R94OzUhovWWiu1
Ilustracja przedstawia grafikę, na której znajduje się portret Caravaggia po prawej stronie. Po lewej zamieszczono postacie z obrazu malarza.

Inspirujący Caravaggio- działalność caravaggionistów

Ważne daty

I dekada XVII w. – I faza rozwoju caravaggionizmu we Włoszech

1610 – śmierć Caravaggia

II dekada XVII w. – II faza rozwoju caravaggionizmu w Holandii, Flandrii, Francji i Hiszpanii

po 1620 – III faza rozwoju caravaggionizmu we Włoszech (Neapol) i w Holandii (Utrecht)

m01bf280c81853e28_0000000000016
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RDoEm1abKbwjp

Scenariusz zajęć do pobrania.

Plik PDF o rozmiarze 115.15 KB w języku polskim
m01bf280c81853e28_0000000000019

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;

17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

m01bf280c81853e28_0000000000028
Nauczysz się

określać wpływ stylu malarstwa Caravaggia na twórczość innych artystów;

wskazywać ośrodki rozwoju caravaggionizmu;

dokonywać analizy porównawczej dzieł caravaggionistów;

odnajdować cechy wspólne dla Caravaggia i jego naśladowców;

rozpoznawać postacie ze wskazanych obrazów;

przyporządkowywać muzea do obrazów;

wyciągać wnioski z porównania dzieł.

m01bf280c81853e28_0000000000038

Caravaggionizm – kontynuacja stylu Caravaggia

Polecenie 1
Na podstawie wiedzy z lekcji o włoskim malarzu oraz dodatkowych źródeł informacji wskaż cechy, które charakteryzują twórczość Caravaggio.
Na podstawie wiedzy z lekcji o włoskim malarzu oraz dodatkowych źródeł informacji wskaż cechy, które charakteryzują twórczość Caravaggio.
R19NYtj5BjJ1k1
Caravaggio, „Powołanie św. Mateusza”, 1599–1600, Kaplica Contarellich Kościół San Luigi dei Francesi, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RFVr3xs0wpaue
Inna wersja zadania

Przypomnij, czym charakteryzują się dzieła Caravaggia.

W XVII wieku, pod wpływem Michelangela Merisi da Caravaggia, w malarstwie europejskim dokonała się rewolucja artystyczna. Estetyka artysty oparta na śmiałych skrótach perspektywicznych, mocnym kolorycie i kontrastach światłocieniowych, szybko zyskała naśladowców w Europie. Niektórzy imitowali styl mistrza, inni dowolnie go interpretowali, wzbogacając swoje kompozycje o znaczenia symboliczne, poetyckie, wszyscy jednak stosowali podobne do Caravaggia rozwiązania kompozycyjne i kolorystyczne. Często operowali jednak deformacją i przesadną gestykulacją. W obrazach o tematyce religijnej, podobnie jak Michelangelo, przedstawiali starców o brudnych nogach, włóczęgów, hultajów, żołnierzy. Malowali także sceny rodzajowe. W rodzimych Włoszech malarze podążających śladami Caravaggia zyskali miano tenebrosi (od tenebrosa), w Holandii zwani byli caravaggionistami utrechckimi lub caravaggionistami holenderskimi. W nurcie caravaggionizmu tworzyli także malarze francuscy oraz hiszpańscy.

Włoskie dziedzictwo Caravaggia

Pierwsza faza caravaggionizmu przypadła na pierwsze dziesięciolecie XVII wieku. Rzym, który był centrum życia artystycznego odwiedzali artyści z innych miast. Wśród młodych artystów włoskich, na których malarstwo Caravaggia wywarło wrażenie znaleźli się: Rzymianin Giovanni Baglione, przybyły do Wiecznego Miasta z Ostiano Bartolomeo Manfredi, mieszkaniec Pizy Orazio Gentileschi oraz Neapolitanka Artemisia Gentileschi. Caravaggio, w przeciwieństwie do Annibale Carracciego, nie prowadził pracowni ani szkoły, w której kształciłby swoich uczniów.

Przykładem dynamicznej kompozycji w stylu Caravaggia jest obraz Bartolomea Manfrediego Mars zwycięża Amora. Bóg wojny karze tytułowego Amora za otaczanie zmysłowością uczuć, którymi Wenus darzy małżonka, co jest przyczyną zaniedbywania przez niego obowiązków wojennych. Malarz w wymowny sposób operuje środkami, które wcześniej stosował w swoich dziełach Caravaggio. Postacie wyłaniają się z ciemnego tła, powodując, że scena wychyla się w na zewnątrz, wychodzi poza ramy obrazu w stronę widza.

R3xg6z2EOgUF61
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Bartolomea Manfrediego „Mars zwycięża Amora” o kształcie pionowego prostokąta. Ukazuje trzy postacie: Marsa, Amora i kobietę z odsłoniętą piersią. Bóg wojny trzyma za rękę i biczuje leżącego na ziemi Amora. Obok skrzydeł leżą porozrzucane: strzały, łuk i hełm żołnierza. Postacie wyłaniają się z ciemnego tła. Kobieta jedną ręką chwyta Marsa za ramię, starając się go powstrzymać. W tle widać odlatujące dwa gołębie. Tło dzieła jest prawie czarne. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Manfredi, podobnie do Caravaggia operuje silnym skrótem perspektywicznym, podkreślonym przez pochyloną postać kobiety, sposób ułożenia rąk Marsa, czy ciała Amora. 2. Dynamika wyrażona jest przez wymowne gesty postaci, płaszcz kobiety, odlatujące ptaki. 3. Ekspresję podkreśla pierś kobiety, jej litościwy wzrok skierowany w stronę Marsa. 4. W obrazie przeważają barwy ciepłe: odcienie brązów i czerwień.
Bartolomeo Manfredi, „Mars zwycięża Amora”, 1613, Art Institute, Chicago, Stany Zjednoczone Ameryki, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 2
Wymień cechy formalne łączące dzieła caravaggionistów z twórczością Caravaggia.
Wymień cechy formalne łączące dzieła caravaggionistów z twórczością Caravaggia.
6,6
R1Cl9phS8jM0m1
Giovanni Baglione, „Amor niebieski i Amor ziemski”, 1602, Galleria Nazionale d’Arte Antica, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
ROYV3vvxQyB7X1
Carlo Saraceni, „Święta Cecylia i anioł”, 1610, Galleria Nazionale d'Arte Antica, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Rhx6wsXLmgLqt
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania

Wymień cechy formalne łączące obrazy caravaggionistów z twórczością Caravaggia.

m01bf280c81853e28_0000000000057

Dla młodych artystów dzieła Caravaggia nie zawsze były wzorcem o znaczeniu dogmatycznym, ale źródłem inspiracji i pretekstem do podejmowania dialogu z twórczością mistrza. Dlatego sięgali do podobnych rozwiązań, form, mierząc się z tą samą tematyką. Częstym tematem pochodzącym ze Starego Testamentu był motyw obcięcia głowy Holofernesa przez Judytę. Tego epizodu biblijnego podjęli się Orazio i Artemisia Gentileschi.

Judyta zwycięża Holofernesa
 16 A Judyta weszła i zajęła swoje miejsca. I zachwycił się Holofernes w sercu swoim jej widokiem i dusza w nim doznała gwałtownego wzruszenia. I zapragnął bardzo obcować z nią, ponieważ od dnia, kiedy ją zobaczył, szukał sposobności, aby ją uwieść. 17 I odezwał się do niej Holofernes: «Pij teraz i wesel się razem z nami!» 18 A Judyta odpowiedziała mu: «Piję więc, panie, albowiem nigdy od dnia mego urodzenia życie moje nie osiągnęło takiego szczytu jak dziś». 19 I wzięła, co jej przygotowała niewolnica, i jadła, i piła w jego obecności. 20 A Holofernes zachwycał się nią i pił bardzo wiele wina, tyle, ile w jednym dniu nigdy nie wypił, odkąd się urodził.Indeks górny 1

13

1 A gdy nastała późna pora, słudzy jego spieszyli się, aby odejść. Bagoas zamknął namiot od zewnątrz i oddzielił obecnych od swego pana. A oni odeszli na swoje posłania. Wszyscy bowiem byli zmęczeni, gdyż uczta trwała długo. 2 W namiocie pozostała tylko sama Judyta i Holofernes leżący na swoim posłaniu. Upił się bowiem winem. 3 A Judyta powiedziała swojej niewolnicy, aby stała na zewnątrz przy jej sypialni i pilnowała jej wyjścia tak, jak każdego dnia. «Mam wyjść bowiem - rzekła - na modlitwę». Także Bagoasowi powiedziała to samo. 4 I odeszli wszyscy od [Holofernesa], a w sypialni nie pozostał nikt od najmniejszego do największego. Wtedy Judyta przystąpiła do jego łoża i powiedziała w swym sercu:
«Panie, Boże Wszechmogący, spójrz łaskawie w tej godzinie na dzieło rąk moich
w celu wywyższenia Jeruzalem! 5 Oto teraz jest odpowiednia chwila, aby odzyskać Twoje dziedzictwo i spełnić mój plan zgładzenia wrogów, którzy przeciwko nam powstali».
6 I podeszła do słupa nad łożem przy głowie Holofernesa, zdjęła jego miecz ze słupa, 7 a zbliżywszy się do łoża ujęła go za włosy i rzekła: «Daj mi siłę w tym dniu, Panie, Boże Izraela!» 8 I uderzyła go dwukrotnie z całej siły w kark, i odcięła głowę(1). 9 Potem zsunęła jego ciało z posłania, zdjęła kotarę ze słupów [namiotu] i w chwilę później wyszła, podając niewolnicy swojej głowę Holofernesa. 10 Ta zaś włożyła ją do swojej torby na żywność i wyszły razem jak zazwyczaj poza teren obozu na modlitwę. I przeszedłszy przez obóz okrążyły wąwóz górski, i wstąpiły na górę Betulii, i tak doszły do jej bram.

(1) Autor wyraźnie podkreśla pijaństwo Holofernesa, by tym łatwiej odsunąć wszelkie podejrzenie od Judyty (por. Jdt 13,2.16)

Źródło: Stary Testament, Księga Judyty, http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=1370#P3, http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=1369 (dostęp z dnia 31.03.2018)

Epizod ten stał się tematem obrazu artystki z Neapolu, Artemisii Gentileschi, córki Orazia, także caravaggionisty i przyjaciela Michelangela. Zgwałcona przez swojego nauczyciela, Agostina Tassiego, i poddana podczas sądu torturom, w obrazie Judyta zabijającą Holofernesa dała wyraz psychologicznej zemsty za doznane cierpienie. Co prawda płótno namalowane zostało na zamówienie Kosmy II Medyceusza, lecz okrucieństwo Judyty wyrażone w jej twarzy i zdecydowanie, z jakim dokonuje zbrodni, jasno sugerują osobiste doznania artystki w sposobie przedstawienia biblijnego motywu. Na uwagę zasługuje rola młodej służącej Abry, która ukazana została jako powierniczka Judyty, przytrzymująca broniącego się Holofernesa.

RgaztnYK4bHUY1
Artemisia Gentileschi, „Judyta zabijająca Holofernesa”, 1620, Uffizi, Florencja, Włochy, arthistoryproject.com, CC BY 3.0
1
Polecenie 3
Na podstawie cech charakteryzujących malarstwo caravaggionstów, napisz, w jaki sposób został zrealizowany starotestamentowy epizod związany z Judytą i Holofernesem.
Na podstawie cech charakteryzujących malarstwo caravaggionstów, napisz, w jaki sposób został zrealizowany starotestamentowy epizod związany z Judytą i Holofernesem.
4,4,4
R7nCqiBBhRBZ51
Źródło: online-skills.
RPNHlbg9rAivN1
Orazio Gentileschi, „Judyta i jej służąca z głową Holofernesa”, ok. 1608, Muzeum Narodowe, Oslo, Norwegia, wikimedia.org, domena publiczna
RgaztnYK4bHUY1
Artemisia Gentileschi, „Judyta zabijająca Holofernesa”, 1620, Uffizi, Florencja, Włochy, arthistoryproject.com, CC BY 3.0
RojZ8NwP9BYph
Michelangelo Merisi da Caravaggio, Judyta odcinająca głowę Holofernesowi. Orazio Gentileschi, Judyta i jej służąca z głową Holofernesa. Artemisia Gentileschi, Judyta zabijająca Holofernesa. Opisz sposób ukazania postaci, zwróć uwagę na kompozycję i zachowanie osób na obrazie. (Uzupełnij). (Uzupełnij). (Uzupełnij). Scharakteryzuj światłocień zastosowany w obrazach. (Uzupełnij). (Uzupełnij). (Uzupełnij). Opisz kolorystykę, zwróć uwagę na dominantę barwną. (Uzupełnij). (Uzupełnij). (Uzupełnij). Wskaż zastosowane środki ekspresji wyrażone w dziełach. (Uzupełnij). (Uzupełnij). (Uzupełnij). Wyciągnij wnioski na temat obrazów – wypisz cechy wspólne i różnice?. (Uzupełnij). (Uzupełnij). (Uzupełnij).
Inna wersja zadania

Jakie cechy dzieła Artemisi Gentileschi, „Judyta zabijająca Holofernesa” przypominają cechy twórczości Caravaggia?

m01bf280c81853e28_0000000000134

Artystyczna formuła caravaggionistów holenderskich

W końcu XVI wieku we Włoszech istnieje jasny podział miedzy różnymi prądami w malarstwie i z grubsza można reformę anty‑manierystyczną związać ze sztuką Carraccich i Caravaggia. W Niderlandach brak grupy artystów czy nawet pojedynczego malarza, których twórczość przeciwstawiałyby się manieryzmowi, zanim z Rzymu nie powrócą malarze z Utrechtu. (Leonard J. Slatkes)

Źródło: Wielcy Malarze i ich dzieło, cz. 157, s. 4

Określenie caravaggionistów holenderskich dotyczy malarzy z Utrechtu, którzy przebywali w Rzymie około 1610 roku (w roku tym zmarł Caravaggio), zetknęli się z malarstwem Michelangela, ulegli wpływowi stosowanej przez niego w późnym okresie twórczości manierze tenebrosaTenebrosa (wł. ciemny)tenebrosa. Po powrocie do Utrechtu malowali tematy związane z mitologią i religią oraz sceny rodzajowe, których bohaterami byli gracze karciani i Cyganie, a które sam Caravaggio porzucił w swojej późniejszej karierze. Wśród artystów tych byli m.in: Dirck van Baburen, Hendrick ter Brugghen i Gerard van Honthorst.

…malarze z Utrechtu, jak Honthorst i Ter Brugghen, są często nazywani naśladowcami Caravaggia. Ulegają oni jednak wpływowi włoskiego malarza, którego pociągnęła malarska tradycja Europy Północnej: można zaryzykować stwierdzenie, że Caravaggio spowodował, iż powrócili oni do własnych korzeni. (Sveltana Alpers)

Źródło: Wielcy Malarze i ich dzieło, cz. 157, s. 5

R2KWuOE44KFuB1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Gerarda Honthorsta „Dzieciństwo Jezusa” o kształcie poziomego prostokąta. Ukazuje Józefa i Jezusa we wnętrzu w towarzystwie dwóch aniołów. Józef przedstawiony jest podczas pracy. W jednym ręku trzyma młotek, w drugim dłuto. Rzeźbi w desce. Po przeciwnej stronie stoi oparty o stół mały Jezus i trzyma w ręku świecę. Za nim, scenie towarzyszą dwaj rozmawiający ze sobą. aniołowie. Obraz utrzymany jest w ciemnej tonacji. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Tematem płótna jest apokryficzna opowieść z dzieciństwa Chrystusa: Jezus pomaga cieśli Józefowi. 2. Wpływ wielkiego Caravaggia widoczny jest w sposobie ujęcia sceny jako codziennej, przyziemnej, w której postacie są ujęte w zbliżeniu. 3. W obrazie malarz stosuje manierę tenebrosa - silne kontrasty światła i cienia. 4. Charakterystyczne dla Honthorsta jest zamieszczenie źródła światła w obrazie, natomiast u Caravaggia zazwyczaj było ono niewidoczne. 5. Świeca jako silne źródło światła może odnosić się do słów Chrystusa: "Ja jestem światłością świata".
Gerard Honthorst, „Dzieciństwo Jezusa”, ok. 1620, Ermitaż, Petersburg, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna
R1YuoK3EUDIPM1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Dircka van Baburena „Zaparcie się Świętego Piotra” o kształcie poziomego prostokąta zbliżonego do kwadratu. Ukazuje dwóch mężczyzn i kobietę. Po lewej stronie znajduje się żołnierz, który trzyma Piotra za pomarańczowy płaszcz. Pomiędzy mężczyznami stoi zadziwiona kobieta w turbanie. Spogląda na żołnierza, ma otwarte usta. Na twarze znajdujących się osób pada silne światło. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Obraz przedstawia epizod zaczerpnięty z Ewangelii św. Marka, gdy podczas przesłuchania Jezusa w pałacu Kajfasza przesłuchiwano żołnierz i służąca rozpoznali Piotra jako jego ucznia, ten zaparł się go trzy razy i w ten sposób wypełniły się słowa: „Nim kur zapieje, ty trzy razy się mnie wyprzesz”. 2. Gesty rąk i mimika twarzy osób oddają biblijny epizod, szczególne wymowne jest chwycenie szaty Piotra przez żołnierza. 3. Silne światło padające na twarze postaci podkreśla dramaturgię wydarzenia. 4. W obrazie dominuje ciepła kolorystyka (odcienie brązów, ugrów i czerwieni), przełamana przez zimne akcenty zieleni sukni kobiety oraz neutralne szarości i biele.
Dirck van Baburen, „Zaparcie się Świętego Piotra”, 1620–1624, Muzeum Narodowe, Kraków, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
RNg9kHGrlQsfB1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Hendricka ter Brugghena „Powołanie świętego Mateusza”. Ukazuje grupę postaci przy stole, na którym leżą dokumenty i monety. Po lewej stronie znajduje się Chrystus wskazujący na Mateusza i św. Piotr. Po przeciwnej stronie stary i łysy Mateusz z niedowierzaniem wskazuje na siebie. Towarzyszący mu trzej mężczyźni są zadziwieni wydarzeniem. Młodzieniec z lewej patrzy na Chrystusa. Starzec po lewej stronie opiera się o stół. Obok niego stoi mody człowiek w czapce, oparty o ramię starca. Tłem jest ściana z naklejonymi kartkami papieru. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Obraz Brugghena bezpośrednio nawiązuje do dzieła Caravaggia z Kaplicy Contarellich w Rzymie. Podobnie jak włoski malarz przedstawia scenę religijną jako codzienne wydarzenie rodzajowe: Mateusz jako poborca podatkowy ukazany jest podczas wykonywania swojej pracy. 2. W porównaniu z dziełem Caravaggia, Brugghen zacieśnił kompozycję, w centrum umieszczając Mateusza. W samym środku zbiegają się kierunki wskazujących palców poborcy podatkowego i Chrystusa. 3. Poruszenie postaci oraz ich spojrzenia wpływają na dynamikę dzieła. 4. Jasna, żywa kolorystyka skontrastowana z ciemnymi plamami podkreślają bryły postaci i efekt trójwymiarowości.
Hendrick ter Brugghen, „Powołanie świętego Mateusza”, 1621, Centraal Museum, Utrecht, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 4
Na podstawie wiedzy z lekcji o Caravaggio oraz dodatkowych źródeł informacji i opisów dzieł malarza, wskaż różnice i podobieństwa miedzy włoskim artystą a malarzami z Utrechtu.
Na podstawie wiedzy z lekcji o Caravaggio oraz dodatkowych źródeł informacji i opisów dzieł malarza, wskaż różnice i podobieństwa miedzy włoskim artystą a malarzami z Utrechtu.
6,6
R5pLoLTzrHc221
Źródło: online-skills.
RFPpVFnGnlb5g1
Źródło: online-skills.
RXCq8KcynwgJL
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
6,6
R8k3bF7PEdzA71
Michelangelo Merisi da Caravaggio, „Złożenie do grobu”, 1602–1603, Pinakoteka, Watykan, museivaticani.va, CC BY 3.0
R7WHzt3D8Uz6P1
Dirck van Baburen, „Złożenie do grobu”, 1617, Pietà Chapel, San Pietro in Montorio, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RcNaEpFCC7HjW
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
6,6
RI1YErum77fjo1
Źródło: online-skills.
R10Glx64WxYCM1
Hendrick ter Brugghen, „Niewierność św. Tomasza”, 1622, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Rc7SdAVakVZnl
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania

Jak nazywano malarzy podążających śladami Caravaggia w różnych regionach Europy.

m01bf280c81853e28_0000000000170

Kontynuacja tradycji Caravaggia i nowatorskie operowanie tenebryzmem w twórczości de la Toura

Georges de la Tour został odkryty dopiero na początku XX wieku i niewiele wiadomo o życiu Lotaryńczyka. Jedni badacze uważają, ze zapewne był we Włoszech i spotkał się z dziełami Caravaggia, zdaniem innych styl Michelangela znał z dzieł caravaggionistów z Utrechtu. Styl malarza oparty jest na luministycznych scenach w nocnej atmosferze, nokturnachNokturnnokturnach, w których najważniejszą rolę pełni blask świecy, tworzący tajemniczy klimat. Gama barwna jego dzieł ogranicza się do odcieni brązów i czerwieni, a formy stają się geometryczne. Ze względu na warsztat i użyte formalne środki malarskie uważany jest za kontynuatora tradycji Caravaggia, lecz w jego dorobku znajdują się również obrazy przedstawiające sceny ujęte za dnia. Tematem jego dzieł są epizody z życia świętych i motywy religijne oraz codzienne życie ludzi starych, zbiorowe sceny rodzajowe.

Nokturnowe dzieła de la Toura powstały w drugiej połowie jego artystycznego dorobku. Seria brązów poświęconych świętej Magdalenie dotyczy refleksji na temat przemijania i spraw ostatecznych, jej wycofania się i rezygnacji z zakłamanego życia i wyboru samotności. Zastosowane środki i sposób obrazowania powiązane są z ascetycznym życiem świętej.

RbKMguGR9jqkR1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Georgesa de la Toura „Maria Magdalena Pokutująca”. Ukazuje siedzącą, bosą kobietę, z twarzą skierowaną na palącą się na stole świecę. Lewą ręką podpiera brodę na znak zamyślenia. Na stole leżą książki i rzemień służący do cielesnej pokuty. Kobieta prawą rękę trzyma na leżącej na jej kolanach czaszce. Ubrana jest w białą bluzkę i czerwoną spódnicę przepasaną sznurem. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Magdalena siedzi w ascetycznie urządzonym wnętrzu. Jej twarz skierowana jest w stronę stojącej na stole świecy 2. Z przemijaniem związane są: czaszka – symbol śmierci i kontemplacji nad kruchością życia i płomień świecy – symbol nietrwałości życia. 3. Książki leżące na stole są świadectwem mądrości życiowej 4. W szklanym naczyniu ze świecą odbija się leżąca przed książkami dyscyplina – cielesne narzędzie z rzemieni służące do umartwiania i pokuty. 5. Dominantą kolorystyczną są brązy i beże, czerwień sukni jest stonowana, łączy się z pozostałymi barwami. 6. W obrazie malarz zastosował światłocień charakterystyczny dla Caravaggia, jednak źródłem światła jest świeca, a u Włocha było ono zazwyczaj niewidoczne.
Georges de la Tour, „Maria Magdalena Pokutująca”, 1640–1645, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 5
Wymień cechy formalne łączące dzieła de la Toura z twórczością Caravaggia.
Wymień cechy formalne łączące dzieła de la Toura z twórczością Caravaggia.
Inna wersja zadania

Jakie formalne cechy zaprezentowane w opisie obrazu „Pokutująca Maria Magdalena” wskazują na obecność cech twórczości Caravaggia?

m01bf280c81853e28_0000000000202

Przykładem malarstwa rodzajowego jest Gracz a asem karo. Kompozycja dzieła nawiązuje do stylu Caravaggia – skierowana w stronę widza scena rozgrywa się w ciasnej przestrzeni o ciemnym tle, w którym ukryte są zarysy wnętrza. Podobne są także efekty świetlne, refleksy oddające biel karty, twarze, ciało. U zadbanych zewnętrznie, eleganckich i strojnych postaci można dostrzec za paznokciami brud, co świadczy o ich nieczystości, będącej jednocześnie nawiązaniem do nieczystych sumień i rozgrywającego się oszustwa. Dzieło jest krytyką niemoralnej postawy społeczeństwa, którego ofiarą jest młode pokolebie.

RITzearfkLjkb1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Georgesa de la Toura „Gracz a asem karo” o kształcie poziomego prostokąta. Ukazuje trzy wytwornie ubrane kobiety i młodzieńca. Jedna z kobiet stoi z karafką w dłoniach. Pozostałe postacie ukazane są podczas gry w karty. Mężczyzna trzyma za plecami kartę z asem karo. Kobieta w czerwonym nakryciu głowy podejrzliwie patrzy na młodzieńca. Na stole leżą porozrzucane monety. Tło obrazu jest czarne. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Człowiek po lewej stronie to oszust. Odwraca głowę w stronę widza, lewą ręką wyciągając schowaną za paskiem kartę z asem karo. 2. Kobieta o bladej cerze ma na szyi perły i wykorzystuje swój urok, by oszukać jednego z graczy. Prawdopodobnie jest to kurtyzana 3. Po prawej stronie siedzi nieroztropny młodzieniec ubrany w haftowany strój z kokardami, koronowym wykończeniem. Jest on ofiarą w grze. 4. Służąca podaje wino kobiecie siedzącej pośrodku, ale jej wzrok skierowany jest na prawo, w kierunku oszusta. 5. Na rozświetlonym stole znajdują się pieniądze, są to hiszpańskie dublony – popularna w XII wieku waluta.
m01bf280c81853e28_0000000000297
R10wfUwUJTWqt
Ćwiczenie 1
Wymień nazwiska poznanych caravaggionistów.
R17S8JfcbWxG3
Ćwiczenie 2
Podaj kraje, w których tworzyli caravaggioniści.
RBEwffHiwqh25
Ćwiczenie 3
Określ cechy malarstwa Caravaggia, które pojawiły się w twórczości jego naśladowców.
RMJLWFIcBwODF
Ćwiczenie 4
Przedstaw kilka tematów podejmowanych przez naśladowców Caravaggia.
R135nCAXhWu4X
Ćwiczenie 5
Wymień kilka tematów z życia świętych, uwiecznionych w obrazach caravaggionistów.
RqtHzOOXPtcNz1
Ćwiczenie 6
Podaj autorów i tytuły dowolnych czterech dzieł caravaggionistów.
R1S0yyxTjizs9
Ćwiczenie 7
Wskaż miejsca przechowywania obrazów. Do dzieł przyporządkuj właściwe muzea. Dzieło pierwsze: Hendrick ter Brugghen, „Powołanie świętego Mateusza”, Muzea: 1. Centraal Museum w Utrechcie 2. Luwr w Paryżu 3. Muzeum Narodowe w Krakowie 4. Uffizi we Florencji 5. Ermitaż w Sankt Petersburgu. Dzieło drugie: Gerard Honthorst, „Dzieciństwo Jezusa", Muzea: 1. Centraal Museum w Utrechcie 2. Luwr w Paryżu 3. Muzeum Narodowe w Krakowie 4. Uffizi we Florencji 5. Ermitaż w Sankt Petersburgu. Dzieło trzecie: Artemisia Gentileschi, „Judyta zabijająca Holofernesa”, Muzea: 1. Centraal Museum w Utrechcie 2. Luwr w Paryżu 3. Muzeum Narodowe w Krakowie 4. Uffizi we Florencji 5. Ermitaż w Sankt Petersburgu. Dzieło czwarte: Georges de la Tour, „Gracz z asem karo”. Muzea: 1. Centraal Museum w Utrechcie 2. Luwr w Paryżu 3. Muzeum Narodowe w Krakowie 4. Uffizi we Florencji 5. Ermitaż w Sankt Petersburgu. Dzieło piąte: Dirck van Baburen, „Zaparcie się Świętego Piotra”, Muzea: 1. Centraal Museum w Utrechcie 2. Luwr w Paryżu 3. Muzeum Narodowe w Krakowie 4. Uffizi we Florencji 5. Ermitaż w Sankt Petersburgu.
m01bf280c81853e28_0000000000307

Słownik pojęć

Nokturn
Nokturn

obraz przedstawiający pejzaż nocny lub scenę figuralną, rozgrywającą się w nocy.

Tenebrosa (wł. ciemny)
Tenebrosa (wł. ciemny)

tenebryzm, sposób ujęcia kompozycji malarskiej, polegający na zastosowaniu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty są wydobyte z mrocznego tła za pomocą ostrego światłocienia.

Źródła definicji:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

m01bf280c81853e28_0000000000350

Galeria dzieł sztuki

m01bf280c81853e28_0000000000356

Bibliografia

W. Beckett, Historia malarstwa, Arkady, Warszawa 1997

M. Bolanos Atienza, Jak czytać sztukę, Wyd. Buchmann, Warszawa 2008

Muzea świata, Luwr, Warszawa 2005

Muzea świata, Ermitaż, Warszawa 2005

Wielcy Malarze i ich dzieło, cz. 157: caravaggioniści holenderscy