Jak widzimy innych? Obraz innych w języku i w kulturze
Każdy język i każda kultura przekazują pewien obraz innych, który jest próbą poznania tego, co nieznane. Wyjaśniamy otaczający nas świat za pomocą języka, którego uczymy się od dziecka, oraz kultury, dającej nam narzędzia do interpretacji wszystkiego, z czym mamy do czynienia. Przejmujemy niektóre wzorce nieświadomie, dlatego ważna jest refleksja nad wszystkim, co dziedziczymy.
1) Przygotuj na lekcję anegdotę o Polakach lub innych narodach.
2) Przejrzyj wybrane przez siebie gazety, strony internetowe, programy telewizyjne i zastanów się, jaki obraz przekazują media na temat osób z innych krajów. Czy jest on neutralny i obiektywnyobiektywny?
Obraz innego
Obraz innego to inaczej potoczny wizerunek kogoś lub wyobrażenie o kimś. Kiedy myślimy o członkach danej grupy w sposób szablonowy i powtarzamy bezrefleksyjnie pewne utarte zwroty (jak np. „kucharze są grubi”, „Chińczycy lubią ryż”), to posługujemy się uproszczonym obrazem innego. Jest to tak zwany stereotyp. Te „obrazy w głowach” wpływają na nasze postrzeganie rzeczywistości i sposób zachowania. Stereotypy mogą dotyczyć osób z różnych grup, m.in. środowiskowych (uczniów, studentów), zawodowych (nauczycieli, informatyków), narodowych (Amerykanów, Niemców). Mają charakter neutralny, pozytywny lub negatywny. Te ostatnie mogą prowadzić do powstawania postaw nietolerancji i wrogości, ponieważ są zabarwione emocjonalnie i opierają się na nieprawdziwych uogólnieniach.
Stereotypy w języku i kulturze
Stereotypowe obrazy innego przekazuje się z pokolenia na pokolenie, ponieważ są one silnie zakorzenione w języku i kulturze. Przykładowo, „Niemiec” to ‘ktoś, kto jest niemy’, czyli nie mówi zrozumiałym językiemjęzykiem. W znaczeniu dosłownym „Kozak” jest ‘członkiem wspólnoty kozackiej’, natomiast „kozak” (pisany małą literą) oznacza ‘śmiałka, chwata’. O obecności stereotypów w języku i kulturze świadczą nie tylko pojedyncze wyrazy, lecz również utarte zwroty frazeologiczne, metafory, przysłowia, anegdoty o różnych grupach środowiskowych, zawodowych i narodowościowych. Te szablonowe konstrukcje językowe tworzą uproszczony obraz innych i nas samychsamych. Stereotypowe opisy innego spotykamy zarówno w literaturze, jak i w prasie, radiu, telewizji, internecie. Z wielu powodów środki masowego przekazuśrodki masowego przekazu tworzą uproszczone obrazy różnych grup.
Mniejszości narodowe w Polsce
Czy wiesz, że w Polsce mieszka wiele osób obcego pochodzeniapochodzenia? Są wśród nich między innymi Niemcy, Ormianie, Białorusini, Rosjanie, Litwini, Żydzi, Czesi, Ukraińcy, Słowacy. Zwykle zamieszkują określony teren kraju. Przykładowo, mniejszość niemiecka mieszka przede wszystkim w województwie opolskim i śląskim, mniejszość białoruska i litewska – w województwie podlaskim, mniejszość ukraińska – w województwie warmińsko‑mazurskim, mniejszość czeska – w województwie śląskim, mniejszość słowacka – w województwie małopolskim. Obywatele polscy, którzy należą do grup mniejszościowych, mają zagwarantowane prawo do zachowania własnego języka i kultury. Mogą pielęgnować rodzime obyczaje i religię, nosić tradycyjne stroje, mają własną muzykę i swoje potrawy.
Stereotypowe obrazy zwierząt, roślin i przedmiotów
Co ciekawe, w języku i kulturze funkcjonują nie tylko szablonowe obrazy ludzi, lecz również zwierząt, roślin czy otaczających nas przedmiotów. Mówimy przecież „wierny jak pies”, „zdrów jak ryba”, „biedny jak mysz kościelna”, „czarna owca”, „wilczy apetyt”, „szczwany lis”, „silny jak dąb”, „smutna brzoza”, „głupi jak but” itd.
Zadaniowo
Połącz podane sformułowania z ich definicją, a następnie ułóżcie w parach krótkie dialogi, używając frazeologizmów i przysłów we właściwym znaczeniu.
Coś, czego się nie zna, nie rozumie., Uświadamia sobie po fakcie, że zaistniałemu złu można było zapobiec., Doskonale o czymś wie, ale celowo udaje kogoś niekompetentnego., Osoba wypieszczona, grymaśnik., Nawet serdeczni przyjaciele powinni między sobą skrupulatnie się rozliczać., Słucha czegoś, nic z tego nie rozumiejąc.
| Ktoś siedzi jak na tureckim kazaniu. | |
| Mądry Polak po szkodzie. | |
| Francuski piesek. | |
| Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi. | |
| Ktoś udaje Greka. | |
| Chińszczyzna. |
Zbierz jak najwięcej wyrazów, zwrotów, związków frazeologicznych, w których mówi się o jakimś zawodzie lub narodzie. Oceń, czy są to opinie pozytywne (+), czy negatywne (–).
Przykład:
”Szewc bez butów chodzi” ‘dostarcza czegoś innym, a sam tego nie ma’. (–)
”Tak krawiec kraje, jak (mu) materii staje” ‘ze względu na ograniczone środki trzeba dostosować swoje wymagania do możliwości’. (+)
Na podstawie wybranych przed lekcją anegdot zrekonstruuj ukryte w nich obrazy Polaków i innych narodowości. Zastanów się, jaki obraz nas samych i innych jest w nich zawarty. Jak myślisz, dlaczego tak jest?
Stwórzcie mapę myśli na temat obrazu cudzoziemców przekazywanego przez współczesne mass media. Oceńcie w dyskusji, czy jest on neutralny i obiektywny.
Zrób dowolną prezentację o wybranej mniejszości narodowej. Pomogą ci w tym poniższe pytania:
Ile osób liczy dana mniejszość?
W jakiej części Polski mieszka?
Jakim językiem mówi na co dzień?
Jaką wyznaje religię?
Jakie pielęgnuje zwyczaje?
Wyjaśnij znaczenie poniższych związków frazeologicznych według podanego przykładu.
Przykład:
”kocia muzyka” – ‘hałaśliwa, fałszywie brzmiąca muzyka’
”biały kruk” – ‘rzecz unikatowa, osobliwa, rzadka’
„cielęce lata”
”znać się na czymś jak kura na pieprzu”
”lwi pazur”
”niedźwiedzia przysługa”
”ranny ptaszek”
”bawić się w kotka i myszkę”
”żyć jak pies z kotem”
”krecia robota”
”mieć końskie zdrowie”
”patrzeć wilkiem”
”czuć się jak ryba w wodzie”
”gołębie serce”
Przyporządkuj frazeologizmy z poprzedniego ćwiczenia do odpowiednich grup.
bawić się w kotka i myszkę, niedźwiedzia przysługa, patrzeć wilkiem, cielęce lata, żyć jak pies z kotem, lwi pazur, czuć się jak ryba w wodzie, ranny ptaszek, mieć końskie zdrowie, kocia muzyka, krecia robota, biały kruk, znać się na czymś jak kura na pieprzu, gołębie serce
| Nacechowane pozytywnie | |
|---|---|
| Nacechowane negatywnie |