Jadwiga i Jagiełło – unia Polski i Litwy
Państwo zakonu krzyżackiego
Jak pamiętacie z poprzednich lekcji, zakon krzyżacki zagarnął ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie, podbił też ziemie pogańskich Prusów. Na tych terenach Krzyżacy założyli własne państwo. W 1237 roku połączyli się z rycerskim zakonem kawalerów mieczowych w Inflantach. Od początku XIV wieku stolicą państwa zakonnego był Malbork.
Na czele państwa stał wielki mistrz. Krzyżacy byli dobrymi gospodarzami. Na ziemiach, które weszły w skład ich państwa, karczowali lasy, zakładali nowe wsie i miasta (między innymi Elbląg, Toruń, Kwidzyn, Malbork), budowali zamki. Dzięki temu ich państwo stawało się coraz bogatsze i silniejsze. Rosło też jego znaczenie polityczne w Europie. Jedynie sąsiedzi patrzyli na rozwój państwa krzyżackiego z rosnącym niepokojem.
Wskaż te ziemie, które Krzyżacy zabrali Polsce, i te, które podbili, chrystianizując Prusów.
Podaj nazwę morza, nad którym leżało państwo krzyżackie.
Wskaż na mapie Inflanty, które weszły w skład państwa krzyżackiego, należące wcześniej do zakonu kawalerów mieczowych.
Przyjrzyj się mapie i powiedz, tereny którego państwa przedzielały państwo krzyżackie. Odczytaj nazwę tych terenów.
Sprawdź w dostępnych ci źródłach, jakie państwa leżą dziś na terenach państwa zakonnego.
Wielkie Księstwo Litewskie
Na północnym wschodzie od granic Polski rozciągały się ziemie, które zamieszkiwali Litwini. W XIII wieku utworzyli państwo. Następnie podporządkowali sobie liczne ziemie ruskie. Wielkie Księstwo Litewskie stało się jednym z największych państw w Europie. Rozciągało się od Morza Bałtyckiego aż do Morza Czarnego. Jego stolicą było Wilno.
Litwini ze swoimi książętami trwali w pogaństwie. Z tego powodu chrześcijańskie państwa Europy uważały, że należy doprowadzić do przyjęcia chrztu przez książąt litewskich i ich poddanych. Chrystianizacja pogańskiej Litwy stała się pretekstem do najazdów dla Krzyżaków, którzy sąsiadowali z Wielkim Księstwem Litewskim.
Wymień nazwy państw sąsiadujących z Litwą.
Wielkie Księstwo Litewskie rozciągało się od morza do morza. Przyjrzyj się mapie i odczytaj nazwy tych mórz.
Odszukaj na mapie Wilno.
Zamek w Trokach na Litwie został zbudowany na wyspie jeziora Galwe na polecenie wielkiego księcia litewskiego Witolda. Wskaż elementy, które świadczą o tym, że zamek w Trokach był budowlą obronną.
Jadwiga i Jagiełło
Jak pamiętacie z poprzedniej lekcji, w 1384 roku królem Polski została Jadwiga Andegaweńska. Miała wówczas 10 lat i nie mogła jeszcze sprawować samodzielnie rządów. Robili to za nią panowie małopolscy. Oni też postanowili, że Jadwiga powinna jak najszybciej wyjść za mąż. Wybór padł na dużo starszego od Jadwigi wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę.
Zastanów się, dlaczego młoda królowa Jadwiga nie mogła samodzielnie rządzić Polską.
- Była niepełnoletnia.
- Brakowało jej dobrych doradców.
- Nie miała brata.
- Brakowało jej doświadczenia w rządzeniu państwem.
- Mogła ulegać wpływom nieodpowiednich osób.
Zapoznaj się z fragmentem kroniki Jana Długosza, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa PolskiegoJagiełło, wielki książę litewski, wybrawszy się w celu objęcia rządów Królestwa Polskiego i zaślubienia królowej Jadwigi, z braćmi swoimi i licznym dworu orszakiem, prowadząc z sobą wozy wyładowane skarbami i rozliczonymi sprzętami i ozdobami, przyjechał wreszcie do Polski. Prowadzili go posłowie polscy przez Lublin, gdzie świadomie dni kilka zabawił, aby wieść o jego przybyciu rozeszła się między panami. Z Lublina wolną jazdą zbliżał się ku Krakowowi. […] Przybył dnia 12 lutego we wtorek do Krakowa i w licznym otoczeniu litewskich, ruskich, a przede wszystkim polskich panów, z wielką okazałością i przepychem odprawił wjazd do miasta. Skąd potem odprowadzony na zamek, szedł prosto do królowej Jadwigi, która go w swych komnatach królewskich, w towarzystwie wielu panien dworskich i niewiast przyjęła i powitała. Jagiełło przypatrzywszy się z wielkim podziwem jej urodzie (nie było bowiem podówczas, jak mówiono, piękniejszej w całym świecie niewiasty), nazajutrz posłał jej […] kosztowne bardzo upominki w złocie, srebrze, klejnotach i szatach.
Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, tłum. Karol Mecherzyński, Kraków 1878-1887.
Przez które miasto jechał Jagiełło z Wilna do Krakowa?
- Lublin
- Wrocław
- Gdańsk
- Gniezno
Jagiełło jechał do Krakowa, by...
- ...poślubić królową Jadwigę.
- ...objąć rządy w Królestwie Polskim
- ...wziąć udział w turnieju rycerskim.
- ...podpisać unię polsko-litewską.
Gdzie oczekiwała na Jagiełłę królowa Jadwiga?
- na zamku, w swych komnatach
- na rogatkach miejskich
- w parku
- na dziedzińcu zamkowym
Kto towarzyszył Jadwidze w trakcie powitania Jagiełły?
- dworzanki
- rycerze
- ksiądz
- zakonnice
Co kronikarz sądził o urodzie królowej Jadwigi?
- była najpiękniejsza na świecie
- była najbrzydsza na świecie
- była przeciętnie urodziwa
Unia w Krewie
Jagiełło i panowie małopolscy uzgodnili, że zanim dojdzie do ślubu, Jagiełło, a wraz z nim wszyscy Litwini, przyjmą chrzest. Władca Litwy zobowiązał się odzyskać ziemie utracone wcześniej przez Polskę. Na potwierdzenie tego ustalenia został zawarty w 1385 roku w miejscowości Krewo na Litwie specjalny układ, zwany unią polsko‑litewską.
Zgodnie z ustaleniami najpierw przyjął chrzest Jagiełło – nadano mu wtedy imię Władysław, a wraz z nim jego otoczenie. W 1386 roku Władysław Jagiełło poślubił Jadwigę, a następnie został koronowany na króla Polski. Zapoczątkował on w Polsce nową dynastię, która od jego imienia została nazwana dynastią Jagiellonów.
Unia wywołała zaniepokojenie w państwie zakonnym. Litwa przyjęła chrzest z rąk polskich. Odebrało to Krzyżakom pretekst do kolejnych najazdów.
Zawarta w 1385 roku unia polsko‑litewska w Krewie dała podstawy istnienia państwa polsko‑litewskiego. Składało się ono z dwóch części: Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Łączyła je osoba króla.
Według polskiego prawa tronu nie mogła odziedziczyć kobieta. Z tego powodu, by obejść tę zasadę, ustalono, że Jadwiga zostanie koronowana na „króla” Polski. Po koronacji Jagiełły do śmierci Jadwigi w Polsce było dwóch królów!
Przeczytaj uważnie fragment tekstu źródłowego, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Unia w Krewie[…] wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła. […]Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić Królestwu Polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane. […] Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć.
Unia w Krewie, [w:] , Unia Litwy z Polską. Dokumenty i wspomnienia, oprac. Henryk Mościcki, Warszawa-Lublin-Łódź 1919.
Do czego zobowiązał się Jagiełło, by poślubić Jadwigę? Zaznacz odpowiednie fragmenty tekstu odrębnymi kolorami. Żółty: przyjąć wiarę katolicką. Fioletowy: odzyskać utracone przez Polskę ziemie. Szary: przyłączyć swoje ziemie do Królestwa Polskiego.
[…] {zolty}wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła.{/zolty} […] {fioletowy}Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić Królestwu Polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane.{/fioletowy} […] {szary}Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć.{/szary}
Anioł nakłada koronę Władysławowi Jagielle i wręcza włócznię zakończoną krzyżem (fresk z początku XV wieku w kaplicy zamkowej Trójcy Świętej w Lublinie).
Powiedz, na co autor tego malowidła chciał zwrócić uwagę.
Wskaż zdania prawdziwe.
- Zakon krzyżacki powstał w Ziemi Świętej.
- Unia polsko-litewska została zawarta w 1385 roku.
- Litwa graniczyła z Niemcami.
- Stolicą państwa zakonu krzyżackiego było Wilno.
- Przyczyną zawarcia unii polsko-litewskiej było zagrożenie krzyżackie.
- Ojcem królowej Jadwigi był Kazimierz Wielki.
- Jagiełło przyjął na chrzcie imię Władysław.
Wskaż Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie. Które z nich zajmowało większe terytorium?
Wymień państwa, z którymi graniczyło Królestwo Polskie na zachodzie.
Podaj nazwę państwa, które graniczyło z Królestwem Polskim i z Wielkim Księstwem Litewskim.
Powiedz, co przedstawiają herby.
Wyjaśnij, dlaczego Jadwiga trzyma w ręku krzyż. Co artysta chciał w ten sposób uwiecznić?
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami i datami.
1385, XIII wieku, Krzyżaków, unię, królem, chrzest, Jagiellonów
Państwo zakonu krzyżackiego powstało w ........................ na ziemiach utraconych przez Polskę i na terytoriach pogańskich Prusów. W ........................ roku Polska i Litwa zawarły ......................... Główną przyczyną zawarcia porozumienia było zagrożenie ze strony ......................... Na mocy porozumienia książę Litwy przyjął ........................ i poślubił Jadwigę Andegaweńską. Władysław Jagiełło został ........................ Polski. Zapoczątkował dynastię .........................
Polecenia
Opowiedz, jak doszło do powstania państwa krzyżackiego.
Wyjaśnij, jak doszło do małżeństwa Jadwigi i Władysława Jagiełły i zawarcia unii polsko‑litewskiej.