RL9K476hH00qk1
Kolorowa grafika pełna symboli: na dole klawiatura fortepianu, powyżej czerwono-niebieska trąbka, kolorowe nuty i kolorowy klucz wiolinowy. Tło jest żółto niebieskie. Na górze latają kolorowe ptaki po lewej stronie czerwone, na środku pomarańczowe, po prawej niebieskie. Temat lekcji: Jak muzyka opowiada - zajęcia plastyczno-muzyczne.

Jak muzyka opowiada – zajęcia plastyczno‑muzyczne

Źródło: online-skills.

Ważne daty

1810‑1856 – lata życia Roberta Schumanna, wybitnego kompozytora epoki romantyzmu

1835‑1921 – lata życia Camille Saint‑Saënsa, jednego z najwybitniejszych kompozytorów późnego romantyzmu, pochodził z Francji

1839‑1881 – lata życia Modesta Musorgskiego, jednego z najważniejszych rosyjskich kompozytorów narodowych, obdarzonego największym talentem członka grupy nazywanej Potężną Gromadką (albo Wielką Piątką)

1843‑1907 – lata życia Edwarda Griega, kompozytora, pianisty i dyrygenta norweskiego pochodzenia szkockiego

1844‑1908 – lata życia Mikołaja Rimski‑Korsakowa, który był członkiem słynnej rosyjskiej Potężnej Gromadki; uważa się go też za ojca orkiestracji, ponieważ w mistrzowski sposób się nią posługiwał

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R4W4w1ti2lSDM1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):
b) rysuje, maluje oraz układa teksty do muzyki,
c) werbalizuje emocje i odczucia,
d) opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację).

Nauczysz się

wymieniać trzy podstawowe elementy dzieła muzycznego – melodyka, rytmika, harmonika;

wymieniać elementy dzieła muzycznego: artykulacja, agogika, dynamika oraz kolorystyka;

definiować pojęcie - muzyka programowa;

analizować utwór muzyczny pod kątem elementów dzieła muzycznego.

Przypomnienie wiadomości dotyczących trzech podstawowych elementów dzieła muzycznego

Rytmika - element muzykiElementy dzieła muzycznegoelement muzyki, dotyczący wszystkich zjawisk rytmicznych występujących w określonym utworze.

Melodyka - element muzyki, który dotyczy następstwa dźwięków mających różną wysokość.

Harmonika - element muzyki, który porządkuje współbrzmienie dźwięków w utworze.

classicmobile
Ćwiczenie 1
RmagFwxkyGdlN1
Przyporządkuj nazwę elementu dzieła muzycznego do jego definicji. 1. Element muzyki, który porządkuje współbrzmienie dźwięków w utworze Możliwe odpowiedzi: A. rytmika, B. melodyka, C. harmonika. 2. Element muzyki, dotyczący wszystkich zjawisk rytmicznych występujących w określonym utworze. Możliwe odpowiedzi: A. rytmika, B. melodyka, C. harmonika. 3. Element muzyki, który dotyczy następstwa dźwięków mających różną wysokość. Możliwe odpowiedzi: A. rytmika, B. melodyka, C. harmonika.
Źródło: Anna Filipska.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RBUbYdb8HNiRBm85bde9745b829cc4_00000000000031
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj podane definicje.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
m85bde9745b829cc4_0000000000003

Czym jest muzyka?

Muzyka jest sztuką, która wpływa na naszą psychikę za pomocą dźwięków. Inspiruje, pobudza wyobraźnię, dlatego słuchając utworów muzycznych bardzo często możemy nadać im tytuły.

Prezentacja utworu: Modest Musorgski, Noc na Łysej Górze

Polecenie 1
Odpowiedz na pytanie: Jaką historię może opowiadać utwór Noc na Łysej Górze Modesta Musorgskiego?
Odpowiedz na pytanie: Jaką historię może opowiadać utwór Noc na Łysej Górze Modesta Musorgskiego?
R1RNC1XEGEMWQ
Na nagraniu utwór Noc na Łysej Górze, autorstwa Modesta Musorgskiego. Utwór, w wykonaniu orkiestry symfonicznej, jest bardzo dynamiczny. Rozpoczyna się dynamiczną grą smyczków, w czasie gry instrumenty wykonują crescendo i decrescendo, które może imitować ogień lub dynamiczny taniec. Słychać głośną grę instrumentów dętych. Muzyka jest szalona. Czasami słychać rytmy taneczne.
RUsgXjGxvaoyp
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Muzyka programowa

Pod pojęciem muzyki programowej rozumiemy muzykę instrumentalną o pozamuzycznej treści, którą wskazuje tytuł lub program. Na treść może się składać np. ciąg zdarzeń, sytuacji, obrazów lub myśli. Pobudza on wyobraźnię kompozytora, a fantazję słuchacza prowadzi w określonym kierunku.

Ulrich Michels, Atlas muzyki, t. I, Warszawa 2002, s.129.

Głównym celem muzyki programowej jest zaprezentowanie słuchaczowi pewnych treści nie dostrzegalnych na pierwszy rzut oka. Treści te mogą wynikać z inspiracji jakie kompozytor znalazł w innym dziele literackim, malarskim. Często inspiracją mogła być natura lub jego własnych przeżycia. W tego typu utworach występują zjawiska pozamuzyczne np. odgłosy przyrody, cywilizacji.

Muzyka ilustracyjna, tzn. naśladująca zjawiska pozamuzyczne za pomocą środków dźwiękonaśladowczych, była znana już w czasach starożytnych, gdzie w utworach często naśladowano odgłosy walki, dźwięki wydawane przez zwierzęta lub odgłosy zjawisk przyrody.

Artykulacja jako jeden z elementów dzieła muzycznego

Według Słowniczka muzycznego pod red. J. Habeli artykulacja to:

sposób wykonywania kolejno następujących po sobie lub współbrzmiących dźwięków; do najważniejszych rodzajów artykulacji należą: „legato, 'staccato, 'portato (...)

Źródło: Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998 s. 19

W najprostszym wytłumaczeniu artykulacja to oznaczenia na partyturze, które określają w jaki sposób muzyk musi zagrać dźwięk.  Zwróć uwagę w jaki sposób został zagrany poniższy utwór.

R2oLiw98AEhV1
Na ilustracji projekt stroju do utworu “Taniec kurcząt w skorupkach” Znajdujący się na ilustracji człowiek ubrany jest w duże jajo. Na głowie ma czapeczkę kurczaka, na nogach żółto-czerwone rajstopy. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Muzyka jest szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, przeważa artykulacja staccato. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki.
Szkic kostiumów do baletu „Trilby” do którego nawiązał Musogórski podczas pisania „Tańca kurcząt w skorupach”, meakultura.pl CC BY 3.0 (Fotografia); Modest Musorgski, „Obrazki z wystawy” – „Taniec kurcząt w skorupkach”, AMFN, CC BY 3.0

Jak zapewne zauważyłeś instrumentalista wydobywał dźwięki krótko i ostro. To tak zwane staccatoStaccatostaccato. Zapoznaj się z definicjami pozostałych dwóch rodzajów artykulacji - legatoLegatolegatoportatoPortatoportato. Rodzajów artykulacji jest więcej, ale te trzy są najważniejsze, ponieważ tylko te można uzyskać grając na większości instrumentów.

R1dwg0ofNoliX
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytania. 1. Jaka artykulacja dominuje w utworze Taniec kurcząt w skorupkach? 2. Z czym bardziej kojarzy Ci się taka artykulacja: z kłującym kaktusem czy z miękkimi piórkami?

Dynamika jako jeden z elementów dzieła muzycznego

Według Słowniczka muzycznego pod red. J. Habeli dynamika to:

(z gr. dgnamikós = posiadający siłę) — określenie wszystkich zjawisk związanych z głośnością dźwięków i jej zmianami w utworze.

Źródło: Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998 s. 54

W najprostszym wytłumaczeniu dynamika to znaki na partyturze, które określają w jaki sposób muzyk musi zagrać dźwięk. Zwróć uwagę w jaki sposób został zagrany poniższy utwór. Wyróżniamy dwa podstawowe znaki f (forte - głośno) oraz p (piano - cicho). Każdy znak występuje w kilku stopniach natężenia. Do najczęściej stosowanych określeń zalicza się:

  • fff (fortissimo possibile) - możliwie najgłośniej

  • ff (fortissimo) - bardzo głośno

  • f (forte) - głośno

  • mf (mezzo forte) - średnio głośno

  • mp (mezzo piano) - średnio cicho

  • p (piano) - cicho

  • pp (pianissimo) - bardzo cicho

  • ppp (pianissimo possibile) - możliwie najciszej

Wysłuchaj utworu i zwróć uwagę w jaki sposób instrumentalista wykonuje utwór.

R1D2lMCyNX91E
Ilustracja przedstawia portret Modesta Musorgskiego, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu od ramion w górę. Postać ma bujne, jasne włosy, zapuszczoną brodę, jasno zielone oczy. Ubrany jest w ludową, białą koszulę z hartami i obszerny zielony płaszcz z czerwonym kołnierzem. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: "Baba Jaga z cyklu Obrazki z wystawy autorstwa Modesta Musorgskiego Wykonawca Andrea Kauten" oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu dynamiczny, trochę straszny utwór wykonany na fortepianie. Rozpoczyna się pochodem dźwięków w niskim rejestrze, później w wysokim rejestrze pojawiają się klastery, a następnie mocna, rwana linia melodyczna. W drugiej części muzyka jest dużo cichsza i tajemnicza. Linia melodyczna przenosi się do dolnego głosu, a w górnym głosie pojawia się pełen niepokoju powtarzający się motyw. Trzecia część jest powtórzeniem pierwszej.
Ilia Rypin, „Portret Modesta Musorgskiego”, 1881, Galeria Trietiakowska, Moskwa, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna (Fotografia); Modest Musorgski, „Obrazki z wystawy” – „Baba Jaga”, online-skills, CC BY 3.0
RoO1krmJ0GSLZ
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Charlesa Camille'a Saint-Saënsa. Na zdjęciu starszy siwy mężczyzna z brodą. Niewielkie oczy otoczone są siateczką zmarszczek. Kompozytor ubrany jest w białą koszulę i marynarkę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Łabędź z cyklu Karnawał zwierząt autor Camille Saint - Saëns wykonawca Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór wykonywany na wiolonczeli i fortepianie. Wiolonczela gra tęskną, spokojną, wzruszającą melodię. Fortepian gra akompaniament imitujący płynącą wodę - rozłożone akordy.
Camille Saint-Saëns, wikimedia.org, domena publiczna (Fotografia); Camille Saint-Saëns, „Karnawał zwierząt” – „Łabędź”, AMFN, CC BY 3.0
RDL81liqnIdxO
Ćwiczenie 4
Określ, którego z dwóch utworów: Baba Jaga i Łabędź dotyczą określenia: A. wykonywany na fortepianie, B. szybki, C. spokojny, D. straszny, E. wykonywany na wiolonczeli i fortepianie, F. relaksujący, G. powoduje niepokój.

Agogika jako jeden z elementów dzieła muzycznego

Agogika – element muzyki odnoszący się do tempa utworu (szybkości).

Ćwiczenie 5

Wysłuchaj obu utworów, a następnie do utworów dopasuj odpowiednią ilustrację.

R7IJXYBhyWgXP
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Edvarda Griega. Na zdjęciu starszy mężczyzna z dłuższymi siwymi włosami zaczesanymi do tyłu, wąsami. Ubrany jest w białą koszulę i aksamitne kamizelkę i marynarkę. Pod szyją ma zawiązaną kokardę. Patrzy w dal w lewą stronę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: W grocie Króla Gór z suity Peer Gynt autorstwa Edwarda Griega, wykonawca: The Halle Orchestra sir John Barbriolli (dyrygent) oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór wykonany przez orkiestrę symfoniczną i chór. Nagranie rozpoczyna się groźną melodią graną w umiarkowanym tempie w niskim rejestrze. Później muzyka przyspiesza, orkiestra gra melodię coraz szybciej, w coraz większym składzie instrumentalnym. Na końcu dołącza się chór. Cały utwór jest zbudowany w ten sposób, że melodia powtarza się coraz szybciej i coraz głośniej by na końcu zabrzmieć bardzo szybko i głośno.
Edvard Grieg, wikimedia.org, domena publiczna (Fotografia); Edvard Grieg, „W grocie króla gór” z I Suity „Peer Gynt” op. 46, AMFN, CC BY 3.0
RGpUYF8SaYmtL
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Charlesa Camille'a Saint-Saënsa. Na zdjęciu starszy siwy mężczyzna z brodą. Niewielkie oczy otoczone są siateczką zmarszczek. Kompozytor ubrany jest w białą koszulę i marynarkę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Utwór: Słoń z cyklu Karnawał zwierząt, autorstwa Camille Saint-Saënsa Wykonawca: Cincinnati Pops Orchestra oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Utwór rozpoczyna się skoczną i niską melodią, graną na kontrabasach. W partii kontrabasu jest dużo dźwięków wykonywanych staccato. Pozostałe instrumenty smyczkowe akompaniują grając pizzicato. W drugiej części melodia grana przez kontrabasy jest melancholijna, zupełnie inna niż w pierwszej części. Pozostałe instrumenty smyczkowe grają akompaniament trochę przypominający walca. W trzeciej części partia kontrabasu jest taka sama jak w pierwszej części za to akompaniament znacząco się różni i składa się z rozłożonych akordów.
Camille Saint-Saëns, wikimedia.org, domena publiczna (Fotografia); Camille Saint-Saëns, „Karnawał zwierząt” – „Słoń”, online-skills, CC BY 3.0
RSheK0qXo5rdZ
Opisz tempo w utworach "W grocie króla gór" i "Słoń".

Kolorystyka jako jeden z elementów dzieła muzycznego

Kolorystyka – element muzyki związany z barwą dźwięku.

Ćwiczenie 6

Wysłuchaj przykładu muzycznego pt. Bydło autorstwa Modesta Musorgskiego w wersji na fortepian oraz na orkiestrę i rozwiąż ćwiczenie.

RD7q4MgG6MJAx
Ilustracja przedstawia portret Modesta Musorgskiego, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu od ramion w górę. Postać ma bujne włosy oraz zapuszczoną brodę. Po naciśnięciu pierwszego punktu aktywnego wyświetla się napis: Bydło z cyklu Obrazki z wystawy (fragment) autorstwa Modesta Musorgskiego, wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu smutny i wolny utwór wykonany na fortepianie. Dominują dźwięki z niskiego rejestru , powtarza się jeden powolny schemat rytmiczny akompaniamentu, jakby dreptanie ciężkich zwierząt. Utwór robi wrażenie ciężkiego. Po naciśnięciu drugiego punktu aktywnego wyświetla się napis: Bydło z cyklu Obrazki z wystawy (fragment) autorstwa Modesta Musorgskiego, wykonawca: Berlin Philharmonic Orchestra oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Jednostajny akompaniament wykonywany przez orkiestrę jest zagrany cicho, smutną melodię wykonuje puzon. Później gra cała orkiestra. Dołączają kotły, a później werble podkreślając rytm. Muzyka jest smutna i ciężka.
Modest Musorgski, wikimedia.org, domena publiczna (Fotografia); Modest Musorgski, „Bydło”, AMFN, CC BY 3.0
RmDb6tYjL6qpR
Po zapoznaniu się z opisem alternatywnym przykładu muzycznego pt. Bydło autorstwa Modesta Musorgskiego odpowiedz na pytanie: Jakich środków muzycznych użył kompozytor aby przedstawić bydło.
R1OpqaIOgztwF
Ćwiczenie 7
Zastanów się jaka muzyka mogłaby opisać twoje marzenie.
RMn7oOGBaikh5
Ćwiczenie 8
Wskaż prawidłową odpowiedź. Który z podanych elementów muzyki odpowiada za barwę dźwięku? Możliwe odpowiedzi: 1. kolorystyka, 2. artykulacja, 3. agogika
R16ZT96zxhUJn
Ćwiczenie 9
Spośród podanych poniżej tytułów utworów muzycznych wskaż te, które prezentowane były na zajęciach. Możliwe odpowiedzi: 1. M. Musorgski – Obrazki z wystawy – Bydło, 2. R. Schumann – Marzenie, 3. E. Grieg – Poranek z I Suity Peer Gynt op. 46, 4. C. Saint-Saëns – Karnawał zwierząt – Słoń, 5. C. Saint-Saëns – Karnawał zwierząt – Łabędź, 6. M. Musorgski – Obrazki z wystawy – Promenada, 7. M. Musorgski – Obrazki z wystawy – Taniec kurcząt w skorupkach

Słownik pojęć

Elementy dzieła muzycznego
Elementy dzieła muzycznego

elementy wydzielone w dziele muzycznym za pomocą analizy; należą do nich: melodyka, harmonika, rytmika, dynamika, agogika, kolorystyka, artykulacja.

Fantazja
Fantazja

utwór muzyczny o swobodnej budowie, nawiązujący do innych form muzycznych.

Legato
Legato

(wł. związany) — sposób artykulacji, tj. wykonywania kolejnych dźwięków w sposób ciągły, nieprzerwany, bez oddzielania jednego od drugiego; w notacji stosuje się oznaczenie słowne lub za pomocą wiązania 'łukiem.

Portato
Portato

(wł. przenoszony) — rodzaj artykulacji pośredni między legato a  staccato, polegający na oddzielnym, wyrazistym, lecz nie ostrym wykonywaniu kolejnych dźwięków; oznacza się poziomą kreską nad nutami

Staccato
Staccato

wym. stakkato; wł. oderwany, oddzielony) — rodzaj artykulacji dźwiękowej polegający na ostrym oddzielaniu dźwięków od siebie przez znaczne skracanie ich wartości rytmicznych.

Źródła:

Mała Encyklopedia Muzyki, PWN, Warszawa 1981.

Jerzy Habela, Słowniczek Muzyczny, PWM, Kraków 1998.

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995

Mała Encyklopedia Muzyki, PWN, Warszawa 1981

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986

Jerzy Habela, Słowniczek Muzyczny, PWM, Kraków 1998.

Ulrich Michels, Atlas muzyki, t. I, Warszawa 2002.