Jak opisywać wypowiedzenie wielokrotnie złożone?

RSp5Daa8MSxTJ

Ilustracja przedstawiająca dwa pomarańczowo‑żółte znaki zapytania. Wzdłuż ich krawędzi została poprowadzona biała obwódka. Przedstawione zostały w taki sposób, że widoczna jest ich boczna, szara krawędź. Wypełniają one całą przestrzeń ilustracji. Ten po prawej stronie jest większy, a po lewej nieco mniejszy.

Teksty pisane (np. literackie) często zawierają wypowiedzenia wielokrotnie złożone. Tworzą je co najmniej trzy zdania składowe. Mogą one łączyć się w porządkach współrzędnym (np. Czytam i uczę się do sprawdzianu, więc nie mam czasu.) lub nadrzędno‑podrzędnym (np. Kiedy czytam, muszę mieć ciszę, gdyż nie mogę się skupić.). Wypowiedzenia wielokrotnie złożone mogą mogą być zbudowane nie tylko ze zdań składowych, ale również z równoważników zdania.

Jak opisywać wypowiedzenie wielokrotnie złożone?

Do opisu wypowiedzeń wielokrotnie złożonych służą wykresy o budowie schodkowej.

Analiza wypowiedzenia wielokrotnie złożonego nie różni się zbytnio od opisu zdań złożonych, które składają się z dwóch zdań składowych.

Poniżej przedstawiono metodę opisywania wypowiedzeń wielokrotnie złożonych krok po kroku.

Przykładowe wypowiedzenie wielokrotnie złożone:

Po długiej wyprawie dotarłem wreszcie do domu i opowiedziałem moim rodzicom, co się wydarzyło podczas wycieczki, na którą pojechałem z wielką radością.

KROK 1. Oznaczenie orzeczeń w wypowiedzeniu złożonym

Najpierw należy wyszukać wszystkie czasowniki pełniące funkcje orzeczeń. Ich liczba może być równa liczbie zdań składowych. W wypowiedzeniu mogą także występować równoważniki zdania, które również są zdaniami składowymi.

W tej metodzie każde z orzeczeń należy oznaczyć innym kolorem, który będzie od tej pory przypisany do zdania składowego zawierającego to orzeczenie.

KROK 2. Wyodrębnienie i numeracja zdań składowych

Po odszukaniu orzeczeń (dotarłem, opowiedziałem, wydarzyło się, pojechałem) należy znaleźć granice zdań składowych. Zwykle wyznaczają je spójniki lub zaimki bądź spajające zdania znaki interpunkcyjne, takie jak przecinki czy myślniki.

Następnie zdania składowe należy ponumerować zgodnie z kolejnością ich występowania w wypowiedzeniu (na końcach zdań zapisać liczby w nawiasach i nadać im odpowiednio takie kolory, jakimi oznaczone są orzeczenia).

Jest to wypowiedzenie wielokrotnie złożone, które składa się z czterech zdań składowych.

KROK 3. Oznaczenie wskaźników zespolenia

W analizowanym wypowiedzeniu są nimi:

• 'i' – spójnik współrzędności,

• 'co' – zaimek,

• 'na którą' – zaimek z przyimkiem.

Wskaźniki zespolenia należy pogrubić.

Krok 4. Wyodrębnienie zdania głównego

W każdym wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym pojawia się jedno zdanie, którego treść jest samodzielna i nie wymaga odniesień do pozostałych zdań składowych. Jest to zdanie główne. Zdanie główne zazwyczaj nie zawiera wskaźników zespolenia.

W analizowanym wypowiedzeniu jedynym zdaniem samodzielnym treściowo jest zdanie nr 1. To zdanie główne. Nie zawiera ono spójników ani zaimków w funkcji wskaźników zespolenia.

Krok 5. Rozpoznanie rodzajów zdań składowych

Najpierw należy rozpoznać rodzaj każdego ze zdań składowych – które z nich są współrzędne, a które podrzędne.

Pomocne w tym okazują się wskaźniki zespolenia:

• spójniki współrzędności (np. i, oraz, lecz, albo, więc), wprowadzające nowe zdania współrzędne;

• spójniki podrzędności (np. ponieważ, gdyż, że, jeśli, kiedy, mimo że), które rozpoczynają zdania podrzędne;

• zaimki (np. który, co, jaki), które pojawiają się w zdaniach podrzędnych.

Relacje między zdaniami składowymi nie dotyczą wyłącznie gramatyki. Odnoszą się one również do treści całego wypowiedzenia. Aby lepiej zrozumieć składnię wypowiedzenia wielokrotnie złożonego, należy sprawdzić, czy i jakie pytania można zadać kolejnym zdaniom składowym. W ten sposób można ustalić, które zdania składowe są nadrzędne, a które podrzędne. Pytania zawsze należy kierować od zdania nadrzędnego do podrzędnego.

W omawianym wypowiedzeniu kolejne zdania składowe układają się w następującym porządku:

• Zdanie (1) to zdanie główne.

• Zdanie (2) jest współrzędne do zdania (1) – można rozpoznać ten układ po spójniku 'i'.

• Zdanie (3) jest podrzędne do zdania (2) – można rozpoznać ten układ po zaimku 'co' oraz pytaniu, które możemy zadać do treści zdania (2): o czym?

• Zdanie (4) jest podrzędne do zdania (3) – można rozpoznać ten układ po wyrażeniu przyimkowym 'na którą' oraz pytaniu odnoszącym się do treści zdania (3): której?

Krok 6. Sporządzenie wykresu i nazwanie rodzajów zdań podrzędnych i współrzędnych

W analizowanym wypowiedzeniu pojawiają się następujące typy zdań składowych:

Przykłady różnych wypowiedzeń wielokrotnie złożonych

Warto zastanowić się nad tym, jakie rodzaje połączeń pojawiają się między zdaniami w wypowiedzeniach wielokrotnie złożonych. Można odtworzyć wiele wykresów takich zdań:

- układ różnych zdań złożonych współrzędnie

Dziś cały dzień czytałem (1), / odrabiałem lekcje (2), / więc jestem już zmęczony (3).

- układ różnych zdań złożonych podrzędnie

Pójdziemy do sklepu (1), / by kupić ubrania (2), / które są nam potrzebne na zimę (3).

- układ mieszany – zdania podrzędne przeplatają się ze zdaniami współrzędnymi

Wiedziałam (1), / że przyjedziesz (2) / i mnie odwiedzisz w te wakacje (3).

– przykład wypowiedzenia wielokrotnie złożonego zawierającego imiesłowowy równoważnik zdania

Muzycy z naszej filharmonii (1a), / przygotowawszy się solidnie do występu (2), / zagrali wspaniały koncert (1b) / i w podziękowaniu usłyszeli oklaski publiczności (3).