60 p.n.e. – pierwszy triumwirat (Pompejusz, Krassus, Cezar)
59 p.n.e. – konsulat Cezara
58‑51 p.n.e. – wojna w Galii
52 p.n.e. – bitwa pod Alezją
44 p.n.e. – śmierć Cezara
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
R1Ir1WGQjNSQV1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego: d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych. 8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii: d) odmienia i poprawnie używa następujących zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych.
Nauczysz się
rozpoznawać formy zaimka ipse, ipsa, ipsum,
omawiać i tłumaczyć formy zaimka ipse, ipsa, ipsum.
Ipse, ipsa, ipsum – sam
R1bzAUBMrPOSH
Ćwiczenie 1
Ipse, ipsa, ipsum – sam
Nomen singularis
Nomen pluralis
Nominativus
ipse
ipsa
ipsum
Nominativus
ipsi
ipsae
ipsa
Genetivus
ipsius
ipsius
ipsius
Genetivus
ipsorum
ipsarum
ipsorum
Dativus
ipsi
ipsi
ipsi
Dativus
ipsis
ipsis
ipsis
Accusativus
ipsum
ipsam
ipsum
Accusativus
ipsos
ipsas
ipsa
Ablativus
ipso
ipsa
ipso
Ablativus
ipsis
ipsis
ipsis
Ipse wzmacnia znaczenie słowa, które opisuje, lub zastępuje to słowo:
Ipse veniam. – Przybędę osobiście.
Virum ipsum vidit. – Zobaczył go samego (we własnej osobie).
Exponam quid ipse sentiam. – Przedstawię to, co sam myślę.
Ipse secum loquitur. – Rozmawia sam ze sobą.
RLhr7miRhHMDb1
Ćwiczenie 2
Podaj wyrażenia w następujących formach: 1. Ipsa dea bona w dativus singularis. 2. Ipsum factum w ablativus singularis 3. Ipse homo bonus w genetivus pluralis.
Podaj wyrażenia w następujących formach: 1. Ipsa dea bona w dativus singularis. 2. Ipsum factum w ablativus singularis 3. Ipse homo bonus w genetivus pluralis.
Zapisz wyrażenia w odpowiedniej formie.
ipsa dea bona
dativus singularis
ipsi deae bonae
ipsum factum
ablativus singularis
ipse homo bonus
genetivus pluralis
R70nkmx4DijGO
Ćwiczenie 3
Wskaż formę zaimka ipse, ipsa, ipsum i przymiotnika celeber, celebris, celebre adekwatną do podanej formy rzeczownika orator, oratoris. Oratoribus. Możliwe odpowiedzi: 1. Ipso 2. Ipsis 3. Ipsorum 4. Celebrium 5. Celebribus 6. Celebri. Oratorum. Możliwe odpowiedzi: 1. Ipso 2. Ipsis 3. Ipsorum 4. Celebrium 5. Celebribus 6. Celebri. Oratore. Możliwe odpowiedzi: 1. Ipso 2. Ipsis 3. Ipsorum 4. Celebrium 5. Celebribus 6. Celebri.
Wskaż formę zaimka ipse, ipsa, ipsum i przymiotnika celeber, celebris, celebre adekwatną do podanej formy rzeczownika orator, oratoris. Oratoribus. Możliwe odpowiedzi: 1. Ipso 2. Ipsis 3. Ipsorum 4. Celebrium 5. Celebribus 6. Celebri. Oratorum. Możliwe odpowiedzi: 1. Ipso 2. Ipsis 3. Ipsorum 4. Celebrium 5. Celebribus 6. Celebri. Oratore. Możliwe odpowiedzi: 1. Ipso 2. Ipsis 3. Ipsorum 4. Celebrium 5. Celebribus 6. Celebri.
Każdej formie rzeczownika orator, oratoris (m.) przyporządkuj formę zaimka ipse, ipsa, ipsum oraz przymiotnika celeber, celebris, celebre.
oratoribus, oratorum, oratore
oratoribus
oratorum
oratore
R1YehI1C6wbUc
Ćwiczenie 4
Wskaż poprawne tłumaczenie zdań: Fac te ipse felicem. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Fortes adiuvat ipsa Venus. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Nosce te ipsum. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Alios docens ipse discis. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Medice, cura te ipsum. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam.
Wskaż poprawne tłumaczenie zdań: Fac te ipse felicem. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Fortes adiuvat ipsa Venus. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Nosce te ipsum. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Alios docens ipse discis. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam. Medice, cura te ipsum. Możliwe odpowiedzi: 1. Sama Wenus wspiera dzielnych. 2. Ucząc innych, sam siebie uczysz. 3. Sam uczyń siebie szczęśliwym. 4. Poznaj samego siebie. 5. Lekarzu, lecz się sam.
Połącz w pary zdania oraz ich tłumaczenia.
Lekarzu, lecz się sam., Sam uczyń siebie szczęśliwego., Poznaj samego siebie., Sama Wenus wspiera dzielnych., Ucząc innych, sam siebie uczysz.
Fac te ipse felicem.
Fortes adiuvat ipsa Venus.
Nosce te ipsum.
Alios docens ipse discis.
Medice, cura te ipsum.
mafd73746e2a72f73_0000000000016
mafd73746e2a72f73_0000000000016
Każdej formie rzeczownika orator, oratoris (m.) przyporządkuj formę zaimka ipse, ipsa, ipsum oraz przymiotnika celeber, celebris, celebre.
Odpowiedzi: A - celebrium B - ipso C - ipsorum D - celebri E - celebribus F - ipsis
Rozwiązanie: 1‑F 2‑C 3‑B 4‑E 5‑A 6‑D
mafd73746e2a72f73_0000000000017
mafd73746e2a72f73_0000000000017
Połącz w pary zdania oraz ich tłumaczenia.
Pytania: Fac te ipse felicem. - ................ Fortes adiuvat ipsa Venus. - ................ Nosce te ipsum. - ................ Alios docens ipse discis. - ................ Medice, cura te ipsum. - ................
Odpowiedzi: A - Poznaj samego siebie. B - Sam uczyń siebie szczęśliwego. C - Sama Wenus wspiera dzielnych. D - Lekarzu, lecz się sam. E - Ucząc innych, sam siebie uczysz.
Rozwiązanie: 1‑B 2‑C 3‑A 4‑E 5‑D
Nosce te ipsum
Jedno z najlepiej znanych starożytnych powiedzeń brzmi: Nosce te ipsum. Znamy je w łacińskim przekładzie, w greckim zaś oryginale brzmiało: Gνῶθι σεαυτόν (czyt. gnóthi seautón). Ta lapidarna maksyma to jedna z mądrości siedmiu greckich filozofów, polityków i ustawodawców z VII i VI w. p.n.e.: Talesa z Miletu, Pittakosa z Mityleny, Biasa z Priene, Solona z Aten, Kleobulosa z Lindos, Periandra z Koryntu i Chilona ze Sparty, zwanych siedmioma mędrcami. Pauzaniaszmafd73746e2a72f73_0000000000018Pauzaniasz, grecki pisarz i podróżnik, pisze: W przedsionku świątyni [Apollina w Delfach] wypisane są sentencje pomocne w życiu ludzkim, ułożone przez tych, których Hellenowie uważali za mędrców […] Ci właśnie mędrcy, przybywszy do Delf, ofiarowali Apollinowi sławne Poznaj samego siebie i Nic ponad miarę (Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie, X, 24, 1). Każdy, kto przybywał do świątyni Apollina, mógł je czytać wyryte na kamiennej steli (gnomęGnom, gnomagnomęPoznaj samego siebie umieszczono zaś na frontonie tej świątyni). Maksymy siedmiu mędrców wykorzystywano także w edukacji, kształtując poglądy etyczne młodzieży ateńskiej.
RxEFnHfvhmwPX1
R1Qbb3D4V4TLE1
R1JeGp76CeXjh1
mafd73746e2a72f73_0000000000018
Pochodził z Magnezji, zwano go Periegetą (ok. 115–180 n.e.); podróżnik i pisarz, autor dzieła Wędrówka po Helladzie, zawierającego opis pomników greckiej architektury, rzeźby i malarstwa.
Polecenie 1
Dokonaj przekładu tekstumafd73746e2a72f73_0000000000019tekstu łacińskiego na j. polski.
1. Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum linguā Celtae, nostrā Galli appellantur.
2. Helvetii reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.
C. Iulii Caesaris Commentarii, t. 1, Commentarii belli Gallici, red. Alfredus Klotz, B.G. Teubner, Lipsiae 1932
mafd73746e2a72f73_0000000000020
1.Cała Galia jest podzielona na trzy części, z których jedną zamieszkują Belgowie, drugą Akwitańczycy, trzecią ci, którzy w ich (samych) języku są nazywani Celtami, w naszym – Galami.
2. Helweci przewyższają męstwem pozostałych Galów, ponieważ prawie codziennie walczą Germanami, gdy albo odpędzają ich od swoich granic, albo sami prowadzą wojnę na ich terytorium.
Tłumaczenie: Autor opracowania
RV6BqiEAkES2C
Ćwiczenie 5
Cezar i Galia
Gajusz Juliusz Cezarmafd73746e2a72f73_0000000000021Cezar nie osiągnął nadzwyczajnej władzy bardzo młodo jak Pompejusz lub Krassus. Należał do starożytnej gens Iulia, wywodzonej od Julusa, syna Eneasza, wnuka bogini Wenus. Pochodzenie nie szło zatem w jego przypadku w parze w karierą. Jak wielu należących do ordo senatorius (stanu senatorskiego) pełnił urzędy po kolei: kwesturę, edylat i preturę. W 63 r. p.n.e. został najwyższym kapłanem (pontifex maximusPontifex maximuspontifex maximus). W młodości zdobył doświadczenie wojskowe, przyznano mu nawet zaszczytną nagrodę – corona civicaCorona civicacorona civica – wieniec obywatelski. Podczas namiestnictwa w Hiszpanii żołnierze zaczęli go pozdrawiać tytułem imperatora, którym posługiwał się odtąd wzorem najwyższych dowódców. Wtedy przyszedł czas na porozumienie z Pompejuszem i Krassusem (60 r. p.n.e.), na konsulatKonsulatkonsulat (59 r. p.n.e.) i wreszcie na wojnę w Galii (58–51 r. p.n.e.).
W pierwszych latach wojny Cezar stopniowo pokonywał kolejne plemiona. Ogłosił w końcu, że Galia została podbita. Zdecydował się nawet przejść za Ren do Germanii oraz zaryzykował przeprawę do Brytanii. W 52 r. plemiona galijskie zjednoczyły się pod dowództwem Wercyngetoryksa z plemienia Arwernów. Wybuchło powstanie. Ostatnia wielka bitwa kampanii galijskiej miała miejsce pod Alezją. Ostatecznie długo oblegana twierdza została zdobyta, a Wercyngetoryks oddał się w ręce Cezara. W 51 r. p.n.e. cała Galia stała się własnością Rzymian.
Relację z siedmiu lat wojny Cezar spisał w 52 r. p.n.e., poświęcając jedną księgę na każdy rok kampanii (jako narrator przemawia tu w trzeciej osobie). Do niedokończonego dzieła – opublikowanego po jego śmierci – dawny oficer Cezara Hircjusz dodał ósmą księgę. Wojnę galijską podziwiali współcześni Cezarowi Rzymianie. Dzieło to do dziś pozostaje dokumentem unikatowym i cennym.
RehR9e0bZN2Ya1
R14Ej9TfOz5Ag1
RTacLj6XWkM4B1
R1S6JITpb3rFi
Ćwiczenie 6
R1cjPEv1xGpuK
Ćwiczenie 7
mafd73746e2a72f73_0000000000021
Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.), polityk, wódz i pisarz, przywódca popularów. Autor historycznej relacji z podboju Galii (Wojna galijska). Zamordowany w 44 r. p.n.e.
Słowniki
Słownik pojęć
Apollo
Apollo
w mitologii greckiej syna Latony (Leto) i Zeusa, bliźniaczy brat Artemidy. Dawał natchnienie wróżbitom i poetom, był bogiem uzdrawiającym, bogiem słońca, światła. Przewodnik muz.
Archont
Archont
ten, kto sprawuje władzę (gr. archein – rządzić), piastuje urząd. W Atenach np. co roku powoływano 3 archontów. Urząd archonta można było pełnić tylko raz w życiu. Urząd ten istniał między VIII a III w. p.n.e.
Corona civica
Corona civica
wieniec z liści dębu – nagroda za uratowanie życia obywatela rzymskiego na polu walki.
Cursus honorum
Cursus honorum
kolejność piastowania urzędów w Rzymie.
Delfy
Delfy
Miejscowość w Fokidzie, na zboczu góry Parnas. Miejsce kultu bogini ziemi Gai i jej dziecka Pytona. Od ok. 800 r. p.n.e. miejsce wyroczni Apollina Pytyjskiego.
Edylowie
Edylowie
Edylowie strzegli porządku w mieście, dbali o aprowizację, stan zdrowotny miasta, urządzanie igrzysk. Urząd ten istniał od 494 p.n.e. do 44 p.n.e.
Gnom, gnoma
Gnom, gnoma
sentencja, która w ogólny sposób przedstawia mądrości z zakresu filozofii, teologii, etyki, polityki, ekonomii, pokazuje, do czego człowiek powinien dążyć.
Konsulat
Konsulat
najwyższy urząd w Rzymie. Co roku wybierano dwóch konsulów. Urząd ten istniał od 509 p.n.e. do 534 n.e. w Cesartwie wschodnirzymskim.
Kwestor
Kwestor
urzędnik rzymski. Zarządzał skarbem państwa, zajmował się finansami w prowincjach, armii, prowadził archiwum. Urząd kwestora był kolegialny. Urząd ten istniał od 421 p.n.e. do końca cesarstwa.
Pontifex maximus
Pontifex maximus
najwyższy kapłan w Rzymie. Kolegium pontyfików sprawowało pieczę nad sprawami religijnymi miasta. Urząd ten istniałod 712 p.n.e. do upadku cesarstwa.
Pretor
Pretor
pretor zajmował się sądownictwem. Urząd pretora był w Rzymie kolegialny. Urząd ten istniał od V‑VI w. p.n.e. do upadku cesarstwa.
Pytia
Pytia
wieszczka i kapłanka Apollina Pytyjskiego w Delfach. Początkowo młoda dziewczyna, potem starsza kobieta. Jej słowa wypowiadane w stanie ekstazy i poddawane interpretacji kapłana układano w rytm heksametru.
Pyton
Pyton
syn Gai o postaci olbrzymiego węża. Mieszkał w górach Parnasu. Zabity przez Apollina.
Siedmiu mędrców
Siedmiu mędrców
kanon wybitnych i mądrych filozofów, polityków, ustawodawców greckich z VII–VI w. p.n.e.: Tales z Miletu, Pittakos z Mityleny, Bias z Priene, Solon z Aten, Kleobulos z Lindos, Periander z Koryntu, Chilon ze Sparty. Uznaje się ich za intelektualne filary myśli greckiej.
Stela
Stela
w miastach greckich kamienna tablica z inskrypcjami.