II Symfonia "Fantastyczna" Hektora Berlioza
II Symfonia fantastyczna Hektora Berlioza
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów z „Symfonią fantastyczną” Hektora Berlioza. Omówienie programu dzieła oraz tematyki zawartej w dziele. Omówienie nastrojowości każdej z części symfonii oraz stylistycznych cech charakterystycznych dla twórczości kompozytora. Wymienienie stosowanych przez kompozytora środków muzycznych. Wysłuchanie II Symfonii fantastycznej Hektora Berlioza. Dokonanie muzycznej analizy dzieła.
b. Umiejętności
Uczeń potrafi:
Przedstawić program II Symfonii fantastycznej Hektora Berlioza.
Omówić stylistyczne cechy charakterystyczne dla tego dzieła.
Omówić i opisać uczucia związane z wysłuchaną Symfonią.
Omówić tematykę Symfonii fantastycznej.
Po wysłuchaniu poszczególnych części baletu, wskazać tytuły tych fragmentów oraz omówić ich nastrojowość.
Wskazać powiązania sztuk plastycznych, muzycznych i literackich występujące w muzyce programowej.
2. Metoda pracy
Metoda opisu. Metodą pogadanki, podsumowanie tematu lekcji. Percepcja dzieła Hektora Berlioza. Wyrażanie własnych emocji i opinii na temat obejrzanego i wysłuchanego dzieła.
3. Środki dydaktyczne
Stanowisko do odtwarzania muzyki i filmu.
Płyta z nagraniem II Symfonii fantastycznej Hektora Berlioza.
Partytura II Symfonii.
Karta pracy ucznia.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
Powitanie, czynności organizacyjno - porządkowe.
Metodą pogadanki, powtórzenie wiadomości z trzech ostatnich lekcji.
Podanie tematu lekcji.
(10 min)
b. Faza realizacyjna
Metodą opisu, zapoznanie uczniów z programem Symfonii fantastycznej Hektora Berlioza. Omówienie historii powstania dzieła.
Notatka:
Symfonia fantastyczna - pierwsza wielka kompozycja Berlioza, najpopularniejsza ze wszystkich jego dzieł. Stała się manifestacją jego założeń artystycznych, a zarazem pierwszą wyraźnie autobiograficzną symfonią. Dzieło zrodziło się pod wpływem przeżyć i uczuć kompozytora, wyraźnie ukazując jego egzaltowaną naturę i romantyczną wyobraźnię. Berlioz nie ukrywał motywów, dla których skomponował utwór. Nie tylko opatrzył dzieło podtytułem Epizod z życia artysty, lecz także dał jego dokładny komentarz literacki, aby publiczność dokładnie zrozumiała intencje jego dzieła, czyli ufantastycznioną historię swej miłości. Komentarz ukazał się w paryskiej gazecie „Figaro” (21 V 1830 rok) przed prawykonaniem dzieła w pierwszej wersji.
Metodą opisu, przedstawienie budowy utworu oraz omówienie poszczególnych części Symfonii ze wskazaniem tytułów części i ich problematyki. Po wysłuchaniu poszczególnych części, dokonanie muzycznej analizy dzieła pod względem budowy formalnej oraz środków stylistycznych i wykonawczych, zastosowanych przez kompozytora.
Notatka:
Cała symfonia podzielona jest na pięć części nazwanych: Marzenia - Namiętności, Bal, Wśród pól, Marsz na miejsce stracenia, Sabat czarownic.
Część I „Marzenia - Namiętności”:
Kompozytor opowiada o prześladującej artystę tęsknocie za wymarzoną ukochaną. Spotyka on młodą kobietę będącą ucieleśnieniem wyśnionego przez niego ideału i zakochuje się w niej bez pamięci, popadając w stan szalonej namiętności, na przemian radosnej, pełnej zazdrości lub wściekłości. Ostatecznie zaś artysta szuka czułości, smutku i pocieszenia w religii.
Część II „Bal”:
Artysta, znajduje się w Sali balowej, gdzie dręczony złudną nadzieją, spostrzega spośród wirujących tancerzy swą ukochaną, co burzy spokój jego duszy.
Arrpegia harf i drżące dźwięki instrumentów smyczkowych wprowadzają akcję do wytwornego salonu. Zmiana tonacji pojawia się w momencie powrotu tematu ukochanej.
Część III „Wśród pól”:
Trzecia część ukazuje artystę na wsi, słuchającego dwóch pasterzy grających melodię szwajcarskich górali. Gdy tak rozmyśla nad swoją samotnością z nadzieją, że wkrótce się ona skończy, nachodzą go czarne myśli, aż do chwili, gdy pod koniec tej części powraca spokój. Potem rozlega się ponowne wołanie jednego z pasterzy, lecz pozostaje ono bez odpowiedzi, słychać tylko przetaczający się grzmot.
Część IV „Marsz na miejsce stracenia”:
Ponieważ artysta przekonał się, że ta, którą uwielbia, nie odwzajemnia jego miłości, nie potrafi go zrozumieć, a nawet jest go niegodna, truje się, zażywając opium. Jednak zbyt słaba dawka narkotyku nie zabija go, lecz pogrąża w ciężki sen pełen straszliwych wizji. Artysta śni, że zamordował ukochaną i skazany na śmierć, prowadzony jest na miejsce stracenia, stając się świadkiem własnej egzekucji. Pochód porusza się przy dźwiękach raz posępnego i dzikiego, to znowu wspaniałego i uroczystego marsza, który miesza się z odgłosami głuchych kroków i brutalnym hałasem tłumu. W zakończeniu marsza, tak jak ostatnia myśl o ukochanej, rozbrzmiewają pierwsze takty idee fixe, które milkną przy ciosie katowskiego topora.
Część V „Sabat czarownic”:
Młody muzyk widzi się pośród zgrai strasznych postaci, czarownic i wszelkiego rodzaju potworów, które zebrały się na jego pogrzebie. Słychać osobliwe hałasy, westchnienia, wycia, świsty, biadania. Melodia ukochanej rozbrzmiewa znowu, ale tym razem w innej postaci groteskowo‑tanecznej i trywialnej. To sama wybrana przybywa na sabat czarownic, aby wziąć udział w pogrzebie swej ofiary. Wita ją wrzask radości i diabelskie wycie. Rozpoczyna się ceremonia. Dzwony biją. Jeden chór śpiewa Dies irae, dwa inne powtarzają hymn i parodiują go w sposób groteskowy. W końcu przetacza się taneczny korowód czarownic, a w najdzikszym tumulcie rozbrzmiewa melodia Dies irae.
Stylistyczne cechy charakterystyczne dla twórczości kompozytora oraz zastosowane przez niego środki artystyczne:
Najbardziej niezwykłą i oryginalną cechą tej symfonii jest jej orkiestracja. Berlioz nie tylko zastosował tu instrumenty wcześniej rzadko występujące w symfoniach, lecz także użył ich w nowy sposób i w nowych połączeniach. W skład jego orkiestry weszły: cztery fagoty, cztery rodzaje klarnetu, duże dzwony, kornety i trąbki.
(30 min)
c. Faza podsumowująca
Zapisanie notatki do zeszytu.
(5 min)
5. Bibliografia
Janusz Ekiert; Bliżej muzyki. Encyklopedia, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994
Gwizdalska D., Historia muzyki cz.2, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Powtórzenie zagadnień związanych z tematem, w formie otwartych pytań.
b. Zadanie domowe