], domena publiczna.
R1Nxi6GfWi2Py
Zdjęcie przedstawia metalową rzeźbę. Przedstawia mężczyznę stojącego w lekkim rozkroku. Tułów rzeźby jest przecięty od klatki piersiowej w dół. Postać ma wyciągnięte do przodu ręce z dużymi dłońmi, głowę z założonym hełmem odchyla lekko w tył. W niedalekim odstępie otacza ją ciemnozielony żywopłot. Za mężczyzną stoją dwie ławki.
rzeźba "Pokonany Warus" Wilfrieda Kocha (2003), można zobaczyć, Nadrenia Północna‑Westfalia, Niemcy, wikipedia.org, CC BY 4.0
Źródło: Wilfried Koch, Pokonany Warus, 2003, Rzeźba, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Publiusz_Kwinktyliusz_Warus#/media/Plik:Haltern_am_See,_Skulptur_-Der_gescheiterte_Varus-_(Wilfried_Koch)_--_2013_--_5001.jpg [dostęp 13.09.2022], licencja: CC BY 4.0.
RmUPQQJtOj4ng
Fotografia przedstawia relief ukazujący trzy postacie, w tym jedną konno, w zbroi oraz z mieczem przy boku. Głowa jeźdźca ozdobiona jest wysokim nakryciem głowy, spod którego wystają kręcone włosy. Prawą rękę mężczyzna wyciąga do dwóch pozostałych postaci – jednego stojącego przed nim w hełmie oraz drugiego klęczącego mężczyznę z workiem niesionym na plecach. Tło stanowi zadrapana szara ściana skalna.
Ziegler175 (fotograf), „Perski cesarz Shapur I i rzymski cesarz Walerian”, relief, Stanowisko archeologiczne Naqsh‑e Rostam, Iran, 1991 r. (data wykonania fotografii), wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Ziegler175, Relief, Stanowisko archeologiczne, Naqsh-e Rostam, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:IranNIRShapurIValerian.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.
R1NNiFwUOH9YE
Fotografia przedstawia popiersie mężczyzny o okrągłej twarzy i krótkich kręconych włosach. Liczne zmarszczki na czole oraz w okolicach nosa i ust nadają jego twarzy srogiego wyrazu. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust opadają. Mężczyzna ubrany jest w zbroję i zarzuconą na nią szatę. Tło stanowi zielona ściana.
shakko (fotograf), Gipsowe popiersie Wespazjana, oryginał w Luwrze, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina, Moskwa, Rosja, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: shakko, Gipsowe popiersie Wespazjana, Rzeźba, Muzeum Puszkina, Moskwa, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vespasianus01_pushkin.jpg [dostęp 3.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
RVFPxOxlqOYtq
Fotografia przedstawiająca rzeźbę głowy – popiersie mężczyzny o krótkich, falowanych włosach oraz rozchylonych wąskich ustach. Kości policzkowe są wydatne, co nadaje jego twarzy szczupłego wyglądu. Na czole oraz między oczami obecne są głębokie, poziome zmarszczki. Rzeźba jest w kilku miejscach odbarwiona – na jej jasnej powierzchni odznaczają się ciemniejsze rysy, brakuje również fragmentu nosa oraz włosów z przodu. Tło jest szare.
DIREKTOR (fotograf), „Popiersie Sulli”, I w. n.e., Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Popiersie Sulli, Rzeźba, Gliptoteka monachijska, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sulla_Glyptothek_Munich_309.jpg [dostęp 26.08.2021], domena publiczna.
R1EkcMbtRJdTG
Fotografia przedstawia pomnik umieszczony na wysokim, kolumnowym podwyższeniu stojącym na porośniętej trawą ziemi. Pomnik ma zielonkawą barwę. Ukazuje mężczyznę o długich włosach oraz wąsach, podtrzymującego oboma rękami oparty o ziemię miecz. Ma on na sobie obszerną szatę, a jego prawa noga jest ugięta w kolanie. Patrzy przed siebie. Tło stanowi jasne niebo.
Aimé Millet, „Pomnik Wercyngetoryksa”, XIX w., Alise‑Sainte‑Reine, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Myrabella, Aimé Millet, Pomnik Wercyngetoryksa, Rzeźba, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alise-Sainte-Reine_statue_Vercingetorix_par_Millet.jpg [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.
RbEBaix248T4h
Fotografia przedstawia pomnik umieszczony na podwyższeniu, na którym obecny jest napis „TERROR ROMANORUM”. Pomnik jest szaro‑zielony, ukazuje mężczyznę o krótkich włosach oraz zaroście, którego głowa częściowo przykryta jest elementem przypominającym hełm. Patrzy w prawo z lekko zmarszczonymi brwiami. W lewej ręce trzyma on krótkie ostrze, a prawą unosi ku górze, wyciągając przed siebie otwartą dłoń. Lewa noga mężczyzny jest wysunięta do przodu. Ma on na sobie jedynie fragment materiału zakrywający przyrodzenie. Tło stanowi jasne niebo.
Eduardo Barrón, „Pomnik Wiriatusa”, XIX w., Plaza de Viriato, Zamora, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Eduardo Barrón, Pomnik Wiriatusa, Rzeźba, Plaza de Viriato, Zamora, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Viriato.JPG [dostęp 26.08.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

  • Martin T. R., Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014 r.

  • Mrozewicz L., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008 r.

  • Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.

  • Piszczek Z., Mała encyklopedia kultury antycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1990 r.

  • Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009 r.