Historia wojen punickich

Ważne daty

264–241 r. p.n.e. – I wojna punicka.

218–201 r. p.n.e. – II wojna punicka.

216 r. p.n.e. – bitwa pod Kannami.

202 r. p.n.e. – bitwa pod Zamą.

149–146 r. p.n.e. – III wojna punicka.

Źródło konfliktu Rzymu z Kartaginą

„Wojny punickie” to powszechnie stosowane określenie starć Rzymian z Kartagińczykami. Kartagina była bardzo ważnym ośrodkiem fenickim, założonym w IX wieku p.n.e. na północnym wybrzeżu Afryki. Rzymianie nazwali Kartagińczyków Punijczykami (z łaciny: Poeni) [czytaj: Peni]. W trzecim wieku p.n.e. Kartagina była u szczytu swojej potęgi, panując nad licznymi obszarami wzdłuż wybrzeża Afryki oraz częściowo zajmując wyspy na Morzu Śródziemnym i południe Półwyspu Iberyjskiego. To właśnie wtedy rozpoczął się konflikt z Rzymem. Do III wieku p.n.e. Kartagina, dominująca na zachodzie, dzieliła z Rzymem wpływy w basenie Morza Śródziemnego.

Pierwsza wojna punicka

Wybuch wojny był konsekwencją rzymskiej polityki ekspansji. Po opanowaniu Italii Rzymianie rozpoczęli tworzenie floty wojennej i przymierzali się do podbicia pierwszych terenów zamorskich. Najbliższym celem stała się Sycylia i tam miały miejsce pierwsze działania wojenne. W walkach na morzu Rzymianie z powodzeniem stosowali pomosty do abordażu (zwane krukami, z łaciny: corvi [czytaj: korwi]), przerzucane na statki punickie i pozwalające przedostać się na nie dużej liczbie żołnierzy.

Rzym podjął także tak zwaną wyprawę afrykańską, która jednak nie zakończyła się powodzeniem. Jednym z dowódców wyprawy był konsul Marek Atyliusz RegulusMarek Atyliusz RegulusMarek Atyliusz Regulus. Trafił on do niewoli, następnie został przez Kartagińczyków wysłany do Rzymu z poselstwem. Miał skłonić rodaków do zawarcia pokoju korzystnego dla Kartaginy. Przyrzekł powrócić do Afryki, jeśli nie uda mu się przekonać Rzymian. Oceniając, że Rzym ma szanse na wygraną, postanowił jednak odradzać zawarcie pokoju. Tym samym przedłożył dobro ojczyzny nad własne i zgodnie z przysięgą powrócił do Afryki jako jeniec, ponosząc wkrótce śmierć. Dla Rzymian stał się bohaterem i wzorem patrioty. Historia jego oddania ojczyźnie została potem opisana między innymi przez Cycerona, w dziele O powinnościach.

Rs7uPWN6UzzX5

Dzieło autorstwa Andriesa Cornelisa Lensa pod tytułem „Powrót Regulusa do Kartaginy” przedstawia wkraczającego do budynku Marka Atyliusza Regulusa, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich jasnych włosach i przystrzyżonym zaroście. Ubrany jest w zieloną szatę okrytą czerwonym materiałem. Na jego twarzy widoczny jest grymas z wyrazem niezadowolenia, jedną dłoń unosi przed siebie, a drugą odpycha stojącą obok kobietę. Oprócz niej otaczają go inni ludzie – mężczyźni patrzący na niego ze zmarszczonymi brwiami, kobiety, unoszące ku niemu ręce oraz spojrzenia i dzieci, widoczne u jego nóg. Mężczyźni przedstawieni z prawej strony obrazu stoją na podwyższeniu, natomiast ten widoczny z lewej siedzi. Każdy z nich ma krótkie ciemne włosy oraz zarost na twarzy. Kobiety mają długie, jasne i falowane włosy. Tło stanowią kolumny budynku oraz budowla widoczna z oddali.

Do najważniejszych rzymskich zwycięstw tej wojny należą: bitwa morska pod Mylae [czytaj: Myle] z 260 r. p.n.e. oraz bitwa w rejonie Wysp Egadzkich z 241 r. p.n.e. Ostatecznie długotrwała pierwsza wojna punicka (264 - 241 r. p.n.e.) zakończyła się zwycięstwem Rzymu. Wedle postanowień pokoju, Kartagińczycy musieli opuścić ośrodki na Sycylii, wydać jeńców oraz zapłacić Rzymianom odszkodowanie. Ważnym skutkiem wojny była uzyskana przez Rzymian dominacja na morzu.

Druga wojna punicka

Po ponad dwudziestu latach konflikt znowu uległ zaognieniu. Rzymianie sprzymierzyli się z miastem SaguntSaguntSagunt, łamiąc w ten sposób wcześniejsze porozumienie z Kartaginą, dotyczące stref wpływów w Hiszpanii (granicę wpływów stanowiła rzeka Ebro). Kartagińczycy oblężyli, a następnie zajęli Sagunt. Kiedy Rzym planował odwet przeciw Kartaginie, wódz punicki HannibalHānnibal, -isHannibal podjął jedną z najbardziej znanych kampanii w starożytności. Poprowadził wielką armię z Nowej Kartaginy w Hiszpanii przez Pireneje, następnie na wschód i po przekroczeniu Alp zaatakował od północy posiadłości rzymskie w Italii. Marsz Hannibala przez Alpy przeszedł do historii również ze względu na przeprowadzenie tą drogą słoni bojowych.

RVcKNKxEhi2Y7

Ilustracja Heinricha Leutemanna pod tytułem „Hannibal przekraczający Alpy” przedstawia scenę tytułowego przejścia kartagińskich wojsk przez góry. W centrum ilustracji znajduje się mężczyzna w średnim wieku, ubrany w czerwoną pelerynę i srebrny hełm z czerwonym pióropuszem. Wskazuje on zmierzającym żołnierzom trasę prowadzącą przez półki skalne. Na pierwszym planie przedstawiono ludzi idących z Hannibalem, którzy są zgięci wpół, jak gdyby brak im było siły do dalszej podróży. Wśród ludzi obecne są także zwierzęta – konie, muły i słonie bojowe. Niektórzy wędrowcy podróżują na grzbietach zwierząt; kilku odpoczywa na skałach. Poza nimi, podróżni idą o własnych siłach lub są podtrzymywani przez kompanów. Na drugim planie są ludzie walczący ze sobą oraz koń z jeźdźcem upadający w stronę przepaści. Kolejny plan ukazuje spadającego w przepaść słonia. Tło stanowią wysokie skały oraz niebo, na którym widoczne są duże, ciemne ptaki.

Następnie Hannibal odnosił kolejne sukcesy podczas walk w Italii. Jego najsłynniejszym zwycięstwem z tego okresu jest słynna bitwa pod Kannami (216 r. p.n.e.). Wódz punicki pokonał Rzymian, mimo ich zdecydowanej przewagi liczebnej. Zastosowana wówczas pułapka, której skutkiem było otoczenie i wybicie tysięcy rzymskich żołnierzy, trwale zapisała się w podręcznikach wojskowości pod nazwą manewru kanneńskiegoManewr kanneńskimanewru kanneńskiego.

R1dlvGpix5K0d

Dzieło autorstwa Johna Trumbulla pod tytułem „Śmierć Lucjusza Emiliusza Paulusa, jednego z dowódców w bitwie pod Kannami” przedstawia tytułową śmierć jednego z dowódców rzymskich - Paulusa, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku o siwym zaroście, siedzący w centrum obrazu. Ubrany jest w srebrny hełm z pióropuszem i zbroję. Obok konającego mężczyzny leży należąca do niego tarcza i miecz. Z prawej strony przy czarnym koniu stoi siwy, starszy mężczyzna wskazujący patrzącemu na niego Paulusowi pole bitwy i wycieńczonych żołnierzy. Na drugim planie autor namalował toczącą się bitwę, walczących mężczyzn, poległych oraz niebo we mgle.

Hannibal miał odtąd otwartą drogę do marszu na Rzym. Rzymianie stale obawiali się oblężenia i zdobycia miasta, co wyraża znane powiedzenie „Hannibal u bram” (z łaciny: Hannibal ante portas), oznaczające ciągłe zagrożenie. Kartagiński wódz pozostał w Italii, jednak nie zdecydował się na obleganie stolicy (głównie ze względu na nie dość liczne oddziały oraz brak odpowiednich maszyn oblężniczych). W kolejnych latach Rzymianie zaczęli przejmować inicjatywę w Italii oraz w Hiszpanii, gdzie wsławił się młody dowódca Publiusz Korneliusz ScypionPubliusz Korneliusz Scypion (Starszy)Publiusz Korneliusz Scypion. Scypion wyruszył z wojskiem do Afryki i zaczął zagrażać najważniejszym ośrodkom nieprzyjaciela. Wówczas również Hannibal został wezwany do powrotu z Italii. Do decydującej bitwy doszło pod Zamą w 202 r. p.n.e. Kartagińczycy ponieśli porażkę, która zmusiła ich do kapitulacji i przyjęcia surowych warunków pokoju. Utracili wszelkie posiadłości zamorskie, musieli zrezygnować z posiadania floty wojennej i zapłacić ogromne odszkodowanie. Przegrana wojna osłabiła państwo kartagińskie, natomiast Publiusz Koneliusz Scypion zapisał się trwale w historii jako Scypion Afrykański.

R1hESB1mNYDNs

Czarno‑biała ilustracja autorstwa Cornelisa Corta pod tytułem „Bitwa pod Zamą” przedstawia scenę, w której oddziały armii rzymskiej napierają na broniące się wojska kartagińskie. Na pierwszym planie autor umieścił walczącą z wojskami nieprzyjaciela rzymską jazdę konną wspieraną przez piechotę. Kartagińczycy wyposażeni są w słonie bojowe, do których przymocowano duże kosze służące do przewożenia łuczników. Rzymscy żołnierze, stojący tyłem do widza, próbują bezskutecznie odstraszyć stojące naprzeciwko zwierzęta za pomocą pochodni i włóczni. Wojska kartagińskie znajdują się naprzeciwko rzymskich żołnierzy. Na drugim planie, po lewej stronie można zauważyć inną grupę rzymskich żołnierzy walczących ze słoniem za pomocą włóczni. Na pierwszym planie, na ziemi widoczni są leżący ludzie oraz konie, polegli w walce. Z lewej strony widoczne są uniesione chorągwie bojowe.

Bitwa pod Kannami

Rr3I2p8W6mzzJ

Ilustracja przedstawia układ wojsk w czasie pierwszej fazy bitwy pod Kannami. Kolorem czerwonym i biało‑czerwonym zostały oznaczone wojska rzymskie, zaś kolor żółty i biało‑żółty symbolizuje armię Kartaginy. Centralnie, na środku schematu znajdują się legiony rzymskie, które zostały przedstawione jako trzy prostokąty. Niżej, pod nimi znajdują się cztery mniejsze prostokąty w biało‑czerwone poziome pasy, symbolizujące sprzymierzeńców wojsk rzymskich. Nad legionami rzymskimi, jest jeden mniejszy prostokąt w biało‑czerwone, poziome pasy, który również symbolizuje sprzymierzeńców Rzymian. Po ich prawej stronie przedstawiono wojska Kartaginy oraz jej sprzymierzeńców. Są to żółte oraz żółto‑białe, małe prostokąty. W prawej dolnej części ilustracji znajduje się napis: obóz Hannibala, zaznaczony żółtym okręgiem. Po jego przeciwnej stronie, w lewym dolnym rogu znajduje się napis większy obóz rzymski. Tuż nad nim, nad rzeką Aufidus, znajduje się mniejszy obóz rzymski. Rzeka zaznaczona jest kolorem niebieskim. Na ilustracji ukazane są napierające wojska rzymskie oraz wojska Kartaginy, które oddają się od wroga, kierując się na prawo. Na ilustracji znajduje się legenda z napisem: Bitwa pod Kannami 2 VIII 216 r. p.n.e.

Zapoznaj się z przebiegiem bitwy pod Kannami. Klikając w kolejne cyfry, przeczytaj fragmenty opisu bitwy, autorstwa historyka Polibiusza.

R1BUXsMj8BVVR

Ilustracja przedstawia układ wojsk w czasie pierwszej fazy bitwy pod Kannami. Kolorem czerwonym i biało‑czerwonym zostały oznaczone wojska rzymskie, zaś kolor żółty i biało‑żółty symbolizuje armię Kartaginy. Centralnie, na środku schematu znajdują się legiony rzymskie, które zostały przedstawione jako trzy prostokąty. Niżej, pod nimi znajdują się cztery mniejsze prostokąty w biało czerwone poziome pasy, symbolizujące sprzymierzeńców wojsk rzymskich. Nad legionami rzymskimi, jest jeden mniejszy prostokąt w biało‑czerwone, poziome pasy, który również symbolizuje sprzymierzeńców Rzymian. Po ich prawej stronie przedstawiono wojska Kartaginy oraz jej sprzymierzeńców. Są to żółte oraz żółto‑białe, małe prostokąty. W prawej dolnej części ilustracji znajduje się napis: obóz Hannibala, który został zaznaczony żółtym okręgiem. Po jego przeciwnej stronie, w lewym dolnym rogu znajduje się napis większy obóz rzymski. Tuż nad nim, nad rzeką Aufidus, znajduje się mniejszy obóz rzymski. Rzeka zaznaczona jest kolorem niebieskim. Na ilustracji widać napierające wojska rzymskie oraz wojska Kartaginy, które oddają się od wroga, kierując się na prawo. Na ilustracji znajduje się legenda z napisem: Bitwa pod Kannami 2 VIII 216 r. p.n.e. Dodatkowo na ilustracji zostały umieszczone interaktywne warstwy. Po naciśnięciu tekstu: „Rzymianie wpadają w zasadzkę”, wyświetla się warstwa zaznaczonych na czerwono, z prawej strony ilustracji – legionów rzymskich. Pojawia się opis: Rzymianie, zatem ścigali Galów, a wpadając w środek i w zachwianą pozycję nieprzyjaciół tak daleko zapędzili się naprzód, że z obu stron ciężkozbrojni Libijczycy znaleźli się u ich boków. Następnie po naciśnięciu kolejnego interaktywnego tekstu, podświetla się warstwa piechoty afrykańskiej, która przedstawiona jest jako żółty kwadrat. Ukazuje się opis: Atak wojsk Kartaginy z prawego skrzydła. Z tych jedni, którzy byli na prawym skrzydle, zrobili zwrot w lewo i atakując z prawej strony zbliżyli się do nieprzyjaciół z boku. Po naciśnięciu interaktywnego tekstu: Atak wojsk Kartaginy z lewego skrzydła podświetla się warstwa piechoty afrykańskiej, która jest przedstawiona jako żółty kwadrat ze strzałką prowadzącą w stronę legionów rzymskich. Następnie pojawia się opis: A ustawieni na lewym skrzydle zrobili zwrot w prawo i w dodatku z lewej strony wkroczyli, przy czym same okoliczności wskazywały im, co mieli czynić. Z tego wynikło, stosownie do planu Hannibala, że Rzymianie przy ściganiu Galów zostali przez Libijczyków wzięci w środek. Ci więc nie walczyli już w całej linii bojowej, lecz poszczególni i w poszczególnych manipułach zwracając się przeciw nieprzyjaciołom, którzy nacierali na nich z boków. Po naciśnięciu interaktywnego tekstu: Okrążenie wojsk rzymskich przez wojska Kartaginy podświetlają się wszystkie żółte elementy mapy, są to wojska Kartaginy i sprzymierzeńców. Następnie ukazuje się opis: Teraz Hazdrubal, jak się zdaje, postąpił sobie biegle i rozumnie. Widząc bowiem, że liczba Numidów jest wielka i że walczą oni najbardziej skutecznie i straszni są wobec takich, co raz poszli w rozsypkę, oddał uciekających Numidom i powiódł swoich tam, gdzie walczyły wojska piesze, pragnąc udzielić pomocy Libijczykom. Jakoż wpadłszy z tyłu na rzymskie legiony i z kolei atakując je swymi szwadronami równocześnie na wielu miejscach, wzmocnił odwagę Libijczyków, a Rzymian przejął strachem i osłabił ich ducha bojowego. Po naciśnięciu interaktywnego tekstu: Rozbicie konnicy Warrona, podświetla się schemat ruchu wojsk konnicy Warona, konnicy Numidyjskiej oraz kawalerii iberyjsko‑galisjkiej. Następnie pojawia się opis: Podczas gdy ci w boju znaleźli śmierć, Numidzi ścigając uciekających jeźdźców większość z nich wytłukli, a niektórych obalili z koni. Ostatnim interaktywnym tekstem jest: Finał bitwy. Po jego naciśnięciu wyświetla się opis: Otóż taki był wynik bitwy pod Kannami stoczonej między Rzymianami a Kartagińczykami, bitwy, w której zarówno po stronie zwycięzców, jak i pokonanych brali udział najdzielniejsi mężowie.

Ilustracja przedstawia układ wojsk w czasie pierwszej fazy bitwy pod Kannami. Kolorem czerwonym i biało‑czerwonym zostały oznaczone wojska rzymskie, zaś kolor żółty i biało‑żółty symbolizuje armię Kartaginy. Centralnie, na środku schematu znajdują się legiony rzymskie, które zostały przedstawione jako trzy prostokąty. Niżej, pod nimi znajdują się cztery mniejsze prostokąty w biało czerwone poziome pasy, symbolizujące sprzymierzeńców wojsk rzymskich. Nad legionami rzymskimi, jest jeden mniejszy prostokąt w biało‑czerwone, poziome pasy, który również symbolizuje sprzymierzeńców Rzymian. Po ich prawej stronie przedstawiono wojska Kartaginy oraz jej sprzymierzeńców. Są to żółte oraz żółto‑białe, małe prostokąty. W prawej dolnej części ilustracji znajduje się napis: obóz Hannibala, który został zaznaczony żółtym okręgiem. Po jego przeciwnej stronie, w lewym dolnym rogu znajduje się napis większy obóz rzymski. Tuż nad nim, nad rzeką Aufidus, znajduje się mniejszy obóz rzymski. Rzeka zaznaczona jest kolorem niebieskim. Na ilustracji widać napierające wojska rzymskie oraz wojska Kartaginy, które oddają się od wroga, kierując się na prawo. Na ilustracji znajduje się legenda z napisem: Bitwa pod Kannami 2 VIII 216 r. p.n.e. Dodatkowo na ilustracji zostały umieszczone interaktywne warstwy. Po naciśnięciu tekstu: „Rzymianie wpadają w zasadzkę”, wyświetla się warstwa zaznaczonych na czerwono, z prawej strony ilustracji – legionów rzymskich. Pojawia się opis: Rzymianie, zatem ścigali Galów, a wpadając w środek i w zachwianą pozycję nieprzyjaciół tak daleko zapędzili się naprzód, że z obu stron ciężkozbrojni Libijczycy znaleźli się u ich boków. Następnie po naciśnięciu kolejnego interaktywnego tekstu, podświetla się warstwa piechoty afrykańskiej, która przedstawiona jest jako żółty kwadrat. Ukazuje się opis: Atak wojsk Kartaginy z prawego skrzydła. Z tych jedni, którzy byli na prawym skrzydle, zrobili zwrot w lewo i atakując z prawej strony zbliżyli się do nieprzyjaciół z boku. Po naciśnięciu interaktywnego tekstu: Atak wojsk Kartaginy z lewego skrzydła podświetla się warstwa piechoty afrykańskiej, która jest przedstawiona jako żółty kwadrat ze strzałką prowadzącą w stronę legionów rzymskich. Następnie pojawia się opis: A ustawieni na lewym skrzydle zrobili zwrot w prawo i w dodatku z lewej strony wkroczyli, przy czym same okoliczności wskazywały im, co mieli czynić. Z tego wynikło, stosownie do planu Hannibala, że Rzymianie przy ściganiu Galów zostali przez Libijczyków wzięci w środek. Ci więc nie walczyli już w całej linii bojowej, lecz poszczególni i w poszczególnych manipułach zwracając się przeciw nieprzyjaciołom, którzy nacierali na nich z boków. Po naciśnięciu interaktywnego tekstu: Okrążenie wojsk rzymskich przez wojska Kartaginy podświetlają się wszystkie żółte elementy mapy, są to wojska Kartaginy i sprzymierzeńców. Następnie ukazuje się opis: Teraz Hazdrubal, jak się zdaje, postąpił sobie biegle i rozumnie. Widząc bowiem, że liczba Numidów jest wielka i że walczą oni najbardziej skutecznie i straszni są wobec takich, co raz poszli w rozsypkę, oddał uciekających Numidom i powiódł swoich tam, gdzie walczyły wojska piesze, pragnąc udzielić pomocy Libijczykom. Jakoż wpadłszy z tyłu na rzymskie legiony i z kolei atakując je swymi szwadronami równocześnie na wielu miejscach, wzmocnił odwagę Libijczyków, a Rzymian przejął strachem i osłabił ich ducha bojowego. Po naciśnięciu interaktywnego tekstu: Rozbicie konnicy Warrona, podświetla się schemat ruchu wojsk konnicy Warona, konnicy Numidyjskiej oraz kawalerii iberyjsko‑galisjkiej. Następnie pojawia się opis: Podczas gdy ci w boju znaleźli śmierć, Numidzi ścigając uciekających jeźdźców większość z nich wytłukli, a niektórych obalili z koni. Ostatnim interaktywnym tekstem jest: Finał bitwy. Po jego naciśnięciu wyświetla się opis: Otóż taki był wynik bitwy pod Kannami stoczonej między Rzymianami a Kartagińczykami, bitwy, w której zarówno po stronie zwycięzców, jak i pokonanych brali udział najdzielniejsi mężowie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P179WVG3c

Zniszczenie Kartaginy

Mimo podporządkowania i utraty znaczenia Kartaginy, część Rzymian nie przestała nalegać na kontynuowanie działań wojennych w celu całkowitego zniszczenia wrogiego państwa. Wielkim zwolennikiem dalszej wojny był Katon StarszyKaton StarszyKaton Starszy, który swoje wystąpienia w senacie miał kończyć słynnym zdaniem „Poza tym uważam, że Kartagina powinna zostać zniszczona” (z łaciny: Ceterum censeo Carthaginem esse delendam). Kartagina została ostatecznie zdobyta w roku 146 r. p.n.e. za sprawą Publiusza Korneliusza Scypiona EmilianusaPubliusz Korneliusz Scypion Emilianus (Młodszy)Publiusza Korneliusza Scypiona Emilianusa (również nazwanego potem „Afrykańskim”). Wydarzenia te są powszechnie określane mianem III wojny punickiej.

R1LgtJySJWEHW

Czarno‑biała fotografia przedstawia popiersie Katona Starszego, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o krótko przystrzyżonych włosach. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki oraz blizny. Usta mężczyzny przedstawiono w nieznacznym grymasie, ich kąciki skierowane są w dół. Nad jego oczami, pozbawionymi koloru, widoczne są zmarszczone brwi. Tło stanowi zacieniona ściana.

RmumAEIurQLCt

Czarno‑biała ilustracja autorstwa Johna Leecha pod tytułem „Scypion Emilianus zamartwia się po zjedzeniu obfitej kolacji” przedstawia mężczyznę w średnim wieku o długich włosach i bujnym zaroście, ubranego w długie szaty sięgające do kostek. Scypion Emilianus siedzi przy stole, na którym widoczne są księgi, butelka oraz mała beczka. Obok stolika leżą poukładane na stosie liczne zwoje papieru. Łokcie mężczyzny są oparte o stół, a dłońmi podpiera on głowę. Jego usta są otwarte, a ciemne włosy opadają mu na czoło. Tło stanowią półki z książkami oraz fragment pomieszczenia z szafą oraz oknem.

Podsumowanie

Z czasem Kartagina odrodziła się pod postacią rzymskiej kolonii. W czasach wczesnochrześcijańskich Kartagina i Hippona stanowiły dwa istotne biskupstwa na północnym wybrzeżu Afryki. Rzymianie często wspominali wielkie zwycięstwa okresu republiki i postaci wybitnych wodzów z wojen punickich. W czasach augustowskich poeta WergiliuszWergiliuszWergiliusz w poemacie Eneida opisał legendarne źródło konfliktu Kartaginy z Rzymem, którym miała być nieodwzajemniona miłość królowej kartagińskiej Dydony do Eneasza. Z kolei poeta Syliusz ItalikSyliusz ItalikSyliusz Italik opisał w swoim dziele Punica [czytaj: Pūnika] rywalizację Hannibala i Scypiona.

Najważniejsze bitwy wojen punickich

R6TkZxn8JRh1p

Mapa interaktywna przedstawiająca wojny punickie. W kolorach kremowym, brązowym, pomarańczowym oraz granatowym zaznaczono na niej państwa oraz miasta, morze przedstawiono w kolorze niebieskim. Miejsca zostały podpisane oraz zaznaczone okrągłymi znacznikami. Z prawej strony znajdują się interaktywne elementy, po ich naciśnięciu pojawia się opis: „Państwo Rzymskie w 264 r. p.n.e.”: Posiadłości Państwa rzymskiego w 264 r. p.n.e. W 264 r. p.n.e., państwo rzymskie posiadało tereny mniej więcej podobne do tych w czasach obecnych - to jest: Półwysep Apeniński. Kolejną interaktywną warstwą jest: „Posiadłości Kartaginy w 264 r. p.n.e.” Posiadłości Kartaginy w 264 r. p.n.e. Posiadłości kartagińskie w przededniu I wojny punickiej to posiadłości w Afryce północnej, południowej Hiszpanii, Sardynii, Korsyce oraz w większości Sycylii. Następnie: "Zdobycze Rzymu po I wojnie punickiej": Zdobycze Rzymu po I wojnie punickiej. Po I wojnie punickiej terytorium Rzymu powiększyło się o tereny prawie całej Sycylii, Sardynii, Korsyki. Kolejnym interaktywnym polem jest: "Zdobycze Kartaginy przed II wojną punicką": Zdobycze Kartaginy przed II wojną punicką. Przed II wojną punicką terytorium Kartaginy powiększyło się o posiadłości w centralnej Hiszpanii. Następnie: "Zdobycze Rzymu po II wojnie punickiej": Po II wojnie punickiej terytorium Rzymu powiększyło się o posiadłości w Hiszpanii. Kolejną interaktywną warstwą jest: „Zdobycze Rzymu po III wojnie punickiej”: Zdobycze Rzymu po III wojnie punickiej. Po III wojnie punickiej terytorium Rzymu powiększyło się o tereny Kartaginy w północnej Afryce, które zostały przekształcone w spichlerz Rzymu. Następnie: "Kartagina": Kartagina. Kartagina była bardzo ważnym ośrodkiem fenickim, założonym w IX wieku p.n.e. na północnym wybrzeżu Afryki. Rzymianie nazwali Kartagińczyków Punijczykami (z łaciny: Poeni). W trzecim wieku p.n.e. Kartagina była u szczytu swojej potęgi, panując nad licznymi obszarami wzdłuż wybrzeża Afryki oraz częściowo zajmując wyspy na Morzu Śródziemnym i południe Półwyspu Iberyjskiego. To właśnie wówczas rozpoczął się konflikt z Rzymem. Kolejnym interaktywnym polem jest: "Mylae": Mylae. Bitwa morska pod Mylae rozegrała w 260 p.n.e. podczas I wojny punickiej i była jednym z najważniejszych rzymskich zwycięstw. Następnie: "Wyspy Egadzkie": Wyspy Egadzkie. Bitwa w rejonie Wysp Egadzkich była jedną z ostatnich podczas I wojny punickiej. Bitwę wygrali Rzymianie, Kartagina utraciła w niej pięćdziesiąt okrętów. Kolejną interaktywną warstwą jest: "Sagunt": Sagunt. Przed wybuchem II wojny punickiej Rzymianie sprzymierzyli się z miastem Sagunt, łamiąc w ten sposób wcześniejsze porozumienie z Kartaginą, dotyczące stref wpływów w Hiszpanii (granicę wpływów stanowiła rzeka Ebro). Kartagińczycy oblegali i zajęli Sagunt. Kiedy Rzym planował odwet przeciw Kartaginie, wódz kartagiński Hannibal podjął jedną z najbardziej znanych i karkołomnych kampanii w starożytności. Poprowadził wielką armię z Nowej Kartaginy w Hiszpanii przez Pireneje, następnie na wschód i po przekroczeniu Alp zaatakował od północy posiadłości rzymskie w Italii. Następnie: "Kanny": Kanny. Najsłynniejszym zwycięstwem Hannibala jest bitwa pod Kannami (216 r. p.n.e.). Wówczas wódz punicki pokonał Rzymian, mimo ich zdecydowanej przewagi liczebnej. Zastosowana wówczas pułapka, której skutkiem było otoczenie i wybicie tysięcy rzymskich żołnierzy, trwale zapisała się w podręcznikach wojskowości pod nazwą manewru kanneńskiego. Ostatnią interaktywną warstwą jest: "Zama": Zama. Decydującą bitwą II wojny punickiej było starcie pod Zamą w 202 r. p.n.e. Scypion wyruszył z wojskiem do Afryki i zaczął zagrażać najważniejszym ośrodkom nieprzyjaciela. Wówczas również Hannibal został wezwany do powrotu z Italii. Pod Zamą Kartagińczycy ponieśli porażkę, która zmusiła ich do kapitulacji i przyjęcia surowych warunków pokoju.

Mapa interaktywna przedstawiająca wojny punickie. W kolorach kremowym, brązowym, pomarańczowym oraz granatowym zaznaczono na niej państwa oraz miasta, morze przedstawiono w kolorze niebieskim. Miejsca zostały podpisane oraz zaznaczone okrągłymi znacznikami. Z prawej strony znajdują się interaktywne elementy, po ich naciśnięciu pojawia się opis: „Państwo Rzymskie w 264 r. p.n.e.”: Posiadłości Państwa rzymskiego w 264 r. p.n.e. W 264 r. p.n.e., państwo rzymskie posiadało tereny mniej więcej podobne do tych w czasach obecnych - to jest: Półwysep Apeniński. Kolejną interaktywną warstwą jest: „Posiadłości Kartaginy w 264 r. p.n.e.” Posiadłości Kartaginy w 264 r. p.n.e. Posiadłości kartagińskie w przededniu I wojny punickiej to posiadłości w Afryce północnej, południowej Hiszpanii, Sardynii, Korsyce oraz w większości Sycylii. Następnie: "Zdobycze Rzymu po I wojnie punickiej": Zdobycze Rzymu po I wojnie punickiej. Po I wojnie punickiej terytorium Rzymu powiększyło się o tereny prawie całej Sycylii, Sardynii, Korsyki. Kolejnym interaktywnym polem jest: "Zdobycze Kartaginy przed II wojną punicką": Zdobycze Kartaginy przed II wojną punicką. Przed II wojną punicką terytorium Kartaginy powiększyło się o posiadłości w centralnej Hiszpanii. Następnie: "Zdobycze Rzymu po II wojnie punickiej": Po II wojnie punickiej terytorium Rzymu powiększyło się o posiadłości w Hiszpanii. Kolejną interaktywną warstwą jest: „Zdobycze Rzymu po III wojnie punickiej”: Zdobycze Rzymu po III wojnie punickiej. Po III wojnie punickiej terytorium Rzymu powiększyło się o tereny Kartaginy w północnej Afryce, które zostały przekształcone w spichlerz Rzymu. Następnie: "Kartagina": Kartagina. Kartagina była bardzo ważnym ośrodkiem fenickim, założonym w IX wieku p.n.e. na północnym wybrzeżu Afryki. Rzymianie nazwali Kartagińczyków Punijczykami (z łaciny: Poeni). W trzecim wieku p.n.e. Kartagina była u szczytu swojej potęgi, panując nad licznymi obszarami wzdłuż wybrzeża Afryki oraz częściowo zajmując wyspy na Morzu Śródziemnym i południe Półwyspu Iberyjskiego. To właśnie wówczas rozpoczął się konflikt z Rzymem. Kolejnym interaktywnym polem jest: "Mylae": Mylae. Bitwa morska pod Mylae rozegrała w 260 p.n.e. podczas I wojny punickiej i była jednym z najważniejszych rzymskich zwycięstw. Następnie: "Wyspy Egadzkie": Wyspy Egadzkie. Bitwa w rejonie Wysp Egadzkich była jedną z ostatnich podczas I wojny punickiej. Bitwę wygrali Rzymianie, Kartagina utraciła w niej pięćdziesiąt okrętów. Kolejną interaktywną warstwą jest: "Sagunt": Sagunt. Przed wybuchem II wojny punickiej Rzymianie sprzymierzyli się z miastem Sagunt, łamiąc w ten sposób wcześniejsze porozumienie z Kartaginą, dotyczące stref wpływów w Hiszpanii (granicę wpływów stanowiła rzeka Ebro). Kartagińczycy oblegali i zajęli Sagunt. Kiedy Rzym planował odwet przeciw Kartaginie, wódz kartagiński Hannibal podjął jedną z najbardziej znanych i karkołomnych kampanii w starożytności. Poprowadził wielką armię z Nowej Kartaginy w Hiszpanii przez Pireneje, następnie na wschód i po przekroczeniu Alp zaatakował od północy posiadłości rzymskie w Italii. Następnie: "Kanny": Kanny. Najsłynniejszym zwycięstwem Hannibala jest bitwa pod Kannami (216 r. p.n.e.). Wówczas wódz punicki pokonał Rzymian, mimo ich zdecydowanej przewagi liczebnej. Zastosowana wówczas pułapka, której skutkiem było otoczenie i wybicie tysięcy rzymskich żołnierzy, trwale zapisała się w podręcznikach wojskowości pod nazwą manewru kanneńskiego. Ostatnią interaktywną warstwą jest: "Zama": Zama. Decydującą bitwą II wojny punickiej było starcie pod Zamą w 202 r. p.n.e. Scypion wyruszył z wojskiem do Afryki i zaczął zagrażać najważniejszym ośrodkom nieprzyjaciela. Wówczas również Hannibal został wezwany do powrotu z Italii. Pod Zamą Kartagińczycy ponieśli porażkę, która zmusiła ich do kapitulacji i przyjęcia surowych warunków pokoju.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P179WVG3c

Najważniejsi dowódcy wojen punickich

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Hānnibal, -is

Hānnibal, -is

RalAebrHlUk3B1

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Hannibal, które w języku łacińskim brzmi: Hannibal, Hannibalis.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Hannibal, które w języku łacińskim brzmi: Hannibal, Hannibalis.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P179WVG3c

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Hannibal, które w języku łacińskim brzmi: Hannibal, Hannibalis.

urodzony w 247 r. p.n.e., zmarł w 183 r. p.n.e. – syn Hamilkara Barkasa, wódz kartagiński z okresu II wojny punickiej. Odniósł wiele zwycięstw, z których najsłynniejsze to wygrana bitwa pod Kannami. Po przegranej wojnie opuścił Kartaginę i przebywał na dworze króla Antiocha, przekonując go do walki z Rzymianami.

RCW7gqUrkozZM

Czarno‑biała ilustracja przedstawia popiersie Hannibala, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku o średniej długości zaroście. Jego włosy są przykryte metalowym hełmem. Na twarzy kartagińskiego dowódcy widoczne są liczne zmarszczki. Patrz on ku górze, kierując twarz delikatnie w prawo. Jego szata jest spięta na prawym ramieniu klamrą. Tło jest ciemne.

Katon Starszy

Katon Starszy

urodzony w 234 r. p.n.e., zmarł w 149 r. p.n.e. – polityk i pisarz rzymski, niechętny kulturze greckiej, żył według dawnych italskich obyczajów, uprawiał ziemię i dla późniejszych Rzymian był wzorem cnót obywatelskich. Jego prawnukiem był Katon Młodszy, obrońca republiki z czasów wojny domowej Cezara z Pompejuszem. Katon Starszy był zwolennikiem prowadzenia wojny z Kartaginą i miał nawoływać do jej zniszczenia.

R1LgtJySJWEHW

Czarno‑biała fotografia przedstawia popiersie Katona Starszego, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o krótko przystrzyżonych włosach. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki oraz blizny. Usta mężczyzny przedstawiono w nieznacznym grymasie, ich kąciki skierowane są w dół. Nad jego oczami, pozbawionymi koloru, widoczne są zmarszczone brwi. Tło stanowi zacieniona ściana.

Marek Atyliusz Regulus

Marek Atyliusz Regulus

urodzony ok. 307 r. p.n.e., zmarł ok. 250 r. p.n.e. – wódz z okresu I wojny punickiej. Zasłynął wśród Rzymian jako osoba przedkładająca dobro ojczyzny nad własne życie, gdyż wolał ponownie trafić do niewoli kartagińskiej niż namawiać Rzymian do zawarcia niekorzystnego pokoju.

Rs7uPWN6UzzX5

Dzieło autorstwa Andriesa Cornelisa Lensa pod tytułem „Powrót Regulusa do Kartaginy” przedstawia wkraczającego do budynku Marka Atyliusza Regulusa, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich jasnych włosach i przystrzyżonym zaroście. Ubrany jest w zieloną szatę okrytą czerwonym materiałem. Na jego twarzy widoczny jest grymas z wyrazem niezadowolenia, jedną dłoń unosi przed siebie, a drugą odpycha stojącą obok kobietę. Oprócz niej otaczają go inni ludzie – mężczyźni patrzący na niego ze zmarszczonymi brwiami, kobiety, unoszące ku niemu ręce oraz spojrzenia i dzieci, widoczne u jego nóg. Mężczyźni przedstawieni z prawej strony obrazu stoją na podwyższeniu, natomiast ten widoczny z lewej siedzi. Każdy z nich ma krótkie ciemne włosy oraz zarost na twarzy. Kobiety mają długie, jasne i falowane włosy. Tło stanowią kolumny budynku oraz budowla widoczna z oddali.

Publiusz Korneliusz Scypion (Starszy)

Publiusz Korneliusz Scypion (Starszy)

urodzony w 236 r. p.n.e., zmarł w 183 r. p.n.e. – wódz rzymski z okresu II wojny punickiej, pogromca Hannibala pod Zamą. Za swoje zasługi dla Rzymu otrzymał przydomek „Afrykański” (z łaciny: Africanus) [czytaj: afrikanus]

R1RBIV3aWfGjo

Fotografia przedstawia popiersie Publiusza Korneliusza Scypiona (starszego), który został ukazany jako łysy mężczyzna w średnim wieku. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki oraz blizny na policzku. Mimika mężczyzny nie zdradza żadnych emocji, jego usta są wąskie, a oczy szeroko otwarte. Ubrany jest w dwuwarstwową szatę. Popiersie wykonano z ciemnego materiału, jedynie gałki oczne są jasne. Fotografia została wykonana na tle jasnej ściany.

Publiusz Korneliusz Scypion Emilianus (Młodszy)

Publiusz Korneliusz Scypion Emilianus (Młodszy)

urodzony w 185 r. p.n.e., zmarł w 129 r. p.n.e. – wódz rzymski z okresu III wojny punickiej, adoptowany wnuk Scypiona Afrykańskiego (Starszego). Otrzymał ten sam przydomek po zakończeniu wojny i zburzeniu Kartaginy.

RmumAEIurQLCt

Czarno‑biała ilustracja autorstwa Johna Leecha pod tytułem „Scypion Emilianus zamartwia się po zjedzeniu obfitej kolacji” przedstawia mężczyznę w średnim wieku o długich włosach i bujnym zaroście, ubranego w długie szaty sięgające do kostek. Scypion Emilianus siedzi przy stole, na którym widoczne są księgi, butelka oraz mała beczka. Obok stolika leżą poukładane na stosie liczne zwoje papieru. Łokcie mężczyzny są oparte o stół, a dłońmi podpiera on głowę. Jego usta są otwarte, a ciemne włosy opadają mu na czoło. Tło stanowią półki z książkami oraz fragment pomieszczenia z szafą oraz oknem.

Wergiliusz

Wergiliusz

urodzony w 70 r. p.n.e., zmarł w 19 r. p.n.e. – rzymski poeta czasów augustowskich, autor eposu Eneida.

R1JwKFr0jTwVw

Fotografia przedstawia starożytną mozaikę z wizerunkiem siedzącego Wergiliusza, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich siwych włosach. Ubrany jest w długą białą szatę z niebieskim akcentem na ramieniu. Na jego kolanie leży karta z zapiskami. Obok Wergiliusza stoją dwie młode kobiety - muzy Kilo i Melpomena. Kobieta z lewej strony to Kilo, ma blond włosy i ubrana jest w niebieską suknię przepasaną złotą szatą. W dłoni trzyma zwój papirusu, na jej głowie widoczny jest ozdobny diadem. Kobieta stojąca po prawej stronie to Melpomena, ma brązowe włosy, ubrana jest w czerwoną suknię ze wzorami geometrycznymi. Na jej ramieniu wisi niebieska szata. W dłoni trzyma maskę tragiczną, a drugą ręką dotyka swojego policzka. Jej łokieć oparty jest na meblu, na którym siedzi Wergiliusz.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

• Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

Notatki ucznia

Galeria

Rs7uPWN6UzzX5

Dzieło autorstwa Andriesa Cornelisa Lensa pod tytułem „Powrót Regulusa do Kartaginy” przedstawia wkraczającego do budynku Marka Atyliusza Regulusa, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich jasnych włosach i przystrzyżonym zaroście. Ubrany jest w zieloną szatę okrytą czerwonym materiałem. Na jego twarzy widoczny jest grymas z wyrazem niezadowolenia, jedną dłoń unosi przed siebie, a drugą odpycha stojącą obok kobietę. Oprócz niej otaczają go inni ludzie – mężczyźni patrzący na niego ze zmarszczonymi brwiami, kobiety, unoszące ku niemu ręce oraz spojrzenia i dzieci, widoczne u jego nóg. Mężczyźni przedstawieni z prawej strony obrazu stoją na podwyższeniu, natomiast ten widoczny z lewej siedzi. Każdy z nich ma krótkie ciemne włosy oraz zarost na twarzy. Kobiety mają długie, jasne i falowane włosy. Tło stanowią kolumny budynku oraz budowla widoczna z oddali.

RCW7gqUrkozZM

Czarno‑biała ilustracja przedstawia popiersie Hannibala, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku o średniej długości zaroście. Jego włosy są przykryte metalowym hełmem. Na twarzy kartagińskiego dowódcy widoczne są liczne zmarszczki. Patrz on ku górze, kierując twarz delikatnie w prawo. Jego szata jest spięta na prawym ramieniu klamrą. Tło jest ciemne.

RVcKNKxEhi2Y7

Ilustracja Heinricha Leutemanna pod tytułem „Hannibal przekraczający Alpy” przedstawia scenę tytułowego przejścia kartagińskich wojsk przez góry. W centrum ilustracji znajduje się mężczyzna w średnim wieku, ubrany w czerwoną pelerynę i srebrny hełm z czerwonym pióropuszem. Wskazuje on zmierzającym żołnierzom trasę prowadzącą przez półki skalne. Na pierwszym planie przedstawiono ludzi idących z Hannibalem, którzy są zgięci wpół, jak gdyby brak im było siły do dalszej podróży. Wśród ludzi obecne są także zwierzęta – konie, muły i słonie bojowe. Niektórzy wędrowcy podróżują na grzbietach zwierząt; kilku odpoczywa na skałach. Poza nimi, podróżni idą o własnych siłach lub są podtrzymywani przez kompanów. Na drugim planie są ludzie walczący ze sobą oraz koń z jeźdźcem upadający w stronę przepaści. Kolejny plan ukazuje spadającego w przepaść słonia. Tło stanowią wysokie skały oraz niebo, na którym widoczne są duże, ciemne ptaki.

R1dlvGpix5K0d

Dzieło autorstwa Johna Trumbulla pod tytułem „Śmierć Lucjusza Emiliusza Paulusa, jednego z dowódców w bitwie pod Kannami” przedstawia tytułową śmierć jednego z dowódców rzymskich - Paulusa, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku o siwym zaroście, siedzący w centrum obrazu. Ubrany jest w srebrny hełm z pióropuszem i zbroję. Obok konającego mężczyzny leży należąca do niego tarcza i miecz. Z prawej strony przy czarnym koniu stoi siwy, starszy mężczyzna wskazujący patrzącemu na niego Paulusowi pole bitwy i wycieńczonych żołnierzy. Na drugim planie autor namalował toczącą się bitwę, walczących mężczyzn, poległych oraz niebo we mgle.

R1hESB1mNYDNs

Czarno‑biała ilustracja autorstwa Cornelisa Corta pod tytułem „Bitwa pod Zamą” przedstawia scenę, w której oddziały armii rzymskiej napierają na broniące się wojska kartagińskie. Na pierwszym planie autor umieścił walczącą z wojskami nieprzyjaciela rzymską jazdę konną wspieraną przez piechotę. Kartagińczycy wyposażeni są w słonie bojowe, do których przymocowano duże kosze służące do przewożenia łuczników. Rzymscy żołnierze, stojący tyłem do widza, próbują bezskutecznie odstraszyć stojące naprzeciwko zwierzęta za pomocą pochodni i włóczni. Wojska kartagińskie znajdują się naprzeciwko rzymskich żołnierzy. Na drugim planie, po lewej stronie można zauważyć inną grupę rzymskich żołnierzy walczących ze słoniem za pomocą włóczni. Na pierwszym planie, na ziemi widoczni są leżący ludzie oraz konie, polegli w walce. Z lewej strony widoczne są uniesione chorągwie bojowe.

R1RCw1GvKq7S6

Fotografia przedstawia rzeźbę autorstwa Sebastiana Slodtza pod tytułem „Hannibal liczący zwłoki rzymskich żołnierzy zabitych w bitwie pod Kannami”. Hannibal został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku o średniej długości włosach i bujnym zaroście. Jego twarz skierowana jest w jego lewą stronę. Ubrany jest w długą zbroję sięgającą do kolan, na ramiona narzuconą ma pelerynę spiętą na wysokości piersi guzikiem. Hannibal trzyma w dłoni odwrócone insygnium rzymskie zakończone rzeźbą orła (symbolem legionów), wgniatając go przy tym w ziemię. Drugiego orła Hannibal przygniata nogą. Tło stanowi jasna ściana.

R1LgtJySJWEHW

Czarno‑biała fotografia przedstawia popiersie Katona Starszego, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o krótko przystrzyżonych włosach. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki oraz blizny. Usta mężczyzny przedstawiono w nieznacznym grymasie, ich kąciki skierowane są w dół. Nad jego oczami, pozbawionymi koloru, widoczne są zmarszczone brwi. Tło stanowi zacieniona ściana.

R1RBIV3aWfGjo

Fotografia przedstawia popiersie Publiusza Korneliusza Scypiona (starszego), który został ukazany jako łysy mężczyzna w średnim wieku. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki oraz blizny na policzku. Mimika mężczyzny nie zdradza żadnych emocji, jego usta są wąskie, a oczy szeroko otwarte. Ubrany jest w dwuwarstwową szatę. Popiersie wykonano z ciemnego materiału, jedynie gałki oczne są jasne. Fotografia została wykonana na tle jasnej ściany.

RmumAEIurQLCt

Czarno‑biała ilustracja autorstwa Johna Leecha pod tytułem „Scypion Emilianus zamartwia się po zjedzeniu obfitej kolacji” przedstawia mężczyznę w średnim wieku o długich włosach i bujnym zaroście, ubranego w długie szaty sięgające do kostek. Scypion Emilianus siedzi przy stole, na którym widoczne są księgi, butelka oraz mała beczka. Obok stolika leżą poukładane na stosie liczne zwoje papieru. Łokcie mężczyzny są oparte o stół, a dłońmi podpiera on głowę. Jego usta są otwarte, a ciemne włosy opadają mu na czoło. Tło stanowią półki z książkami oraz fragment pomieszczenia z szafą oraz oknem.

R1JwKFr0jTwVw

Fotografia przedstawia starożytną mozaikę z wizerunkiem siedzącego Wergiliusza, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich siwych włosach. Ubrany jest w długą białą szatę z niebieskim akcentem na ramieniu. Na jego kolanie leży karta z zapiskami. Obok Wergiliusza stoją dwie młode kobiety - muzy Kilo i Melpomena. Kobieta z lewej strony to Kilo, ma blond włosy i ubrana jest w niebieską suknię przepasaną złotą szatą. W dłoni trzyma zwój papirusu, na jej głowie widoczny jest ozdobny diadem. Kobieta stojąca po prawej stronie to Melpomena, ma brązowe włosy, ubrana jest w czerwoną suknię ze wzorami geometrycznymi. Na jej ramieniu wisi niebieska szata. W dłoni trzyma maskę tragiczną, a drugą ręką dotyka swojego policzka. Jej łokieć oparty jest na meblu, na którym siedzi Wergiliusz.

R1QwQ2z7vyKNM

Praca autorstwa Johna Leecha pod tytułem „Hannibal przechodzący przez Alpy” przedstawia scenę przemarszu wojsk Hannibala przez wąski przesmyk pomiędzy szczytami. Na pierwszym planie znajduje się mężczyzna jadący na słoniu zajmującym znaczną część dzieła. Jest ubrany w długą zbroję i hełm, jedną dłonią trzyma się siedziska, a w drugiej widać chusteczkę, w którą wydmuchuje nos. Na dalszym planie widoczni są żołnierze Hannibala, idący bardzo blisko siebie. Tło stanowią szczyty gór oraz nieliczne drzewa.

R6T8ICtW8Nvr4

Praca autorstwa Josepha Mallorda Williama Turnera pod tytułem „Hannibal i jego ludzie przechodzą przez Alpy” przedstawia scenę przemarszu wojsk Hannibala przez górską drogę. Na pierwszym planie widoczna jest grupa odpoczywających żołnierzy, którzy spoglądają na kłębiące się nad nimi czarne burzowe chmury, zajmujące większą część dzieła. Inne postacie stoją, wyciągając ręce ku górze. Niektórzy kryją się pod skałami. Na dalszym planie widoczny jest gęsty las.

RZIutFWKdJGAR

Praca autorstwa Heinricha Leutemanna pod tytułem „Hannibal w czasie bitwy pod Kannami” przedstawia triumfujące wojska Hannibala po zwycięskiej bitwie nad Rzymianami. Na pierwszym planie znajdują się Kartagińczycy, którzy ograbiają ciała poległych rzymskich żołnierzy. Na drugim planie autor umieścił jazdę konną i prawdopodobnie samego Hannibala, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o długim zaroście, ubrany w zbroję i pelerynę. Wszyscy żołnierze są ubrani w zbroje, część z nich ma broń. W oddali widoczne są uniesione dłonie kartagińskich żołnierzy, którzy świętują rozgromienie Rzymian.

RS1WqPvjpyDad

Praca autorstwa Giovanniego Battisty Tiepolo pod tytułem „Scypion Afrykański uwalnia Massivę” przedstawia scenę uwolnienia Massivy z rąk żołnierzy przez Scypiona, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o rudych włosach, ubrany w zbroję oraz czerwoną pelerynę. Mężczyzna znajduje się w centrum obrazu. Scypion siedzi na tronie i wskazuje na Massivę – młodego mężczyznę o długich ciemnych włosach, ubranego w białe szaty. Mężczyzna jest skuty kajdanami i pilnowany przez żołnierzy. Znajduje się po prawej stronie obrazu. Całej sytuacji przyglądają się obecni obok ludzie. Niektórzy siedzą na stopniach prowadzących do tronu, inni stoją przy kolumnach. Po obu stronach Scypion ma obok siebie kolumny. Z tyłu widoczny jest budynek. Tło stanowi niebo zasnute szarymi chmurami.

R1NHncGiUZgCT

Praca autorstwa Henriego‑Paula Motte pod tytułem „Bitwa pod Zamą” przedstawia scenę tytułowej bitwy, w której starły się ze sobą armie rzymskie z Kartaginą. Na pierwszym planie ilustracji znajdują się rzymskie oddziały jest to piechota, walcząca z kartagińskimi słoniami za pomocą włóczni. Słonie górują nad walczącymi, a na grzbietach słoni znajdują się duże kosze, w każdym znajduje się kilku łuczników. Niektórzy z Rzymian odwracają się i kierują w drugą stronę, z dala od wroga. Pod masywnymi nogami zwierząt widoczni są żołnierze oraz elementy ekwipunku.

R1UwkJSgdSMA6

Praca autorstwa Alfreda Weatherstone pod tytułem „Scypion Afrykański na łożu śmierci Masinissy” przedstawia umierającego Masinissę w towarzystwie młodej kobiety, Scypiona i trzech żołnierzy. Masinissa został przedstawiony jako łysy mężczyzna w podeszłym wieku, trzyma się za klatkę piersiową i leży na łóżku. Jego ciało, od pasa w dół, okryto szatą. Obok niego siedzi Scypion Afrykański ubrany w zbroję; spogląda na umierającego mężczyznę. W dłoniach trzyma tabliczkę i rylec; zdaje się notować ostatnie słowa Masinissy. Za nim stoją żołnierze. Kobieta o długich, ciemnych włosach, klęczy u wezgłowia łóżka, trzymając w dłoniach białe naczynie. Jest przepasana szatą, zakrywającą jej ciało od pasa do kolan. Jest bosa. Pomieszczenie jest zaciemnione, nad łóżkiem, z lewej strony widoczna jest powieszona tarcza.

Bibliografia

• Cyceron, Pisma filozoficzne, t. II, tłum. W. Kornatowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1960.

• Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

• Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

• Nepos K., Żywoty wybitnych mężów, tłum. L. Winniczuk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974.

• Lancel S., Hannibal, tłum. R. Wiśniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2001.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

• Polibiusz, Dzieje, Ks. I‑V, excerpta ksiąg VI, VII, VIII., wydanie elektroniczne, www.zrodla.historyczne.prv.pl, 2003. Wydanie elektroniczne dostępne pod linkiem: http://biblioteka.kijowski.pl/antyk%20rzymski/06.%20polibiusz%20-%20dzieje.pdf [dostęp: 21.04.2021].

• Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.