Wiele odkryć w nauce dokonali podróżnicy, którzy poszukiwali nowych lądów oraz badacze obserwujący rośliny i zwierzęta w ich naturalnym środowisku życia. Ty też możesz być takim odkrywcą! Wystarczy, że wybierzesz się na wycieczkę terenową i będziesz bacznie przyglądać się temu, co cię otacza. Zanim jednak wyruszysz, powiemy ci, jak odpowiednio przygotować się do takiej wyprawy.

R1YScIZWv43aQ
Planowanie wycieczki należy rozpocząć od wyboru miejsca i trasy
Źródło: Bicanski, Pixnio, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • co należy zabrać ze sobą na wycieczkę,

  • zasady bezpieczeństwa na wycieczce.

Twoje cele
  • Wybierzesz przykłady przyrządów służących do obserwacji w terenie.

  • Określisz elementy wyposażenia niezbędne do wyprawy w teren.

  • Omówisz zasady bezpiecznego poruszania się na drodze.

iUbe0ZIixi_d5e155

1. Zobaczyć wszystko

Podczas każdej wycieczki w teren możesz zobaczyć wiele zjawisk, zwierząt i roślin. Przyroda jest pełna niespodzianek, które czekają na odkrycie. Wystarczy tylko umieć je odnaleźć. Wyruszając na wyprawę, warto zaopatrzyć się w kilka pomocnych przyrządów, które ułatwią ci obserwacje przyrodnicze.
Jednym z takich przedmiotów jest lupalupalupa, zwana inaczej szkłem powiększającym. Z jej pomocą dokładnie obejrzysz na przykład drobne owady czy liście roślin.

RkVC9OgtPzFlg1
Lupa służy do obserwacji małych przedmiotów z bliskiej odległości
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Pamiętaj, że prowadząc obserwacje przyrodnicze, nie możesz ingerować w środowisko organizmów ani zakłócać ich naturalnego rytmu życia. Dlatego, aby móc przyjrzeć się oddalonym od ciebie obiektom, zabierz na wycieczkę lornetkęlornetkalornetkę. Jest ona szczególnie przydatna podczas obserwacji zwierząt. Nie musisz do nich podchodzić i niepokoić ich.

R101FbXXJL7yf1
Lornetka jest niezastąpiona przy obserwacji ptaków
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Jeśli planujesz obserwację obiektów, które są położone bardzo daleko, z pewnością przyda ci się lunetalunetaluneta. Dzięki niej możesz oglądać nie tylko zwierzęta (np. ptaki na dużym jeziorze lub sarny pasące się daleko na polu), ale też Księżyc lub gwiazdy. Luneta ma nawet kilkakrotnie większe powiększenie niż lornetka, nie sprawdzi się więc w terenie, gdzie widoczność jest ograniczona, np. w lesie.

R18NWhX7gxsey1
Luneta służy nie tylko podglądaniu przyrody, ale również obserwacji nieba i gwiazdozbiorów
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Chcąc wyruszyć na wycieczkę terenową, oprócz przyrządów do obserwacji przyrody, warto przygotować także inne pomoce. Są nimi atlasyatlasatlasyprzewodnikiprzewodnikprzewodniki, w których znajdziesz wiele ciekawych informacji na temat otaczających cię roślin i zwierząt. Jeśli wybierasz się na zwiedzanie takich cennych przyrodniczo obszarów, jak rezerwaty czy parki narodowe, możesz wcześniej dowiedzieć się z książek lub z Internetu, jakie rośliny i zwierzęta możesz tam spotkać. Być może znajdziesz również wskazówki, gdzie szukać stanowisk interesujących cię gatunków.
Warto dokumentować swoje obserwacje. Dlatego przyrodnik zawsze bierze ze sobą notesdługopis. Przydatny może okazać się także aparat fotograficzny, nawet bardzo prosty. Zdjęcia są cennym dowodem prowadzonych badań, a przy tym miłą pamiątką.

1
R2NubE2DIDAjR
Grafika przedstawia obraz interaktywny lasu, przez który biegnie droga. Widać też rzekę i staw. Poruszając się drogą, można trafić na różne elementu posiadające opisy. Pierwsza jest tablica informacyjna. Wskazane są na niej szczególnie interesujące pod względem przyrodniczym miejsca. Ważne zasady podczas wycieczki w teren brzmią: nie schodź ze szlaku, patrz pod nogi, uważaj na dzikie zwierzęta, nie jedz nieznanych roślin. Kolejne są buki. Poznasz je po szarej i gładkiej korze, takiej samej o każdej porze roku. Drzewa te osiągają wysokość nawet do 40 metrów. Bukowy las przyciąga wiele gatunków zwierząt, między innymi ptaki, z których spotkać tu można muchołówkę małą, dzięcioła czarnego czy białogrzbietego. Kolejnym elementem jest polana. Słoneczna polana to znakomite miejsce na odpoczynek. Przyjrzyj się roślinom, które tu rosną. Dostrzeżesz wśród nich ogromne bogactwo traw i kwiatów. Jeśli będziesz mieć szczęście, zauważysz myszołowa lub jastrzębia polującego w tym miejscu na gryzonie lub mniejsze ptaki. Idąc dalej, natrafia się na mrowisko. Przyjrzyj się, jak skrzętnie uwijają się mrówki przy swoim domu. Wewnątrz mrowiska znajduje się wiele korytarzy i spiżarni. W każdym mrowisku żyje jedna lub kilka królowych, których rolą jest składanie jaj. Są tu też samce‑trutnie i niezliczone rzesze robotnic, które dbają o mrowisko. Naprzeciwko mrowiska znajduje się jezioro. Życie nad jeziorem toczy się w różnych strefach. Zwróć uwagę na łabędzie, kaczki albo nurkujące od czasu do czasu perkozy. W płyciznach przy brzegu dostrzeżesz żaby, chruściki, ważki, mniejsze ryby i raki. Blisko brzegu jeziora rosną szuwary, najczęściej trzcinowe, a w głębszej wodzie rośliny o liściach pływających, takie jak grzybienie i grążele. Kolejny jest strumień. W rwącym strumieniu możesz zaobserwować pstrągi. Ustawiają się pod prąd, obserwują powierzchnię wody i polują na nadpływające owady. Na mniejsze ryby czatują na gałęziach kolorowe zimorodki. Zwróć uwagę na miękki grunt wzdłuż strumienia. Bardzo często można zobaczyć odciśnięte w nim ślady różnych zwierząt przychodzących do wodopoju. Nad rzeką można ujrzeć bobry. Dużo łatwiej jest zaobserwować ślady działalności bobrów niż same bobry. To dlatego, że zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia. Do swoich zbudowanych z gałęzi gniazd, zwanych żeremiami, dostają się poprzez podwodne korytarze. Tamy konstruują po to, by na zalanych wodą obszarach móc budować swoje domy. W wodzie można obserwować również płazy. Jeśli usłyszysz dochodzące z małej sadzawki rechotanie, podejdź do niej ostrożnie i spróbuj wypatrzyć żaby. Nie zawsze jest to łatwe, gdyż płazy te często siedzą pod wodą i widać tylko ich oczy. Wczesną wiosną żaby odbywają gody i składają w wodzie galaretowate, okrągłe jaja, zwane skrzekiem. Z tych jaj wylęgają się żyjące w wodzie, przypominające rybki, larwy żab – kijanki. Ostatnim punktem do obserwacji są rośliny rzadkie i chronione. Konwalia, lilia złotogłów czy storczyk kukawka to jedne z wielu roślin chronionych. Jeśli uda ci się wypatrzyć któryś z tych kwiatów, możesz zrobić zdjęcie, ale nie zrywaj ich. Musimy dbać o to, aby rzadkie rośliny nie były niszczone, gdyż tylko wtedy będziemy mogli długo cieszyć się ich pięknem.
Wirtualna wycieczka, podczas której zapoznasz się z zasadami bezpieczeństwa, o których warto wiedzieć przed wyruszeniem na wycieczkę w teren. Dowiesz się także m.in. jak wygląda bukowy las, jaką funkcję może pełnić zwalone drzewo, gdzie często można znaleźć ślady zwierząt, a także dlaczego łatwiej zaobserwować ślady działalności bobrów niż same bobry
Źródło: Arkadiusz Zawada, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
R1FIE6xrK9rt1
Jakie tereny cenne przyrodniczo znajdują się w pobliżu twojego miejsca zamieszkania? Przygotujcie w grupie plakat prezentujący jedno z tych miejsc jako warte zwiedzenia. W poniższym szkicowniku możecie przygotować schematyczny plan plakatu.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Jakie tereny cenne przyrodniczo znajdują się w pobliżu twojego miejsca zamieszkania? Korzystając z internetu, wymień je i opisz poniżej.

RpXm6eoDxRpdP
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iUbe0ZIixi_d5e222

2. Bezpieczeństwo na wycieczce

Aby wycieczka w teren była dla ciebie źródłem przyjemności i wielu ciekawych obserwacji, trzeba się do niej właściwie przygotować. Dlatego warto zadbać o odpowiedni ubiór, zwłaszcza buty. Pamiętaj, że zwykłe trampki nie nadają się na wielogodzinne marsze w terenie. Na takie wyprawy najlepiej założyć sznurowane obuwie sięgające powyżej kostki. Pomoże ci to uniknąć kontuzji w razie upadku. Podeszwa powinna być żłobkowana – zapobiega to poślizgowi. Nie zapomnij również o nieprzemakalnej kurtce – dzięki niej nie zmokniesz w razie niespodziewanego deszczu. Zaopatrz się też w okulary przeciwsłoneczne oraz nakrycie głowy chroniące przed słońcem.

1

Cenne przyrodniczo tereny leżą często z dala od miast czy wsi. Dlatego bardzo ważne jest zaplanowanie dojazdu. Pamiętaj, że autobusy i pociągi poruszają się według rozkładu jazdy. Dobrze jest więc zanotować sobie, o której godzinie odjeżdża nasz środek transportu. Pomoże ci to zaplanować pozostałą część wycieczki. Aby twoja wyprawa nie skończyła się wizytą w szpitalu, musisz stosować się do kilku podstawowych reguł związanych z bezpiecznym poruszaniem się.

  • Już w drodze na wycieczkę przestrzegaj zasad ruchu drogowego – przechodź przez jezdnię w miejscach do tego wyznaczonych. Jeśli na przejściu jest sygnalizacja świetlna – przechodź tylko na zielonym świetle.

  • Przed wejściem na jezdnię uważnie się rozejrzyj i przepuść przejeżdżające samochody.

  • Poruszaj się chodnikiem, a jeśli go nie ma – poboczem po lewej stronie drogi.

  • Jeśli przebywasz na przykład w rezerwacie, to nie schodź z wyznaczonego szlaku – zejście z niego jest nielegalne i może negatywnie wpłynąć na przyrodę.

  • Patrz pod nogi! Duże kamienie, głazy czy leżące na szlaku gałęzie mogą stać się przyczyną potknięcia, a nawet poważnego urazu.

Bardzo ważna jest ostrożność podczas obserwowania dzikich zwierząt – rzadko bywają one agresywne bez powodu, jednak broniąc siebie lub swoich młodych, mogą stać się bardzo niebezpieczne. Dotyczy to również tych zwierząt, które wydają się być zupełnie niegroźne!

Groźne mogą być nie tylko zwierzęta, ale i rośliny. Wiele z nich zawiera trujące związki, które mogą być przyczyną chorób, a nawet śmierci. Nigdy nie jedz nieznanych ci roślin, nawet jeśli ich owoce (np. jagody) wyglądają apetycznie. Pamiętaj, że niektóre rośliny mogą być niebezpieczne, nawet jeśli ich nie zjesz, już sam kontakt skóry z nimi może wywołać na przykład podrażnienia, wysypkę lub duszności.

R1epkr0zMKGRq1
Ten piękny ptak (łabędź niemy) jest bardzo silny i zaniepokojony może być agresywny. Szczególnie niebezpieczne są samce broniące gniazd – uderzeniem skrzydła mogą nawet złamać rękę
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Podsumowanie

  • Lupa, lornetka i luneta pomogą ci dokonywać obserwacji w terenie.

  • Informacji o zaobserwowanych gatunkach roślin i zwierząt szukaj w przewodnikach i atlasach.

  • Pamiętaj o przygotowaniu stroju i ekwipunkuekwipunekekwipunku odpowiedniego do terenu, po którym będziesz wędrować.

  • Zachowaj ostrożność podczas poruszania się w terenie.

bg‑azure

Praca domowa

1
Ćwiczenie 1

Na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego znajduje się Jezioro Łuknajno. W okresie letnio‑jesiennym przebywa tu ok. 2500 łabędzi. Odszukaj na mapie Mazurski Park Krajobrazowy i Jezioro Łuknajno. Wymień jakie trzy jeziora znajdują się w najbliższym sąsiedztwie jeziora Łuknajno? Wskaż jakie elementy wyposażenia i sprzęt do obserwacji zabierzesz na wycieczkę nad Jezioro Łuknajno?

R1JNHS7SypuDP2
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1

Na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego znajduje się Jezioro Łuknajno. W okresie letnio‑jesiennym przebywa tu ok. 2500 łabędzi.  Wskaż jakie elementy wyposażenia i sprzęt do obserwacji zabierzesz na wycieczkę nad Jezioro Łuknajno?

R2K8bkc2sIUxj
(Uzupełnij).
iUbe0ZIixi_d5e542

Słownik

atlas
atlas

publikacja będąca zbiorem map, ilustracji lub zdjęć dotyczących określonego tematu; może być to atlas zawierający mapy Polski, ale też atlas grzybów

ekwipunek
ekwipunek

przedmioty będące wyposażeniem przygotowanym na wycieczkę

lornetka
lornetka

przyrząd optyczny pozwalający na oglądanie obojgiem oczu obiektów znajdujących się z dalszej odległości

luneta
luneta

przyrząd optyczny służący do obserwacji odległych przedmiotów, np. gwiazd

lupa
lupa

przyrząd optyczny, który służy do obserwacji małych obiektów (organizmów) blisko położonych

przewodnik
przewodnik

publikacja zawierająca dokładny opis danego obszaru lub umożliwiająca rozpoznawanie roślin i zwierząt po ich charakterystycznych cechach

iUbe0ZIixi_d5e601

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
R6nJ43XlE1im41
Wskaż przyrządy, które ułatwiają obserwację w terenie.
Źródło: Barbara Szydzik, Pixabay, licencja: CC BY 3.0.
R2VSEUxFoHn7p1
Ćwiczenie 2
Wskaż przyrządy, które ułatwiają obserwację w terenie. Możliwe odpowiedzi: 1. lupa, 2. lornetka, 3. mikroskop, 4. przewodnik, 5. odpowiednie buty
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R1R5eLkjEWQxE1
Do czego służą te przyrządy? Dopasuj nazwę do opisu. do obserwacji małych obiektów z bliskiej odległości Możliwe odpowiedzi: 1. lornetka, 2. lupa, 3. luneta doskonała do obserwacji ptaków i ssaków Możliwe odpowiedzi: 1. lornetka, 2. lupa, 3. luneta do obserwacji bardzo oddalonych obiektów Możliwe odpowiedzi: 1. lornetka, 2. lupa, 3. luneta
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1RHv8vUOiY3g1
Wybierz przedmioty, które należy zabrać na wycieczkę w teren. Możliwe odpowiedzi: 1. wygodne, sznurowane buty, 2. nieprzemakalna kurtka, 3. sprzęt do obserwacji, 4. lakier do paznokci, 5. odtwarzacz mp3 i słuchawki, 6. napój gazowany.
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R1JxEEbPjtbhG1
Uzupełnij luki. W rozpoznaniu nowo zaobserwowanych gatunków pomogą nam 1. atlasy, 2. chronione, 3. szlaku, 4. parki i przewodniki. Wydają je również 1. atlasy, 2. chronione, 3. szlaku, 4. parki narodowe. Pamiętajmy, aby zwiedzając tereny 1. atlasy, 2. chronione, 3. szlaku, 4. parki , nigdy nie schodzić z wyznaczonego 1. atlasy, 2. chronione, 3. szlaku, 4. parki!
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
bg‑azure

Notatnik

R7KKbvjcYTsrE
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.