Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R8AdrsQQHyj79

Instrumentarium średniowieczne

Ważne daty

V – XV w. – średniowiecze

XI – XVII w. - okres działalności bardów

XII – XIII w. - okres działalności trubadurów i truwerów

XII – XIV w. - okres działalności minnesingerów i meistersingerów

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RyH75pAAWNNup
Scenariusz zajęć do pobrania.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

3. Średniowiecze. Uczeń:

7) wymienia i klasyfikuje średniowieczne instrumenty muzyczne (np. szałamaja, fidel, kornet, krzywuła, lira korbowa (…));

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1) wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;

Nauczysz się

opisywać instrumenty średniowieczne;

przyporządkowywać brzmienie do instrumentu;

stosować właściwą terminologię muzyczną;

wskazywać rolę wędrownych muzyków.

Instrumentalna muzyka średniowiecza

Średniowiecze jest epoką kojarzoną raczej z wokalnymi kompozycjami kościelnymi. Pomimo popularności chorału gregoriańskiegoChorał gregoriańskichorału gregoriańskiego, wykonywano także instrumentalną muzykę świecką. Wędrowni muzycy, m. in. trubadurzyTrubadurzytrubadurzy, truwerzyTruwerzytruwerzy, minnesingerzyMinnesingerzyminnesingerzy, bardowieBardbardowie, minstrelowieMinstrelminstrelowie przybywali do miast i wykonywali swoje utwory, które przekazywane były najczęściej drogą werbalną, ponieważ nie istniał jeszcze zapis nutowy. Do wykonywania swoich dzieł wykorzystywali instrumenty muzyczne, z których wiele zostało zapomnianych, dlatego cały czas prowadzone są prace archeologiczne, mające na celu ich rekonstrukcję.

R17ns7YPE5KzY
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny, na którym grywał Jean de Dinteville i Georgesa de Selve. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra, autorstwa Arnauta Daniela. Wykonawca: Thomas Binkley. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Hans Holbein, „Portret francuskich ambasadorów Jean de Dinteville i Georgesa de Selve na dworze angielskim (widok na detal z instrumentem), 1533, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna; Arnaut Daniel, Lo ferm voler qu'el cor m'intra, XII w., przykład świeckiej muzyki średniowiecznej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

Instrumentarium średniowiecza

Instrumentarium średniowiecza jest ubogie ze względu na w niewielkim stopniu rozwiniętą muzykę instrumentalną i wiodącą rolę muzyki wokalnej. Spowodowane to było postrzeganiem muzyki jako sfery sacrum, która wyrażana może być wyłącznie wokalnie. Muzyka wokalno‑instrumentalna i instrumentalna gościła za to na dworach królewskich, jarmarkach i uroczystościach, podczas których tańczono. Na wsiach miejscowi muzykanci umilali czas po pracy oraz grali na lokalnych i domowych uroczystościach (np. podczas ślubów). Instrumenty średniowieczne udoskonalane były w kolejnych epokach, a na ich podstawie powstały m. in. skrzypce, obój, fagot.

(...) w średniowieczu rozwijała się muzyka świecka: ludowa wiejska, o której mało wiadomo, jak również uprawiana przez wędrownych muzyków, zwanych wagantami (np. przez francuskich żonglerów, niemieckich szpilmanów, angielskich minstreliMinstrelminstreli, rosyjskich skomorochów, staropolskich igrców, skandynawskich skaldów), i dworska — o bardziej profesjonalnym charakterze, tworzona i wykonywana przez francuskich trubadurów i truwerów (kunsztowne, zarówno pod względem poetyckim, jak i muzycznym, formy pieśniowe: rondo, ballada, virelai)

Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/sredniowiecze‑Muzyka;4019677.html?fbclid=IwAR36HeB6‑QJ9OVijhIGGeC_OQUjAdCu5DOn6k6ZCoYXJM3hv1zGkmUZdwm0

Szałamaja jest drewnianym instrumentem dętym, należącym do grupy aerofonówAerofonaerofonów dwustroikowych. Powstała prawdopodobnie ok. XIII wieku we Francji. Używano jej od średniowiecza do XVIII wieku, w którym została wyparta przez powstały na jej podstawie obój. Podobne instrumenty wykorzystywane były w innych kulturach: greckiej (aulos), perskiej (surma), czy ormiańskiej (duduk). Większe odmiany tego instrumentu nazywane były pomortem.

R54YnvBYMXR4D
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny – szałamaj - piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk instrumentu Szałamaja Wykonawca: Martins Tiltnieks. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Szałmaj, wikimedia.org, CC BY 2.5; Brzmienie Szałamaja, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

Fidel jest instrumentem należącym do grupy chordofonówChordofonchordofonów smyczkowych. Zazwyczaj posiadała pięć strun, z czego cztery umieszczone były na gryfie instrumentu, a piąta znajdowała się na jego boku i nazywana była struną burdonowąBurdonburdonową. Używana była głównie w muzyce ludowej. Na jej podstawie powstały skrzypce, które całkowicie ją wyparły. Gra na instrumencie nie przypominała znanej dzisiaj techniki skrzypcowej, ponieważ instrument umiejscowiony był na ramieniu muzyka, a nie pod jego podbródkiem.

R16PY4Gf8Kxkf
1. Fidel z Płocka {audio}

Kornet jest instrumentem dętym blaszanym, jednak właściwie posiada cechy instrumentu dętego drewnianego, ponieważ ma otwory umożliwiające granie wszystkich dźwięków skali, lecz budowa ustnika jest typowa dla instrumentu dętego blaszanego. Korpus instrumentu może być prosty, lub zakrzywiony, posiada sześć otworów, najczęściej wykonany był z drewna. Technika gry była niezwykle trudna, wiązało to się z wąskim ustnikiem, który szybko męczył wargi muzyka, dlatego instrument ten wykorzystywany był przez profesjonalistów. Na terenach polskich nazywano ten instrument cynkiem.

R1ZL6IeEshGrG
Ilustracja interaktywna przedstawia trzy kornety o różnych kształtach i rozmiarach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk kornetu Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Multimann (fot.), Trzy kornety, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja) Dźwięk kornetu, online-skills, CC BY 3.0

Krzywuła jest podwójnostroikowym instrumentem dętym drewnianym. Inną nazwą instrumentu jest pochodzące z niemieckiego słowo krummhorn. Korpus przypomina drewnianą laskę, charakterystyczną częścią jest zagięcie przy jego zakończeniu. Instrument był niezwykle popularny w muzyce średniowiecznej i renesansowej.

R1NcvZ1KoCKy3
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa krzywuły jest to dawny dęty instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest podwójny stroik. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk krzywuły. Wykonawca: Ryland Angel. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Sönke Kraft (fot.), Krumhorny, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja 1), Ryland Angel grający na Krumhornie (Krzywule), rylandangel.wordpress.com, CC BY 3.0 (ilustracja 2); Dźwięk Krumhornu, online-skills, CC BY 3.0

Lira korbowa jest instrumentem smyczkowym, pomimo, iż w technice gry nie występuje smyczek, lecz koło, które pociera struny podczas obrotu. Trzymana była na kolanach, posiadała od 3 do 6 strun. Muzyk obracał korbą, dzięki której energia przenosiła się na koło, które wprawiało strunę w ruch, natomiast aby skrócić jej długość używał drewnianych klawiszy, umiejscowionych na gryfie instrumentu. Instrument ten wykorzystywany jest czasami nawet we współczesnej muzyce.

RecwgQ7HtuNTs
Ilustracja interaktywna przedstawia liry korbowe - instrumenty smyczkowy mające najczęściej od 3 do 8 strun. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk liry korbowej Wykonawca: Stanisław Nogaj. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Mihail Papush (fot.) Lira korbowa, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Dźwięk liry korbowej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

Zadania

RMoaQIPJEbQt1
Ćwiczenie 1
Wymień poznane instrumenty dęte drewniane.
R191gbBav6Pb6
Ćwiczenie 2
Wymień cechy instrumentarium średniowiecza.
Ćwiczenie 3
R4HX8T1nAUUxE
Ilustracja intreraktywna przedstawia fragment zapisu nutowego na pięciolinii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór - Dźwięk do ćwiczenia nr 3; Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Dźwięk do ćwiczenia nr 3, online-skills, CC BY 3.0
R1Q9xItsctJLj
R5HTCa9tMhK72
Ćwiczenie 4
RNmogBwOrQSda
Ćwiczenie 5
RhoR0226GJ1iV
Ćwiczenie 6
Przypisz nazwę średniowiecznego muzyka do kraju, który reprezentował. Trubadurzy, Truwerzy, Minnesingerzy, Wirginaliści. Możliwe odpowiedzi: 1. północna Francja, 2. południowa Francja, 3. Anglia, 4. Niemcy
Ćwiczenie 7
R1bbFivDtINV9
Ilustracja intreraktywna przedstawia fragment zapisu nutowego na pięciolinii. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra. Wykonawca: Thomas Binkley. jest to dźwięk do ćwiczenia nr 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Dźwięk do ćwiczenia nr 7, online-skills, CC BY 3.0
R155sCOCB5JfK
Odpowiedz prawda bądź fałsz. Chorał gregoriański to uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.

Słownik pojęć

Aerofon
Aerofon

instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza.

Bard
Bard

celtycki poeta i pieśniarz dworski, często wędrowny.

Burdon
Burdon

niski, długo brzmiący dźwięk, towarzyszący głównej melodii.

Chordofon
Chordofon

instrument strunowy.

Chorał gregoriański
Chorał gregoriański

uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.

Elektrofon
Elektrofon

elektryczny instrument muzyczny.

Idiofon
Idiofon

instrument perkusyjny, w którym źródłem dźwięku jest ciało stałe o naturalnej sprężystości.

Membranofon
Membranofon

instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgająca membrana.

Minnesingerzy
Minnesingerzy

średniowieczny wędrowny poeta niemiecki.

Minstrel
Minstrel

średniowieczny, wędrowny śpiewak poezji trubadurów i truwerów

Trubadurzy
Trubadurzy

średniowieczny poeta i śpiewak wędrujący po dworach południowej Francji.

Truwerzy
Truwerzy

średniowieczny poeta, muzyk i śpiewak wędrowny w północnej Francji.

Biblioteka muzyczna

R17ns7YPE5KzY
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny, na którym grywał Jean de Dinteville i Georgesa de Selve. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Lo ferm voler qu'el cor m'intra, autorstwa Arnauta Daniela. Wykonawca: Thomas Binkley. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, spokojnym charakterem.
Hans Holbein, „Portret francuskich ambasadorów Jean de Dinteville i Georgesa de Selve na dworze angielskim (widok na detal z instrumentem), 1533, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna; Arnaut Daniel, Lo ferm voler qu'el cor m'intra, XII w., przykład świeckiej muzyki średniowiecznej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
R54YnvBYMXR4D
Ilustracja interaktywna przedstawia instrument muzyczny – szałamaj - piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk instrumentu Szałamaja Wykonawca: Martins Tiltnieks. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Szałmaj, wikimedia.org, CC BY 2.5; Brzmienie Szałamaja, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
RDAyc5t0alLxw
Ilustracja interaktywna przedstawia trzy kornety o różnych kształtach i rozmiarach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk kornetu Wykonawca: Jeremy West. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Kornety, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja1 ); Muzyk grający na kornecie, music.iastate.edu, CC BY 3.0 (ilustracja 2); Brzmienie kornetu, online-skills, CC BY 3.0
RvfjP36SizpCR
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa krzywuły jest to dawny dęty instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest podwójny stroik. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk krzywuły. Wykonawca: Tielman Susato. Dźwięk instrumentu został nagrany w 1980 roku. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Sönke Kraft aka Arnulf zu Linden (twórca), Krzywuła, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Tobias Stimmer, „Muzyk grający na krzywule”, drzeworyt, kolekcja Gringer, walmart.com, CC BY 3.0 ; Brzmienie krzywuły, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
RecwgQ7HtuNTs
Ilustracja interaktywna przedstawia liry korbowe - instrumenty smyczkowy mające najczęściej od 3 do 8 strun. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk liry korbowej Wykonawca: Stanisław Nogaj. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Mihail Papush (fot.) Lira korbowa, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Dźwięk liry korbowej, online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

Bibliografia

Mieczysław Drobner, Instrumentoznawstwo i akustyka, PWM Warszawa 1960.

Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM Warszawa 1989.