Ważne daty

Idiofony

IdiofonyIdiofonyIdiofony, czyli instrumenty samobrzmiące – ich dźwięk powstaje przez drganie sprężystego przedmiotu.

Epoka późnego średniowiecza okazała się bardzo ważnym okresem w dziejach ludwisarstwaLudwisarstwoludwisarstwa – czyli sztuki odlewania m. in. dzwonów wieżowych. W XIV w. powstał optymalny kształt tych instrumentów, o równej proporcji wysokości do dolnej średnicy. Podczas gdy wcześniejsze, jeszcze XIII‑wieczne dzwony, miały smukły, wydłużony kształt, a ich proporcja szerokości do długości wynosiła 1 do 2, a nawet więcej, to od XIV w. zaczęto odlewać dzwony o proporcjach 1 do 1. Dopiero w XVIII w. zwiększono szerokość dzwonów (proporcja około 1 do 0,8), lecz w XIX w. powrócono do proporcji gotyckiej. Dzwony wieżowe są idiofonami o ustalonej wysokości dźwięku.

Maria Gloriosa – dzwon w katedrze w Erfurcie to jedno z najwspanialszych średniowiecznych osiągnięć europejskiej sztuki ludwisarskiej, ocalałych do dzisiaj. Jest też jednym z największych dzwonów średniowiecznych. Ma około 2,57 m średnicy i waży ok. 12 ton. Został odlany w lipcu 1497 r. przez niderlandzkiego ludwisarza Gerhardusa Wou de Campis. Jego ton uderzeniowy: E (wg ówczesnego standardu, dziś F). Tony harmoniczneTony harmoniczne, tony składoweTony harmoniczne dzwonu to: E, e, (gis), h, e', gis', h', cis'.

REWlPuO3Xz54I1

Zdjęcie przedstawia wykres z analizą spektralną dźwięku dzwonu Maria Gloriosa.

Z XIV w. pochodzi drugi z najstarszych zachowanych dzwonów w Polsce: dzwon Piotr z 1314 r. w kościele dominikańskim pw. św. Jakuba w Sandomierzu, a także szereg innych polskich dzwonów epoki średniowiecza, m. in. dzwon z 1318 r., nazywany dzwonem Przedbora w bazylice Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu. W XIV i XV w. nastąpił okres rozkwitu ludwisarstwa w Polsce. Budowano coraz większe dzwony, np. w 1453 r. gdańszczanie odlali dzwon Gratia Dei, który ważył przeszło 6 ton i został zawieszony w kościele Mariackim. W XV w. zaczęto umieszczać na dzwonach inskrypcje (oprócz łaciny) również w języku polskim.

U schyłku XV stulecia, w 1500 r. został odlany największy średniowieczny polski dzwon: Tuba Dei w katedrze w Toruniu, o tonie uderzeniowym Gis (As), średnicy 2,17 m i wadze ponad 7 ton. Na płaszczu dzwonu widnieją 4 płaskorzeźby z postaciami patronów katedry: św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, a także św. Barbary i św. Katarzyny. Pod koroną jest umieszczony łaciński napis: ANNO DOMINI MVC XXII DIE SEPTEMBRIS EGO TUBA DEI IN LAUDEM DEI ET SANCTORUM JOHANNIS BAPTISTAE ET EVANGELISTAE PATRONORUM HUIUS TEMPLI FUSA SUM (Roku Pańskiego 1500, 22 dnia września ja, Trąba Boża, ku chwale Boga i świętych Janów Chrzciciela i Ewangelisty, patronów tej świątyni, zostałam odlana). Aby umieścić dzwon na wysokości około 34 m, zbudowano specjalną drewnianą pochylnię o długości około 800 m, po której wciągało go 7 dorodnych wołów.

Tuba Dei do dziś pozostaje zawieszony na oryginalnym drewnianym belkowaniu. Dzwon nie bije symetrycznie, jego uderzenia po stronie północnej są mocniejsze, być może na skutek obrócenia dzwonu o 90 stopni i modyfikacji zawieszenia serca w 1906 r. W rezultacie belka utrzymująca dzwon nie jest idealnie wypoziomowana, jej zachodni koniec znajduje się o 6 mm wyżej niż wschodni, dlatego też serce nie porusza się dokładnie w płaszczyźnie kołysania dzwonu. Dzwon Tuba Dei posiada tzw. nożny mechanizm bujania – w czasie kołysania serce porusza się w ślad za kielichem i uderza w wieniec w momencie jego skrajnego wychylenia. Obecnie dzwon jest używany tylko kilka razy w roku, w największe święta. Jest trzecim co do wielkości dzwonem w Polsce – po dzwonach Maryja Bogurodzica w Licheniu (1999) i Zygmunt w Krakowie (1520).

Gotycką proporcję zachowuje również najsłynniejszy polski dzwon – Zygmunt na Wawelu, który został ufundowany przez króla Zygmunta w 1520 r., a więc już w epoce renesansu. Wykonał go w krakowskiej pracowni Hans Beham – ludwisarz z Norymbergi. Dzwon został odlany z brązu – stopu miedzi (80%) i cyny (20%). Posiada ton uderzeniowy G. Waży 12 600 kg (w tym serce dzwonu 365 kg i klosz 9650 kg), jego średnica wynosi 242 cm, a wysokość 241 cm. Grubość ścian dzwonu to 7–21 cm. Na płaszczu dzwonu zostały umieszczone wizerunki św. Zygmunta i św. Stanisława, a także herby Polski i Litwy oraz łacińska inskrypcja Bogu Najlepszemu, Największemu i Dziewicy Bogurodzicy, świętym patronom swoim, znakomity Zygmunt, król Polski, ten dzwon godny wielkości umysłu i czynów swoich kazał sporządzić w Roku Zbawienia 1520. 9 lipca 1521 r. dzwon został wciągnięty na Wieżę Zygmuntowską (w północnej części katedry wawelskiej), a 13 lipca 1521 r. zabrzmiał po raz pierwszy. Dzwon nadal jest poruszany ręcznie za pomocą lin, pod tym względem jest unikatem w skali światowej.

Już sam tylko dźwięk dobrze wykonanego pojedynczego dzwonu posiada piękno muzyczne, a cóż dopiero gdy harmonijnie współbrzmi ze sobą kilka dzwonów! Uderzanie przez dzwonnika poszczególnych dzwonów w odpowiedniej kolejności umożliwia zagranie na nich melodii, a nawet utworów wielogłosowych. Dzwony mogą być uruchamiane ręcznie lub przy pomocy specjalnej klawiatury. Użycie zespołu odpowiednio zestrojonych dzwonów do wykonania kompozycji muzycznej to carillon [czyt. kariją], a muzyk wykonujący taką kompozycję na dzwony to carillonista. Pierwszy carillon uruchomiono we Flandrii w 1510 r.

Inne idiofony średniowieczne, takie jak dzwonki, talerze, grzechotki, kołatki, terkotki – również były używane w epoce późnego średniowiecza, zarówno do wykonywania muzyki (zwł. tanecznej i ludowej), jak i w charakterze zabawek czy codziennych przedmiotów służących do sygnalizacji.

Na XIV‑wiecznych malowidłach po raz pierwszy pojawił się idiofon występujący we współczesnej orkiestrze, który jest zaliczany do metalofonów i którego kształt od tamtego czasu pozostał zasadniczo niezmieniony – jest to trójkąt.

Membranofony

MembranofonyMembranofonyMembranofony, czyli instrumenty, w których wibratorem jest napięta membrana.

W epoce średniowiecza ukształtowała się stopniowo współczesna postać wielu membranofonów używanych w muzyce europejskiej. Różne odmiany bębnów: takie jak bębny jedno- i dwumembranowe, bębny podłużne (tarabany), bębny obręczowe i tamburyny zachowały większość swych cech, które posiadają od późnego średniowiecza.

Kotły to starożytne membranofony, używane w wielu kulturach, które do Europy przedostały się u schyłku XIII w. w wyniku wypraw krzyżowych. Około 1300 r. ich arabska nazwa naqqara (lub naqareh) była już znana w Europie jako francuskie nacaires, włoskie naccheroni, angielskie nakers. Były to niewielkie misy z naciągniętą membraną, uderzane drewnianymi pałkami. Były używane przeważnie jako para instrumentów, przypinane do pasa lub przytroczone przez jeźdźców po dwóch stronach siodła. W XV w. konstrukcja kotłów bardzo się zmieniła – zwiększono ich rozmiary i zaczęto przymocowywać membrany do specjalnej dodatkowej obręczy, co pozwalało lepiej kontrolować jej naciąg. W efekcie na początku XVI w. stałe mocowanie membrany za pomocą śrub umożliwiło jej strojenie. Od tego czasu europejskie kotły były już instrumentem o określonej wysokości dźwięku.

Średniowieczne kotły to przede wszystkim instrumenty wojskowe – używane zwłaszcza przez oddziały jazdy konnej. Służyły nie tylko do wojskowej sygnalizacji i formowania szeregów podczas bitwy, ale uczestniczyły przy ważnych państwowych ceremoniach, np. dla podniesienia rangi uroczystego wjazdu orszaku posła na dwór obcego państwa czy podkreślenia wagi dworskiego wydarzenia: koronacji, zaślubin władcy itd., uświetnianych udziałem reprezentacyjnych oddziałów wojska. Obecność kotłów oznaczała zaakcentowanie prestiżu państwa. Na przykład w roku 1457 poselstwo węgierskie na dwór francuskiego króla Karola VII podróżowało z kotłami zamocowanymi na grzbietach koni, aby użyć tych instrumentów podczas uroczystości wjazdu posła na dwór królewski.

W XV w. zaczęto łączyć dźwięk kotłów z dźwiękiem trąbek, a to zestawienie instrumentów w kolejnych stuleciach stało się tak popularne, że urosło w dziejach kultury europejskiej do synonimu uroczystej, ceremonialnej, głośnej muzyki kojarzonej z atrybutami władzy i sferą militarną. (Znalazło też swoje odzwierciedlenie w zwrotach frazeologicznych, np. mit Pauken und Trompetten, czyli: uroczyście, z wielką pompą).

R13PmdDlZkznj1

Ilustracja przedstawia dwóch mężczyzn na koniach, jeden z nich gra na trąbce, a drugi na kotle. Obydwaj są odziani w bogato zdobione stroje.

Grupy idiofonów i membranofonów były w XV w. licznie reprezentowane, lecz o wiele większą różnorodność rodzajów i odmian instrumentów można zaobserwować wśród ówczesnych chordofonówChordofonychordofonów i aerofonówAerofonyaerofonów. Szczególną popularnością cieszyły się w XV w. zwłaszcza dwa instrumenty, z których wyewoluowały też inne, pokrewne im typy. Są to: lutnia (z grupy chordofonów) i organy (z grupy aerofonów). Często można je odnaleźć w malarstwie i rzeźbie XV w., zostały też uwiecznione w XV‑wiecznej nastawie ołtarza wyrzeźbionej przez Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie. Krakowska rzeźba instrumentu organowego to bardzo wówczas lubiana i chętnie używana zwłaszcza w muzyce świeckiej, zminiaturyzowana wersja przenośna organów, zwana portatywem.

Chordofony złożone

Chordofony, czyli instrumenty, w których wibratorem (źródłem dźwięku) jest drgająca struna.

Lutnia – która w XV w. była obok organów najbardziej popularnym instrumentem, a około 1450 r. ustaliła się jej klasyczna postać, przed sobą miała jeszcze czas niebywałej świetności w XVI w. Stała się wówczas ulubionym instrumentem na europejskich dworach, a wybitni ówcześni lutniści‑wirtuozi stworzyli niezwykle bogaty repertuar muzyki lutniowej, zapisywany w tabulaturach. Popularność lutni dała też impuls do rozwoju lutnictwaLutnictwolutnictwa i powstania szeregu nowych instrumentów lutniowych. Wraz z protoplastami lutni – instrumentami orientalnymi, takimi jak długoszyjkowe setar, tar i krótkoszyjkowa ud (oud), tworzyły niezwykle liczną rodzinę instrumentów. Bliskimi krewnymi lutni były tambura, mandola, bazuka, giterna, pandora, kobza i wiele innych instrumentów, tworzących szereg wzajemnych pokrewieństw i zapożyczeń. Przedstawmy pokrótce kilka z nich.

Pandora to 3‑strunowy chordofon szarpany, rodzaj lutni o długiej, wąskiej szyjce. W Europie w okresie średniowiecza szereg instrumentów pochodzenia lutniowego określano wspólną nazwą pandory. Na przełomie średniowiecza i renesansu ustaliła się odmiana pandory nazywana też bandorą, o 5 do 10 strunach strojonych w kwartach.

Giterna – średniowieczny chordofon szarpany podobny do małej lutni, o wypukłym pudle rezonansowym wydrążonym w jednym kawałku drewna i charakterystycznej główce w kształcie litery C (inaczej: w kształcie sierpowym). Ze względu na krótką szyjkę i fakt wydrążenia w jednym kawałku drewna, giterna przypomina inne, wcześniejsze instrumenty szarpane i smyczkowe, takie jak lira bizantyjska, lira kalabryjska, rebek, gadulka, gudok, lijerica i kobza. Giterna po raz pierwszy pojawiła się w ikonografii pod koniec XIII w. W XIV i XV w. zyskała wielką popularność jako instrument towarzyszący dworskim śpiewakom, minstrelom i – muzycznym amatorom. Posiadała wówczas różne nazwy. Była określana jako guitarra (w Hiszpanii), guiterne albo guiterre (we Francji), chitarra (we Włoszech) i quintern (w Niemczech). Istnieją trzy zachowane oryginalne średniowieczne egzemplarze tego instrumentu, w tym jeden odkryty przez archeologów w Elblągu w 1985 r.

Mandora – należy do rodziny lutni, jest jej mniejszą odmianą. Wykształciła się w epoce średniowiecza jako hiszpańska bandurria z greckiej (bizantyjskiej) pandory. Jest poprzedniczką mandoli, mandolino, panduriny, neapolitańskiej mandoliny i mandory basowej. Instrument był znany w XII–XIV w. w Oksytanii jako mandurria i nazywany mauretańską gitarą (guitara morisca). Inne popularne nazwy to bandurria, mandoire i mandore (tych nazw używali autorzy poematów: Guiraut de Calanso, Guillaume de Machaut). W kolejnych wiekach mandora była znana we Włoszech jako mandola, a w Portugalii – jako bandola.

Mandola i jej następcy

Włoska mandola pochodzi od greckiej nazwy pandora, francuskiej mandore (mandora) i hiszpańskiej bandurria, z którą w XV w. była utożsamiana. Późniejszy rozwój mandoli stopniowo prowadził do powstania współczesnej mandoliny. W traktacie z 1555 r. mandola widnieje jako instrument trzychórowy (tzn. posiadający trzy pary strun) przypominający kształtem rebek, a od XVII w. upodobniła się do lutni i była określana mianem lutni sopranowej. Pod koniec XVII w. Antonio Stradivarius zaczął budować mandole o mniejszym pudle i stroju kwartowym, nazywając je mandolino. Współczesna mandolina pojawiła się w połowie XVIII w., a jej cechy przypominają różne instrumenty: pudło rezonansowe zachowała po mandolino, otrzymała strój kwintowy taki sam jak skrzypce, a jej druciane struny i plektron nasuwają skojarzenia z cytarą.

Laúd – instrument określany jako hiszpańska lutnia, znany w Hiszpanii i hiszpańskich koloniach. Należy do rodziny cytar, jest instrumentem szarpanym z użyciem plektronu. Instrumenty hiszpańskie i kubańskie posiadają sześć par strun (sześć chórów), a filipińskie – 14 strun, z których niektóre są podwójne bądź potrójne. Podobnym instrumentem jest nieco od niej mniejsza bandurria.

Bandurria – instrument hiszpański używany pierwotnie w muzyce ludowej, później także w muzyce profesjonalnej Hiszpanii i hiszpańskich kolonii. Do XVIII w. bandurria miała kulisty kształt podobny do mandoli (mandory), później jej pudło rezonansowe miało płaski spód. Średniowieczna bandurria posiadała trzy struny. Następnie liczba strun instrumentu zwiększała się stopniowo aż do pięciu par. Pod nazwą mandurria instrument występował w literaturze XIV w. (Juan Ruiz, Libro De Buen Amor).

Tambura – kolejna odmiana chordofonu z rodziny lutni, instrument strunowy szarpany z drewnianym pudłem rezonansowym, posiada gryf i podstrunnicę z progami. Zwykle ma 4 struny lub 4 pary strun (chóry) tak jak w mandolinie.

Pośrednio spokrewnione z lutnią były – znane nam już – rebek, rabel i citola, które w XIV w. zaczęły zanikać, stanowiąc jednak inspirację do powstania zupełnie nowych instrumentów.

Citola i jej odmiany

Na ostatniej lekcji już mieliśmy okazję poznać ten chordofon szarpany, na którym grano używając plektronu i który posiadał cechy odmienne i od fideli, i od lutni. Po okresie swej wielkiej popularności w XIII i na początku XIV w. instrument bardzo szybko stracił znaczenie i w XV w. został wyparty przez inne instrumenty lutniowe. Świadectwem jego popularności pozostały jednak liczne wizerunki, tworzące całą typologię różnych odmian i kształtów.

R6nsm7BbjyNwu1

Zdjęcie przedstawia grafikę zbioru citoli, instrumentów z XIII i XIV wieku.

Instrument zyskał wielką popularność w Anglii, czego dowodem jest niezwykły zabytek: najstarsza zachowana citola – piękny, bogato zdobiony instrument z 1310 r., pochodzący z zamku Warwick. Jeszcze do niedawna była przez badaczy uznawana za angielską odmianę giterny, później zweryfikowano te ustalenia. Citola z Warwick nie jest jednak instrumentem o formie całkowicie oryginalnej, bo została w późniejszym czasie przerobiona na skrzypce – i tylko dlatego przetrwała do dziś. Jej przeróbka musiała być podyktowana praktycznymi względami: instrument szybko wyszedł z mody u schyłku XIV w., a szkoda było wyrzucać tak kosztowny, bogato zdobiony rzeźbieniami przedmiot.

R3N2qdViZLBJy1

Zdjęcie przedstawia Citolę z Warwick. Jest to drewniany instrument strunowy. Instrument jest w kolorze brązowym. Posiada gruby gryf, otwór na kciuk. Na bokach pudła rezonansowego posiada wypustki a na dole ozdobiony jest trójlistnym ornamentem.

Nie bez powodu modyfikując citolę z Warwick, nadano jej cechy skrzypiec. Citola jest właśnie ich poprzedniczką. W XVI w. niektóre elementy jej budowy zostały wykorzystane w konstrukcji instrumentów z rodziny skrzypiec. Przedtem jednak bezpośrednią następczynią citoli została cytara.

Cytara (inne nazwy: cittern lub cithren, cistre, cetra, zitter, zither, cistro, cedra, cítola) to instrument spokrewniony z wcześniejszą citolą i późniejszą gitarą (której nazwa to przekształcony wyraz citara). Powstała w XV w. i była rozpowszechniona w okresie renesansu i baroku. Jest to rodzaj lutni cztero- lub sześciochórowej, która wyglądem przypomina płaską odmianę mandoliny. Jej płaskie pudło rezonansowe było prostsze i tańsze w budowie niż półkuliste pudło lutni. Umożliwiała też o wiele łatwiejszą do opanowania technikę gry, była więc używana jako popularny instrument przez wszystkie grupy społeczne. Niekiedy cytara (a także wcześniejsza citola) ze względu na podobną nazwę bywa mylona z cytrą – czyli średniowiecznym psalterium.

Rodzina fideli

Fidel, vielle – te popularne średniowieczne instrumenty smyczkowe posiadające od 3 do 6 strun (przeważnie 5) strojonych w kwartach i kwintach, w XIV i XV w. były niezwykle licznie reprezentowane w ikonografii (malarstwie i rzeźbie) i źródłach pisanych, współcześnie wykonano też wiele rekonstrukcji sporządzonych na podstawie ich średniowiecznych opisów i wizerunków o najprzeróżniejszych kształtach pudła rezonansowego. Jeszcze do początku XIV w. fidel posiadała strunę burdonową (czyli taką, na której można było zagrać tylko jeden dźwięk). W XV w. ta cecha definitywnie zanikła, a 4‑strunowe instrumenty miały strój podobny do późniejszych, XVII‑wiecznych skrzypiec tenorowych, których były poprzednikiem. W XV w. nadal występowała duża różnorodność typów i nazw na określenie fideli, choć w nazewnictwie także następowały zmiany. Od połowy XV w. francuska nazwa vielle, która wcześniej pojawiała się często jako określenie typu XIII‑wiecznej fideli o zaokrąglonym kształcie pudła rezonansowego i 5 strunach (w tym jednej struny burdonowej), była używana jako określenie liry korbowej. Była to skrócona forma od vielle à roue (czyli: vielle z kołem, fidel na korbkę).

Od 1985 r. w Polsce znany jest zabytkowy instrument z XV w. odkryty podczas prac wykopaliskowych na Starówce w Płocku. Jest to jedyny zachowany z tego czasu egzemplarz chordofonu smyczkowego w Polsce, a cechy analogiczne do ówczesnych instrumentów europejskich – sposób naciągu strun i otwory rezonansowe – pozwoliły na uznanie go za odmianę fideli. Fidel płocka to chordofon smyczkowy z płaskim pudłem rezonansowym wyrzeźbionym w drewnie liściastym, przykrytym płytą wierzchnią z drewna iglastego, o 6 strunach strojonych jako 3 pary strun (3 chóry). Szyjkę ma słabo wyodrębnioną, kołki zamocowane odspodnio, a podstawek jest zbudowany podobnie do podstawków znanych z ludowych mazanek. Fidel płocka jest przez badaczy określana jako instrument ludowy, o niedoskonałej, niezupełnie symetrycznej budowie. Mimo pęknięcia pudła rezonansowego zachowała się w stosunkowo dobrym stanie, aby jednak grać na tym instrumencie, wykonano jego rekonstrukcję. Posłuchajmy go.

Jak możemy usłyszeć, jeden z chórów (tzn. par strun) jest używany w tym wykonaniu ludowego oberka jako burdon. Oprócz fideli płockiej na terenie dawnej Polski istnieje wizerunek instrumentu z przełomu średniowiecza i renesansu, określanego niekiedy w literaturze jako „polskie skrzypce”. Jest to polichromia z 1530 r. w kościele pw. Świętej Trójcy w Grębieniu koło Wielunia, przedstawiająca postać wędrownego muzyka grającego na „polskich skrzypcach”, czyli odmianie fideli. Popularność nazw skrzypcze, skrzypice, skrzypce w staropolszczyźnie, ślady odnotowane w źródłach pisanych (np. Martin Agricola w 1529 r. relacjonował w swym traktacie istnienie popularnego na terytorium Polski instrumentu polnische Geige, o cechach skrzypiec, tzn. nieposiadającego progów i strojonego w kwintach) oraz badane od XIX w. archaiczne cechy polskiej muzyki ludowej i budowa współcześnie istniejących popularnych ludowych chordofonów (takich jak suka biłgorajska, mazanki wielkopolskie, złóbcoki i in.), zachowujących wiele cech instrumentów poprzedzających skrzypce, pozwoliły określić teren dawnej Polski jako obszar „monokultury smyczkowej”, tzn. kultury, w której wśród chordofonów przeważały instrumenty smyczkowe.

Lira da braccio to XV‑wieczny instrument smyczkowy podobny do fideli i vielle, a także poprzednik skrzypiec – które odziedziczyły po nim kształt pudła rezonansowego. Lira da braccio posiadała zwykle 5 strun melodycznych strojonych w kwartach i kwintach (4 najwyższe struny miały strój taki jak późniejsze skrzypce) oraz 2 struny burdonowe strojone w oktawach. Struny burdonowe były już wówczas archaizmem – pozostałością liry bizantyjskiej. Lira da braccio miała kołki umocowane od spodu na płycie kołkowej. Była chętnie używana jako instrument melodyczny przez poetów dworskich XV i XVI w., a popularność zyskała zwłaszcza w północnych Włoszech (Florencji, Ferrarze, Wenecji, Mantui). Jej basowa wersja, trzymana między kolanami, nazywała się lirone albo lira da gamba. Na rysunku z traktatu Michaela Praetoriusa lira da braccio posiadała progi (jak instrumenty pokrewne lutni, np. gitara) i otwory rezonansowe w kształcie litery f (jak skrzypce).

RAmX8V71JoZcZ1

Zdjęcie przedstawia grafikę ukazująca lirę. Jest to drewniany instrument strunowy. Rycina jest czarno biała. Obok liry leży smyczek.

Przykłady lir z XV w. posiadały otwory w kształcie litery C (tak jak wiele fideli oraz wiole).

RrFOKQmUFDDwX1

Zdjęcie przedstawia lirę i giternę. Są to drewniane instrumenty smyczkowe. Instrumenty maja kolor brązowy. Leżą obok siebie. Ten po lewej stronie jest większy, ten po prawej mniejszy.

Dla porównania: Wizerunek liry da braccio w malarstwie, rok 1500

Rn7KTC6kRv4DO1

Wizerunek liry da braccio w malarstwie. Obraz przedstawia kobietę grająca na lirze. W lewej dłoni trzyma instrument, a w prawej smyczek. Ubrana jest w długą szatę.

Vihuela – instrument hiszpański posiadający dwie odmiany: vihuela de arco i vihuela de mano. Zewnętrznie są bardzo do siebie podobne, jednak sposób gry i szczegóły ich budowy są różne. Vihuela de arco to instrument blisko spokrewniony lub nawet utożsamiany z fidelą (inne jego nazwy używane zamiennie to: viola de arco, fídula, viela, giga, rabel). Z kolei Vihuela de mano to chordofon szarpany popularny w Hiszpanii zwłaszcza w XV i XVI w. Mimo że był instrumentem szarpanym, należał do rodziny fideli. Był sześciochórowy, strojony jak lutnia, lecz posiadał wygląd zbliżony do gitary (okrągły otwór w pudle rezonansowym, wyraźnie zaznaczona talia, komora kołkowa lekko wygięta).

Popularna w epoce renesansu i baroku rodzina wiol wywodzi się z XV‑wiecznej Hiszpanii, Włoch i terenów południowej Francji. Przodkami tych niezwykle ważnych w dziejach muzyki europejskiej chordofonów smyczkowych były arabski rebab i średniowieczne odmiany fideli: francuska vielle, wenecka viol i piętnastowieczna hiszpańska vihuela de mano (sześciochórowy szarpany instrument przypominający z wyglądu ówczesną czterochórową gitarę, lecz strojony tak jak lutnia). Pierwsze wiole były budowane pod koniec XV w. Wyodrębniły się wówczas dwa ich typy: viola da braccio i viola da gamba. Nazwy określają sposób trzymania instrumentu, opieranego na ramieniu lub na kolanach, ale instrumenty różniły się też istotnymi szczegółami budowy i stroju. Z violi da braccio (i wcześniejszej liry da braccio), strojonej w kwintach i posiadającej 4 struny (wyjątkowo było ich 5), wywodzi się rodzina skrzypiec (czyli skrzypce, altówka, wiolonczela i kontrabas; najstarsze zachowane do dziś skrzypce wykonał lutnik z Cremony Andrea Amati około 1560 r.). Natomiast Viola da gamba – budowana w wielu wielkościach, od dyszkantowej do subbasowej i strojona w kwartach i tercjach, licząca 6, a niekiedy 5 lub 7 strun i posiadająca progi – tworzyła popularną w epoce renesansu i baroku rodzinę wiol. Dziś najbardziej znana jest tenorowa wiola da gamba, wielkością zbliżona do wiolonczeli.

Zadania

R3pVsaUgItfEk

Ćwiczenie 4

Przyjrzyj się instrumentom na ilustracjach i przyporządkuj do nich właściwe nazwy.

Przyjrzyj się instrumentom na ilustracjach i przyporządkuj do nich właściwe nazwy.

Przyjrzyj się instrumentom na ilustracjach i przyporządkuj do nich właściwe nazwy.

Dzwon Zygmunta na Wawelu, Bandora, Dzwon Tuba Dei, Giterna

.................

.................

.................

.................

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna