Jak dbać o zmysły wzroku i słuchu

R1FkS2u22YECd

Zdjęcie przedstawia kobietę leżącą na plecach na łóżku. Ma długie brązowe włosy i jest ubrana w białą bluzkę z długimi rękawami. Słucha muzyki z telefonu przez duże różowe słuchawki.

1. Oko – osobista kamera

Oczy rejestrują światło i jego zmiany, kolory, kształty, odległości oraz ruch. Znaczna większość informacji, które otrzymuje mózg, pochodzi właśnie ze zmysłu wzroku, którego narządem są oczy.

RhAxrBiGl4WyE

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na oko kobiety. Widać zieloną tęczówkę i niewielką źrenicę.

Światło trafia do wnętrza gałki ocznej przez źrenicęźrenicaźrenicę – czarny punkt znajdujący się na środku oka. Zrób mały test. Weź lusterko i przyjrzyj się uważnie swojej źrenicy. Jak się zachowuje, gdy patrzysz w kierunku słońca (ale nie prosto w słońce!)? A co się z nią dzieje, kiedy wejdziesz do zacienionego pokoju? Zauważysz, że czarny punkt, źrenica, zwęża się lub rozszerza – właśnie po to, by „przepuścić” do oka odpowiednią ilość światła. Działa zupełnie jak obiektyw w aparacie fotograficznym!

Po przejściu przez źrenicę światło przemieszcza się przez soczewkęsoczewkasoczewkę, która – znów jak w aparacie – reguluje ostrość widzianego obrazu. Ten wreszcie tworzy się na wrażliwej na światło błonie – siatkówcesiatkówkasiatkówce, skąd jest przekazywany do mózgu – ale uwaga: jest to obraz odwrócony. Mózg obraca go jednak… w mgnieniu oka i dlatego widzimy świat zupełnie normalnie. Więcej informacji na temat powstawania obrazu znajdziesz w materiale Zmysły człowieka.

RJvnPOdcW4lo3

Grafika obrazuje proces powstawania obrazu na siatkówce. Po lewej stronie opisano budowę oka w jego przekroju. Opisano: ciało szkliste, soczewkę, źrenicę, rogówkę oraz komorę przednią oka. Po prawej stronie znajduje się zaciemniona postać człowieka. Na poziomie czubka jego głowy oraz podeszw stóp widnieją przerywane czerwone linie, które następnie przenikają przez komorę przednią oka, rogówkę, źrenicę oraz soczewkę i krzyżują się w ciele szklistym. W ten sposób na siatkówce powstaje pomniejszony i odwrócony obraz postaci człowieka.

Zdarzyło ci się kiedyś przebywać w całkowitej ciemności? Takiej, w której mimo otwartych oczu dało się zauważyć tylko głęboką czerń? Oznacza to, że aby widzieć, w środowisku potrzebna jest odpowiednia ilość światła. Inaczej nasze oko nie jest w stanie rejestrować żadnych obrazów.

2. Jak dbać o wzrok?

Oczy potrafią „zatroszczyć się” same o siebie: oczyszczają się i nawilżają dzięki mechanizmowi mrugania, który rozprowadza łzy po gałce ocznej. Jednak współczesny tryb życia, czyli nauka i zabawa przy komputerze, tablecie czy smartfonie, a także oglądanie telewizji i czytanie przy niewłaściwym oświetleniu mają niekorzystny wpływ na kondycję tego narządu. Zdarza się, że oczy bywają zaczerwienione, nadmiernie łzawią, a pod powiekami mamy uczucie obecności piasku („uwierania”). By temu zapobiec, na co dzień warto zwracać uwagę na sposób wykonywania różnych czynności, tak by nie szkodzić oczom. W razie poważnych problemów należy udać się bezzwłocznie do lekarza okulisty.

R1cXs1DZ2kU5P

Grafika przedstawia postać człowieka siedzącego przy biurku. Biurko znajduje się po lewej stronie. Umieszczono na nim monitor. Na prawo od biurka stoi krzesło, na którym siedzi człowiek. Na grafice są dopisane szczegółowe informacje. Przy krześle: oparcie wspierające plecy, regulowana wysokość fotela. Pod biurkiem: miejsce na nogi, podpórka. Przy monitorze: monitor ustawiony na wysokości głowy, monitor ustawiony na wprost, ok. 40–70 cm od twarzy. Przy postaci człowieka: prosta postawa.

• Monitor powinien się znajdować na wprost osoby korzystającej z niego, w odległości ok. 40–70 cm od twarzy – odpowiada to mniej więcej długości wyciągniętej do przodu kończyny górnej. Większe monitory powinny być odsunięte na taką odległość, która pozwoli objąć wzrokiem całość ekranu.

• Wysokość monitora należy dostosować tak, by nie trzeba było podnosić lub opuszczać brody.

• Górny brzeg monitora powinien się znajdować nieco poniżej oczu.

• Stanowisko z monitorem powinno być ustawione w odległości 1 m od źródła światła (także okna), najlepiej bokiem do niego. W przypadku osób praworęcznych światło powinno padać z lewej strony, a leworęcznych – odwrotnie. Dzięki temu nie będziemy zasłaniać sobie światła podczas korzystania z klawiatury.

R1FWnX5lvQExi1

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na twarz kobiety noszącej okulary przeciwsłoneczne. W okularach widać odbijające się obrazy zabudowań miejskich.

W słoneczne dni – nie tylko latem, ale także zimą, zwłaszcza kiedy spadnie śnieg – noś okulary przeciwsłoneczne. Silne światło nie jest korzystne dla oczu. Nie sprzyja im jednak także zbyt mała ilość światła przy czynnościach wymagających skupienia wzroku. Dlatego warto włączyć dodatkową lampkę, kiedy czytasz książkę, rysujesz czy piszesz.

Dla zdrowia wzroku bardzo ważna jest także dieta pełna witamin i minerałów oraz związków działających ochronnie na organizm, tzw. przeciwutleniaczy. Dostarczają ich przede wszystkim warzywa (np. kukurydza, pomidory, brokuły) i owoce (np. borówki, maliny, jeżyny), dlatego nie powinno ich brakować w jadłospisie. Pamiętaj też o piciu wody!

3. Jak dbać o narząd słuchu?

Uszu nie da się zamknąć, tak jak oczu, dlatego odbierają one dźwięki w sposób ciągły, nawet podczas snu! Niestety, często są to dźwięki, które są za głośne i trwają zbyt długo. Tymczasem hałas ma niekorzystny wpływ na samopoczucie, powoduje rozdrażnienie, stres i uczucie dyskomfortu. Jest jednak nie tylko nieprzyjemny, ale może również nieodwracalnie uszkodzić słuch.

Niebezpieczny jest zarówno długotrwały, średnio intensywny hałas, jak i jednokrotny, nagły głośny dźwięk, np. huk – tuż po nim można mieć wrażenie przytępienia słuchu, które zazwyczaj na szczęście mija.

Często nawet nie zauważamy od razu, że przebywamy w miejscu o wysokim natężeniu hałasu: na korytarzu szkolnym podczas przerwy, boisku czy ruchliwej ulicy. Jeszcze gorzej jest, gdy „fundujemy” uszom wielogodzinny koncert w słuchawkach, słuchając muzyki lub grając w gry komputerowe. Dlatego pamiętajmy o tym, by na co dzień dbać o słuch.

• Zwracaj uwagę na to, czy znajdujesz się w cichym otoczeniu, czy pełnym głośnych dźwięków, i w miarę możliwości skracaj czas przebywania w hałasie.

• Zmniejsz głośność urządzeń odtwarzających muzykę.

• Nie używaj zbyt często słuchawek, a podczas ich użytkowania kontroluj głośność dźwięku.

• Jeżeli używasz słuchawek, wybierz te nauszne, z poduszeczkami z miękkiej pianki – douszne są szczególnie niebezpieczne.

• Dbaj o relaks w ciszy, zwłaszcza po dniu spędzonym w miejscu pełnym hałasu.

Czy wiesz, w jaki sposób należy dbać o narządy zmysłów? Sprawdź swoją wiedzę.

Podsumowanie

• W dzisiejszych czasach nasz wzrok narażony jest na szkodliwe działanie ekranów urządzeń elektronicznych. Nie służy więc oczom długotrwała praca przy komputerze i korzystanie ze smartfonów.

• Narządowi wzroku szkodzi również intensywne światło słoneczne oraz dieta uboga w warzywa i owoce.

• Niezwykle ważne jest przestrzeganie zasad higieny oczu. Pamiętaj o odpowiednim oświetleniu. Stanowisko pracy ustaw tak, by monitor znajdował się na wprost oczu, a źródło światła nie było zbyt blisko (żeby nie raziło w oczy i nie wywoływało odblasków). Staraj się ograniczyć korzystanie z monitorów. W słoneczne dni noś okulary przeciwsłoneczne.

• Przestrzeganie zasad higieny uszu polega na unikaniu hałasu, czyli miejsc i sytuacji, w których osiąga on wysoki poziom, takich jak koncerty, czy tereny budowy. Warto też zrezygnować z głośnego słuchania muzyki na słuchawkach (szczególnie dousznych).

• W celu ochrony słuchu wybieraj miejsca o niższym natężeniu hałasu. Zbawienna dla zmysłu słuchu jest np. wycieczka w góry lub spacer po parku.

Słownik

Zadania

Braun R., Siedem zmysłów. Jak je zrozumieć i wykorzystać, by lepiej żyć, Muza 2021.

Encyklopedia ciała człowieka. Zmysły, Arystoteles 2019.

Maruszczak M., Wzrok, słuch, smak dają znak, czyli podróż do świata zmysłów, Nasza Księgarnia 2020.