Historyzujące odmiany postmodernizmu w architekturze
Ważne daty
Początek lat 60 – pojawienie się terminu postmodernizm w amerykańskiej krytyce literackiej
15 lipca 1972 – symboliczny i spektakularny początek modernizmu; wyburzenie 14 piętrowych wielkopłytowych apartamentowców w St. Louis, wzniesionych 20 lat wcześniej przez Minoru Yamasakiego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki z uwzględnieniem:
h) sztuki 2 połowy XX wieku (socrealizm, informel, pop art, minimalart, hiperrealizm, land art, konceptualizm, neofiguracja, Nowy Realizm, op‑art, tendencja zerowa, modernizm i postmodernizm w architekturze, nurt organiczny i kinetyczny w rzeźbie oraz sztuka krytyczna i zaangażowana),
2) wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3) rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne).
4) prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5) charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1) wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
2) wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3) umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej, datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
13) dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych;
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1) definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
określać cechu postmodernizmu;
wskazywać inspiracje innymi stylami w postmodernistycznej architekturze;
przedstawiać twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł architektury postmodernizmu;
łączyć budowle z ich autorami i miastami, w których się znajdują.
Postmodernizm jako styl w architekturze
Początki postmodernizmu w architekturze przypadają na lata 60. XX wieku i związane są głównie z krytyką modernizmu, w którym widziano podporządkowanie się idei o utopijnym charakterze, a za funkcjonalizm betonu i estetykę szkła uważano za nudne. Przełomem było ukazanie się publikacji Jane Jacobs The Death and Life of Great American Cities i Roberta Venturiego Complexity and Contraddiction in Architecture (Złożoność i sprzeczność w architekturze). Jacobs jako główną tezę stawiała dążenie do uproszczenia struktury, natomiast Venturi zwrócił uwagę na rolę wprowadzenia do architektury ironii.
Przełomowy moment nastąpił 15 lipca 1972 uważa się za symboliczny i spektakularny koniec modernizmu. Tego dnia miało miejsce wyburzenie 14 piętrowych wielkopłytowych apartamentowców w St. Louis, wzniesionych 20 lat wcześniej przez Minoru Jamasakiego. Pierwszym zagorzałym krytykiem modernizmu był Robert Venturi, amerykański architekt, który wpłynął na kształtowanie się tendencji postmodernistycznych. Poddał w wątpliwość słynną dewizę Ludwiga van der Rohe, słynnego mistrza modernizmu w architekturze „Mniej znaczy więcej” oraz potępił obojętność wobec otoczenia i historii, opowiadając się tym samym za czerpaniem inspiracji z tradycji. Postmoderniści wracali do tradycji, ale jej nie kopiowali, a dowolnie łączyli z nowoczesnymi. Stosowali współczesne materiały i konstrukcje, łącząc je z elementami stylów historycznych i dostosowując je do współczesnych funkcji obiektu. Nie jest to zatem wierne kopiowanie, jak w eklektycznych projektach XIX wiecznych. Często architektura przyjmie charakter ironicznego żartu, wprowadzając nienaturalność w zestawieniach elementów dawnych i współczesnych, upraszczając formy i modyfikując je w dowolny sposób. Postmoderniści uważali, że architektura powinna być środkiem przekazu konkretnych treści, związanych z przeznaczeniem i funkcją budowli i wpływają na jej formę.
Architektoniczne przykłady postmodernizmu
Postmodernizm w historycznej odmianie odnosi się do nowego klasycyzmu, różnych odmian historyzmu, a także architektury późnego modernizmu z elementami tradycyjnymi. Był więc kierunkiem eklektycznym. Pomnikiem postmodernizmu określany bywa AT&T, budynek zaprojektowany przez architekta Philipa Johnsona i Johna Burgee, a powstający w latach 1979‑1984. Stał się natychmiast kontrowersyjny ze względu na swój ozdobny otwarty frontonfronton. Bryła budowli przypomina chicagowskie drapacze chmur, ale jego zwieńczenie posiada klasyczny charakter – przerwany tympanon nawiązuje do barokowych lub neobarokowych zabytków. Wejście zostało zaprojektowane w renesansowej formie przypominające kaplicę Pazzich. Wewnątrz pojawiają się natomiast formy średniowieczne: romańskie kolumny, sklepienia krzyżowe.
![Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię wieżowca ATT Building w Nowym Jorku, zaprojektowany przez Philipa Johnsona i Johna Burgee'a. Budynek wyróżnia się pośród innych ukazanych na zdjęciach wielkością i zwieńczeniem. Znajduje się tutaj dekoracja w postaci przerwanego tympanonu, nawiązująca do stylów historycznych. Okna w fasadzie ułożone są symetrycznie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1HGPG0c0l8dA/1/1BJa4dwNoclz6MPn17E7UlSC5kbrSRQg.jpg)
Formy historyczne pojawiające się w architekturze postmodernistycznej często są uproszczeniami i zawierają zmodyfikowane elementy konstrukcyjne. Public Sevices w Portland, zaprojektowany przez Michaela Gravesa zawiera spłaszczone pilastry, dekorowane motywem załamującej się wstęgi, przypominającej girlandę. Architekt wprowadził do fasady także kolorową strukturę o trójdzielnym podziale: podstawa w kolorze turkusowym, środkowa z terakoty i górna – niebieska, nadając symbolikę uprawnej ziemi, ogrodu i nieba.
![Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię Portland Building, w Portland, zaprojektowaną przez Michaela Gravesa. Obejmuje widok z góry na bryłę budowli, znajdującej się na skrzyżowaniu ulic. Lewa, biała fasada posiada dekoracyjne pilastry zakończone kostkowymi głowicami, prawa pilastry zakończone girlandą. Po lewej i prawej stronie, w tle znajdują się inne budowle. Chodnikiem przed Portland Building przechadzają się ludzie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RxINRFf2Wo9uh/1/AJLcyNibho13b90L02zRq5Ik4BBG33HA.jpg)
Wyrazem sporu pomiędzy neomodernistami i tradycjonalistami stał się konkurs na opracowanie fasady nowego skrzydła National Gallery w Londynie. Projekt fasady Roberta Venturiego i Denise’a Scotta Browna dostarczył jedno z najbardziej wyrafinowanych rozwiązań w architekturze publicznej okresu ponowoczesnego. W swoim rozwiązaniu połączył modernizm, współczesną konstrukcję, angielski klasycyzm, stal, kamień i szkło, zachowując symbolikę, kontekst i kreatywność przestrzenną. Odniesienia klasyczne widoczne są w zastosowaniu pilastrów, belkowania, korynckiej kolumny, które wynikają ze stylu sąsiedniego budynku. Jednak te nawiązania są łamane – pomiędzy pilastrami pojawiły się nieregularne ślepe okna, gzymsgzymspod oknem urywa się, a prostokątne wejście nie łączy się z klasycznymi elementami.
![Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Sainsbury Wing w Londynie, zaprojektowanego przez Roberta Venturiego. Większość kadru wypełnia lekko zakrzywiona fasada niewysokiego budynku. Monumentalizm elewacji podkreślają korynckie pilastry osadzone na wysokich cokołach. Pomiędzy nimi, sięgając prawie połowy wysokości budynku, znajduje się wnęka, która dodaje lekkości masywnemu obiektowi i sprawia wrażenie, że górna część elewacji została zawieszona nad ziemią. To wrażenie potęguje jeszcze silny kontrast między ciemną, nieoświetlona wnęka, a białą elewacją jaśniejącą w blasku słonecznego dnia. To nietypowe, nowoczesne rozwiązanie portyku wgłębnego. Budynek jest w zwartej zabudowie miejskiej, na pierwszym planie znajduje się fragment placu, po którym przechadzają się ludzie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RUiygVxoNwoOb/1/2TE2HS7TJ1agm5QpaNh14gPFn5GbJzXF.jpg)
Postmodernizm, nawiązuje często do klasycznych rozwiązań, łącząc je z kiczem. Projektanci inspirowali się pop‑artem, zmierzając do konsumpcjonizmu i estetyki masowej. Charles Moore w Piazza d’Italia posłużył się fantazją i zaprojektował plac w formie wielu zapożyczeń z włoskiej architektury klasycznej. W realizacji artysty można dostrzec elementy bazyliki w Vicenzie Andrei Palladia, Fontanny di Trevi w Rzymie, elementy łuku triumfalnego. Architekt uzyskał efekt teatralnej scenografii, wprowadzając żywą, intensywną kolorystykę, neony, elementy ze stali nierdzewnej.
Piazza Italia
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Nyf2Z3RHlKS/1/12KxebxM1GKMfHLuq4yjP2FdNaH5hQQa.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DXGTUed3P
Historyzująca odmiana postmodernizmu nie zawsze korzystała z bezpośredniego nawiązania i zapożyczeń z dawnych stylów. Formę aluzji zastosował Johann Otto von Spreckelsen w łuku triumfalnym Grande Arche, budowanym w latach 1982‑1989 dla uczczenia ludzkości i idei humanitarnych, dokończonym po śmierci architekta przez Paula Andreu, a nawiązującym do Łuku Triumfalnego Jeana Françoisa‑Thérèse Chalgrina, poświęconego ofiarom wojen rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich. Postmodernistyczny projekt jest otwartym sześcianem o prawie idealnej konstrukcji.
![Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Grande Arte, zaprojektowaną przez Johanna Ottona von Spreckelsena i Paula Andreu Budynek ma kształt sześcianu z wyciętym ramieniem. Ma ramę z betonu, pokrytą szkłem i marmurem. Wewnątrz mieści się restauracja. Po lewej stronie stoi rusztowanie. Przez przelot widoczne jest niebieskie niebo. Przed budowlą mieści się duży plac. Po obu stronach rozciąga się panorama miasta z innymi budynkami współczesnymi.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Ryeev5MR1Ux/1/2NAhnKDpT6au50DPQ4rxKiXmRUckZfbS.jpg)
Z pojęciem postmodernizmu łączą się niekiedy inne nurty współczesnej architektury: neokonstruktywizm, dekonstruktywizm, czy high‑tech. Jednak ich nowatorskie rozwiązania nie łączą się z historyzująca odmiana ponowoczesności i są tematem odmiennych tendencji.
Która data jest uważana za przełomową dla powstania postmodernizmu w architekturze?
- 1 lipca 1972
- 22 lipca 1972
- 15 lipca 1972
Uzupełnij zdanie.
Łamana wstęga w Public Sevices przybiera formę .................
Do budowli dopisz miasta, w których się znajdują.
AT&T Building - ..................
Grande Arche - ..............
Określ, jaką formę posiada przedstawiony na ilustracji obiekt (typ obiektu). Odpowiedź zapisz pod ilustracją małymi literami.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/R1US83krtAcIt/1670333860/1yuuFZo0xSzX4ke0I87HjCGBLR4u1b3h.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/1sMxwa1l5SA36LvLCHaIfDca8wntbUVX.jpg)
Połącz budowle z architektami.
Robert Venturi i Denise Scott Brown, Philip Johnson, John Burgee, Michael Graves, Charles Moore
AT&T Building | |
Public Sevices | |
Fasada National Gallery | |
Piazza d’Italia |
Wskaż, jakiej idei poświęcony jest Grande Arche w Paryżu.
- głodującym w Afryce
- uczczeniu ludzkości i idei humanitarnych
- ofiarom wojen rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich
Określ, do jakiego detalu architektonicznego nawiązuje zwieńczenie AT&T.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/R1HTkziesXrnf/1595350951/2fJEgnQag6zNpK8r9JwcAX0YGsZlK9Dm/ALTERNATIVE-STATIC/2CgYFk9Zh3t6qw9TOxQ2XLbDkGH8fJ32.jpg)
Słownik pojęć
w klasycznych porządkach architektonicznych najwyższy poziomy element spoczywający na kolumnach (półkolumnach, pilastrach).
przyczółek, element architektoniczny w formie trójkątnego szczytu;
feston(wł. festone – wieniec), element dekoracyjny w formie podwieszonego po bokach i przewiązanego wstęgami półwieńca z liści, kwiatów i owoców.
zwykle profilowany pas wysunięty przed lico muru.
budowla w kształcie bramy jedno-, dwu- albo trójprzelotowej, z otworem przelotowym zamkniętym przeważnie półkoliście, wznoszona dla uczczenia wybitnej osoby lub doniosłego wydarzenia, zdobiona dekoracją rzeźbiarską, napisami dedykacyjnymi, często zwieńczona posągiem triumfatora.
płaski filar przyścienny, nieznacznie wysunięty przed lico ściany, pełniący funkcję podpory i dekoracyjnego rozczłonkowania muru.
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Koch W., Style w architekturze, W. Baraniewski (tłum.), Warszawa: „Świat Książki”, 1996
Piotrowski P., W kręgu dyskusji postmodernistycznych, repozytorium.amu.edu.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)
Słownik sztuki XX wieku, Gérard Durozoi (red.), Warszawa 1998