Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?
Istnieją mapy, na których wysokości zaznacza się za pomocą nie tylko poziomic, ale także z zastosowaniem barw hipsometrycznych. Jeśli przyjrzymy się takiej mapie, to zobaczymy, że niektóre obszary zaznaczone są różnymi odcieniami zieleni, żółci i czerwieni. Czym różnią się tereny zaznaczone innymi kolorami? Ma to związek z ukształtowaniem terenu w różnych rejonach naszego kraju oraz z ich wysokością nad poziomem morza.
co oznaczają podstawowe znaki kartograficzne,
gdzie się znajdują główne kierunki na mapie,
położenie granic Polski,
jakie wyróżniamy formy terenu.
Wyjaśnisz, co to jest mapa hipsometryczna.
Rozpoznasz na mapie hipsometrycznej wklęsłe i wypukłe formy terenu.
Wskażesz główne jednostki ukształtowania Ziemi.
Omówisz cechy charakterystyczne nizin, wyżyn i gór.
1. Co to jest mapa hipsometryczna?
Podczas jazdy na rowerze łatwo zauważyć, że czasem jest nam dość ciężko, gdy jedziemy pod górę, a innym razem – łatwo, kiedy z niej zjeżdżamy. Wiemy już, że na niektórych mapach istnieją linie – poziomice – linia na mapie łącząca punkty o tej samej wysokości. Na mapach hipsometrycznychmapach hipsometrycznych obszary położone między poziomicami zaznacza się określonymi kolorami. W legendzie mapy hipsometrycznej zawsze znajduje się informacja, jaki przedział wysokości oznacza każda z użytych barw. Na podstawie wysokości bezwzględnej i ukształtowania powierzchni można wyróżnić główne jednostki ukształtowania powierzchni: niziny, wyżyny i góry. Na szczegółowych mapach hipsometrycznych (małych terenów) można odczytać wypukłe formy terenu (pagórki, wzgórza i góry), oraz formy wklęsłe (doliny i nawet małe kotliny).
2. Niziny
NizinyNiziny to obszary o wysokości bezwzględnej od 0 do 300 m n.p.m. i równinnej, falistej lub pagórkowatej powierzchni. Różnice wysokości względnych na nizinach rzadko przekraczają 60 m. Na mapach hipsometrycznych obszary nizinne oznaczone są różnymi odcieniami zieleni. Niziny są różnorodne: mogą być płaskie lub pagórkowate.
Korzystając z mapy hipsometrycznej, wskaż niziny na obszarze Polski. W której części kraju jest ich najwięcej?
Opisz, w której części kraju znajduje się najwięcej nizin.
Istnieją niziny położone poniżej poziomu morza – są to depresjedepresje. W Polsce depresje występują niedaleko ujścia Wisły do morza, na terenie Żuław Wiślanych. W najniżej położonym punkcie Polski teren znajduje się niemal 2 m poniżej poziomu morza. Depresja nie zostaje zalana wodami dzięki temu, że w naturalny sposób (albo w wyniku działań człowieka) oddzielona jest od morza fragmentami wyżej położonego lądu.
3. Wyżyny
WyżynyWyżyny to obszary, które spełniają dwa warunki:
ich wysokość bezwzględna przekracza 300 m n.p.m.,
różnice wysokości względnej nie przekraczają 300 m.
Wyżyny mają zwykle bardziej urozmaiconą powierzchnię od nizin – może być ona równinna, ale częściej jest falista lub pagórkowata (np. Góry Świętokrzyskie zalicza się do wyżyn!). Granica między nizinami a wyżynami jest niewyraźna, najczęściej jedna forma przechodzi płynnie w drugą.
W Polsce niekiedy za wyżyny uważa się obszary leżące już powyżej 200 m n.p.m. Dlatego na mapach hipsometrycznych Polski tereny położone powyżej tej wysokości zaznaczone są już kolorem żółtym.
4. Góry
GóryGóry to obszary o wysokości bezwzględnej powyżej 300 m n.p.m., gdzie wysokości względne przekraczają 300 m. Wyróżniamy góry niskie, średnie i wysokie.
Cechy | Góry niskie (zaliczane do wyżyn) | Góry średnie | Góry wysokie |
|---|---|---|---|
Wysokości bezwzględne | rzadko przekraczające 600 m n.p.m. | do ok. 1600 m n.p.m. | w Polsce do 2499 m n.p.m. |
Wysokości względne | rzadko przekraczające 300 m | znacznie przekraczające 300 m | znacznie przekraczające 300 m |
Rzeźba terenu | łagodne stoki, płaskie wierzchołki i szerokie, płytkie doliny rzek | strome stoki i łagodne wierzchołki szczytów, często głębokie doliny rzek | strome stoki, ostre wierzchołki szczytów, głębokie doliny rzek z bardzo stromymi zboczami |
Przykłady | Góry Świętokrzyskie | Sudety, Beskidy, Bieszczady | Tatry |
Podsumowanie
Jednostki ukształtowania terenu wyróżnia się na podstawie wysokości bezwzględnej i różnic wysokości względnych.
Niziny to obszary o wysokości bezwzględnej do 300 m n.p.m.
Wyżyny to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i wysokościach względnych nieprzekraczających 300 m.
Góry to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i różnicach wysokości względnych powyżej 300 m.
Praca domowa
Wskaż na mapie hipsometrycznej Polski krainy geograficzne zaliczane do nizin, wyżyn, gór wysokich i gór średnich.
Wymień krainy geograficzne Polski zaliczane do nizin, wyżyn, gór wysokich i gór średnich.
Opisz, gdzie znajdują się na mapie Polski krainy geograficzne zaliczane do nizin, wyżyn, gór wysokich i gór średnich.
Wyjdź na otwartą przestrzeń w najbliższej okolicy i przyjrzyj się ukształtowaniu terenu. Zdecyduj, czy teren jest równinny czy pagórkowaty.
Opisz, w jakiej okolicy mieszkasz. Jakie jest w niej ukształtowanie terenu? Czy teren jest równinny czy pagórkowaty?
Słownik
obszar lądu położony poniżej poziomu morza
obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m., gdzie między szczytami i dolinami jest więcej niż 300 m różnicy wysokości
mapa, na której odwzorowano ukształtowanie powierzchni terenu, nanosząc poziomice i określone barwy między nimi
obszary położone na wysokościach od 0 do 300 m n.p.m.
obszary położone powyżej 300 m n.p.m. z niewielkimi różnicami wysokości względnych
Zadania
Różnice wysokości 1. pagórkowatej, 2. stromej, 3. Góry, 4. szczytów górskich, 5. górzystej, 6. nizinne, 7. zabudowanej, 8. względnej, 9. Niziny, 10. Wyżyny, 11. bezwzględnej, 12. wyżynne, 13. górskie, 14. Depresje, 15. nad poziom morza w tych obszarach mogą dochodzić do 60 m.
W naszym kraju przeważają tereny 1. pagórkowatej, 2. stromej, 3. Góry, 4. szczytów górskich, 5. górzystej, 6. nizinne, 7. zabudowanej, 8. względnej, 9. Niziny, 10. Wyżyny, 11. bezwzględnej, 12. wyżynne, 13. górskie, 14. Depresje, 15. nad poziom morza.
Uzupełnij zdania właściwymi wyrażeniami z listy.
Depresje, nizinne, szczytów górskich, pagórkowatej, względnej, górskie, Niziny, bezwzględnej, wyżynne, górzystej, zabudowanej, Góry, stromej, nad poziom morza, Wyżyny
...................................... to obszary o wysokości od 0 do 300 m n.p.m. i równinnej, falistej lub ...................................... powierzchni.
Różnice wysokości ...................................... w tych obszarach mogą dochodzić do 60 m.
W naszym kraju przeważają tereny .......................................
Oceń prawdziwość wymienionych poniżej opinii.
| Prawda | Fałsz | |
| Wyżyny leżą powyżej 400 m n.p.m. | □ | □ |
| Na wyżynach występują najwyższe góry. | □ | □ |
| Pojezierza zaliczane są do wyżyn. | □ | □ |
| Wyżyny są położone wyżej niż niziny, ale nie przekraczają 100 m n.p.m. | □ | □ |
| Za dolną granicę wyżyn uznaje się 300 m n.p.m. albo 200 m n.p.m. | □ | □ |
Oceń prawdziwość wymienionych poniżej opinii.
| Prawda | Fałsz | |
| Pobrzeża zaliczane są raczej do obszarów morskich niż lądowych. | □ | □ |
| Pojezierza pokrywa wiele jezior, więc ich powierzchnia jest całkowicie płaska. | □ | □ |
| Pojezierza zaliczane są do wyżyn. | □ | □ |
| Na nizinach nie mogą występować równiny. | □ | □ |
| Za górną granicę nizin uznaje się 300 m n.p.m. albo 200 m n.p.m. | □ | □ |
Podane nazwy góry przyporządkuj do właściwych kategorii.
Tatry, Himalaje, Sudety, Beskidy, Góry Świętokrzyskie, Bieszczady
| góry wysokie | |
|---|---|
| góry średnie | |
| góry niskie |
Wybierz dwie formy ukształtowania powierzchni terenu dominujące w południowej części Polski.
- wyżyny
- góry
- depresje
- pobrzeża
- pojezierza
- niziny
- kaniony
- wydmy
- jeziora
- moreny
- delty
- mierzeje
- półwyspy
- wyspy