Ru7IfknrW0b4N
Kolorowe zdjęcie przedstawia wojownika indiańskiego na koniu. Postać, która ma na głowie pióropusz trzyma w rękach napięty łuk ze strzałą. Wojownik i koń są koloru czarnego, za nimi znajduje się jasnoczerwone niebo z pojedynczymi ciemnymi chmurami.

Indiańskie opowieści

Preria
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Twoje cele
  • dostrzeżesz różnicę między zwyczajem a obrzędem,

  • poznasz zwyczaje i obrzędy Indian Ameryki Północnej,

  • określisz funkcję obrzędów i zwyczajów Indian przedstawionych w powieści pt. „Biały Mustang”.

Indianie Ameryki Północnej zasiedlili kontynent amerykański około 12 tysięcy lat temu. Zależnie od zasobności terenów prowadzili oni osiadły lub wędrowny tryb życia, trudniąc się zbieractwem i łowiectwem. Jeszcze w XIX wieku mieszkali oni w namiotach zwanych tipitipitipi, nosili ubrania uszyte ze skór upolowanych zwierząt, np. bizonówbizonbizonów czy antylop, walczyli o swoje terytorium z wrogimi plemionami lub bladymi twarzami. Poszczególne plemiona przez wieki rozwijały swoją kulturę, wzbogacając ją o różnorodne zwyczaje i obrzędy.

1
Polecenie 1

W dostępnych źródłach odszukaj nazwy kilku plemion indiańskich zamieszkujących Amerykę Północną.

uzupełnij treść

Zapoznaj się z animacją pt. Zwyczaje i obrzędy Indian, a następnie wykonaj polecenia.

RsyNxrFXDj9xo
Animacja z audiodeskrypcją na temat zwyczajów i obrzędów Indian, takich jak: malowanie twarzy, taniec, wychowanie chłopców, palenie fajki.
1
Polecenie 2

Zaproponuj nazwę, którą Krzysztof Kolumb mógłby nadać rdzennym mieszkańcom odkrytego przez siebie lądu, gdyby wiedział, iż nie dopłynął do brzegów Indii oraz biorąc pod uwagę fakt, że słowo „Ameryka” nie istniało w XV wieku.

uzupełnij treść
1
Polecenie 3

Wyobraź sobie, że spędzasz jeden dzień w wiosce indiańskiej. Wymień obrzęd lub zwyczaj, w którym chcesz uczestniczyć. Uzasadnij swoje zdanie.

uzupełnij treść
1
Polecenie 4

Wymień zwyczaj oraz obrzęd, które są kultywowane w twoim domu. Omów, jego znaczenie.

uzupełnij treść

Zapoznaj się z poniżej przytoczonym fragmentem opowieści pt. Władca wilków, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Sat-Okh Władca wilków

Pewnego razu, w dniu, w którym na południu, na ziemiach KomanczówKomanczeKomanczów, spadła wielka gwiazda i zatrzęsła światem jak niedźwiedź młodym dębczakiemdębczakdębczakiem, w plemieniu WinnebagówWinnebagowieWinnebagów urodził się chłopiec. Na pamiątkę tego dnia nadano chłopcu imię Spadająca Gwiazda. […]

Od najmłodszych lat młodzieniec przyjaźnił się z wilkami stepowymi. Poznał ich mowę i potrafił się z nimi porozumiewać. W dniach smutku, co nad plemionami stepowymi zawisł czarną chmurą, pocieszali się Winnebagowie, że Spadająca Gwiazda, który rozumie mowę zwierząt, potrafi obronić swoje plemię przed nieznanymi białymi ludźmi.

Podczas narad nawet wojownicy potężnego plemienia Mandan uważnie słuchali słów chłopca i zawsze stosowali się do nich.

Pewnego dnia, gdy Spadająca Gwiazda wybrał się wraz ze swoimi wilkami na łowy na zachodnie krańce preriipreriaprerii, przyszło nieszczęście – biali napadli na Winnebagów. […]

Gorzkie i krwawe było to pierwsze spotkanie z białymi. Młodzieniec spoglądał na odpoczywających przy ognisku wojowników i nie zadawał pytań – wiedział wszystko z ich ran, krwi i twarzy. Wśród uchodźców nie znalazł ani ojca, ani matki.

- Stało się to wtedy, gdy gwiazdy zaczynają gasnąć na północnym niebie – opowiadał jeden z wojowników. […] Matka twoja została przebita długim nożem, w chwili gdy ojcu podawała tarczę. Morderca jej padł z ręki twojego ojca, przebity oszczepemoszczeposzczepem. Wielkim wojownikiem był twój ojciec, dwoił się i troił, tomahawktomahawktomahawk jego szalał i czynił spustoszenie w szeregach białych. Ramię jego było silne, lecz w końcu osłabło – otoczony przez duży oddział białych zginął jak prawdziwy wojownik, z wojennym okrzykiem na ustach. […]

Popatrzył młody wojownik w stronę południa, zdjął łuk z pleców i zakrwawioną strzałę wypuścił w kierunku, gdzie biali najeźdźcy zniszczyli jego wioskę rodzinną.

Potem jednym potężnym uderzeniem wbił tomahawk w ziemię przy ognisku. Najstarszy z wojowników podjął go i machając nim nad głową, rozpoczął wokół ogniska taniec wojenny.

Inni przy wtórze głośnych okrzyków wymachiwali oszczepami i tomahawkami, zadając ciosy niewidzialnym wrogom, póki pierwszy blask nie rozwidnił nieba. Spadająca Gwiazda przywitał wschodzące słońce modlitwą oraz prośbą o pomoc i wytrwanie w zemście. […]

Całe lato walczył przeciw białym najeźdźcom, zimą zaś, gdy śniegi mogły zdradzić jego ślady i kryjówkę, wracał na zachód do plemienia Mandan i tam odpoczywał, nabierając sił do nowej walki. […]

Dopiero po wielu miesiącach bohaterski wojownik wpadł w ręce białych. […]

I tak stał przywiązany do słupa trzy dni i trzy noce, bez jedzenia i picia. A jego spokój i wyniosła duma jeszcze bardziej podniecały nienawiść tłumu.

Czwartego dnia odwiązano go i wrzucono do piwnicy. Dzban wody i kawał zeschłego chleba przywróciły mu siły. Obmył okaleczoną twarz i położył się na wilgotnej ziemi.[…]

Przywiązano go znów do pala. Dwóch oprawców ujęło bicze i pierwsze ciosy spadły na obnażonąobnażonyobnażoną pierś wojownika. Uderzenia posypały się jedno za drugim, ale twarz Indianina nie zdradzała lęku ani bólu. Wśród ostrego świstu i trzasku biczów Spadająca Gwiazda śpiewał o swoim męstwie i nienawiści.

Wreszcie oprawcy opuścili zakrwawione bicze. […]

Ktoś przyprowadził konia. Spadająca Gwiazda spojrzał i zadrżał z radości.

RK7nS5nNt2S6G
Indianin na koniu
Źródło: pixaby, domena publiczna.

To był jego koń, czarny mustangmustangmustang, którego wychował od źrebaka i z którym znał się lepiej niż rodzeni bracia. Zwierzę rozumiało każdy jego gest, każde ściśnięcie kolanami, szept czy nawet spojrzenie. […]

Związanego wojownika wsadzono na konia, skrępowano mu nogi pod brzuchem mustanga, a na szyję zarzucono dwa lassalassolassa, których końce trzymało dwóch ludzi jadących po bokach. Za nimi podążała jeszcze gromada konnych.[…]

Gdy wreszcie wjechali między drzewa, młody wódz wydał wojenny zewzewzew. Wilki wyskoczyły jak szare błyskawice, rzucając się na przerażonych ludzi. Biali nie zdążyli nawet użyć broni.

Spadająca Gwiazda wykorzystał pierwsze zamieszanie i w szalonym pędzie znikł w głębi puszczy. Nie obawiał się pościgu – wiedział dobrze, że spłoszone konie białych nie pójdą śladem wilków. […]

Spadająca Gwiazda postanowił ruszyć do krainy Mandan, aby zebrać swoje plemię.

W dniach długich i samotnych walk z białym najeźdźcą Spadająca Gwiazda zmężniał, dojrzał i zrozumiał to, czego nie mogło zrozumieć wielu czerwonych wojowników i wiele walczących między sobą plemion: aby zwyciężyć białych, potrzeba wielkiego wspólnego wysiłku czerwonych braci. […]

Wywiadowcy plemienia Mandan już z daleka poznali Spadającą Gwiazdę i nim zbliżył się do wioski, usłyszał głos powitalnych bębnów. Powrót wodza uczczono uroczystymi tańcami, po czym on sam musiał odtańczyć nebiszessenebiszessenebiszesse, obrazując w nim swoje ostatnie przygody, uwięzienie, ucieczkę i pożar prerii.

Gdy wypoczął, zwołał wielką naradę. Zeszli się starzy wodzowie, usiedli wokół ogniska, a za nim w krąg sławni wojownicy, według zasługi odznaczeń; w orlich pióropuszachpióropuszpióropuszach, których każde pióro świadczyło o wielkim czynie, w skalpach bizonichskalpy bizonieskalpach bizonich, na których chwiały się za każdym poruszeniem głowy szlifowane cienko rogi, pomalowane na czerwono, w naszyjnikach z niedźwiedzich i wilczych kłów i pazurów.

Czarownik przyniósł kalumetkalumetkalumet – fajkę przyjaźni, bogato rzeźbioną, ozdobioną orlimi szponami i piórami. […] Wypuścił dym na cztery strony świata, tam gdzie znajdują się krainy czterech wiatrów. Dmuchnął później w niebo, a ziemi matce udzielił resztę dymu.

Fajka krążyła z ust do ust i każdy z wodzów wykonywał te same czynności. Wreszcie gdy kalumet wrócił do rąk czarownika, Spadająca Gwiazda rozpoczął mowę. […]

Ludzie biali są mądrzy. Choć pochodzą z różnych plemion, razem jednoczą się przeciw nam. A my? My żyjemy w ciągłej niezgodzie. Biali wykorzystują nasze waśnie i szczują nas przeciwko sobie jak głupie psy otumanioneotumanioneotumanione okowitąokowitaokowitą.

Wszyscy siedzieli w milczeniu, wpatrując się w drgające płomienie ognia.

Po chwili wstało dwóch wodzów ze szczepuszczepszczepu UnelaSahanasanów i podeszło do Spadającej Gwiazdy.

- Idziemy z tobą. Jeszcze dziś zwiniemy swoje namioty, a twój szlak będzie naszym szlakiem. Weź nasze dzieci i kobiety pod swoją opiekę, a my posłuszni ci będziemy i złączymy swoje ramiona z twoimi w obronie naszych ojców i matek, w obronie naszych dzieci.

wpis_01 Źródło: Sat-Okh, Władca wilków, [w:] tegoż, Biały Mustang, Warszawa 1993, s. 107–116.
Winnebagowie
R109hMb7quWPE
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 2

Określ, o jakiej porze dnia odbywał się opisany w powyższym fragmencie obrzęd tańca wojennego.

uzupełnij treść
R1PGdDMnnwW45
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na ułożeniu działań w prawidłowej kolejności.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 4
R1Lwta0Pdsdxc
Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 5

Wyjaśnij funkcję zwyczajów i obyczajów towarzyszących naradzie zwołanej przez Spadającą Gwiazdę.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 6

Dokończ zdanie. Wybierz prawidłowe odpowiedzi spośród podanych poniżej.

Pióropusz to nakrycie głowy, które...

RbHv0CR6SfVTh
Indianin w pióropuszu
Źródło: pixaby, domena publiczna.
R2vTnvoo2UrEh
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 6

Dokończ zdanie. Wybierz prawidłowe odpowiedzi spośród podanych poniżej.

Pióropusz to nakrycie głowy, które...

ROOhJ15N3uJlK
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RMjwKbeKWMUXe
Ćwiczenie 7
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RL9jr6guT06XA
Ćwiczenie 8
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 5

Wyjaśnij, dlaczego dla kultury każdej społeczności ważne jest pielęgnowanie zwyczajów i obrzędów.

R1OnJK0XZJLmM
Miejsce na notatki ucznia.

Słownik

bizon
bizon

zwierzę podobne do żubra

blada twarz
blada twarz

określenie osoby rasy białej używane przez Indian

dębczak
dębczak

młody dąb

kalumet
kalumet

ozdobna fajka

Komancze
Komancze

Indianie pochodzący z Ameryki Północnej, którzy posługują się językiem komanczerskim

lasso
lasso

sznur z pętlą

mustang
mustang

rasa konia

nebiszesse
nebiszesse

nazwa tańca

obnażony
obnażony

rozebrany

okowita
okowita

alkohol

oszczep
oszczep

broń posiadająca pręt zakończony grotem

otumanione
otumanione

nie w pełni świadome

pióropusz
pióropusz

nakrycie głowy złożone z piór

plemię
plemię

grupa rodów wywodzących się od wspólnego przodka, zamieszkujących dany obszar

preria
preria

formacja roślinności o charakterze stepowym

skalpy bizonie
skalpy bizonie

skóra z głowy zwierzęcia podobnego do żubra

szczep
szczep

mała grupa mająca wspólny język

tipi
tipi

indiański namiot

tomahawk
tomahawk

[czyt. tomahołk] toporek

zew
zew

wołanie

Indianie
Indianie

określenie w innych językach raczej nieużywane ze względu na swój negatywny wydźwięk; w języku polskim wciąż uważane za neutralne, choć coraz częściej odchodzi się od niego na rzecz takich zamienników jak „ludność rdzenna”, „rdzenni mieszkańcy Ameryk”, „rdzenne ludy”, „rdzenne społeczności”, „ludy tubylcze”

Notatnik

R12F5BFlzbzgL
Miejsce na notatkę ucznia.

Bibliografia

Głowiński M., (2002), Słownik terminów literackich, Wrocław: Ossolineum.

Michalik L., (2009), Encyklopedia plemion Indian Ameryki Północnej. Ludzie, kultura, historia, współczesność, Kraków: Miniatura.

Sat‑Okh, (1983), Biały Mustang, Warszawa: Siedmioróg.