Scenariusz zajęć

IV etap edukacyjny, język polski (zakres podstawowy)

Temat: Ironia w poezji Wisławy Szymborskiej

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

7) rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcje.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Zna definicję ironii,

• Wskazuje jej funkcje w dziele poetyckim,

• Orientuje się, jakie zagadnienia porusza w swej poezji Wisława Szymborska,

• Dostrzega zagadnienia filozoficzne w tekście poetyckim.

Nabywane umiejętności:

• Rozpoznawanie ironii w tekście poetyckim,

• Wskazywanie środków formalnych, jakimi posługuje się ironia,

• Analizowanie i interpretowanie utworu poetyckiego,

• Komunikowanie się i umiejętność przedstawienia swojego zdania.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Umiejętność uczenia się,

• Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

• Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),

• Zasób multimedialny: film „Ironia”,

• Kserokopia tekstu poetyckiego Wisławy Szymborskiej pt. „Sto pociech”Indeks górny 1¹,

• Słowniki: języka polskiego, wyrazów obcych, związków frazeologicznych, terminów literackich (np. „Słownik terminów literackich”, pod red. Janusza Sławińskiego).

Metody nauczania:

• Podające: wykład informacyjny,

• Problemowe: rozmowa interpretacyjna, aktywizująca, burza mózgów, dyskusja,

• Eksponująca: film.

Formy pracy:

• Indywidualna (praca z tekstem),

• Zbiorowa jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów i zapoznaje ich z celami zajęć oraz ich planowanym przebiegiem. Pyta, co uczniowie wiedzą o Wisławie Szymborskiej – uzupełnia najważniejsze informacje dotyczące biografii i dorobku twórczego poetki. Jest to zadanie wykorzystujące istniejącą już wiedzę uczniów, pochodzącą z poprzednich etapów edukacyjnych, internetu, telewizji itp. Prowadzący zajęcia pomaga uczniom ustalić zakres tematyczny wierszy Szymborskiej, podkreśla wagę problematyki filozoficznej.

Etap realizacji

Nauczyciel odtwarza zasób multimedialny, czyli film. Po emisji materiału prosi uczniów o odpowiedź na pytanie, czym jest ironia i w jakiej formie występuje: po pierwsze w codziennych sytuacjach, po drugie w dziełach sztuki (sztuki wizualne, literatura).

Na podstawie filmu, wskazówek nauczyciela i wiedzy własnej uczniowie podczas burzy mózgów oraz dyskusji próbują stworzyć i zapisać definicję ironii. Sprawdzają jej poprawność w przyniesionych przez nauczyciela słownikach.

Następnie prowadzący zajęcia rozdaje uczniom tekst wiersza Szymborskiej „Sto pociech”. Prosi o jego przeczytanie i znalezienie w nim elementów ironicznych:

a) dystans podmiotu lirycznego („patrzcie go”, „zachciało mu się”),

b) sprzeczności między znaczeniem dosłownym a znaczeniem niewyrażonym wprost:

- „sto pociech” – związek frazeologiczny; „mieć z kogoś sto pociech” – mieć same kłopoty, ale też wiele pociech, czyli radości;

- „niebożę” – biedactwo i byt nieboski;

- „ istny człowiek” – istny diabeł?;

- „tylko tak dalej” – zachęta i dezaprobata;

c) ironia jako środek wzmacniający wymiar filozoficzny i intelektualny w poezji (zmuszanie do myślenia):

- problematyka ontologiczna – trudności ze zdefiniowaniem człowieka i jego potrzeb („marny wyrodek kryształu”, „oczami tylko widzi, uszami tylko słyszy”, „prawie nikt”, „nieźle już poszczególny”, „poważnie zdziwiony”, „niechby się wreszcie z grubsza okazało, czym będzie”);

- problematyka epistemologiczna („zachciało mu się prawdy”, „rozumem gani rozum”);

- perspektywy czasowe w wierszu („ledwie wystrugał ręką z płetwy rodem krzesiwo

i rakietę”, „przez mgnienie galaktyki małej”).

Następnie nauczyciel zwraca uwagę na inne aspekty twórczości Szymborskiej: poezji jako eksperymentu myślowego, hipotezy badawczej („chyba jest”) oraz na przejrzystość języka poetyckiego („metafizyka najprostszych słów” Arent van NieukerkenIndeks górny 2²).

Etap końcowy

Podsumowaniem lekcji może być zapoznanie uczniów z teorią Stanisława Barańczaka, według którego wiersze Wisławy Szymborskiej są oparte na „strukturalnym modelu kwestionowania”, w czym najlepiej sprawdza się ironia (podkreśla relatywizm). Podmiot liryczny jej wierszy bierze za podstawę rozmyślań „poglądy i twierdzenia, które dzięki powszechnej akceptacji urosły do rangi niekwestionowanych dogmatów”Indeks górny 3³, po czym obnaża ich banalny charakter.

Dodatkowo:

Uczniom zdolnym/chętnym nauczyciel może polecić zadanie domowe:

Wskaż ironię i określ jej funkcję na podstawie wiersza Wisławy Szymborskiej pt. „Głos w sprawie pornografii”.

1. przykładowe źródło: Wisława Szymborska, Sto pociech [w:] Taż, Sto wierszy – sto pociech, Kraków 1997.↩

2. Arent van Nieukerken, Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskiego modernizmu, Kraków 1998, s. 373.↩

3. Maria Bartnicka, Literacka baza danych, Białystok 2000, s. 125.↩

R1Pf7KpDcRqn3