Ważne daty
1617‑1682 – lata życia Bartoloméa Estebana Murilla
1633 -ok. 1636 – nauka zawodu w pracowni Juana del Castillo
od 1658 – pobyt Murilla w Madrycie
1660 – powrót Murilla do Sewilli i udział w założeniu Akademii Sztuk Pięknych
Scenariusz lekcji
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować cechy twórczości Murilla;
określać znaczenie symboli religijnych w dziełach artysty;
wskazywać cechy wspólne i różnice w dziełach Murilla i Rafaela Santi;
dokonywać analizy formalnej wskazanych dzieł;
przyporządkowywać dzieła do miejsc, w których się znajdują;
tworzyć dłuższą wypowiedź pisemną o charakterze argumentacyjnym.
Przed lekcją
Zapoznaj się z nagraniem gawędy dr Bożeny Fabiani, zrealizowanym przez Program 2 Polskiego Radia. Zwróć uwagę na tematy podejmowane przez malarza i sposób ich realizacji. Zanotuj swoje spostrzeżenia i zapisz wnioski.
Codzienność w obrazach religijnych Murilla
Hiszpania była krajem szczególnie zaangażowanym we wdrażanie postanowień soboru trydenckiego (1545‑1563). Obok Madrytu silnym ośrodkiem działań kontrreformacyjnych stała się Sewilla. W XVII‑wiecznej Hiszpanii religijne malarstwo inspirowane Caravaggiem i stosowaniem maniery tenebrosamaniery tenebrosa znane było z dokonań Diego Velázqueza, Jose de Ribery, Francisco de Zurbarana. Wpływy włoskiego mistrza zauważyć można także w dziełach Bartoloméa Estebana Murilla (1617‑1682), sewilskiego malarza, którego twórczość rozwijała się w dwóch kierunkach: malarstwa rodzajowego z życia ludu oraz obrazów religijnych, w których szczególną pozycję zajęły przedstawienia Marii. We wczesnym okresie widoczne są inspiracje Caravaggiem – w obrazach z Marią nawiązuje do przedstawień świeckich, ukazując codzienność i rezygnując z akcentowania w dziełach religijności. Cechy te są widoczne w Świętej Rodzinie z ptaszkiem – żadna z osób nie ma atrybutów świętości, dzieło jest nastrojową sceną z życia rodzinnego
Przykładem wczesnego stylu Murilla jest Madonna z różańcem. Najwcześniejsza wzmianka o obrazie dotyczy nabycia dzieła przez Karola IV w 1788 roku. Murillo był już popularnym malarzem monarchów nowej dynastii Burbonów, a wiele z jego dzieł zostało zakupionych do królewskiej kolekcji. Artysta starannie modelował figury, używał zróżnicowanej fakturyfaktury – grubszymi warstwami oddał fałdy czerwonej i niebieskiej draperii, natomiast warstwy delikatniejsze pojawiły się na przezroczystym welonie na głowie i prawym ramieniu.
Typ ikonograficzny Immaculaty według Murilla
Po powrocie z Madrytu w 1658 roku paleta barw Murilla rozjaśniła się. Zapewne wpływ na tę zmianę miały dzieła malarzy weneckich oraz bogactwo koloru obrazów Rubensa, z którymi artysta zetknął się podczas pobytu w królewskim mieście. W 1660 roku wraz z innymi artystami w Sewilli utworzył Akademię Sztuk Pięknych i został jej pierwszym rektorem. Lata 60. i 70. XVII wieku zaliczane są do najbardziej twórczych w życiu malarza. Wtedy powstały liczne obrazy z przedstawieniem Niepokalanego Poczęcia Marii, tzw. ImmaculatyImmaculaty.
Wiara w Niepokalane Poczęcie (Immaculata Conception – dogmat, według którego Maria Panna z racji wybrania Jej na Matkę Bożą od momentu swego poczęcia była wolna od grzechu pierworodnego, tak jaki Chrystus) rozpowszechniła się w XVI wieku, doprowadzając do walk religijnych, gdyż część Kościoła uważała to za herezję. Hiszpanie, przeciwnie – 1614 roku oddali swe państwo w opiekę Niepokalanej mieli nadzieję, że papież potwierdzi ten dogmat, czego wówczas nie uczynił (oficjalnie ta zasada wiary została uznana przez Kościół dopiero w 1855 roku). Na bazie tych sporów zrodziła się ikonografia, która opiera się na wersecie z Apokalipsy (12,1): „I ukazał się cud wielki na niebie: Niewiasta odziana w słońce, z księżycem pod stopami, w koronie z dwunastu gwiazd”.
Obrazy z Niepokalanym Poczęciem zaczęły się pojawiać w Hiszpanii w XVI wieku. Francisco Pacheco skodyfikował tę ikonografię w swej książce „El Arte la Pintura”(1639). I tak, Madonna winna mieć dwanaście bądź trzynaście lat, poważne, piękne oczy, doskonałych kształtów usta i nos, zaróżowione policzki, lekko złociste włosy, powinna być również piękna jak to możliwie, piękno swej duszy łącząc z pięknem ciała. Ubrana jest w białą tunikę i płaszcz w kolorze błękitnego nieba. Oświetla ją słońce, ona zaś posiada koronę z gwiazd. Księżyc pod jej nogami podobny jest do ćwiartki księżyca, której wierzchołki zwrócone są w dół.
Źródło: Wielcy Malarze, Ich życie, inspiracje i dzieło. Murillo, nr 75, 2003, s. 15
Słownik pojęć
(niem. Faktur(a), z franc. facture) sposób kształtowania przez artystę lub wykonawcę powierzchni dzieła malarskiego, graficznego, rzeźbiarskiego, przedmiotu rzemiosła artystycznego, zależny od charakteru tworzywa, techniki i narzędzi oraz właściwości stylu indywidualnego twórcy; w malarstwie zwł. sposób nakładania farb na podłoże (faktura gładka, szorstka, impastowa).
typ ikonograficzny wizerunków Matki Boskiej ukazujący młodzieńczą Marię bez Dzieciątka, przedstawioną frontalnie, w całej postaci, z księżycem u stóp, depczącą węża owiniętego wokół kuli świata, z dłońmi złożonymi modlitewnie lub trzymającą berło; głowę Marii, wyobrażonej na tle świetlistego obłoku lub glorii promienistej (aureola), otacza wieniec z gwiazd.
(tenebryzm) termin ten wywodzi się od łacińskiego słowa „tenebrae” – ciemność; sposób ujęcia obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem. T. stosowany był w malarstwie północnowłoskiego 2 poł. XVI w. (maniera tenebrosa) i w malarstwie barokowym, zwłaszcza przez Caravaggia (caravaggionizm) i Rembrandta.
Słownik pojęć został opracowany zostały na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
W. Beckett, Historia malarstwa. Wędrówki po historii sztuki Zachodu, Arkady, Warszawa 1997.
A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, PWN, Warszawa 1981.
H. Honour, J. Fleming, Historia sztuki świata, Arkady, Warszawa 2006.
Muzea świata, Prado, Świat Książki, Warszawa 2005.
W. Tomkiewicz, Piękno wielorakie - sztuka baroku, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.
Wielcy Malarze, Ich życie, inspiracje i dzieło. Murillo, nr 75, 2003.