Ilustracja przedstawia kobietę, która gra na instrumencie strunowym. Tytuł lekcji: Instrumentarium średniowieczne.
Instrumentarium średniowieczne
Ważne daty
V – XV w. – średniowiecze
XI – XVII w. - okres działalności bardów
XII – XIII w. - okres działalności trubadurów i truwerów
XII – XIV w. - okres działalności minnesingerów i meistersingerów
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
RyH75pAAWNNup
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
3. Średniowiecze. Uczeń:
7) wymienia i klasyfikuje średniowieczne instrumenty muzyczne (np. szałamaja, fidel, kornet, krzywuła, lira korbowa (…));
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1) wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
Nauczysz się
opisywać instrumenty średniowieczne;
przyporządkowywać brzmienie do instrumentu;
stosować właściwą terminologię muzyczną;
wskazywać rolę wędrownych muzyków.
Instrumentalna muzyka średniowiecza
Średniowiecze jest epoką kojarzoną raczej z wokalnymi kompozycjami kościelnymi. Pomimo popularności chorału gregoriańskiegoChorał gregoriańskichorału gregoriańskiego, wykonywano także instrumentalną muzykę świecką. Wędrowni muzycy, m. in. trubadurzyTrubadurzytrubadurzy, truwerzyTruwerzytruwerzy, minnesingerzyMinnesingerzyminnesingerzy, bardowieBardbardowie, minstrelowieMinstrelminstrelowie przybywali do miast i wykonywali swoje utwory, które przekazywane były najczęściej drogą werbalną, ponieważ nie istniał jeszcze zapis nutowy. Do wykonywania swoich dzieł wykorzystywali instrumenty muzyczne, z których wiele zostało zapomnianych, dlatego cały czas prowadzone są prace archeologiczne, mające na celu ich rekonstrukcję.
R17ns7YPE5KzY
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny, na którym grywał Jean de Dinteville i Georgesa de Selve. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra, autorstwa Arnauta Daniela. Wykonawca: Thomas Binkley. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny, na którym grywał Jean de Dinteville i Georgesa de Selve. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra, autorstwa Arnauta Daniela. Wykonawca: Thomas Binkley. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Hans Holbein, „Portret francuskich ambasadorów Jean de Dinteville i Georgesa de Selve na dworze angielskim (widok na detal z instrumentem), 1533, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna; Arnaut Daniel, Lo ferm voler qu'el cor m'intra, XII w., przykład świeckiej muzyki średniowiecznej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Instrumentarium średniowiecza
Instrumentarium średniowiecza jest ubogie ze względu na w niewielkim stopniu rozwiniętą muzykę instrumentalną i wiodącą rolę muzyki wokalnej. Spowodowane to było postrzeganiem muzyki jako sfery sacrum, która wyrażana może być wyłącznie wokalnie. Muzyka wokalno‑instrumentalna i instrumentalna gościła za to na dworach królewskich, jarmarkach i uroczystościach, podczas których tańczono. Na wsiach miejscowi muzykanci umilali czas po pracy oraz grali na lokalnych i domowych uroczystościach (np. podczas ślubów). Instrumenty średniowieczne udoskonalane były w kolejnych epokach, a na ich podstawie powstały m. in. skrzypce, obój, fagot.
(...) w średniowieczu rozwijała się muzyka świecka: ludowa wiejska, o której mało wiadomo, jak również uprawiana przez wędrownych muzyków, zwanych wagantami (np. przez francuskich żonglerów, niemieckich szpilmanów, angielskich minstreliMinstrelminstreli, rosyjskich skomorochów, staropolskich igrców, skandynawskich skaldów), i dworska — o bardziej profesjonalnym charakterze, tworzona i wykonywana przez francuskich trubadurów i truwerów (kunsztowne, zarówno pod względem poetyckim, jak i muzycznym, formy pieśniowe: rondo, ballada, virelai)
Szałamaja jest drewnianym instrumentem dętym, należącym do grupy aerofonówAerofonaerofonów dwustroikowych. Powstała prawdopodobnie ok. XIII wieku we Francji. Używano jej od średniowiecza do XVIII wieku, w którym została wyparta przez powstały na jej podstawie obój. Podobne instrumenty wykorzystywane były w innych kulturach: greckiej (aulos), perskiej (surma), czy ormiańskiej (duduk). Większe odmiany tego instrumentu nazywane były pomortem.
R54YnvBYMXR4D
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny – szałamaj - piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk instrumentu Szałamaja Wykonawca: Martins Tiltnieks. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny – szałamaj - piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk instrumentu Szałamaja Wykonawca: Martins Tiltnieks. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Szałmaj, wikimedia.org, CC BY 2.5; Brzmienie Szałamaja, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Fidel jest instrumentem należącym do grupy chordofonówChordofonchordofonów smyczkowych. Zazwyczaj posiadała pięć strun, z czego cztery umieszczone były na gryfie instrumentu, a piąta znajdowała się na jego boku i nazywana była struną burdonowąBurdonburdonową. Używana była głównie w muzyce ludowej. Na jej podstawie powstały skrzypce, które całkowicie ją wyparły. Gra na instrumencie nie przypominała znanej dzisiaj techniki skrzypcowej, ponieważ instrument umiejscowiony był na ramieniu muzyka, a nie pod jego podbródkiem.
R16PY4Gf8Kxkf
1. Fidel z Płocka {audio}
1. Fidel z Płocka {audio}
1
1. Maria Pomianowska - Oberek - fidel płocka {audio}
Kornet jest instrumentem dętym blaszanym, jednak właściwie posiada cechy instrumentu dętego drewnianego, ponieważ ma otwory umożliwiające granie wszystkich dźwięków skali, lecz budowa ustnika jest typowa dla instrumentu dętego blaszanego. Korpus instrumentu może być prosty, lub zakrzywiony, posiada sześć otworów, najczęściej wykonany był z drewna. Technika gry była niezwykle trudna, wiązało to się z wąskim ustnikiem, który szybko męczył wargi muzyka, dlatego instrument ten wykorzystywany był przez profesjonalistów. Na terenach polskich nazywano ten instrument cynkiem.
R1ZL6IeEshGrG
Ilustracja interaktywna przedstawia trzy kornety o różnych kształtach i rozmiarach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk kornetu Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia trzy kornety o różnych kształtach i rozmiarach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk kornetu Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Multimann (fot.), Trzy kornety, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja) Dźwięk kornetu, online-skills, CC BY 3.0
Krzywuła jest podwójnostroikowym instrumentem dętym drewnianym. Inną nazwą instrumentu jest pochodzące z niemieckiego słowo krummhorn. Korpus przypomina drewnianą laskę, charakterystyczną częścią jest zagięcie przy jego zakończeniu. Instrument był niezwykle popularny w muzyce średniowiecznej i renesansowej.
R1NcvZ1KoCKy3
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa krzywuły jest to dawny dęty instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest podwójny stroik. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk krzywuły. Wykonawca: Ryland Angel. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa krzywuły jest to dawny dęty instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest podwójny stroik. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk krzywuły. Wykonawca: Ryland Angel. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Sönke Kraft (fot.), Krumhorny, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja 1), Ryland Angel grający na Krumhornie (Krzywule), rylandangel.wordpress.com, CC BY 3.0 (ilustracja 2); Dźwięk Krumhornu, online-skills, CC BY 3.0
Lira korbowa jest instrumentem smyczkowym, pomimo, iż w technice gry nie występuje smyczek, lecz koło, które pociera struny podczas obrotu. Trzymana była na kolanach, posiadała od 3 do 6 strun. Muzyk obracał korbą, dzięki której energia przenosiła się na koło, które wprawiało strunę w ruch, natomiast aby skrócić jej długość używał drewnianych klawiszy, umiejscowionych na gryfie instrumentu. Instrument ten wykorzystywany jest czasami nawet we współczesnej muzyce.
RecwgQ7HtuNTs
Ilustracja interaktywna przedstawia liry korbowe - instrumenty smyczkowy mające najczęściej od 3 do 8 strun. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk liry korbowej Wykonawca: Stanisław Nogaj. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia liry korbowe - instrumenty smyczkowy mające najczęściej od 3 do 8 strun. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk liry korbowej Wykonawca: Stanisław Nogaj. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Mihail Papush (fot.) Lira korbowa, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Dźwięk liry korbowej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Zapisz nazwę instrumentu przedstawionego na ilustracji.
.................
Ćwiczenie 3
R4HX8T1nAUUxE
Ilustracja intreraktywna przedstawia fragment zapisu nutowego na pięciolinii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór - Dźwięk do ćwiczenia nr 3; Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Ilustracja intreraktywna przedstawia fragment zapisu nutowego na pięciolinii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór - Dźwięk do ćwiczenia nr 3; Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Dźwięk do ćwiczenia nr 3, online-skills, CC BY 3.0
R1Q9xItsctJLj
Wysłuchaj nagrania. Zaznacz nazwę przedstawionego na nim instrumentu.
Kornet
Krzywuła
Lira korbowa
Fidel
R5HTCa9tMhK72
Ćwiczenie 4
Zaznacz nazwy instrumentów, które budową przypominają szałamaję.
Duduk
Kornet
Aulos
Surma
RNmogBwOrQSda
Ćwiczenie 5
Zaznacz te zdania, które są prawdziwe.
Krummhorn jest inną nazwą szałamaji.
Fidel był pierwowzorem skrzypiec.
Na terenach polskich kornet nazywano cynkiem.
Lira korbowa do wprawienia struny w ruch wykorzystuje smyczek.
RhoR0226GJ1iV
Ćwiczenie 6
Przypisz nazwę średniowiecznego muzyka do kraju, który reprezentował. Trubadurzy, Truwerzy, Minnesingerzy, Wirginaliści. Możliwe odpowiedzi: 1. północna Francja, 2. południowa Francja, 3. Anglia, 4. Niemcy
Przypisz nazwę średniowiecznego muzyka do kraju, który reprezentował. Trubadurzy, Truwerzy, Minnesingerzy, Wirginaliści. Możliwe odpowiedzi: 1. północna Francja, 2. południowa Francja, 3. Anglia, 4. Niemcy
Przypisz nazwę średniowiecznego muzyka do kraju, który reprezentował.
północna Francja, południowa Francja, Anglia, Niemcy
Trubadurzy
Truwerzy
Minnesingerzy
Wirginaliści
Ćwiczenie 7
R1bbFivDtINV9
Ilustracja intreraktywna przedstawia fragment zapisu nutowego na pięciolinii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra. Wykonawca: Thomas Binkley. jest to dźwięk do ćwiczenia nr 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Ilustracja intreraktywna przedstawia fragment zapisu nutowego na pięciolinii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra. Wykonawca: Thomas Binkley. jest to dźwięk do ćwiczenia nr 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Dźwięk do ćwiczenia nr 7, online-skills, CC BY 3.0
R155sCOCB5JfK
Odpowiedz prawda bądź fałsz. Chorał gregoriański to uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.
Odpowiedz prawda bądź fałsz. Chorał gregoriański to uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.
Wysłuchaj nagrania. Zapisz, kto jest kompozytorem dzieła.
Odpowiedź: ..........................
Słownik pojęć
Aerofon
Aerofon
instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza.
Bard
Bard
celtycki poeta i pieśniarz dworski, często wędrowny.
Burdon
Burdon
niski, długo brzmiący dźwięk, towarzyszący głównej melodii.
Chordofon
Chordofon
instrument strunowy.
Chorał gregoriański
Chorał gregoriański
uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.
Elektrofon
Elektrofon
elektryczny instrument muzyczny.
Idiofon
Idiofon
instrument perkusyjny, w którym źródłem dźwięku jest ciało stałe o naturalnej sprężystości.
Membranofon
Membranofon
instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgająca membrana.
Minnesingerzy
Minnesingerzy
średniowieczny wędrowny poeta niemiecki.
Minstrel
Minstrel
średniowieczny, wędrowny śpiewak poezji trubadurów i truwerów
Trubadurzy
Trubadurzy
średniowieczny poeta i śpiewak wędrujący po dworach południowej Francji.
Truwerzy
Truwerzy
średniowieczny poeta, muzyk i śpiewak wędrowny w północnej Francji.
Biblioteka muzyczna
R17ns7YPE5KzY
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny, na którym grywał Jean de Dinteville i Georgesa de Selve. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra, autorstwa Arnauta Daniela. Wykonawca: Thomas Binkley. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny, na którym grywał Jean de Dinteville i Georgesa de Selve. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra, autorstwa Arnauta Daniela. Wykonawca: Thomas Binkley. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Hans Holbein, „Portret francuskich ambasadorów Jean de Dinteville i Georgesa de Selve na dworze angielskim (widok na detal z instrumentem), 1533, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna; Arnaut Daniel, Lo ferm voler qu'el cor m'intra, XII w., przykład świeckiej muzyki średniowiecznej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
R54YnvBYMXR4D
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny – szałamaj - piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk instrumentu Szałamaja Wykonawca: Martins Tiltnieks. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny – szałamaj - piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk instrumentu Szałamaja Wykonawca: Martins Tiltnieks. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Szałmaj, wikimedia.org, CC BY 2.5; Brzmienie Szałamaja, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
RDAyc5t0alLxw
Ilustracja interaktywna przedstawia trzy kornety o różnych kształtach i rozmiarach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk kornetu Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia trzy kornety o różnych kształtach i rozmiarach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk kornetu Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Kornety, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja1 ); Muzyk grający na kornecie, music.iastate.edu, CC BY 3.0 (ilustracja 2); Brzmienie kornetu, online-skills, CC BY 3.0
RvfjP36SizpCR
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa krzywuły jest to dawny dęty instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest podwójny stroik. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk krzywuły. Wykonawca: Tielman Susato. Dźwięk instrumentu został nagrany w 1980 roku. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa krzywuły jest to dawny dęty instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest podwójny stroik. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk krzywuły. Wykonawca: Tielman Susato. Dźwięk instrumentu został nagrany w 1980 roku. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Sönke Kraft aka Arnulf zu Linden (twórca), Krzywuła, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Tobias Stimmer, „Muzyk grający na krzywule”, drzeworyt, kolekcja Gringer, walmart.com, CC BY 3.0 ; Brzmienie krzywuły, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
RecwgQ7HtuNTs
Ilustracja interaktywna przedstawia liry korbowe - instrumenty smyczkowy mające najczęściej od 3 do 8 strun. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk liry korbowej Wykonawca: Stanisław Nogaj. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia liry korbowe - instrumenty smyczkowy mające najczęściej od 3 do 8 strun. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk liry korbowej Wykonawca: Stanisław Nogaj. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Mihail Papush (fot.) Lira korbowa, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Dźwięk liry korbowej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Bibliografia
Mieczysław Drobner, Instrumentoznawstwo i akustyka, PWM Warszawa 1960.
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM Warszawa 1989.