Instrumenty klawiszowe – klawesyn i szpinet

Zapoznanie uczniów z budową klawesynu i szpinetu oraz ich historią. Omówienie pierwszych instrumentów i ich budowniczych. Przedstawienie techniki i stylu gry na klawesynie i szpinecie. Omówienie - na podstawie wybranych utworów - brzmienia tych instrumentów. Zapoznane uczniów z techniką wydobywania dźwięków z klawesynu i szpinetu oraz przedstawienie postaci kompozytorów piszących utwory na te instrumenty.

Umiejętności

Uczeń potrafi:

1. Omówić budowę klawesynu i szpinetu.

2. Wyjaśnić różnicę w budowie klawesynu i szpinetu.

3. Przedstawić historię klawesynu i szpinetu.

4. Omówić techniki gry na klawesynie i szpinecie.

5. Omówić sposoby wydobywania dźwięku z klawesynu i szpinetu.

6. Omówić brzmienia klawesynu i szpinetu.

7. Wskazać kompozytorów piszących utwory na omawiane instrumenty.

Metoda pracy

Metoda pogadanki z elementami opisu. Aktywna metoda pracy – percepcja muzyczna.

3. Środki dydaktyczne

1. Wacław Panek, Świat muzyki (Podręcznik).

2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.

3. Nagrania utworów:

   1. Henryk Mikołaj Górecki – Koncert na klawesyn.

   2. Jan Sebastian Bach – Wariacje Goldbergowskie.

4. Karta pracy ucznia.

5. Ilustracje przedstawiające budowę klawesynu i szpinetu.

1. Sprawdzenie obecności.

2. Powtórzenia wiadomości poprzez odpytanie - z trzech ostatnich lekcji - dwóch osób.

3. Wspólne zaśpiewanie piosenki poznanej na ostatniej lekcji.

4. Zapisanie tematu lekcji.

(10 min)

2. 1. Wysłuchanie i percepcja Wariacji Goldbergowskich Jana Sebastiana Bacha. Metodą pogadanki, wskazanie solowego instrumentu w wysłuchanym utworze.

   2. Omówienie budowy i historii klawesynu ze wskazaniem szkół gry na klawesynie. Omówienie środków artykulacji oraz sposobów wydobywania dźwięku z klawesynu. Pokazanie klawesynu na ilustracji i omówienie poszczególnych elementów budowy instrumentu.

• Notatka:

Klawesyn - wynaleziony w epoce Renesansu instrument strunowy, szarpany wyposażony w klawiaturę. Jego dźwięk, w porównaniu z fortepianem, jest cichy i mało zróżnicowany dynamicznie. Od końca XVI wieku klawesyn posiadał dwie klawiatury, a także możliwość zmiany barwy dźwięku (tzw. rejestry). Niemożność dynamicznego różnicowania dźwięków - w pewnym stopniu - rekompensowało zdwajanie dźwięków w oktawach (równoczesne uderzanie dźwięku właściwego oraz dźwięku o oktawę niżej lub wyżej). W XVII wieku i pierwszej połowie XVIII wieku klawesyn pełnił podstawową funkcję w orkiestrze operowej i symfonicznej, realizując basso continuo. Był też używany jako instrument solowy i kameralny. W XVIII wieku został wyparty przez fortepian, jednak wciąż jest niezastąpiony przy wykonywaniu dzieł muzyki dawnej.

3. Metodą opisu, przedstawienie kompozytorów piszących utwory klawesynowe.

4. Zapoznanie uczniów (metodą opisu) z instrumentami pokrewnymi klawesynowi: szpinetem i wirginałem. Omówienie ich budowy oraz sposobów wydobywania dźwięku z omawianych instrumentów.

• Notatka:

Szpinet - odmiana klawesynu. Zbudowany z płaskiego, prostokątnego pudła rezonansowego z klawiaturą umieszczoną od strony dłuższego boku, jednego systemu strun (bez rejestrów mechanicznych). Szpinet używany był przy okazji domowego muzykowania, począwszy od XVI wieku do XVII wieku. W Polsce nazywany też ekscelencikiem, instrumencikiem lub oktawką.

Wirginał – XVI – XVII wieczny instrument klawiszowy, będący odmianą klawesynu, (w którym struny zrywane są przez piórko) o mniejszych rozmiarach i prostokątnym kształcie. Klawiatura umieszczona jest na dłuższym boku skrzyni rezonansowej. W XX wieku odzyskał dawną popularność poprzez wykorzystanie go w zespołach muzyki dawnej.

5. Metodą opisu, przedstawienie kompozytorów piszących utwory na klawesyn, z uwzględnieniem szkoły francuskich klawesynistów epoki późnego Baroku i wczesnego Klasycyzmu.

• Notatka:

Francuscy klawesyniści:

Działali we Francji w latach 1650‑1750. Przyczynili się do rozwoju muzyki klawesynowej w późnym Baroku i wczesnym Klasycyzmie. Szkołę tą reprezentowali:

- J. Dechambonnieres

- L. Couperin

- J. H de Anglebert

- F.Couperin

- L. N. Clerambaut

- J. Ph. Rameau

- J. F. Dandrieu

(25 min)

Faza podsumowująca

Wysłuchanie Koncertu na klawesyn Mikołaja Góreckiego oraz wskazanie - metodą pogadanki - cech brzmieniowych charakterystycznych dla fortepianu. Omówienie uczuć związanych z wysłuchaniem utworu.

(10 min)

5. 4. Wacław Panek, Świat muzyki.

   5. Janusz Ekiert, Bliżej muzyki. Encyklopedia.

   6. Arthur Jacobs, Słownik muzyczny.

Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji: Instrumenty muzyczne – klawesyn i szpinet.

Zadanie domowe