Jak pytać? Jak odpowiadać? Trudna sztuka dialogu
Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy
Temat: Jak pytać? Jak odpowiadać? Trudna sztuka dialogu
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
6) rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Zna schemat komunikacyjny Romana Jakobsona,
Wie, czym jest komunikacja werbalna i niewerbalna oraz jakie mają one znaczenie w porozumiewaniu się,
Potrafi ocenić skuteczność komunikacji,
Analizuje materiał multimedialny i potrafi pozyskiwać z niego informacje,
Poprawnie formułuje samodzielne wnioski z dyskusji,
Samodzielnie redaguje materiał ćwiczeniowy według wskazówek,
Opracowuje materiał, współpracując w grupie.
Nabywane umiejętności:
Wskazywania cech koherentnego dialogu,
Odróżniania odpowiedzi właściwych od unikowych,
Charakteryzowania intencji nadawcy komunikatu,
Rozumienia strategii umiejętnego prowadzenia dialogu,
Rozwijania kompetencji komunikacyjnych,
Interpretowania tekstów publicystycznych.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
Reprodukcja szkicu Pietera Bruegla „Targ w Hoboken”Indeks górny 11,
Zasób multimedialny: film „Czy mam powtórzyć pytanie?”,
Sprzęt multimedialny: komputer, projektor multimedialny, tablica interaktywna.
Metody nauczania:
Problemowe: dyskusja dydaktyczna, metaplan,
Eksponujące: film, prezentacja,
Praktyczne: metoda tekstu przewodniego, ćwiczenia przedmiotowe.
Formy pracy:
Zbiorowa,
Indywidualna jednolita,
Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami i na wstępie prezentuje im reprodukcję rysunku Bruegla „Targ w Hoboken”. Uczestnicy zajęć przez chwilę przyglądają się rysunkowi, analizują go i omawiają przedstawione na nim scenki, zwracając uwagę na następujące kwestie:
Które ze scenek wskazują na zachodzący proces komunikacji?
Gdzie ta wymiana komunikatów jest widoczna?
Na jakiej podstawie można to stwierdzić?
Następnie uczniowie wybierają jedną ze scenek i zapisują w zeszytach dialogi, jakie mogłyby się w niej pojawić; chętni odczytują swoje notatki. Nauczyciel prosi uczestników zajęć, aby odnosząc się do szkicu Bruegla i własnych doświadczeń, wyłonili istotne czynniki komunikacji; przypomina im schemat komunikacji według Jakobsona:
KONTEKST
KOMUNIKAT
NADAWCA…………………………………….ODBIORCA
KONTAKT
KOD
Analiza i rozważania uczniów powinny sprowadzić się do następujących wniosków:
Dialog stanowi podstawową metodę wymiany poglądów, informacji, czyli komunikacji.
W dialogu istnieje komunikacja werbalna – czyli wszystko, co zostaje wyrażone za pomocą słów.
Poza komunikacją werbalną równie istotna jest komunikacja niewerbalna, czyli ton głosu, mimika, gesty.
Na zakończenie wstępnych rozważań nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem oraz celami zajęć i ich planowanym przebiegiem.
Etap realizacji
Nauczyciel pyta uczniów, inicjując krótką dyskusję na temat skuteczności komunikacji:
Czy każda wymiana komunikatów jest dialogiem?
Czy znają takie sytuacje, kiedy mimo wymiany komunikatów proces komunikacji bywa zakłócony?
Co może mieć wpływ na skuteczność komunikacji?
Uczniowie dyskutują, próbują odpowiadać na pytania. Po chwili nauczyciel zaprasza ich do obejrzenia materiału filmowego, w którym dziennikarz i publicysta Jacek Żakowski przywołuje przykłady dialogów, gdzie interlokutor uchyla się od odpowiedzi, np. w trakcie wywiadów.
Przed projekcją prosi o zastanowienie się nad odpowiedzią na pytania: „Na czym polega strategia prowadzenia rozmowy?”, „W jaki sposób można uzyskać pożądaną odpowiedź w dialogu, np. w wywiadzie?”.
Po projekcji uczniowie podejmują krótką dyskusję, rozpatrując postawione im pytania problemowe. Odnosząc się do wiadomości z materiału filmowego, próbują wspólnie stworzyć „Vademecum dobrego rozmówcy”. Odpowiedzi uczniów, uzupełniane i wyjaśniane przez nauczyciela, zostają zapisane na tablicy w postaci metaplanu. Mogą pojawić się następujące sformułowania:
Staraj się stawiać pytania otwarte, pozostawią one swobodę Twojemu rozmówcy w udzielaniu odpowiedzi.
Jeśli chcesz sprawdzić wiedzę rozmówcy, stawiaj pytania filtrujące. Unikniesz odpowiedzi powierzchownych, opartych na domniemaniach.
Gdy chcesz uzyskać taką, a nie inną odpowiedź, niech samo pytanie stanowi jakąś jej sugestię.
Staraj się, indagując, nie naruszać czyjejś prywatności. Wyznaczaj granice, do których ktoś pozwala ci się poruszać.
Jeśli chcesz sprawdzić, czy twój rozmówca udzielił prawidłowej odpowiedzi, stawiaj pytania kontrolne.
Jeśli twój rozmówca jest powściągliwy, mogą ci pomóc w uzyskiwaniu odpowiedzi pytania prowokacyjne.
Twoje pytanie stanie się barwniejsze, ciekawsze, jeśli opatrzysz je anegdotą, nadasz mu postać historyjki.
Jeśli odpowiadasz na pytanie i zależy ci na zachowaniu komunikacji z rozmówcą, staraj się nie obracać jego pytania w żart.
Odpowiadaj na pytanie, które zostało ci zadane.
Nie zastanawiaj się, prowadząc dialog, czy pytanie zostało dobrze, czy źle sformułowane.
Unikaj powierzchownych odpowiedzi.
Nie jesteś wszechwiedzący, staraj się więc nie przewidywać: „Już wiem, o co chce pan zapytać”.
Nie parafrazuj pytań, by zyskały inny charakter: „Czyli chce pan wiedzieć…”, w ten sposób unikasz bowiem odpowiedzi.
Po zebraniu wszystkich sugestii uczniowie przepisują „Vademecum” do zeszytów. Następnie otrzymują zadanie: „Masz przeprowadzić wywiad z kolegą/koleżanką z ławki. Spróbuj przygotować się do niego z pomocą wskazówek z naszego Vademecum; sprecyzuj pięć pytań, które będziesz chciał mu/jej zadać”.
Kiedy młodzież opracuje pytania, przystępuje do wywiadów. Nauczyciel poleca uczniom zwrócić uwagę na charakter padających odpowiedzi: czy rozmówca udzielał odpowiedzi właściwych, czy też pojawiły się w rozmowie odpowiedzi unikowe itp.
Etap końcowy
Nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na kilkuosobowe zespoły. Każda z grup otrzymuje to samo polecenie: „Przygotujcie zestaw pytań do wywiadu”, ale innego rozmówcę:
Dyrektor szkoły,
Pani z kiosku vis‑à-vis szkoły,
Agnieszka Radwańska,
Wasz nauczyciel języka polskiego,
Jacek Żakowski,
Pieter Bruegel.
Uczniowie mają się zastanowić, o co chcieliby zapytać, jakich pytań musieliby unikać, aby nie uzyskiwać komunikatów pozornych.
Po zakończeniu pracy w grupach przedstawiciele zespołów odczytują pytania. Pozostali uczniowie rozważają ich koherentność i przydatność.
Na zakończenie lekcji nauczyciel zadaje pracę domową:
Na podstawie wybranej przez siebie audycji telewizyjnej lub radiowej wskaż inne, poza omówionymi podczas zajęć, sposoby unikania odpowiedzi (odpowiedzi unikowe). Czy potrafisz stwierdzić ich przyczynę?
Proponowane źródło: Bruegel. Dzieła wszystkie, Wydawnictwo Taschen Edipresse Polska, 2005.↩
