Ja i on – o różnych typach narracji
Scenariusz zajęć
III etap edukacyjny, język polski
Temat: Ja i on – o różnych typach narracji
Treści kształcenia:
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
2. Analiza. Uczeń:
3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Umie zredagować notatkę w formie mapy myśli,
Potrafi wyszukiwać informacje na określony temat,
Potrafi, za pomocą środków dydaktycznych, znaleźć i odpowiednio zinterpretować znaczenie niektórych terminów literackich i kulturowych,
Wie o różnych typach narracji,
Umie wskazać i określić narratora w tekście,
Potrafi przeanalizować tekst według poleceń nauczyciela.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Rozróżnianie różnych sposobów prowadzenia narracji w utworze,
Wskazywanie cech narracji,
Odczytywanie, interpretowanie dzieła z uwzględnieniem funkcji narracji, docieranie do jego sensu i przesłania,
Refleksyjny, świadomy, analityczny odbiór dzieła literackiego i filmowego,
Rozwijanie wrażliwości na zjawiska kulturowe,
Konfrontowanie zdobytych informacji z własnym doświadczeniem kulturalnym.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Kompetencje społeczne i obywatelskie,
Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
Przygotowane przez nauczyciela kartki z fragmentami tekstów ilustrujących różne typy narracji (dowolne, zróżnicowane pod względem narracji),
Przygotowane przez nauczyciela kartki z fragmentem tekstu z elementami retrospekcji, tu: fragment „Opowieści wigilijnej” Charlesa DickensaIndeks górny 11,
Szkolny słownik terminów literackichIndeks górny 22,
Sprzęt multimedialny: rzutnik multimedialny, tablica interaktywna, ekran (lub sprzęt do odtworzenia materiału filmowego),
Zasoby multimedialne: film „Kto opowiada historię w filmie?”.
Metody nauczania:
Problemowa: metaplan,
Praktyczne: ćwiczenie przedmiotowe, metoda tekstu przewodniego, ćwiczenia redakcyjne,
Eksponująca: film,
Podające: objaśnienia, wyjaśnienia.
Formy pracy:
Zbiorowa,
Indywidualna jednolita,
Grupowa jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami i prosi ich, aby zastanowili się przez chwilę, jakie skojarzenie przychodzi im na myśl, kiedy pojawia się termin „narracja”. Następnie na podstawie określeń, które wymieniają uczniowie, wspólnie z nimi tworzy na tablicy metaplan. Przyglądając się pojęciom wyeksponowanym w metaplanie, nauczyciel systematyzuje dotychczasową wiedzę uczniów na ten temat: precyzuje zakres pojęciowy narracji i narratora, wymienia rodzaje narracji oraz jej funkcje. Na zakończenie części wstępnej zaznajamia uczniów z tematem oraz celami zajęć.
Etap realizacji
Uczniowie zostają podzieleni na grupy. Każda z nich ma do dyspozycji egzemplarz słownika terminów literackich oraz kartki z fragmentami tekstów ilustrującymi różne typy narracji. Zadania do pracy grupowej:
Sporządźcie notatkę np. w formie mapy myśli, w której przedstawicie dwa typy narracji – pierwszoosobowej i trzecioosobowej – i ich zastosowanie.
Zapoznajcie się z fragmentami tekstów, które otrzymaliście, i spróbujcie ustalić rodzaj narracji, w której są utrzymane.
Po zakończeniu prac liderzy każdego zespołu po kolei prezentują notatkę sporządzoną przez ich grupy i opowiadają o rodzajach narracji i ich funkcjach; omawiają rodzaje narracji analizowanych przez siebie tekstów. Kolejne zespoły jedynie dopowiadają treści, które nie zostały przedstawione przez sprawozdawców grup wcześniejszych. Uczniowie omawiając teksty, podejmują dyskusję, wymieniają doświadczenia, rozważają ewentualne wątpliwości i niejasności.
Następnie nauczyciel rozdaje uczniom kartki z fragmentami „Opowieści wigilijnej” i poleca im:
Odczytanie tekstu i wstępne ustalenie rodzaju narracji,
Zastanowienie się, rozważenie relacji czasowych: o jakich wydarzeniach opowiada poznany fragment, w stosunku do czasu akcji opowiadania.
Przestraszony Scrooge próbował tłumaczyć się, że nie jest ubrany i ma katar oraz że w takim stanie lepiej jest pozostawać w ciepłym łóżku, niż spacerować po nocy. Duch nie pozwolił mu jednak przyjść do słowa, wziął go za rękę i pociągnął za sobą. Dotknięcie zjawy, chociaż delikatne jak wytwornej damy, uniemożliwiało opór. Scrooge wstał, lecz widząc, że duch prowadzi go ku oknu, schwycił go za tunikę, wołając błagalnie:
- O, duchu łaskawy! Ja przecież jestem zwykłym śmiertelnikiem, łatwo mogę upaść...
- Dotknę cię moją ręką, o, tutaj – rzekł duch, kładąc rękę na sercu Scrooge’a – a dotknięcie to sprawi, że wytrzymasz jeszcze cięższe próby.
Podczas tej rozmowy przeszli przez ścianę domu i znaleźli się daleko za miastem, na otwartej drodze wiejskiej. Miasto zniknęło, nigdzie ani śladu zabudowań. Razem z miastem znikły ciemność i mgła. Jaśniał teraz mroźny, lecz pogodny dzień zimowy. Ziemię pokrywał całun śniegu.
– Sprawiedliwe nieba! – zawołał Scrooge, rozglądając się dokoła – przecież to moja rodzinna wioska... Wychowałem się tutaj, bawiłem się z rówieśnikami... Tak, tu spędziłem lata chłopięce...
Duch spoglądał na niego z łagodnym uśmiechem. Jego lekkie, przelotne dotknięcie obudziło uczucia starego Scrooge’a, który teraz chciwie wdychał balsamiczne wonie, unoszące się w powietrzu, a każda wskrzeszała w nim tysiące wspomnień, nadziei, radości i trosk – dawno zapomnianych...
– Twe usta drżą – odezwał się duch. – A co tam błyszczy na twoim policzku?
– Nic! Nic! – wykrztusił wzruszony Scrooge. – Zapewniam cię, że wcale nie czuję obawy.
Prowadź mnie, dokąd chcesz!
– Poznajesz tę drogę? – zapytał duch.
– Czyją poznaję?! – zawołał Scrooge z zapałem. – Mógłbym iść po niej z zawiązanymi
oczami!
– Tym bardziej więc dziwne jest, że nie przypomniałeś jej sobie przez tyle lat – zauważył
duch. – Idźmy dalej.
Szli więc wzdłuż drogi.
Scrooge poznawał każdy wzgórek, każdą bramę, słup lub drzewo.
Wreszcie w oddali ukazało się małe miasteczko z mostem, kościołem i wijącą się srebrną
wstęgą rzeczki.
Jednocześnie zjawiły się kosmate kuce, biegnące ku nim truchtem, z małymi chłopcami na
grzbietach, którzy nawoływali wesoło innych chłopców, jadących na wozach wiejskich. Wszyscy byli w doskonałych humorach i tak ochoczo pokrzykiwali, że cała przestrzeń wypełniła się wesołym gwarem.
– To są tylko cienie przeszłości, które kiedyś istniały – rzekł duch. Nas te istoty nie przeczuwają nawet.
Rozbawieni mali podróżni zbliżali się, a Scrooge poznawał i nazywał każdego z nich po imieniu. Byli to jego rówieśnicy, weseli towarzysze lat młodzieńczych.
Dlaczego ich widok sprawiał mu taką niewypowiedzianą radość? Dlaczego, gdy go mijali, jego wzrok, zwykle zimny i surowy, płonął teraz jasno, a serce w piersi biło gwałtownie?
Dlaczego, gdy ci dziarscy, rozbawieni chłopcy rozstawali się na rozdrożach i życzyli sobie wzajem wesołych świąt Bożego Narodzenia, wesołość wypełniała mu duszę?
Czymże były wesołe święta dla Scrooge’a ? Precz z wesołymi świętami! Cóż dobrego przyniosły mu kiedykolwiek?
– Szkoła nie jest jeszcze zupełnie pusta – zauważył duch. – Znajduje się tam jakieś samotne, opuszczone przez wszystkich dziecko.
Scrooge szepnął, że wie o tym, i gorzko zapłakał.
Nauczyciel omawia typ narracji w opowiadaniu Dickensa, pomaga uczniom dotrzeć do następujących informacji:
Treść analizowanego fragmentu zawiera elementy przedakcji, wprowadza niezbędne dla czytelnika wyjaśnienia, informacje pomagające mu właściwie odczytać akcję właściwą dzieła.
Przedakcja jest wpleciona w fabularny przebieg wydarzeń, jest ważna dla przebiegu akcji.
Nauczyciel wyjaśnia, na czym polega retrospekcja; prosi, aby uczniowie odszukali w słownikach pojęcie „retrospekcja”, odczytali je, zanotowali w zeszytach. Następnie pyta ich, czy znają takie tytuły filmów, w których reżyser i scenarzysta w różny sposób opowiadają o losach postaci, np. stosują retrospekcję; oddają głos postaci, wprowadzają narratora wszechwiedzącego. Uczniowie, wymieniając znane im dzieła filmowe, ustalają cel i funkcję opowiadania wydarzeń filmowych w pierwszej i trzeciej osobie liczby pojedynczej. W kontekście tej rozmowy polonista zaprasza uczestników zajęć do obejrzenia materiału filmowego z zasobu multimedialnego. Przed prezentacją zachęca uczniów, aby zwrócili uwagę na różnice między narracją pierwszo- i trzecioosobową w filmach wskazane przez Juliusza Machulskiego.
Po emisji uczniowie wymieniają swoje spostrzeżenia i formułują wnioski, które następnie zapisują w zeszytach.
Etap końcowy
Podsumowując przebieg zajęć, nauczyciel prosi uczniów, aby wymienili pojęcia, z którymi się zetknęli, odnosząc się do nich, krótko omawiając. Uczniowie powinni dostrzec, że:
Podejmowali próbę rozróżnienia narracji pierwszoosobowej i trzecioosobowej w różnych przekazach kultury: w literaturze i filmie,
Zaznajomili się z pojęciem „retrospekcja” i poznali jego znaczenie i zastosowanie w literaturze i filmie,
Analizowali typy i funkcje narracji w obrazie filmowym.
Na zakończenie nauczyciel wymienia znane mu tytuły filmów, wykorzystujących retrospekcję w swojej fabule: „Zielona mila”, „Leon Zawodowiec”, „Władca Pierścieni: Powrót Króla”, „Slumdog. Milioner z ulicy”, „Bękarty wojny”. Poleca uczniom, aby w ramach zadania domowego opisali film lub dzieło literackie, w którym dostrzegli przynajmniej dwa typy narracji. Nauczyciel prosi uczniów, aby zastanowili się, jakie znaczenie ma takie zastosowanie narracji dla fabuły analizowanego przez nich dzieła.
Dodatkowo:
Chętni uczniowie mogą obejrzeć film Orsona Wellesa „Obywatel Kane” i „Różyczkę” Grzegorza Królikiewicza. Byłby to asumpt do wnikliwszej rozmowy o sposobach narracji.
Proponowane źródło: Charles Dickens, Opowieść wigilijna, Wydawnictwo Tower Press, Gdańsk 2000, s.17–18.↩
np. Agnieszka Fulińska, Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwo Zielona Sowa, Warszawa 2004; inne wydania.↩
