Jak naprawiali Rzeczpospolitą renesansowi publicyści?

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna:

• przykłady publicystyki Jana Frycza Modrzewskiego i Piotra Skargi,

• tematy publicystyki renesansowej i gatunki wykorzystywane przez ówczesnych publicystów.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wymienić renesansowych publicystów i ich utwory,

• podać przykłady utworów publicystycznych Modrzewskiego i Skargi, a także wskazać podobieństwa i różnice między tymi tekstami.

2. Metoda i forma pracy

praca z tekstem, praca w grupach, wykład nauczyciela, pogadanka

3. Środki dydaktyczne

ksero fragmentów Kazań sejmowych i O poprawie Rzeczpospolitej

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel pyta uczniów, czym obecnie jest publicystyka? Jak to wyglądało we wcześniejszych epokach? Czy w renesansie byli już publicyści? Krótka pogadanka.

b) Faza realizacyjna

1. Krótki wykład nauczyciela.

Epoka staropolska nie znała terminu publicystyka utworzonego na oznaczenie piśmiennictwa prozą zajmującego się prezentowaniem aktualnych problemów gospodarczych, politycznych, społecznych, wyznaniowych i kulturalnych, a także propagowaniem przekonań i opinii w tym zakresie. Jednak, jak pisał Jerzy Ziomek, „jeśli publicystyką nazwiemy wszelką działalność rozważającą aktualne problemy społeczne, polityczne, obyczajowe, religijne, to znaczna część literatury renesansowej w Polsce jest publicystyką lub, co najmniej, pełni funkcje publicystyczne”. Tematy, które podejmowali renesansowi publicyści: zagadnienia tureckie (Orzechowskiego Turcyki), ruch egzekucyjny i związane z nim kwestie, spory wyznaniowe, bezkrólewie po ucieczce Henryka Walezego, stosunek do władzy królewskiej (nauczyciel krótko wyjaśnia terminy, m.in. zagadnienia tureckie czy ruch egzekucyjny). Gatunki wykorzystywane przez renesansowych publicystów: mowa, wotum, kwarele, kazanie, list, dialog (nauczyciel wyjaśnia, czym były takie gatunki, jak: wotum czy kwarela). Dwaj najwięksi renesansowi publicyści to Piotr Skarga i Andrzej Frycz Modrzewski.

2. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda grupa dostaje ksero z tekstami Kazań sejmowych i O poprawie Rzeczpospolitej oraz pytanie do tych tekstów.

Modrzewski A. F., O poprawie Rzeczpospolitej (Księga III. O wojnie, rozdz. XII) – pytania do tekstu:

• Jakie są argumenty przemawiające za płaceniem podatków?

• Jaka jest rola urzędników i władców?

• Kiedy wojna jest sprawiedliwa?

• Na czyj autorytet autor się powołuje?

• Jakie znaczenie ma użycie 1. os. w lm.?

Skarga P., Kazania Sejmowe (III, O drugiej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z niezgody domowej) – pytania do tekstu:

• Jaką rolę odgrywa w tym tekście motto?

• Do czego nawołuje autor tekstu?

• Jakich argumentów używa?

• Jakie znaczenie ma nagromadzenie pytań retorycznych?

• Jakie znaczenie mają powtórzenia składniowe?

3. Uczniowie przedstawiają wyniki swojej pracy.

4. Uczniowie zastanawiają się, czym różni się styl Modrzewskiego od Skargi (Skarga odwołuje się do emocji, stawia się w roli proroka, Frycz jest bardziej powściągliwy, mają też różne przekonania, gdyż reprezentują przeciwstawne obozy wyznaniowe i polityczne, łączy ich chęć poprawy Rzeczypospolitej, czyli cel).

5. Bibliografia

1. Modrzewski A. F., O poprawie Rzeczypospolitej, O wojnie, Rozdz. XII, PIW, Warszawa 1953.

2. Skarga P., O drugiej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z niezgody domowej, [w:] Kazania sejmowe, Ossolineum, Wrocław 1995.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Napisz wzorowane na tekście Skargi kazanie dotyczące współczesnej sytuacji Polski.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja dla II klasy gimnazjum.