Jaka jesień średniowiecza? - Zintegrowana Platforma Edukacyjna

RaeLBEpT6t8lD

Średniowieczna Europa nie przestaje zadziwiać. W toku jej tysiącletnich dziejów mogliśmy obserwować wiele nowatorskich zmian, które zachodziły w społecznościach całego kontynentu, w tym na ziemiach polskich. Ostatnie dwa stulecia nie były epoką schyłku, starzenia się kultury czy postępującego niedostosowania instytucji do nowych zjawisk społecznych. Przeciwnie, wszędzie widać było otwartość na zmiany. Dążono do zachowania tradycji, ale jednocześnie wyraźna była gotowość społeczeństw do próbowania nowych rozwiązań. Wciąż otwarte pozostaje pytanie, czy tempo zachodzących zmian przyśpieszyło w porównaniu z XI–XIII wiekiem. Czy może zwiększyła się liczba źródeł, co stwarza wrażenie większej liczby zdarzeń? Czy możemy rozstrzygnąć, ile było średniowiecza w późnym średniowieczu? A może była to już kolejna epoka? Przednowożytność?

R1Q31ahMatGpq

Średniowiecze - zasięg chronologiczny, opowiada prof. dr hab. Przemysław Wiszewski
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0, muzyka: istockphoto.com

tpfjsDWYps_0000000H

Cesarz lub król, z woli Boga i własnego narodu

Polecenie 1

Przypomnij sobie, jaka była rola cesarza w XIV–XV wieku. W jaki sposób zmieniała się od XIII wieku władza królewska?

Polecenie 2

Przeczytaj poniższy tekst i na jego podstawie przygotuj krótką mowę (do 3 minut, 1 strona tekstu, 1800 znaków na stronę) do słuchaczy w klasie. Opowiedz się za wyborem Władysława Jagiełły na męża Jadwigi Andegaweńskiej lub przeciw jego kandydaturze.

R13EHxKyTsDr91

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 3

Podzielcie się na dwie grupy: zwolenników władzy króla „narodowego” i zwolenników władzy uniwersalnej cesarza. Wykorzystując poniższy tekst, zaprezentujcie argumenty za wyższością władzy jednego z nich nad drugim. Porównajcie role obu:

podczas najazdu osmańskich Turków na Europę,
podczas wojny z chrześcijańskim sąsiadem łupiącym pogranicze,
w czasie wewnętrznego buntu chłopów przeciw szlachcie i Kościołowi.

Bartolo of Sassoferratu (1)tpfjsDWYps_000tp001(1) o władzy monarchów (XIV w.)

[...] jest jasne, że wszyscy królowie są wybrani przez Boga, bezpośrednio lub pośrednio, także przez elektorów z inspiracji Boga. [...] dlatego władza, która jest powoływana do życia poprzez elekcję, jest świętsza niż ta, którą się osiąga przez dziedziczenie. [...] dlatego wybór na władcę uniwersalnego dokonuje się poprzez elekcję dokonaną przez książąt i dostojników Kościoła, a nie przez dziedziczenie. Takie jest cesarstwo i władza, które Bóg uczynił u zarania dziejów.
[...] Ale królowie poszczególnych społeczności częściej są stanowieni przez ludzi. W tym przypadku jest dozwolone, by władza była przekazywana drogą dziedziczenia. [...] jest niebezpiecznym posiadanie króla z innego narodu (niż jego poddani). Ale w tym przypadku, możecie powiedzieć, jak to się stało, że cesarstwo Rzymian zostało przekazane Germanom, to jest Niemcom, przez Kościół? Moja odpowiedź brzmi: bo wszyscy chrześcijanie nazywają siebie braćmi [...]. Ale nie może być przekazane (cesarstwo) Saracenowi, poganinowi lub niewiernemu. [...] [nie powinno się wybierać króla spośród innych narodów] ponieważ władza nad innym narodem nie jest wykonywana w sposób tak wierny [jak wobec własnego]. I dlatego Imperium Rzymskie, odkąd zostało oddzielone od Rzymian, słabło na naszych oczach. To nie mogło się jednak wydarzyć bez ukrytego zamiaru Boga.

tpfjsDWYps_000tp001

tpfjsDWYps_0000001B

Wojownicy – konni i piesi

Polecenie 4

Przypomnij sobie przebieg wojny stuletniej i zmieniający się sposób życia rycerstwa. Spróbuj na tej podstawie wyjaśnić, dlaczego w scenie bitwy pod Hastings (zwana Oponą z Bayeux lub Tkaniną z Bayeux, XI w.) dominują rycerze konni, a na powstałej w XV wieku miniaturze z przedstawieniem bitwy pod Aljubarrota najważniejszą rolę odgrywają piesi żołnierze.

RwsnVs0y0HWup

Opona z Bayeux Fragment opony z Bayeux Źródło: Myrabella, Opona z Bayeux, licencja: CC 0. — Fragment opony z Bayeux
Myrabella, Opona z Bayeux, licencja: CC 0

RaeLBEpT6t8lD

Bitwa pod Aljubarrota Bitwa pod Aljubarrota Źródło: Jean d'Wavrin, Bitwa pod Aljubarrota, licencja: CC 0. — Bitwa pod Aljubarrota
Jean d'Wavrin, Bitwa pod Aljubarrota, licencja: CC 0

tpfjsDWYps_0000001T

Andegawenowie w Europie

R1EltziYkbVN9

Atlas historyczny Węgry w 1360 roku. Kolorem różowym zaznaczono Królestwo Węgier, a paskami biało-różowymi - tereny zależne. Źródło: William R. Shepherd, Atlas historyczny, 1926, domena publiczna. — Węgry w 1360 roku. Kolorem różowym zaznaczono Królestwo Węgier, a paskami biało-różowymi - tereny zależne.
William R. Shepherd, Atlas historyczny, 1926, domena publiczna

R1FnMkfmoOiTx

grafika wykonana w oparciu o mapę z "Atlasu historycznego" Williama R. Shepherda z 1926 roku Unia personalna Węgier i Polski za panowania Ludwika Węgierskiego (1370-1382). Kolorem czerwonym oznaczono Królestwa Polski i Węgier, a różowym lenna i tereny zależne Ludwika. Źródło: grafika wykonana w oparciu o mapę z "Atlasu historycznego" Williama R. Shepherda z 1926 roku, domena publiczna. — Unia personalna Węgier i Polski za panowania Ludwika Węgierskiego (1370-1382). Kolorem czerwonym oznaczono Królestwa Polski i Węgier, a różowym lenna i tereny zależne Ludwika.
grafika wykonana w oparciu o mapę z "Atlasu historycznego" Williama R. Shepherda z 1926 roku, domena publiczna

RmAMULYbo0cAo1

Ludwik Węgierski, król Polski Portret Ludwika I Wielkiego, króla Polski i Węgier - 1370 rok. Źródło: artysta nieznany, Ludwik Węgierski, król Polski, przed 1645 r., olej na płótnie, Ratusz Staromiejski - Muzeum Okręgowe w Toruniu, domena publiczna. — Portret Ludwika I Wielkiego, króla Polski i Węgier - 1370 rok.
artysta nieznany, Ludwik Węgierski, król Polski, przed 1645 r., olej na płótnie, Ratusz Staromiejski - Muzeum Okręgowe w Toruniu, domena publiczna

Dynastia Andegawenów pochodziła z południowej Francji, dlatego też oryginalna nazwa tej rodziny brzmiała Anjou [ãżụ]. Jej największym sukcesem politycznym było opanowanie południowowłoskiego królestwa Neapolu. Członkowie tej rodziny władali nie tylko tym królestwem, ale walka o nie była zawsze najważniejszym celem ich polityki.

tpfjsDWYps_0000002G

Quiz

1. Kościół powszechny

Rb3YhrL35BzUP

Kronika Soboru w Konstancji Posiedzenie uczonych, biskupów, kardynałów i papieża Jana XXIII w Katedrze w Konstancji podczas soboru kończącego Wielką Schizmę Zachodnią. Źródło: Ulrich Richental, Kronika Soboru w Konstancji, 1460-1465, kolorowany rysunek piórkiem, Rosgartenmuseum, Konstancja, domena publiczna. — Posiedzenie uczonych, biskupów, kardynałów i papieża Jana XXIII w Katedrze w Konstancji podczas soboru kończącego Wielką Schizmę Zachodnią.
Ulrich Richental, Kronika Soboru w Konstancji, 1460-1465, kolorowany rysunek piórkiem, Rosgartenmuseum, Konstancja, domena publiczna

RroKXs3Qt25gg1

Ćwiczenie 1

Wielka schizma była wstrząsem dla Europejczyków, bo

cieszyli się, mając dwóch papieży jednocześnie.
nie wiedzieli, czy klątwa drugiego papieża nie pozbawi ich zbawienia.
musieli płacić dwa razy wyższe podatki.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

2. Znaczenie stanów

RFF9s8xTn9aam

Ilustrowana historia Anglii Jan bez Ziemi, król Anglii, odmawia podpisania Wielkiej Karty Swobód podczas pierwszego jej przedłożenia. Podpisał ją niedługo później, bo w czerwcu 1215 roku. Ceremonia odbyła się na Runnymede – łące nad Tamizą, usytuowanej kilka kilometrów od Windsoru. Źródło: John Cassel, Ilustrowana historia Anglii, 1902, domena publiczna. — Jan bez Ziemi, król Anglii, odmawia podpisania Wielkiej Karty Swobód podczas pierwszego jej przedłożenia. Podpisał ją niedługo później, bo w czerwcu 1215 roku. Ceremonia odbyła się na Runnymede – łące nad Tamizą, usytuowanej kilka kilometrów od Windsoru.
John Cassel, Ilustrowana historia Anglii, 1902, domena publiczna

R1AAik6sGMEeM1

Ćwiczenie 2

Wielka Karta Swobód

umocniła wpływ rycerstwa angielskiego na króla.
zrównała rolę mieszczan w Anglii ze statusem społecznym rycerstwa.
dawała wszystkich mieszkańcom Anglii prawo do wolności osobistej.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

3. Król elekcyjny

RsYX6HSH3LkxD

Nowy opis Polski i Węgier. Mapa Polski, Litwy, Ukrainy, Moskwy i Bałkanów, rozciągająca się od Prus, Wilna i Smoleńska na północy, do Bośni, Bułgarii, Konstantynopola i Krymu na południu. Polska w centrum. Źródło: Sebastian Munster, Nowy opis Polski i Węgier., 1552, papier ręcznie kolorowany, domena publiczna. — Mapa Polski, Litwy, Ukrainy, Moskwy i Bałkanów, rozciągająca się od Prus, Wilna i Smoleńska na północy, do Bośni, Bułgarii, Konstantynopola i Krymu na południu. Polska w centrum.
Sebastian Munster, Nowy opis Polski i Węgier., 1552, papier ręcznie kolorowany, domena publiczna

RVudaUmD71LPe1

Ćwiczenie 3

Ludwik Węgierski miał trzy córki. Chciał, by władały one

Węgrami i Chorwacją.
Węgrami i Andegawenią.
Polską i Kastylią.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

4. Jagiełło – obcy król

RqKy2emIyILKl

Kiejstut i Witold uwięzieni przez Jagiełłę Scena uwięzienia Kiejstuta i Witolda przez Jagiełłę podczas wojny litewskiej. Źródło: Wojciech Gerson, Kiejstut i Witold uwięzieni przez Jagiełłę, 1873, olej na płótnie, Muzeum Sztuki w Łodzi, domena publiczna. — Scena uwięzienia Kiejstuta i Witolda przez Jagiełłę podczas wojny litewskiej.
Wojciech Gerson, Kiejstut i Witold uwięzieni przez Jagiełłę, 1873, olej na płótnie, Muzeum Sztuki w Łodzi, domena publiczna

RRav1ql68iNCm1

Ćwiczenie 4

Władysław Jagiełło przez Polaków był postrzegany na dwa sprzeczne sposoby. Wypominano mu jego pogańską przeszłość, ale doceniano siłę wojownika, który pokonał wojska zakonu. Przypomnij sobie, jak wyglądają malowidła w zamkowej kaplicy zamku w Lublinie. Wystrój kaplicy, nadzorowany przez króla kilkadziesiąt lat po małżeństwie z Jadwigą,

zwiększał odrębność Lublina od reszty kraju.
podkreślał korzenie kulturowe Jagiełły.
nie był niczym szczególnym w Koronie.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

5. Unia?

R1HKp5nSf0C82

Kazimierz i Elżbieta Habsburżanka Wielki książę litewski i król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk i jego żona, Elżbieta Habsburg, nieznanego malarza z XVII wieku. Źródło: artysta nieznany, Kazimierz i Elżbieta Habsburżanka, domena publiczna. — Wielki książę litewski i król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk i jego żona, Elżbieta Habsburg, nieznanego malarza z XVII wieku.
artysta nieznany, Kazimierz i Elżbieta Habsburżanka, domena publiczna

R1JssK0ljJVVK1

Ćwiczenie 5

Zanim zmarł Władysław Warneńczyk, jego brat, Kazimierz, został wybrany na wielkiego księcia Litwy przez możnych litewskich. Ta decyzja

wzmocniła poczucie wolności Litwinów i ich przywiązanie do unii z Koroną.
doprowadziła do unii Litwy z Moskwą.
osłabiła unię Królestwa Polskiego i Litwy.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

6. Gdzie wzrok nie sięga...

RmX46bV97Qo0P

Jan Olbracht Portret Jana Olbrachta. Źródło: Marcello Bacciarelli, Jan Olbracht, 1768-1771, olej, blacha miedziana, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, domena publiczna. — Portret Jana Olbrachta.
Marcello Bacciarelli, Jan Olbracht, 1768-1771, olej, blacha miedziana, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, domena publiczna

R1AQioeY1f0hX1

Ćwiczenie 6

Jan Olbracht, podejmując tragiczną decyzję o wyprawie przeciw Turcji, a potem Mołdawii,

myślał tylko o wielkiej chwale, którą zdobyłby, pokonując wielkiego przeciwnika.
chciał odbić Konstantynopol i przywrócić wolność Słowianom.
dążył do zabezpieczenia południowych krańców Korony.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

7. Ludzie średniowiecza w parlamencie

RS5lVyDtMPuv8

Przesławnego Królestwa Polskiego przywileje, konstytucje i zezwolenia urzędowe oraz uznane dekrety Karta ze statutu opracowanego przez kanclerza wielkiego koronnego prymasa Jana Łaskiego, przedstawiająca polski parlament. Źródło: rytownik nieznany, Przesławnego Królestwa Polskiego przywileje, konstytucje i zezwolenia urzędowe oraz uznane dekrety, 1506, Miejska Biblioteka Publiczna im. J. Słowackiego w Tarnowie. — Karta ze statutu opracowanego przez kanclerza wielkiego koronnego prymasa Jana Łaskiego, przedstawiająca polski parlament.
rytownik nieznany, Przesławnego Królestwa Polskiego przywileje, konstytucje i zezwolenia urzędowe oraz uznane dekrety, 1506, Miejska Biblioteka Publiczna im. J. Słowackiego w Tarnowie,

R16WMxDzhVdac1

Ćwiczenie 7

Średniowiecze kojarzy się z władzą królów. Ale od XIV wieku coraz silniejsze były stany. Szlachta polska XV wieku wyraźnie dążyła do ograniczania uprawnień władców. Stopniowo przedstawiciele szlachty zaczęli dominować w życiu politycznym Korony. Polska szlachta radziła o sprawach państwa i regionu na

kolacji z królem w czasie sejmu walnego.
sejmach prowincjonalnym i konwokacyjnym.
sejmikach ziemskich sejmach walnych.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

tpfjsDWYps_0000004X

Zamiast podsumowania

RINBWgSniXE27

Jesień średniowiecza, opowiada prof. dr hab. Przemysław Wiszewski
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:

umiejętność:

R13EHxKyTsDr91

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

wiedzę:

R13EHxKyTsDr91

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

zrozumienie:

R13EHxKyTsDr91

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Mozaika społeczna Polski późnego średniowiecza

Środkowe wieki - epoka niedoceniana

Cesarz lub król, z woli Boga i własnego narodu

Bartolo of Sassoferratu (1)tpfjsDWYps_000tp001(1) o władzy monarchów (XIV w.)

Wojownicy – konni i piesi

Andegawenowie w Europie

Quiz

Zamiast podsumowania

Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem: