Jak się poruszamy
Konstruktorzy robotów od lat próbują stworzyć maszynę, która poruszałaby się na dwóch nogach tak płynnie i sprawnie jak człowiek. Chodzenie czy bieganie umożliwia nam skomplikowana i precyzyjna maszyneria – układ ruchu.
układy narządów w organizmie człowieka,
rolę szkieletu i mięśni.
Wymienisz narządy budujące układ ruchu.
Wskażesz na sobie, modelu, planszy elementy układu szkieletowego.
Opiszesz funkcje szkieletu.
Opiszesz sposoby połączenia kości.
Wskażesz rolę mięśni w poruszaniu się.
1. Do czego służy układ ruchu?
Kiedy mówimy o ruchu, najczęściej myślimy o przemieszczaniu się z miejsca na miejsce. W rzeczywistości ruch to także zginanie palca czy kiwanie głową. Wszystkie te czynności nie byłyby możliwe bez układu ruchu. Składa się on ze szkieletu, czyli układu kostnego, oraz mięśni. Dzięki takiej budowie naszego organizmu możemy się przemieszczać, a także chwytać rękoma różne przedmioty.
Na podstawie dostępnych źródeł i informacji podaj przykłady organizmów, które przez całe życie przebywają w jednym miejscu, i takich, które każdego dnia przemierzają wiele kilometrów. Czy te, które przebywają w jednym miejscu, wcale się nie poruszają?
Układ kostny człowieka znajduje się we wnętrzu ciała. Taki szkielet mają też na przykład ptaki. Istnieją jednak zwierzęta, u których szkielet pokrywa ciało od zewnątrz. Ma on postać muszli (u ślimaków i małży) lub pancerzyka (u owadów czy pająków).
Szkielet służy również do wytwarzania krwi. We wnętrzu kości znajduje się szpik kostny, którego zadaniem jest właśnie wytwarzanie komórek krwi.
2. Układ kostny – rusztowanie ciała
W szkielecie dorosłego człowieka znajduje się 206 kości. Niektóre z substancji je budujących – sole mineralne – można znaleźć w wybranych skałach! Dzięki takiemu składowi kości mogą wytrzymać znaczne obciążenia i pełnić funkcję rusztowania dla całego ciała. Jednocześnie są na tyle elastyczne, że trudno jest je złamać. Kości łączą się ze sobą, tworząc układ kostny, czyli szkielet. Składa się on z następujących części: czaszkiczaszki, kręgosłupakręgosłupa, klatki piersiowejklatki piersiowej, szkieletu kończyn górnych i szkieletu kończyn dolnych. Szkielet podpiera całe ciało, nadaje mu określony kształt oraz stanowi ochronę narządów wewnętrznych, np. czaszka osłania mózg, a klatka piersiowa – płuca i serce.
Zbadanie wpływu soli mineralnych na właściwości kości.
kość kurczaka,
słoik,
ocet.
Wlej ocet do słoika.
Sprawdź, jakie właściwości ma kość: czy można ją zgiąć, jak zachowuje się po lekkim uderzeniu nią o blat stołu.
Zanurz kość w occie i zamknij słoik.
Po czterech dniach wyjmij kość z octu i wypłucz ją w wodzie.
Sprawdź, jak zmieniły się właściwości kości.
Dziecko ma więcej kości niż człowiek dorosły. U noworodka jest ich około 270. Podczas dorastania niektóre kości, np. czaszki, zrastają się ze sobą, w związku z czym ich liczba maleje. Szkielet młodego człowieka nie jest jeszcze całkiem skostniały, dlatego u dzieci kości rzadziej ulegają złamaniu i szybciej się goją.
Kości w szkielecie człowieka mogą być ze sobą połączone nieruchomo – np. w czaszce, lub ruchomo – w kończynach. Ruchome połączenia kości to stawystawy – połączenia dwóch lub więcej kości, które umożliwiają wykonywanie różnych ruchów.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R24QDZQrBa3xE
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany "Stawy w szkielecie człowieka"
Wiele przedmiotów, których używamy w codziennym życiu, zostało wynalezionych dzięki obserwacji działania stawów człowieka. Przykładem są łożyska i zawiasy.
3. Układ mięśniowy
Aby się poruszać, kości muszą zostać wprawione w ruch. Potrzebne są do tego mięśnie. Umożliwiają one poruszanie różnymi częściami ciała, a także pozwalają na inne ruchy, np.:
mięśnie szyi i karku utrzymują naszą głowę prosto;
dzięki mięśniom klatki piersiowej możemy oddychać;
mięśnie grzbietu i brzucha pomagają nam utrzymać pionową postawę;
mięśnie brzucha dodatkowo umożliwiają nam zginanie się, skręcanie i poruszanie biodrami.
Mięśnie potrafią się kurczyć, nie mogą jednak samodzielnie się rozciągać. Dlatego zwykle pracują parami, w których jeden mięsień, kurcząc się, rozciąga drugi. Takie mięśnie nazywa się przeciwstawnymi. Jeden z mięśni w takiej parze to zginacz, a drugi – prostownik.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R14qnC2CQnPNP
W filmie zaprezentowany jest szkielet ręki człowieka z przyczepionymi mięśniami – zginaczem ramienia i prostownikiem ramienia w pozycji wyjściowej. Pojawiają się strzałki wskazujące oba mięśnie i wyświetlają się ich opisy. Następuje zgięcie ramienia. Podczas gdy lektor mówi o pracy danego mięśnia podświetla się on na czerwono. Następuje prostowanie ramienia. Wyświetlony zostaje cały cykl zginania i prostowania ręki. Wyraźnie widać pogrubianie się mięśnia, który w danym momencie się kurczy.
Na naszej twarzy znajdują się mięśnie mimiczne. Jako jedyne nie są przyczepione do kości, lecz do skóry. Dzięki ich pracy możliwa jest mimika, czyli zmiana wyrazu twarzy, pozwalająca na przykład okazywać emocje.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rh5TUItIGQlu5
Animacja do lekcji zatytułowana "Praca mięśni podczas wyrażania różnych emocji"
Podsumowanie
Człowiek porusza się dzięki układowi ruchu.
Układ ruchu tworzą szkielet (układ kostny) i mięśnie.
Szkielet składa się z: czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej, szkieletu kończyn górnych i szkieletu kończyn dolnych.
Kości mogą być ze sobą zrośnięte lub połączone ruchomo za pomocą stawów.
Mięśnie odpowiadają za poruszanie różnych części naszego ciała.
Praca domowa
Wskaż na swoim ciele lokalizację głównych części układu kostnego.
Opisz rolę szkieletu i mięśni w poruszaniu się.
Słownik
szkielet głowy; stanowi ochronę mózgu oraz innych znajdujących się w niej narządów
część szkieletu stanowiąca podporę organizmu i ochronę części układu nerwowego, zbudowana z kości zwanych kręgami
część szkieletu chroniąca serce i płuca oraz umożliwiająca wymianę gazową, zbudowana z żeber, kręgów piersiowych i mostka
część szkieletu łącząca kończynę dolną z kręgosłupem, zbudowana z dwóch zrośniętych ze sobą kości miedniczych połączonych z kością krzyżową kręgosłupa
ruchome połączenie kości w szkielecie, np. staw barkowy, staw kolanowy
Zadania
Na poniższej rycinie przedstawiono budowę szkieletu człowieka.
Spośród wymienionych poniżej stawów wskaż dwa, które umożliwiają ruch w wielu kierunkach.
- staw ramienny
- staw łokciowy
- staw kolanowy
- staw biodrowy
Umieść w kwadratach nazwy poszczególnych stawów zaznaczonych na szkielecie.
Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Układ ruchu składa się z układu kostnego i układu mięśniowego. | □ | □ |
| Szkielet składa się z kości połączonych ze sobą ruchomo. | □ | □ |
| Mięśnie są przyczepione do kości za pomocą ścięgien. | □ | □ |
| Układ ruchu dorosłego człowieka składa się z 206 kości. | □ | □ |
| Mięśnie potrafią się samodzielnie kurczyć i rozkurczać. | □ | □ |
| Kości w szkielecie mogą być ze sobą połączone ruchomo lub nieruchomo. | □ | □ |
Rozwiąż krzyżówkę.
- Ruchome połączenie kości w szkielecie.
- Część szkieletu stanowiąca ochronę mózgu.
- Narząd budujący układ kostny.
- Narząd budujący układ mięśniowy.
- Nieparzysty narząd, dla którego ochronę stanowi klatka piersiowa.
- Staw biodrowy to staw…
- Część układu kostnego, która łączy kręgosłup i kończynę dolną.
- Jeden z mięśni ramienia umożliwiający ruch ręki.
| 1 | |||||||||||
| 2 | |||||||||||
| 3 | |||||||||||
| 4 | |||||||||||
| 5 | |||||||||||
| 6 | |||||||||||
| 7 | |||||||||||
| 8 |