Ważne daty

Indicativus imperfecti activi oraz indicativus futuri I activi

Indicativus imperfecti activi oraz indicativus futuri I activi posługują się końcówkami osobowymi:

Imperfectum activum, czyli czas przeszły niedokonany, wyraża czynność przeszłą: niedokonaną, powtarzającą się lub długotrwałą.

Tworząc ten czas, do tematu praesentis dodajemy -(e)ba- oraz końcówki osobowe. Cząstka -e- pojawia się tylko w koniugacjach III i IV.

Futurum primum (I) to czas przyszły, który pozwala wyrazić czynność dokonaną lub niedokonaną.

W koniugacji I i II do tematu praesentis dodajemy –b-, spójkę (-i-/-u-) oraz końcówki osobowe, np. da‑b-o, da‑b-i‑s…

W koniugacji III i IV do tematu praesentis dodajemy –a-/-e- oraz końcówki osobowe, np. leg‑a-m, leg‑e-s…

Rzymski historyk Tacyt rozpoczyna swoje Annales (Roczniki) od zdania: „W Rzymie z początku panowali królowie”. Według tradycji w 753 r. p.n.e. założył je Romulus, potomek Eneasza, bohatera wojny trojańskiej. Rzym – jak mówili sami Rzymianie – przez ponad 250 lat znajdował się pod władzą królów. W czasach Augusta historyk Liwiusz wymienia w księdze I Dziejów od założenia miasta Rzymu (Ab Urbe condita) sześciu następców Romulusa: Numę Pompiliusza, Tullusa Hostiliusza, Ankusa Marcjusza, Tarkwiniusza Starego, Serwiusza Tulliusza i Tarkwiniusza Pysznego.

Numa był królem miłującym pokój i bardzo pobożnym, Tullus – niezwykle wojowniczym, Ankus założył morski port w Ostii, Tarkwiniusz uporządkował teren między Palatynem i Kapitolem, założył Forum, zbudował kanał ściekowy zwany „Cloaca Maxima” i ustanowił ludi circensesLudi circensesludi circenses (igrzyska cyrkowe), Serwiusz przeprowadził kilka ważnych reform, wprowadzając rzymski cenzusCenzuscenzus, a Tarkwiniusz i jego rodzina przyczynili się do upadku władzy królewskiej w Mieście.

RkGJJF1x2cRQy

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Dandré-Bardon’a zatytułowane „Tulia”. W centrum obrazu znajduje się pojazd zaprzężony w dwa białe konie. Na jednym z nich siedzi półnagi młodzieniec, przepasany żółtą szatą, patrzy w bok. Za nim, na wozie siedzi młoda kobieta. Ma starannie uczesane jasne włosy, suknię z dużym dekoltem. Spogląda w lewo, gdzie biegnie rozszalały tłum ludzi. Na ulicy, tuż przed pędzącymi końmi, leży mężczyzna. Spoczywa bezwładnie na swoim niebieskim płaszczu; jedną rękę ma odrzuconą w bok. Obok niego leży sztylet. W tle obrazu widnieją ciemne chmury.

R15yoBfrSs7p3

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Merry-Joseph Blondelm’a pt. „Numa Pompiliusz. W centrum obrazu, na drewnianym ozdobnym tronie, siedzi mężczyzna. Jest on ubrany w jasną przepasaną tunikę, na nią ma zarzucony żółtawy płaszcz, który osłania również jego głowę. Na czole ma wieniec. Mężczyzna ma ciemne włosy i zarost. W prawej ręce trzyma zakrzywioną ku górze laskę, lewą podtrzymuje zwój. Przez ciemne tło obrazu przebijają chmury i blade, ledwo widoczne promienie słońca.

RQIhHuFOYm3Vx

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Giuseppe Cesari’ego - pod tytułem „Zwycięstwo Tullusa Hostiliusza nad miastami Weje i Fideny”. Obraz ukazuje starcie oddziałów rzymskich z mieszkańcami wymienionych miast. Widoczna jest przewaga zbrojnych ekwitów. Na polu bitwy spoczywa wielu rannych i zabitych. Kompozycję zamykają dwie postaci przywódców na białych koniach; jeden z prawej, drugi z lewej strony obrazu. W tle widoczne jest zachmurzone niebo oraz korony drzew.

R1Ug9EWoCI9Y7

Grafika przedstawia przerys monety z wyobrażeniem popiersia Ankusa Marcjusza. Na kwadratowym jasnym tle znajduje się zarys okrągłej monety. W centrum widnieje twarz mężczyzny z profilu. Ma krótkie kręcone włosy spięte przepaską. Patrzy przed siebie. Wokół wizerunku znajduje się napis: ANCVS MARIVS.

R1RK1qQLt0dgN

Jedna z ilustracji przedstawia dzieło Sebastiana Ricci, pt. „Tarkwiniusz Starszy zasięga opinii augura Attiusza Newiusza”. Po prawej stronie obrazu stoi król ubrany w czerwoną szatę, spod której wystaje krótka tunika. Na głowie ma wieniec. Prawą dłonią trzyma się za podbródek. Patrzy na augura, który przyklęknął nad leżącą marmurową kolumną. Wróżbita jest stary, ma długą siwą brodę. Ubrany jest w lekką jasną szatę. W prawym ręku trzyma ostry przedmiot, którym stara się przeciąć kolumnę; lewą ma podniesioną do góry, w stronę króla. Na drugim planie, tuż za augurem, stoi kobieta trzymająca dziecko na rękach. Za nią mężczyzna w ciemnych szatach. Ukazani są na tle błękitnego nieba. Po prawej stronie, za królem, widnieje fragment dużej okrągłej budowli. Z jej okna wylatują białe ptaki. Kolejna ilustracja przedstawia dzieło Jean Bardin’a pt. „Tulia, córka Serwiusza Tulliusza, przejeżdża po ciele swojego ojca”. Obraz ukazuje młodą dziewczynę siedzącą na wozie zaprzężonym w dwa białe konie. Na jednym z koni siedzi jeździec, trzyma go za uzdę. Odwraca się w stronę dziewczyny. Ta ma wyciągniętą prawą rękę i wskazuje coś palcem. Jest ubrana w jasną lekką szatę, z przerzuconym żółtym płaszczem. Na drodze, tuż przed pędzącymi końmi, leży mężczyzna. Spoczywa bezwładnie na swoim czerwonym płaszczu; jedną rękę ma odrzuconą w bok. Obok, na prawo od drogi, stoi kobieta z dziewczynką. Odwraca głowę, jakby nie chciała oglądać mającego nastąpić zdarzenia. W tle widoczna jest kamienna zabudowa miasta: budynki z kolumnami, fragment akweduktu. Po lewej stronie, w oddali stoi troje ludzi. Następna ilustracja przedstawia dzieło Perino del Vagi, pt. „Tarkwiniusz Pyszny kładzie fundamenty świątyni Jowisza Kapitońskiego”. Na pierwszym planie obrazu widnieje grupa ludzi w kolorowych szatach. Przyglądają się mężczyźnie, który znajduje się przed nimi. Jest pochylony; prawą ręką zaznacza coś na ziemi. Na drugim planie, między zielonymi kolumnami, stoi czterech mężczyzn. Dwu gra na długich trąbkach. W dali widoczne są zabudowania miasta przedstawione schematycznie.

„Dla rzymskich autorów – pisze Mary Beard, angielska filolog klasyczna – królowie panujący po Romulusie stanowili część szerzej pojętego procesu narodzin Rzymu. Tak jak jego, władców tych uważano za postacie historyczne (nawet jeśli sceptycy powątpiewali w co bardziej fantastyczne opowieści na ich temat); jasne jest jednak, że spora część tradycji, która dotarła do nas, daleka od rzeczywistości, stanowi fascynującą mityczną projekcję na odległą przeszłość późniejszych rzymskich priorytetów i obaw. Nietrudno dostrzec wiele tych samych motywów i obsesji, które widzieliśmy w legendzie o Romulusie. Owi następcy mieli, na przykład, wywodzić się jakoby z najróżniejszych środowisk: Numa, podobnie jak Tytus Tacjusz, był Sabinem; Tarkwiniusz Stary pochodził z Etrurii i był synem uchodźcy z greckiego Koryntu; Serwiusz Tulliusz był […] synem niewolnika lub przynajmniej jeńca wojennego (jego rodowód był tak wątpliwy, że spośród wszystkich uhonorowanych triumfem wodzów wymienionych w wykazie na Forum Serwiusz jest jedynym, dla którego nie podano imienia ojca). […] ogólne przesłanie jest jasne: nawet na samym szczycie rzymskiej hierarchii politycznej «Rzymianie» mogli być przybyszami skądinąd, a nisko urodzeni, nawet byli niewolnicy, mogli zrobić wielką karierę”. (Mary Beard, SPQR, Poznań 2018, s. 96).

Działalność Serwiusza Tulliusza skupiła się na „dziele pokojowym”, jak pisze Liwiusz, a jego reformy okazały się bardzo istotne dla późniejszej rzymskiej polityki. Wtedy po raz pierwszy odbył się bowiem spis obywateli Rzymu. Sporządzono nie tylko ich listę, ale także podzielono na klasy na podstawie majątku: przeprowadzono cenzus majątkowy.  Reforma ta miała znaczenie dużo większe, niż się wydaje, ponieważ Serwiusz Tuliusz powiązał klasyfikację obywateli z poborem do armii i systemem głosowania.

Klasę pierwszą tworzyło 80 centuriiCenturiacenturii obywateli, którzy służyli w wojsku w solidnym i kosztownym rynsztunku, tworząc ciężkozbrojną piechotę; cztery kolejne klasy – odpowiednio: 20, 20, 20 i 30 centurii – były coraz bardziej liczne i gorzej uzbrojone (obywatele klasy piątej dysponowali na polu walki już tylko procami). Istniała także elitarna jazda (18 centurii), grupy inżynierów i muzyków (po 2 centurie). Podobno król stworzył także podstawy zgromadzenia centurialnego, które wybierało najważniejszych urzędników, zatwierdzało ustawy i zajmowało się sprawami wojen. Każda centuria miała tylko jeden głos, bogatsi obywatele jednak mieli zapewnioną przewagę polityczną z uwagi na liczebność swoich centurii. Ludzie majętni – jak widać – w przeciwieństwie do biednych mieli uprzywilejowaną pozycję. Tak jak społeczeństwo obywateli armia także składała się ze 193 centurii.

R1L4Qfx3W03Al

Ćwiczenie 5

Odpowiedz na pytanie: Który z królów rzymskich był według ciebie najlepszym władcą. Uzasadnij swą wypowiedź.

Odpowiedz na pytanie: Który z królów rzymskich był według ciebie najlepszym władcą. Uzasadnij swą wypowiedź.

Które ze zdań opisuje scenę przedstawioną na obrazie?

• Numa Pompilius in silva nympham Egeriam audit.
• Tanaquil Servium Tullium monet.
• Tullia suum patrem Servium mortuum videt.
• Romani puellas Sabinas rapiunt.

Erat tum in regia pulcher puer. Romani putabant: “Servus est”, quia Tarquinius puerum Servium vocabat. Servusne erat? Titus Livius scribit: “Servius non servus erat, sed filius reginae Latinae, Romanorum captivae”. Itaque cum Tarquinii liberis semper vivebat. In populo Romano magnum amicorum numerum Servius habebat. Propter prudentiam Servium amabant. Et equō et gladiō puer bene pugnare poterat.

Tanaquil, Tarquinii uxor, puerum saepe ita monebat: „Pro Tarquinio Romanis praeeris. Non tantum novae patriae proderis, sed etiam Romae gloriam parabis. Nonne regnare cupiebas?” Servius populo Romano praeesse timebat, quod Romanus non erat. Tanaquil vero dicebat Servio: “Ab Etruria quoque in agrum Romanum cum Tarquinio veniebam; tunc Romani non eramus, sed Tarquinius pecuniam habebat. Cur regnare non cupis? Num populum Romanum times?” Ita Servius Tullius post Tarquinium regnabit. 

Servius Tullius censum instituit: nunc viros pro fortunis in centurias distribuit.  Romam muro circumdat et Dianae templum aedificat. Romani Servio magnam gratiam habebant, quia iustus erat. Lucius vero, Tarquinii filius Servium Tullium post quadraginta quattuor (LCIV) annos e curia eiecit et ante populum Romanum interficit.

na podstawie: J. Gason, A. Lambert, Invitation au Latin, Paryż 1995.

Tłumaczenie:TłumaczenieTłumaczenie:

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

RkGJJF1x2cRQy

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Dandré-Bardon’a zatytułowane „Tulia”. W centrum obrazu znajduje się pojazd zaprzężony w dwa białe konie. Na jednym z nich siedzi półnagi młodzieniec, przepasany żółtą szatą, patrzy w bok. Za nim, na wozie siedzi młoda kobieta. Ma starannie uczesane jasne włosy, suknię z dużym dekoltem. Spogląda w lewo, gdzie biegnie rozszalały tłum ludzi. Na ulicy, tuż przed pędzącymi końmi, leży mężczyzna. Spoczywa bezwładnie na swoim niebieskim płaszczu; jedną rękę ma odrzuconą w bok. Obok niego leży sztylet. W tle obrazu widnieją ciemne chmury.

R15yoBfrSs7p3

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Merry-Joseph Blondelm’a pt. „Numa Pompiliusz. W centrum obrazu, na drewnianym ozdobnym tronie, siedzi mężczyzna. Jest on ubrany w jasną przepasaną tunikę, na nią ma zarzucony żółtawy płaszcz, który osłania również jego głowę. Na czole ma wieniec. Mężczyzna ma ciemne włosy i zarost. W prawej ręce trzyma zakrzywioną ku górze laskę, lewą podtrzymuje zwój. Przez ciemne tło obrazu przebijają chmury i blade, ledwo widoczne promienie słońca.

RQIhHuFOYm3Vx

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Giuseppe Cesari’ego - pod tytułem „Zwycięstwo Tullusa Hostiliusza nad miastami Weje i Fideny”. Obraz ukazuje starcie oddziałów rzymskich z mieszkańcami wymienionych miast. Widoczna jest przewaga zbrojnych ekwitów. Na polu bitwy spoczywa wielu rannych i zabitych. Kompozycję zamykają dwie postaci przywódców na białych koniach; jeden z prawej, drugi z lewej strony obrazu. W tle widoczne jest zachmurzone niebo oraz korony drzew.

R1Ug9EWoCI9Y7

Grafika przedstawia przerys monety z wyobrażeniem popiersia Ankusa Marcjusza. Na kwadratowym jasnym tle znajduje się zarys okrągłej monety. W centrum widnieje twarz mężczyzny z profilu. Ma krótkie kręcone włosy spięte przepaską. Patrzy przed siebie. Wokół wizerunku znajduje się napis: ANCVS MARIVS.

R1RK1qQLt0dgN

Jedna z ilustracji przedstawia dzieło Sebastiana Ricci, pt. „Tarkwiniusz Starszy zasięga opinii augura Attiusza Newiusza”. Po prawej stronie obrazu stoi król ubrany w czerwoną szatę, spod której wystaje krótka tunika. Na głowie ma wieniec. Prawą dłonią trzyma się za podbródek. Patrzy na augura, który przyklęknął nad leżącą marmurową kolumną. Wróżbita jest stary, ma długą siwą brodę. Ubrany jest w lekką jasną szatę. W prawym ręku trzyma ostry przedmiot, którym stara się przeciąć kolumnę; lewą ma podniesioną do góry, w stronę króla. Na drugim planie, tuż za augurem, stoi kobieta trzymająca dziecko na rękach. Za nią mężczyzna w ciemnych szatach. Ukazani są na tle błękitnego nieba. Po prawej stronie, za królem, widnieje fragment dużej okrągłej budowli. Z jej okna wylatują białe ptaki. Kolejna ilustracja przedstawia dzieło Jean Bardin’a pt. „Tulia, córka Serwiusza Tulliusza, przejeżdża po ciele swojego ojca”. Obraz ukazuje młodą dziewczynę siedzącą na wozie zaprzężonym w dwa białe konie. Na jednym z koni siedzi jeździec, trzyma go za uzdę. Odwraca się w stronę dziewczyny. Ta ma wyciągniętą prawą rękę i wskazuje coś palcem. Jest ubrana w jasną lekką szatę, z przerzuconym żółtym płaszczem. Na drodze, tuż przed pędzącymi końmi, leży mężczyzna. Spoczywa bezwładnie na swoim czerwonym płaszczu; jedną rękę ma odrzuconą w bok. Obok, na prawo od drogi, stoi kobieta z dziewczynką. Odwraca głowę, jakby nie chciała oglądać mającego nastąpić zdarzenia. W tle widoczna jest kamienna zabudowa miasta: budynki z kolumnami, fragment akweduktu. Po lewej stronie, w oddali stoi troje ludzi. Następna ilustracja przedstawia dzieło Perino del Vagi, pt. „Tarkwiniusz Pyszny kładzie fundamenty świątyni Jowisza Kapitońskiego”. Na pierwszym planie obrazu widnieje grupa ludzi w kolorowych szatach. Przyglądają się mężczyźnie, który znajduje się przed nimi. Jest pochylony; prawą ręką zaznacza coś na ziemi. Na drugim planie, między zielonymi kolumnami, stoi czterech mężczyzn. Dwu gra na długich trąbkach. W dali widoczne są zabudowania miasta przedstawione schematycznie.

R19eKZajJwotN

Kolorowa ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Dandré-Bardon’a zatytułowane „Tulia”. W centrum obrazu znajduje się pojazd zaprzężony w dwa białe konie. Na jednym z nich siedzi półnagi młodzieniec, przepasany żółtą szatą, patrzy w bok. Za nim, na wozie siedzi młoda kobieta. Ma starannie uczesane jasne włosy, suknię z dużym dekoltem. Spogląda w lewo, gdzie biegnie rozszalały tłum ludzi. Na ulicy, tuż przed pędzącymi końmi, leży mężczyzna. Spoczywa bezwładnie na swoim niebieskim płaszczu; jedną rękę ma odrzuconą w bok. Obok niego leży sztylet. W tle obrazu widnieją ciemne chmury.

Bibliografia

A. Ziółkowski, Starożytność, Warszawa 2009.

J. A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.

M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.

M. Beard, SPQR, Poznań 2018.

M. Crawford, Rzym w okresie republiki, Warszawa 2000.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.