Dlaczego marzniemy, gdy wychodzimy na spacer zimą? Ponieważ ubieramy się za lekko i tracimy ciepło. Jak to się jednak dzieje, że ciepło znika? A może jest sposób, by je zatrzymać?

RPeoZZR5ZNzKV1
Włókna wełny ze względu na swoją budowę skutecznie bronią nas przed zimnem
Już wiesz
  • że substancje, z których zrobione są używane przez nas przedmioty, mają różne właściwości;

  • że wszystkie substancje zbudowane są z drobin, a ich prędkość poruszania się zależy od temperatury;

  • jak ubierać się w zależności od pory roku.

Nauczysz się
  • podawać przykłady substancji dobrze i źle przewodzących ciepło;

  • planować i przeprowadzać obserwacje dotyczące przekazywania ciepła z przedmiotu gorącego do chłodniejszego;

  • wymieniać sposoby ochrony przed zbyt wysoką i zbyt niską temperaturą;

  • podawać przykłady wykorzystania substancji dobrze i źle przewodzących ciepło.

ibEQZnzwXe_d5e159

1. Znikające ciepło

Przypomnij sobie, co się dzieje, gdy bierzesz ciepłą kąpiel – twoje ciało się rozgrzewa. Natomiast, gdy zimą lepisz śniegową kulę, marzną ci dłonie. Dlaczego tak się dzieje?

Energia cieplna
Doświadczenie 1

Sprawdzenie, co się stanie z substancją pod wpływem różnych temperatur.

Co będzie potrzebne
  • 3 szklanki żaroodporne lub porcelanowe kubki,

  • gorąca woda,

  • kostki lodu.

Instrukcja
  1. Dotknij każdej ze szklanek i oceń, czy są ciepłe czy zimne.

  2. Pierwszą szklankę napełnij do połowy gorącą wodą.

  3. Do drugiej szklanki wrzuć 4 kostki lodu, a trzecią szklankę pozostaw pustą.

  4. Poczekaj 2–3 minuty i ponownie dotknij (ostrożnie!) kolejno każdej z trzech szklanek. Możesz też delikatnie przesunąć dłonią nad każdą ze szklanek. Co czujesz?

Podsumowanie

Dotykając szklanek, można poczuć albo ciepło, albo zimno, mimo że początkowo ich temperatura w dotyku była jednakowa.

Przewodniki i izolatory cieplne
Obserwacja 1

Ustalenie, czy wszystkie przedmioty nagrzewają się tak samo.

Co będzie potrzebne
  • przedmioty z różnych materiałów, np. ołówek, kawałek folii aluminiowej, plastikowy klocek, szklany talerzyk, gumka, moneta 1 zł.

  • Obserwację należy wykonać w słoneczny dzień.

Instrukcja
  1. Przedmioty z różnych materiałów połóż w nasłonecznionym miejscu, np. na parapecie okna w bezchmurny dzień.

  2. Po 10 minutach dotknij każdego z nich. Co czujesz?

Podsumowanie

Jeżeli niektóre z pozostawionych przedmiotów są cieplejsze od innych, to znaczy, że nagrzały się w różnym stopniu.

Przedmioty nagrzewają się bądź ochładzają, ponieważ pobierają lub oddają ciepło. Ciepło przepływa (przenosi się) z ciała o wyższej temperaturze do ciała o temperaturze niższej.

Zdolność substancji do przewodzenia ciepła nazywana jest przewodnictwem cieplnymPrzewodnictwo cieplneprzewodnictwem cieplnym. O substancjach, które dobrze przewodzą ciepło, mówimy, że są dobrymi przewodnikami ciepłaPrzewodnik ciepłaprzewodnikami ciepła. Należą do tej grupy wszystkie metale, np. miedź, srebro. Materiały, które słabo przewodzą ciepło, nazywane są izolatorami. Należą do nich na przyklad drewno i styropian. Źle przewodzą ciepło także wszystkie substancje w postaci cieczy i gazów.

R1DgTSM3S9Xcs1
Ciekawostka

Miedź przewodzi ciepło trzy razy lepiej niż żelazo, tysiąc razy lepiej niż szkło. Powietrze jest doskonałym izolatorem ciepła – przewodzi je aż 10 tysięcy razy słabiej od miedzi. Dlatego często w budownictwie stosuje się cegły z otworami w środku – obecność powietrza sprawia, że takie cegły lepiej chronią wnętrze domu przed zimnem.

ibEQZnzwXe_d5e293

2. Przekazywanie ciepła

Wiemy, że ciepło może przepływać i że niektóre substancje chronią przed tym procesem, a inne przeciwnie – sprzyjają mu. Poszukajmy teraz odpowiedzi na pytanie: Jak odbywa się transport ciepła?

Przekazywanie ciepła
Obserwacja 2

Sprawdzenie, czy przekazywanie ciepła zachodzi w sposób nieograniczony.

Co będzie potrzebne
  • woda,

  • termometr pokojowy,

  • termometr laboratoryjny do pomiaru temperatur do 150°C,

  • szklanka żaroodporna lub porcelanowy kubek.

Instrukcja
  1. Napełnij szklankę do połowy gorącą wodą. Odczekaj 10 minut.

  2. Odczytaj na termometrze pokojowym temperaturę powietrza.

  3. Za pomocą odpowiedniego termometru zmierz temperaturę wody w szklance. Powtarzaj pomiar co 5 minut przez pół godziny. Co obserwujesz?

Podsumowanie

Temperatura wody w szklance obniża się aż do momentu, w którym zrówna się z temperaturą powietrza.

Ciepło przepływa od ciała cieplejszego do chłodniejszego tak długo, aż ich temperatury się wyrównają. Oczywiście szybkość tego procesu zależy od tego, z jakich materiałów wykonane są te ciała. Im są lepszymi przewodnikami ciepła, tym szybciej temperatury się wyrównają. Łatwo to sprawdzić, nalewając ciepłą wodę do kubków styropianowego i metalowego. Jak już wiesz, woda w kubku metalowym ostygnie szybko, a w styropianowym będzie stygła powoli, gdyż styropian jest izolatorem cieplnym.

R1dlP3Jwt5XCf1
Jeśli zbliżymy do siebie dwa ciała o różnych temperaturach, to cieplejsze z nich zacznie się schładzać, a chłodniejsze – ogrzewać. Tak będzie się działo aż do momentu wyrównania się ich temperatur
ibEQZnzwXe_d5e379

3. Jak oszczędzić ciepło?

W Polsce zimą musimy ogrzewać mieszkania. Aby zmniejszyć straty ciepła w budynkach, do ich ocieplenia stosuje się materiały, które są słabymi przewodnikami ciepła, np. wełnę mineralną, styropian. Takie ściany zimą zatrzymują ciepło wewnątrz budynku. Latem, w upalne dni, te same materiały powodują, że ciepło z zewnątrz nie przedostaje się do środka i w domu jest chłodniej.

Podobnie jest z ubraniami. Zimą ubieramy się „na cebulkę”, czyli zakładamy wiele warstw odzieży, między którymi znajduje się powietrze pełniące rolę izolatora. Z kolei latem nosimy lekkie, przewiewne ubrania, które łatwo przepuszczają ciepło do otoczenia.

R1FUhQUGIBPrt1
Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego w domach często stosuje się okna z podwójnymi szybami.

Wskazówka

Jaka substancja znajduje się pomiędzy szybami i w jakim stopniu przewodzi ciepło?

Ciekawostka

Najlepszym izolatorem cieplnym jest próżnia, czyli przestrzeń, w której nie ma żadnej substancji. Próżnia znajduje się na przykład między warstwami podwójnych ścianek termosów. Dzięki temu termosy znakomicie zachowują temperaturę zarówno gorących, jak i zimnych płynów.

ibEQZnzwXe_d5e441

Podsumowanie

  • Ciepło przenosi się pomiędzy materiałami (przedmiotami), które mają różne temperatury.

  • Ciepło przenosi się między ciałami dotąd, aż ich temperatury się wyrównają.

  • Niektóre substancje przewodzą ciepło bardzo dobrze, nazywamy je przewodnikami ciepła (np. miedź). Inne bardzo słabo przewodzą ciepło – są to izolatory ciepła (np. styropian).

Praca domowa
Polecenie 2.1

Zapoznaj się z opisem doświadczenia i podsumuj jego wyniki.
Janek i Maciek zaprojektowali doświadczenie, które miało na celu zbadanie, jak najlepiej ocieplić dach domu.
W tym celu użyli 4 puszek blaszanych. Każdą z nich owinęli tym samym materiałem izolacyjnym, ale o różnej grubości. Umieścili też ten materiał na pokrywce i podstawie każdej puszki, pozostawiając jedynie niewielki otwór. Następnie do każdej puszki wlali po 100 ml gorącej wody i zmierzyli jej temperaturę.
Po 15 minutach powtórzyli pomiar temperatury. Wyniki zapisali w tabeli.

Pomiary temperatury

Grubość izolacji (cm)

Temperatura początkowa (°C)

Temperatura po upływie 15 minut (°C)

Różnica temperatur

2

80

54

10

80

63

15

80

70

21

80

76

Wykonaj obliczenia potrzebne do wypełnienia ostatniej kolumny tabeli.

Korzystając z wyników doświadczenia, wyjaśnij, jak najlepiej ocieplić dach budynku, aby zapobiec utracie ciepła.

ibEQZnzwXe_d5e522

Słowniczek

przewodnictwo cieplne
przewodnictwo cieplne

zdolność substancji do przewodzenia ciepła

przewodnik ciepła
przewodnik ciepła

substancja, która dobrze przewodzi ciepło

ibEQZnzwXe_d5e580

Zadania

Ćwiczenie 1
RAcXwA4TrQCgO1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 2
RMMvkDVmzzp801
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 3
R1GILO09XJn4L1
zadanie interaktywne