106‑43 p.n.e. – lata życia Marka Tulliusza Cycerona
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
RluQ1eUrmTXDE1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego: I) formy bezokolicznika łacińskiego: infinitivus praesentis activi, infinitivus praesentis passivi, infinitivus perfecti activi, infinitivus perfecti passivi.
Nauczysz się
rozpoznawać formy bezokolicznika różnych czasów;
dokonywać transformacji gramatycznych, tworzyć formy bezokolicznika na podstawie podanych form podstawowych;
dokonywać samodzielnego przekładu na język polski łacińskiego tekstu, korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego;
konstruować zdania z bezokolicznikami.
Īnfīnītīvus – utrwalenie wiadomości
W języku łacińskim występuje sześć bezokolicznikówBezokolicznikbezokoliczników. Dwa z nich tworzy się od tematu czasu teraźniejszego. Īnfīnītīvus praesentis āctīvī (bezokolicznik czasu teraźniejszego strony czynnej) jest drugą formą podstawową czasownika, którą można znaleźć w słownikach. Bezokolicznik ten tworzy się poprzez dodanie do tematu końcówki -re (w III koniugacji – -e‑re), na przykład:
Īnfīnītīvus praesentis āctīvī
I kon.
imperā‑re
rozkazywać
II kon.
tenē‑re
trzymać
III kon.
dīc‑e‑re
mówić
IV kon.
dormī‑re
spać
Drugim bezokolicznikiem tworzonym na bazie tematu praesentis jest īnfīnītīvus praesentis passīvī (bezokolicznik czasu teraźniejszego strony biernej). Do tematu praesentis dodaje się końcówkę -ri, w III koniugacji jest to -i, na przykład:
Īnfīnītīvus praesentis passīvī
I kon.
da‑rī
być danym
II kon.
tenē‑rī
być trzymanym
III kon.
dīc‑ī
być mówionym
IV kon.
audī‑rī
być słyszanym
Od tematu perfecti tworzy się wyłącznie jeden bezokolicznik – īnfīnītīvus perfectī āctīvī (bezokolicznik czasu przeszłego dokonanego strony czynnej) – za pomocą dołączenia końcówki -isse do tegoż tematu:
īnfīnītīvus perfectī āctīvī
I kon.
imperāv‑isse
rozkazać
II kon.
tenu‑isse
utrzymać
III kon.
dīx‑isse
przemówić
IV kon.
dormīvisse
zaspać
Na bazie tematu supini powstają zaś aż trzy bezokoliczniki. Pierwszym jest īnfīnītīvus perfectī passīvī (bezokolicznik czasu przeszłego dokonanego strony biernej). Do jego utworzenia potrzebne jest participium perfectī passīvī odmienione w accusatiwie singularis bądź pluralis oraz bezokolicznik słowa posiłkowego, na przykład:
īnfīnītīvus perfectī passīvī
I kon.
datum, am, um (os, as, a) esse
że zostałem dany
II kon.
tentum, am, um (os, as, a) esse
że zostałem utrzymany
III kon.
ductum, am, um (os, as, a) esse
że zostałem poprowadzony
IV kon.
audītum, am, um (os, as, a) esse
że zostałem usłyszany
Drugim bezokolicznikiem tworzonym od tego tematu jest bezokolicznik czasu przyszłego strony czynnej – īnfīnītīvus futūrī āctīvī. Do jego utworzenia wykorzystuje się participium futūrī āctīvī odmienione w accusatiwie singularis bądź pluralis oraz bezokolicznik słowa posiłkowego, na przykład:
īnfīnītīvus futūrī āctīvī
I kon.
datūrum, am, um (os, as, a) esse
że będę dawał
II kon.
tentūrum, am, um (os, as, a) esse
że będę trzymał
III kon.
ductūrum, am, um (os, as, a) esse
że będę prowadził
IV kon.
audītūrum, am, um (os, as, a) esse
że będę słyszał
W końcu w łacinie istnieje także budowany na temacie supini Īnfīnītīvus futūrī passīvī (bezokolicznik czasu przyszłego strony biernej). Do jego utworzenia wykorzystuje się supinum czasownika oraz bezokolicznik czasu teraźniejszego strony biernej czasownika nieregularnego iść (eō, īre, iī, itum). SupinumSupinumSupinum wchodzące w skład infinitivu nie odmienia się, na przykład:
Īnfīnītīvus futūrī passīvī
I kon.
datum īrī
że zostanę dany
II kon.
tentum īrī
że zostanę utrzymany
III kon.
ductum īrī
że zostanę poprowadzony
IV kon.
audītum īrī
że zostanę usłyszany
Trzy infinitivy tworzone na bazie tematu supini, występują w języku łacińskim w składniach dopełnieniowych, tj. w ACI (Accusativus cum infinitivo) oraz w NCI (Nominativus cum infinitivo). W powyższych przykładach (dla infinitiwów perfectī passīvī oraz futūrī āctīvī) zostały przytoczone wersje dla ACI.
Zadania
Polecenie 1
Przetłumacz poniższe zdania z wykorzystaniem różnych bezokoliczników oraz przy pomocy słowniczka interaktywnego.
RjKTON9MA6Mnp1
R1Crddspn6LTo1
R10nsJmif9fan1
RGepV7vZE3DCO
RvMBIHLWPFivU1
Trāditum est Homērum caecum fuisse.
Cōnstat ad salūtem cīvium inventās esse lēgēs.
Lēgem brevem esse oportet!
Imperātor spērābat oppidum ā sē obsessum expugnātum īrī.
Spērō tē iam fīnem iniūriīs factūrum esse.
Catilīna urbem Rōmam ā sē dēlētum īrī praedīcēbat.
Quem Cicerō dēfendēbat, spērābat sē absolūtum īrī.
Epamīnōndās paupertātem adeō facile tolerāvit, ut dē rē pūblicā nihil praeter glōriam cēperit; īdem tam fuit disertus, ut nēmō Thēbānus eī pār esset ēloquentia.
Numquam imperātor ita pācī crēdidit, ut nōn sē praeparet bellō.
Nēmō tam puer est, ut Cerberum timeat.
Siciliam Verrēs per triennium ita vexāvit, ut eā restituī in prīstinum statum nūllō modō possit - Cicerō ait.
Połącz poniższe zdania z odpowiednimi tłumaczeniami. Lēgem brevem esse oportet! Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., 2. Prawo powinno być zwięzłe., 3. Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom? Nōn pudet hominēs bella gerere gerendaque bella līberīs trādere? Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., 2. Prawo powinno być zwięzłe., 3. Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom? Nēmō adeō ferus est, ut nōn mītēscere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., 2. Prawo powinno być zwięzłe., 3. Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom?
Połącz poniższe zdania z odpowiednimi tłumaczeniami. Lēgem brevem esse oportet! Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., 2. Prawo powinno być zwięzłe., 3. Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom? Nōn pudet hominēs bella gerere gerendaque bella līberīs trādere? Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., 2. Prawo powinno być zwięzłe., 3. Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom? Nēmō adeō ferus est, ut nōn mītēscere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., 2. Prawo powinno być zwięzłe., 3. Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom?
Połącz poniższe zdania z odpowiednimi tłumaczeniami.
Nikt nie jest tak nieczuły, aby nie mógł złagodnieć., Czy nie przynosi ludziom hańby prowadzenie wojen i przekazywanie wojen dzieciom?, Prawo powinno być zwięzłe.
forma czasownika, która wyraża czynność lub stan w sposób abstrakcyjny, zazwyczaj bez określania czasu, rodzaju, liczby, osoby, trybu, strony i aspektu.
Supinum
Supinum
w łacinie: rzeczownik odczasownikowy wyrażający zamiar, cel lub możliwość.
słownik łacińsko‑polski
R3qWMqmWuxLf11
Galeria dzieł sztuki
R1J6mVIt6wumH
ReKS75i8XPPkn
R3fQbyKWv7v5F1
RbcLW6Few7rXm
RaL0pjUmQ1lHf
RCiAAjOLQ9nOW1
RJPmHwByLJkwX1
RhNiM4GHchuuI1
mfbe15747c685888a_0000000000238
Bibliografia
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
Hubert Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.