Informuję, pytam i proszę – różne rodzaje zdań
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Informuję, pytam i proszę – różne rodzaje zdań
Treści kształcenia:
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Świadomość językowa. Uczeń:
1) rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Rozróżnia zdania ze względu na ich cel i charakter,
Buduje poprawne wypowiedzi,
Czyta, rozumie i tworzy różne teksty,
Komunikatywnie wyraża swoje spostrzeżenia i myśli,
Potrafi poprawnie zinterpretować intencje osoby mówiącej na podstawie intonacji wypowiedzi,
Rozpoznaje zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące i wykrzyknikowe,
Zna podstawowe zasady stosowania znaków interpunkcyjnych, zwłaszcza kończących wypowiedzenia.
Nabywane umiejętności:
Rozróżnianie charakteru wypowiedzi ze względu na ich intencjonalność: rozpoznawanie treści informacyjnych, pytających, imperatywnych,
Poznanie znaczenia stosowania odpowiedniej intonacji w werbalizowaniu wypowiedzi,
Przypisywanie znakom interpunkcyjnym: kropkom, pytajnikom, wykrzyknikom odpowiedniej intonacji,
Doskonalenie tworzenia wypowiedzi pod kątem intencjonalności, ukierunkowanych na konkretny ich cel, charakter nadawczo‑odbiorczy.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Kompetencje społeczne i obywatelskie.
Środki dydaktyczne:
Zestaw multimedialny: film „Informuję, pytam, proszę”,
Przygotowane przez nauczyciela kartki z tekstem wiersza Wandy Chotomskiej „O poecie i biedronce”Indeks górny 11,
Przygotowane przez nauczyciela kartki z ćwiczeniami.
Metody nauczania:
Podające: rozmowa, wyjaśnienie,
Problemowa: dyskusja dydaktyczna,
Eksponująca: film,
Praktyczna: ćwiczenie przedmiotowe.
Formy pracy:
Zespołowa jednolita,
Indywidualna jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z dziećmi i od razu rozdaje im kartki z tekstem Chotomskiej „O poecie i biedronce” – odczytuje wiersz na głos:
Był sobie jeden poeta blady,
który miał w biurku różne szuflady,
a w tych szufladach chował zapasy:
w pierwszej – przecinki, w drugiej – nawiasy,
w trzeciej – średniki, w czwartej – myślniki,
w piątej – dwukropki i wykrzykniki,
znaki pytania, kropek pół kilo
i cudzysłowów niemałą ilość.
A że porządek miał w tych szufladach,
bardzo porządne wiersze układał.
Tutaj ! dał dla okrasy,
tam jakieś słowo ujął w ( ),
nagłym , przecinał zdania
lub stawiał po nich ?
Ponieważ myślał, pisząc wierszyki,
często do wierszy wstawiał – –,
czasem „”, czasem :
i nie żałował na końcu …
W sto dni napisał sto pięknych wierszy.
Chciał właśnie zacząć pisać sto pierwszy,
lecz mu w szufladach zabrakło zapasów –
nie miał przecinków, nie miał nawiasów,
nie miał średników, nie miał myślników,
nie miał dwukropków i wykrzykników.
Z pustej szuflady pustką powiało –
tylko w niej siedem kropek zostało.
Poeta wiersza napisać nie mógł,
chciał złamać pióro, ale się przemógł,
więc prędko pióro włożył w kieszonkę,
a z siedmiu kropek zrobił... BIEDRONKĘ.
Po odczytaniu tekstu nauczyciel zadaje pytania:
Co trzymał poeta z wiersza Wandy Chotomskiej w szufladach swojego biurka?
Sugerowane odpowiedzi: kropki, przecinki, nawiasy, średniki, myślniki, dwukropki, wykrzykniki, znaki zapytania, cudzysłowy.
Jeśli nie padła taka odpowiedź, nauczyciel zmierza do uogólnienia:
Jak nazywamy te wszystkie znaki?
Odpowiedź: znaki interpunkcyjne, przestankowe.
Do czego służą znaki interpunkcyjne?
Odpowiedzi sugerowane:
Kropki zamykają zdania. Podobnie wykrzykniki i znaki zapytania.
Po dwukropkach następuje wyliczenie.
W cudzysłowie piszemy czyjąś wypowiedź.
Dialog zaznaczamy, stosując myślniki.
Przecinek rozdziela części zdania, elementy wyliczenia.
W nawiasach wpisujemy wtrącenia.
Na zakończenie części wprowadzającej nauczyciel zapowiada, że przedmiotem tych zajęć będą m.in. znaki, które zamykają zdania. Następnie zapisuje na tablicy temat lekcji, który uczniowie przepisują do zeszytów.
Etap realizacji
Nauczyciel pyta uczniów: „Czy wiecie, co nazywamy zdaniem?”. Sumując odpowiedzi, podkreśla: „Zdanie to wypowiedzenie, które zawiera zestaw wyrazów, logicznie uporządkowanych według zasad gramatyki, wyrażających jakieś stwierdzenie, zrozumiałą myśl. Zdanie wyrażone na piśmie zaczyna się wielką literą, a kończy kropką, znakiem zapytania bądź wykrzyknikiem”.
Następnie nauczyciel informuje uczniów, że zdania mogą się od siebie różnić, co ma związek z celem, charakterem i intencją danej wypowiedzi. Odczytuje konkretne przykłady:
Co zjadłbyś dzisiaj na śniadanie?
Uciekajmy stąd jak najprędzej!
Od jutra zamierzam dbać o porządek w swoim pokoju.
Na ich podstawie uczniowie powinni samodzielnie dojść do wniosku, że wszystkie zdania ze względu na cel wypowiedzi dzielimy na:
Oznajmujące (orzekające): wypowiadamy je, gdy chcemy o czymś poinformować,
Pytające – wypowiadamy je, gdy chcemy się czegoś dowiedzieć,
Rozkazujące – wypowiadamy je, gdy coś rozkazujemy lub o coś prosimy.
Dalsza część rozmowy z uczniami powinna sprowadzić się do kolejnych sformułowań:
W piśmie poszczególne zdania wyodrębniamy następująco:
Zdania oznajmujące zamykają kropki.
Zdania pytające – znaki zapytania.
Zdania rozkazujące – kropki lub wykrzykniki.
Następnie nauczyciel pyta uczniów, co jeszcze – oprócz interpunkcji, która nie jest przecież „widziana” podczas wypowiadania zdań, jest istotne dla zrozumienia intencji rozmówcy? Kieruje rozmową tak, by uczniowie wskazali na intonację. Kiedy padnie taka odpowiedź, prowadzący zajęcia zaprasza do obejrzenia filmu z zasobu multimedialnego.
Po emisji inicjuje dyskusję na temat roli intonacji w zdaniu. Przykładowe pytania ukierunkowujące:
Jakie znaczenie ma intonacja w porozumiewaniu się?
Jakiej intonacji podporządkowane są konkretne znaki interpunkcyjne? Spróbujcie zaprezentować!
Sprawdźcie sami, czy ten sam tekst można wyrazić na kilka sposobów, posługując się za każdym razem inną intonacją: przyjrzyjcie się uważnie, jak intonacja zmienia znaczenie przekazu.
Podsumowując dyskusję, nauczyciel wydaje uczniom polecenie: „Wymyślcie krótką scenkę, w której intonacja zdania będzie ważna dla charakteru wypowiedzi. Postarajcie się użyć tego samego zdania, które można wypowiedzieć na kilka sposobów. Spróbujcie zaprezentować to innym”. Uczniowie mają pracować w parach: na koniec wybrana/chętna dwójka w dowolny sposób prezentuje tekst.
W kolejnej części zajęć nauczyciel odczytuje przykładowe zdania – zadaniem uczniów jest określenie ich charakteru ze względu na cel wypowiedzi:
Tomek lubi jeździć na rowerze (zdanie oznajmujące),
Czy znasz Tomka (zdanie pytające)?
Tomku, schowaj rower do garażu (zdanie rozkazujące)!
Dalsza część rozmowy z uczniami powinna sprowadzić się do kolejnych sformułowań:
W piśmie poszczególne zdania wyodrębniamy następująco:
Zdania oznajmujące zamykają kropki.
Zdania pytające – znaki zapytania.
Zdania rozkazujące – kropki lub wykrzykniki.
Etap końcowy
Nauczyciel zapisuje na tablicy wyrazy:
czytać książki Polacy
Prosi uczniów, aby ułożyli z tych wyrazów zdania: oznajmujące, pytające i rozkazujące.
Po zakończeniu pracy uczniowie czytają głośno swoje zdania, np.
Polacy czytają książki.
Czy Polacy czytają książki?
Polacy, czytajcie książki!
W ramach podsumowania zajęć nauczyciel proponuje uczniom krótkie ćwiczenie dramowe:
„Przeczytajcie zdanie: Lubię lody. na kilka sposobów:
- bez emocji,
- z radością,
- z niedowierzaniem,
- z ironią”.
Kończąc zajęcia, nauczyciel zadaje pracę domową:
Uzupełnij podane zdania odpowiednimi znakami przestankowymi, zgodnie z ich charakterem. Przygotuj w domu ekspozycję głosową znaków interpunkcyjnych na różne sposoby, zmieniając ich charakter, różnicując intonację:
Poszedłbyś z psem na spacer (zdanie rozkazujące),
Mogłabym dzisiaj spędzić trochę czasu z koleżanką (zdanie oznajmujące),
Spytaj Kasię, czy pójdzie z nami (zdanie rozkazujące),
Byłaś już dzisiaj na zakupach (zdanie pytające),
Po południu chętnie poszłabym pozwiedzać trochę miasto (zdanie oznajmujące),
Dziś można się chyba spodziewać ładnej pogody (zdanie pytające).
Proponowane źródło: Wanda Chotomska, O poecie i biedronce, [w:] Taż, Wanda Chotomska dzieciom, Nasza Księgarnia, Warszawa 2011.↩
