RwvJYmlgA6vaH1
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Informacja o faktach a opinia”.

Informacja o faktach a opinia

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

W dzisiejszym świecie świadomy odbiorca kultury, który ma do czynienia z różnymi mediami, musi posiadać umiejętność odróżniania faktów od opinii. Zacznijmy od definicji.
FaktfaktFakt to coś, co miało miejsce w rzeczywistości; zdarzenie lub stan rzeczy, na które nie mamy wpływu. Może być fakt prasowyfakt prasowyprasowy, medialny, naukowyfakt naukowynaukowy, prawny, społeczny, dokonany. W piśmiennictwie mamy literaturę faktu, a w zeszytach uczniowskich, zmorę polonistów – fakt autentyczny.
OpiniaopiniaOpinia, to czyjeś zdanie o kimś lub o czymś; sąd; osąd; zdanie; pogląd.
Czym się różnią?
Informacja o faktach – jest obiektywna, konkretna i rzetelna.
Opinia – jest subiektywna, zawiera słownictwo wartościujące oraz oceny.

R11BoRGwTDoEL1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
RRgMUnll0xfOo1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się

odróżnisz informacje o faktach od opinii;

wskażesz różnice w zawartości komunikatów zawierających fakty i opinie;

wypowiesz się na temat etyki w mediach;

rozróżnisz gatunki literackie, w tym publicystyczne.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

  1. zyskuje świadomość intencjonalności tekstu;

  2. kształci umiejętność rozróżniania informacji o faktach od opinii;

  3. pracując w grupie, słucha i analizuje język tekstów, także tworzy teksty, a następnie je przekształca.

INFORMACJA O FAKTACH A OPINIA – audiobook

Rozdziały:

  1. Informacja czy ocena?

  2. Czym powinien kierować się dziennikarz?

  3. Jak opisać rzeczywistość?

1
Notatka dla prowadzącego

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

R58AWBL5olwtW

Scenariusz lekcji
Plik PDF o rozmiarze 688.62 KB w języku polskim
Wskazówka

Podczas słuchania różnych prezentowanych tekstów zwróć uwagę na to, czy ich nadawcy wypowiadają się o faktachfaktfaktach, czy zawierają opinieopiniaopinie oraz elementy oceny. Jakie gatunki dziennikarskie zostały zaprezentowane w nagraniach? Czy wszystkie wypowiedzi mają charakter emocjonalny?

Rbp27HsdG1OQg
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
j.polski_scen14_audiobook
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Informacja o faktach a opinia

Rozdział 1 
Informacja czy ocena?

Nagranie zawiera cztery wypowiedzi dotyczące tego samego wydarzenia.

W piątek 15 stycznia na Zamku Królewskim w Warszawie otwarto wystawę pod tytułem Klejnoty królewskie. W uroczystości uczestniczył prezydent Warszawy oraz przedstawiciele polskiego parlamentu. Otwarcie nastąpiło o godzinie 18.00.

Wczoraj na Zamku Królewskim została otwarta długo oczekiwana przez pasjonatów historii sztuki wystawa. Prezentuje się na niej niezwykłe klejnoty królewskie pochodzące z różnych okresów historii Polski. Wielu entuzjastówentuzjastaentuzjastów wydarzenia zgromadziło się wczoraj o 18.00 w zatłoczonym korytarzu stołecznego Zamku.

Słyszałeś o nowej wystawie w Królewskim? Znowu jakaś sfora historyków będzie starała się nam udowodnić, że sztuka jest pasjonująca i ciekawa. Zastanawiam się, czy sterta błyskotek i kielichów może nam zaimponować. Denerwuje mnie, że wciskają nam taki kit i to za ciężkie pieniądze!

Od dawna pasjonuje mnie historia naszych klejnotów koronnych. Pierścienie królewskie, berła i te wszystkie cuda powodują, że zaczynam marzyć o czasach, które odeszły do wieczności, rozmyślam o dłoniach, które ich dotykały, o rozmowach, które toczyli wielcy tego świata. Jaka była pogoda, kiedy książę podnosił do ust srebrny, inkrustowany kielich, czy królowa była zamyślona, gdy wkładała na palec pierścień z ogromnym rubinem? Z pewnością jeszcze zajrzę na wystawę do Zamku Królewskiego.

Rozdział 2 
Czym powinien kierować się dziennikarz?

W nagraniu zostały zaprezentowane zasady etykietykaetyki dziennikarskiej na podstawie Karty etycznej mediów.

Dziennikarze świadomi tego, że w ich zawodzie muszą kierować się konkretnymi zasadami etycznymi, podpisali 29 marca 1995 roku dokument nazywany Kartą etyczną mediów. We wstępie do niego możemy przeczytać:
Dziennikarze, wydawcy, producenci i nadawcy, szanując niezbywalne prawo człowieka do prawdy, kierując się zasadą dobra wspólnego, świadomi roli mediów w życiu człowieka i społeczeństwa obywatelskiego, przyjmują tę kartę oraz deklarują, że w swojej pracy kierować się będą następującymi zasadami: […].
Warto zwrócić uwagę na to, że kartę podpisują nie tylko dziennikarze, ale także wydawcy, producenci i nadawcy, ponieważ oni stanowią również integralną część dziennikarskiego świata i mają wpływ na jakość przekazu, który wysyłają ludziom.
Oto zasady, którymi powinni kierować się w swojej pracy sygnatariusze Karty etycznej mediów:
ZASADA PRAWDY – powinni dołożyć wszelkich starań, aby przekazywane przez nich informacje były zgodne z prawdą, sumienne i nie zawierały zniekształceń. W razie rozpowszechnienia błędnej informacji są zobowiązani ją jak najszybciej sprostować.
ZASADA OBIEKTYWIZMU – zobowiązują się przedstawiać rzeczywistość obiektywnie, niezależnie od własnych poglądów. Powinni także relacjonować różne punkty widzenia.
ZASADA ODDZIELENIA INFORMACJI OD KOMENTARZA – ich wypowiedzi powinny być tak ukształtowane, aby odbiorca mógł odróżnić fakty od opinii i poglądów.
ZASADA UCZCIWOŚCI – zobowiązują się do działania w zgodzie z własnym sumieniem i dobrem odbiorcy. Nie mogą ulegać wpływom oraz próbom przekupstwa. Mają prawo odmówić działania niezgodnego z ich przekonaniami.
ZASADA SZACUNKU I TOLERANCJI – muszą szanować ludzką godność, prawa, dobra osobiste oraz prywatność i dobre imię.
ZASADA PIERWSZEŃSTWA DOBRA ODBIORCY – uznają, że prawa czytelników, widzów i słuchaczy są ważniejsze niż ich działania.
ZASADA WOLNOŚCI I ODPOWIEDZIALNOŚCI – przyjmują, ze wolność mediów nakłada na nich obowiązek odpowiedzialności za przekazywane treści oraz wynikające z nich konsekwencje.
Zauważmy, że nadrzędne w świetle zapisów tej karty wydają się prawa czytelników, widzów i słuchaczy. Z karty wynika również, że dziennikarz musi być obiektywny, odpowiedzialny, uczciwy, powinien także szanować prawa swoich odbiorców.
Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na to, że dziennikarz może wyrażać opinie i poglądy oraz poddawać fakty ocenie, ale tylko wtedy, gdy jasnym jest, że nie wypowiada faktów o rzeczywistości. Zatem odbiorca powinien wiedzieć, co jest faktem, a co opinią dziennikarza.
Kartę w imieniu swoich kolegów podpisali między innymi – Prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej, Prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, Prezes Telewizji Polskiej, Prezes Polskiego Radia oraz Prezes Stowarzyszenia Niezależnych Producentów Filmowych i Telewizyjnych.

Rozdział 3 
Jak opisać rzeczywistość?

Nagranie zawiera fragmenty czterech krótkich tekstów publicystycznych. Tekst pierwszy pochodzi z Buszu po polsku Ryszarda Kapuścińskiego. Tekst drugi pochodzi z Święta fikcji Jacka Żakowskiego. Tekst trzeci pochodzi z wywiadu Konrada Kruczkowskiego z Anną Dymną, który jest fragmentem książki Halo Człowiek. Rozmowy o tym, co ważne. Tekst czwarty pochodzi ze strony www.naekranie.pl.

Tekst 1:
„[…] Tak rozmyślając, popadłem z punktu w idealizm i zacząłem marzyć. Marzyło mi się, aby kosztem nadania trzech płyt z muzyką do tańca jakaś rzeczowa osoba w radio powiedziała kilka słów o tych zębach. Że trzeba położyć pasty na szczoteczkę, że trzeba pocierać nią ruchem zwrotno‑posuwistym i że trzeba to potem nie połknąć, a wypluć. Że istnieje nadzieja na obniżkę ceny jednej tubki do trzech złotych. Marzyłem dalej, aby instruktor z powiatu, który obsługuje kolejne zebranie partyjne, już po omówieniu spraw decydujących dla dalszego rozkwitu naszej ojczyzny, zechciał mimo woli i zupełnie na marginesie zapytać: A jak tam z zębami, towarzysze? Myjecie wy te zęby czy nie […]?”

Tekst 2:
„[…] W polityce za takie zbiorowe zakłamanie płaci się czasem słono. Teraz właśnie czas płacenia nadszedł. Trzęsienie ziemi w polskiej polityce, które ku naszemu zdziwieniu teraz przeżywamy, w bardzo dużym stopniu wynika właśnie z tego, że Ojcowie Trzeciej Rzeczpospolitej budowali naszą nową Polskę zapatrzeni niemal bezkrytycznie w USA i w II RP. To jest obserwacja - nie zarzut, bo pewnie z wielu względów trudno było tego uniknąć. Ale dziś już wyraźnie widać, że trwanie w błędzie, który wzniośle podtrzymuje m.in. prezydent, stało się bardzo groźne. Musimy się pozbyć tych mrzonek […]”.

Tekst 3:
— „Dlaczego? Przecież Pani wykonuje konkretną pracę.
— To, co tu robię, wymaga radości i oddania. Gdybym miała przeliczać ten wysiłek na pieniądze, nie miałabym siły. Po prostu. Poza tym jestem wciąż na etacie w teatrze, uczę studentów… Tam zarabiam, to mój zawód i do tych obowiązków zawodowych muszę dostosowywać zajęcia w fundacji. Gdybym brała pieniądze za pracę w fundacji, to nie byłoby w porządku. Zresztą to, co dostaję od moich podopiecznych, jest dużo cenniejsze od wszystkich pieniężnych wynagrodzeń.
— A ludzie i tak…
— A ludzie i tak mówią, co chcą. Oceniają, nawet nie wiedząc dokładnie, czym moja fundacja się zajmuje. Ich agresja jest smutna. Ale staram się ludzkie opinie przyjmować ze spokojem, choć czasami jest ciężko i płakać się chce. Ale widać tak musi być”.

Tekst 4:
„[…] Twórcy znaleźli złoty środek, umiejętnie balansując na granicy gatunków – film spodoba się zarówno tym, którzy poszukują w nim prostej rozrywki sytuacyjnej, jak i miłośnikom skomplikowanych międzyludzkich relacji, które śmiało można poddawać głębszej analizie. Przy tym niemal wszystkie sceny prowokują do szczerego śmiechu, prezentując świetny humor. Nie ma tu prymitywnych żartów z niskiej półki, za co duży plus […]”.

Polecenie 1

Odpowiedz, czy wszystkie wypowiedzi mogłyby znaleźć się w gazecie lub w wiadomościach telewizyjnych? Odpowiedź uzasadnij.

RVRVLioNEGKYW
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Czy uważasz, że wszyscy dziennikarze stosują zasady z Karty etycznej mediów? Odpowiedź uzasadnij.

R1Kkqs9T1eQXV
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Co powoduje, że niektóre z tekstów są osobiste i subiektywne? Wskaż elementy wypowiedzi.

R1FaRE9SlDWxP
(Uzupełnij).
mca5f6ed4e7fa5e00_1536834888960_0

Podsumowanie

Zapamiętaj, że:
- dziennikarze w swojej pracy muszą kierować się zasadami etyki dziennikarskiej;
- czytając lub słuchając tekstów dziennikarskich, należy odróżniać informacje o faktach od opinii i ocen;
- wiele tekstów przedstawia opinie i poglądy autorów, występują w nich wtedy wyrazy nacechowane emocjonalnie i słownictwo oceniające i wartościujące.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Napisz dwa krótkie teksty dotyczące wydarzenia, które zrobiło na Tobie wrażenie. W pierwszym tekście skup się na informacjach o faktach (np. notatka prasowa), w drugim zawrzyj swoje opinie oraz ocenę wydarzenia. (np. recenzja).

R41GHOB5kduAz1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RNYWeC3ys7VPd1
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
mca5f6ed4e7fa5e00_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu, skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
RveNdOBzAzZLV
Na ekranie wyświetla się w ramce ćwiczenie 1. zatytułowane „Informacje o faktach czy opinie?”. Poniżej znajduje się polecenie „Napisz, czy dana wypowiedź z pierwszego rozdziału nagrania zawierała: FAKTY, OPINIE lub FAKTY I OPINIE”. Poniżej znajdują się 4 zdania, przy których widnieją puste białe pola do wypełnienia. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
j.polski_scen14_cw1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R13KSm7GIuJax
Ćwiczenie 2
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania pierwszego. Ćwiczenie ma tytuł: „Informacje o faktach czy opinie?”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Napisz, czy dana wypowiedź z pierwszego rozdziału nagrania zawierała: FAKTY, OPINIE lub FAKTY I OPINIE”. Poniżej wymienione są: „wypowiedź 1”, „wypowiedź 2”, „wypowiedź 3” i „wypowiedź 4”. Pod każdą wypowiedzią znajduje się rozwijana lista. Na liście należy zaznaczyć, czy dana wypowiedź z nagrania pierwszego zawierała fakty, opinie czy fakty i opinie. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen14_cw1.1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 3
R4M30NvJ6oBlM
Na ekranie wyświetla się w ramce ćwiczenie 2. Zatytułowane „Zasady etyczne w mediach”. Poniżej znajduje się polecenie: Zapoznaj się z dwoma krótkimi tekstami dziennikarskimi. Które zasady etyki dziennikarskiej zostały złamane w jednym z tych fragmentów?. Poniżej znajduje się przykład tekstu dziennikarskiego, a pod nim siedem zdań z pustymi polami do zaznaczenia odpowiedzi. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
j.polski_scen14_cw2
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
RZKFWw0t12Ax1
Ćwiczenie 4
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł: „Zasady etyczne w mediach”. Polecenie ćwiczenie brzmi: „Zapoznaj się z dwoma krótkimi tekstami dziennikarskimi. Które zasady etyki dziennikarskiej zostały złamane w jednym z tych fragmentów?”. Poniżej znajdują się dwa krótkie fragmenty tekstów dziennikarskich. Poniżej wymienionych jest siedem zasad etycznych. Pod każdą zasadą znajduje się rozwijana lista. Na liście należy zaznaczyć, czy dana zasada została złamana w którymś z przytoczonych fragmentów, czy nie została złamana. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen14_cw2.1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 5
RBr7OVGKoACsE
Na ekranie wyświetla się w ramce ćwiczenie 3. zatytułowane „Gatunki”. Poniżej znajduje się polecenie „Wstaw w odpowiednie miejsca nazwy gatunków publicystycznych oraz ich krótkie definicje, które po kolei pojawiły się w trzeciej części nagrania”. Poniżej polecenia w czterech wierszach umieszczone zostały pola tekstowe. Wyrazy i definicje, które należy wybrać, umieszczone zostały poniżej w ośmiu ramkach. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
j.polski_scen14_cw3
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1GGqTdDfrJnS1
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania trzeciego. Ćwiczenie ma tytuł: „Gatunki”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Wstaw w odpowiednie miejsca nazwy gatunków publicystycznych oraz ich krótkie definicje, które po kolei pojawiły się w trzeciej części nagrania”. Poniżej wymienionych jest osiem pojęć i definicji. Pod każdym pojęciem lub definicją znajduje się rozwijana lista. Na liście należy zaznaczyć, do którego tekstu z trzeciego nagrania odnosi się dane pojęcie lub definicja. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
mca5f6ed4e7fa5e00_1502358147126_0

Słowniczek

entuzjasta
entuzjasta

osoba zaangażowana emocjonalnie w jakąś działalność, sprawę lub ideę

etyka
etyka

(z gr. ethos – charakter, wartość) ogół zasad i norm postępowania przyjętych w danej epoce i w danym środowisku

fakt
fakt

(łac. factum – uczynek, czyn) to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości

fakt dokonany
fakt dokonany

pleonazm – każdy fakt zaistniał w rzeczywistości, zatem nie może istnieć fakt dokonany

fakt naukowy
fakt naukowy

stwierdzenie konkretnego stanu rzeczy lub zdarzenia w określonym czasie i przestrzeń

fakt prasowy
fakt prasowy

inaczej medialny, informacja rozpowszechniana w prasie lub mediach elektronicznych, niezgodna z prawdą, ale mająca wpływ na opinię publiczną

inkrustacja
inkrustacja

technika zdobnicza polegająca na układaniu na powierzchni przedmiotu wzorów, np. z masy perłowej, metali; też: motyw zdobniczy wykonany tą techniką

literatura faktu
literatura faktu

utwory o charakterze dokumentalnym

media
media

(łac. media – środek, pomiędzy) inaczej: mass media «środki masowego przekazu: prasa, radio, telewizja

mrzonka
mrzonka

pomysł, zamiar niemożliwy do urzeczywistnienia

opinia
opinia

przekonanie o czymś, pogląd na jakąś sprawę

mca5f6ed4e7fa5e00_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „Kultura odmienia”

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/142028/v/latest/t/student-canon

1.2.1.4. Świat medialny

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/142028/v/latest/t/student-canon/m/j0000007VOB2v27