Jak ludzie zmieniają krajobraz?
Człowiek od zarania dziejów wpływał na krajobraz. Karczował lasy, wydobywał surowce naturalne oraz budował domy, drogi, a póżniej miasta i zakłady przemysłowe. Wraz z rozwojem nauki i techniki działania te zaczęły być bardzo intensywne powodując zanikanie naturalnego krajobrazu.
jakie czynniki wpływają na krajobraz,
jak rośliny i zwierzęta wpływają na krajobraz.
Poznasz elementy krajobrazu.
Opiszesz, jak człowiek zmienia otaczający go krajobraz.
Odróżnisz krajobraz naturalny od krajobrazu przekształconego przez człowieka.
Wymienisz pozytywne i negatywne skutki oddziaływania człowieka na krajobraz.
Czym jest krajobraz?
Krajobraz to ogół cech przyrodniczych i antropogenicznychantropogenicznych typowych dla danego terenu. W opisie krajobrazu wyróżniamy następujące elementy:
- Nazwa kategorii: Elementy krajobrazu
- Nazwa kategorii: skały
- Nazwa kategorii: ukształtowanie terenu
- Nazwa kategorii: wody
- Nazwa kategorii: szata roślinna
- Nazwa kategorii: zwierzęta
- Nazwa kategorii: wytwory działalności ludzkiej/ człowieka (np. budynki, pola uprawne ) Koniec elementów należących do kategorii Elementy krajobrazu
- Elementy należące do kategorii Elementy krajobrazu
Wyróżnia się krajobraz naturalny oraz kulturowy. Krajobraz naturalny ukształtowany jest przez poszczególne elementy natury, czyli skałę macierzystą, wodę, powietrze, florę i faunę. Krajobraz kulturowyKrajobraz kulturowy to przestrzeń ukształtowana przez działalność człowieka, która zawiera zarówno elementy przyrodnicze jak i elementy cywilizacyjne. Wyróżnia się trzy rodzaje krajobrazu kulturowego: rolniczyrolniczy, przemysłowyprzemysłowy i miejskimiejski.
Krajobraz częściowo przekształcony
Dawniej morza i wielkie rzeki stanowiły dla ludzi bariery nie do przebycia. W góry chodzili rzadko, a bagna i pustynie starali się omijać. Ludzie zamieszkiwali lasy i odwiedzali je w celu zdobycia pożywienia.
Stopniowo zaczęli przekształcać krajobraz do swoich potrzeb. W celu znalezienia ziemi dla rolnictwa i budowy osad zajęli większość łąk i leśnych polan oraz doliny rzeczne. Potem wycinali i wypalali lasy, by uzyskać drewno do budowy domów oraz zwiększyć teren przeznaczony pod uprawę roślin i hodowlę zwierząt. Poniżej klika przykładów, w jaki sposób człowiek potrafi dostosować krajobraz do swoich potrzeb.
Rozwój cywilizacji spowodował, że ludzie zmieniali otaczający ich krajobraz. Zaczęli uprawiać wybrane rośliny na polach czy hodować zwierzęta. Mimo to w krajobrazie wsi nadal istnieje wiele elementów naturalnych. Taki krajobraz nazywa się częściowo przekształconym przez człowieka.
Ludzie potrafią przystosować się do różnorodnych warunków. W australijskim miasteczku Coober Pedy, w którym wydobywa się cenne kamienie, robotnicy i ich rodziny mieszkają pod ziemią w opuszczonych chodnikach licznych kopalni. Mieszkanie na powierzchni byłoby uciążliwe z powodu upałów i burz pyłowych.
Krajobrazy przekształcone przez człowieka
Znacznie większym zmianom uległ krajobraz miast. Silny wpływ ma na niego intensywny rozwój przemysłu, czyli industrializacjaindustrializacja. Na przykład w kopalniach wydobywa się surowce, które zostają przerobione na różnorodne produkty. Podczas wydobycia powstaje mnóstwo odpadów, które z czasem przyjmują postać wzgórz nazywanych hałdamihałdami. Tam, gdzie nie ma przemysłu, krajobraz miejski i tak bywa silnie zmieniony przez człowieka z powodu skupisk budynków, ulic, torowisk, centrów handlowych.
Jaka jest największa budowla w okolicy twojego miejsca zamieszkania? Opisz jej rozmiary i przeznaczenie oraz to, w jaki sposób wpływa na krajobraz.
Rekultywacja krajobrazu
Niektóre krajobrazy są tak zniszczone, że przyroda nie jest w stanie w krótkim czasie sama naprawić szkód spowodowanych przez ludzi. W takiej sytuacji niezbędne są działania człowieka. Przywracanie zniszczonemu krajobrazowi jego pierwotnej wartości i wyglądu to odnawianie lub rekultywacjarekultywacja. W najprostszym przypadku polega to na sadzeniu nowych drzew w miejsce wyciętych albo oczyszczaniu wód. Odnawianie terenów po kopalniach i kamieniołomach to na przykład zalanie wodą miejsca, w którym wydobywano surowce, i przekształcenie go w sztuczne jezioro. Można też zadbać o rzeki i jeziora, ograniczając dopływ zanieczyszczeń i wpuszczając do ich wód organizmy, które żyły tam wcześniej, ale wyginęły na skutek zmian warunków życia.
Etapy rekultywacji terenu
Cały proces rekultywacji terenu można podzielić na dwa główne etapy: rekultywację techniczną i rekultywację biologiczną. Każda część składa się z wielu czynności, które pozwalają przywrócić wartość użytkową zniszczonym glebom.
Rekultywacja wód jest procesem mającym na celu przywrócenie zanieczyszczonym wodom powierzchniowym płynącym ich pierwotnej funkcji hydrobiologicznej, gospodarczej oraz rekreacyjnej. Rekultywacja wód powierzchniowych obejmuje:
zwiększenie dopływu czystych wód;
przepłukiwanie;
natlenianie wód;
regulację biegu rzeki, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta;
wprowadzenie do zbiornika wybranych gatunków ryb i zooplanktonu.
Rekultywacja wód podziemnych (regradacja wód podziemnych) jest procesem mającym na celu przywrócenie zanieczyszczonym zbiornikom wód podziemnych stanu pierwotnego lub stanu umożliwiającego ich wykorzystanie gospodarcze.
Rekultywacja wód podziemnych obejmuje oczyszczanie warstwy wodonośnej (eliminację stwierdzonego zanieczyszczenia) za pomocą:
izolacji źródła zanieczyszczenia za pomocą barier ochronnych;
wydobycia substancji wywołującej zanieczyszczenie zbiornika;
unieszkodliwienia substancji wywołującej zanieczyszczenie w warstwie wodonośnej (obróbka fizykochemiczna, biodegradacja);
ograniczenia emisji zanieczyszczeń;
zmiany sposobu użytkowania wód.
Rekultywacja jezior ma na celu poprawę jakości wody w jeziorach zeutrofizowanych (przeżyźnionych), a także ich przywrócenie cech fizycznych, chemicznych i biologicznych jak najbardziej zbliżonych do stanu naturalnego. Główną przyczyną degradacji ekosystemów jeziornych jest nadmierny dopływ nutrientów (głównie związków azotu i fosforu) skutkujący nadmiernym rozwojem i zakwitami fitoplanktonu. Rekultywacja ekosystemów jeziornych polega więc w głównej mierze na usunięciu lub ograniczeniu głównej przyczyny eutrofizacji.
Oceń, czy w twoim otoczeniu przeważają pozytywne czy negatywne skutki wpływu człowieka na krajobraz. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Projekt zagospodarowania terenu wokół szkoły
Wygląd naszych miast i wsi stale ulega zmianie. W wielu miejscowościach znajdują się parki, place zabaw, trasy rowerowe, boiska sportowe i inne atrakcyjne miejsca. Niestety często istnieją również miejsca nieatrakcyjne, takie jak: dzikie wysypiska śmieci, zniszczone budynki, zaniedbane tereny czy nieestetyczne reklamy, wpływające negatywnie na wygląd danej miejscowości. Jednak każdy z nas może zmienić swoje otoczenie. Wystarczy wpaść na ciekawy pomysł i przedstawić go innym. Spróbuj więc wykonać projekt zagospodarowania terenu wokół swojej szkoły na podstawie poniższego wzoru.
1. Opis krajobrazu najbliższej okolicy
2. Przygotowanie materiałów do lekcji terenowej
Przygotuj i wydrukuj plan okolic szkoły (np. ze strony www.googlemaps.com lub mapy.geoportal.gov.pl). Potrzebne będą dwa egzemplarze. Ponadto przygotuj:
twardą podkładkę pod plan;
ołówek;
gumkę;
aparat fotograficzny lub telefon komórkowy;
kompas.
Pod planem, który wykorzystasz podczas lekcji terenowej, wykonaj legendę według poniższego wzoru. Na jej podstawie ocenisz krajobraz.
3. Lekcja terenowa
Na samym początku ustaw wydrukowany plan zgodnie z rzeczywistym położeniem szkoły, używając do tego kompasu lub odnosząc się do charakterystycznych obiektów w okolicy. Oznacz na planie kierunki geograficzne za pomocą skrótów: N – kierunek północny, S – kierunek południowy, E – kierunek wschodni, W – kierunek zachodni. Następnie opisz i oceń poszczególne fragmenty krajobrazu widzianego na północ, południe, wschód i zachód od budynku szkoły. W tym celu:
wykonaj zdjęcia;
zapisz najważniejsze informacje dotyczące widzianego obszaru (forma terenu, roślinność, zabudowa);
zaznacz i podpisz na planie charakterystyczne elementy krajobrazu;
oceń krajobraz okolic szkoły, wykorzystując oznaczenia z wcześniej przygotowanej legendy.
Poniższa grafika przedstawia przykładowy plan z zaznaczonymi elementami krajobrazu oraz ich oceną.
Więcej informacji na temat planu znajdziesz w materiale „Co to jest plan?”.
4. Projekt zagospodarowania terenu
Po wykonaniu obserwacji wybierz nieatrakcyjne miejsce zaznaczone przez ciebie na planie kolorem czerwonym, by przygotować dla niego nowy plan zagospodarowania. Zastanów się, co należy zmienić, aby dane miejsce stało się ładniejsze, bardziej użyteczne oraz przyjemniejsze dla mieszkańców. Pamiętaj, że oprócz zagospodarowania pustych terenów pod np. plac zabaw, parki czy las możesz również zaproponować odnowienie starych zabudowań lub podsunąć pomysł na ich wykorzystanie. Wszystkie swoje pomysły możesz zebrać w tabeli według poniższego wzoru:
Teren | Pomysł zagospodarowania | |
|---|---|---|
zniszczone budynki fabryki |
| |
5. Prezentacja projektu
Pomysł na zagospodarowanie terenu wokół szkoły możesz zaprezentować swojej klasie. Warto przedstawić go np. w postaci plakatu lub prezentacji multimedialnej. W ten sposób łatwiej ci będzie opisać efekt planowanych zmian. Pamiętaj o dołączeniu planu i fotografii wykonanych podczas lekcji terenowej oraz odpowiednich opisów.
Podsumowanie
Krajobrazem nazywamy ogół cech przyrodniczych i antropogenicznych typowych dla danego terenu. Wyróżnia się krajobraz naturalny oraz kulturowy.
Działalność człowieka wpływa zarówno na elementy krajobrazu wiejskiego, jak i miejskiego.
Krajobraz kulturowy powstaje wskutek częściowego lub całkowitego przekształcenia krajobrazu naturalnego przez człowieka.
Krajobraz: rolniczy, przemysłowy i miejski powstają wskutek całkowitego przekształcenia krajobrazu naturalnego przez człowieka.
Na obszarach zniszczonych przez człowieka możliwa jest rekultywacja, czyli odnowienie elementów krajobrazu.
Praca domowa
Opisz krajobraz twojego miejsca zamieszkania. Jakie elementy w nim występują? Czy jest to krajobraz częściowo przekształcony przez człowieka?
Słownik
powstały lub zachodzący w wyniku działalności gospodarczej człowieka
sztuczne wzniesienie powstałe na skutek usypania odpadów przemysłowych, resztek wykopanych skał itp.
procesy prowadzące do rozwoju przemysłu
przestrzeń, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka
typ krajobrazu kulturowego, cechujący się zabudowaniami, ciągami komunikacyjnymi i terenami zielonymi, które są wynikiem silnych przekształceń krajobrazu naturalnego
typ krajobrazu kulturowego, cechujący się budynkami przemysłowymi (fabrykami) i związanym z tym silnym zanieczyszczeniem powietrza, gleby i wody
typ krajobrazu kulturowego, ukształtowany przez działania rolnicze
zabiegi mające na celu poprawę zdolności produkcyjnych gleb uprawnych, głównie przez regulowanie stosunków wodnych w glebie (odwodnienie i nawodnienie)
przywracanie wartości użytkowej i przyrodniczej terenom zdewastowanym przez działalność człowieka
muzeum, którego celem jest zaprezentowanie elementów kultury danego regionu lub ekspozycji zabytków
Zadania
Wybierz elementy krajobrazu typowe dla obszarów zurbanizowanych.
- ulica
- pole uprawne
- las
- dom
- centrum handlowe
- bagno
- tory tramwajowe
- wydma
Oceń poprawność stwierdzeń dotyczących krajobrazu miasta.
| Prawda | Fałsz | |
| W mieście nie mogą żyć jakiekolwiek dzikie zwierzęta. | □ | □ |
| Park jest miejscem, gdzie mogą żyć rośliny i dzikie zwierzęta. | □ | □ |
| Miasta zawsze mają krajobraz industrialny. | □ | □ |
| Trawniki są tak zróżnicowane przyrodniczo, jak łąki. | □ | □ |
| Na terenie miasta mogą istnieć zbiorniki wodne. | □ | □ |
Wybierz elementy, by zdania miały poprawną treść.
lasy, nie można na nim niczego budować, przeobrażonym, starym, dzikim, nie nadaje się do zamieszkania przez zwierzęta, pastwiska, pierwszym, zdewastowanym, ludzie nie mogą na nim stale przebywać, miasta, kulturowym, zmienionym, naturalnym, pola uprawne, zawiera elementy typowe dla krajobrazu naturalnego
Ludzie przekształcili większość łąk i leśnych polan w ..................................................................................................... W ten sposób przekształcili krajobraz zwany .................................................................................................... w inny nazywany ..................................................................................................... Charakteryzuje się on tym, że .....................................................................................................