I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna. Uczeń:
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
3) śpiewa, dbając o emisję i higienę głosu, stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i inne, zachowując naturalne właściwości głosu;
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
2) rozpoznaje ze słuchu:
B) brzmienie głosów ludzkich: sopran, alt, tenor, bas,
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
2) głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas).
Nauczysz się
przedstawiać cechy dźwięku;
definiować pojęcie muzyka wokalna;
przedstawiać zasady prawidłowej emisji głosu;
wymieniać głosy ludzkie;
rozróżniać głosy: sopran, alt, tenor, bas;
prawidłowo wydobywać głos.
Cechy dźwięku – przypomnienie wiadomości
Dźwięk posiada szereg cech, które potrafimy rozpoznać bez przyrządów, za pomocą samego słuchu. Są to: wysokość, czas trwania, głośność i barwa dźwięku.
Wysokość dźwięku zależy od częstotliwości drgań. Częstotliwość wzrasta wraz ze zmniejszeniem się fizycznych wymiarów ciała drgającego (np. cieńsza struna, cieńsza płytka metalowa, słup powietrza zamknięty w węższej rurce) oraz przy większym jego napięciu (np. napięcie strun na skrzypcach, błon na kotłach).
Czas trwania dźwięku zależy od długości trwania drgań określonego ciała elastycznego; zależy przede wszystkim od grającego. W niektórych instrumentach wydobyty dźwięk zanika (np. na harfie, fortepianie (bez użycia pedału)) – dla przedłużenia trzeba go ponownie wydobyć.
Głośność dźwięku to subiektywnie postrzegana cecha, umożliwiająca uporządkowanie dźwięków od cichych do głośnych; dźwięki o różnej głośności składają się w utworze muzycznym na jego dynamikę; w zapisie muzycznym głośność (dynamika) jest określana za pomocą umownych znaków graficznych i oznaczeń słownych, np.: forte, piano, crescendo, diminuendo.
Barwa dźwięku to również subiektywna cecha dźwięku odczuwana słuchem, odróżniająca od siebie dźwięki o tej samej głośności i wysokości (wytwarzane przez różne źródła, np.: instrumenty muzyczne, głosy ludzi, ptaków i zwierząt, hałasy maszyn); w muzyce kształtowanie barwy dźwięku w utworze wpływa na kolorystykę utworu.
Polecenie 1
Wysłuchaj dwóch fragmentów muzycznych i zastanów się, który z nich zawiera dźwięki o wyższej częstotliwości drgań.
R85BxB7NFXAAY
R1EQa6i6LvfFX
RzMufRYuXtoqp
Ćwiczenie 1
Muzyka wokalna – wprowadzenie zagadnienia
Utwór muzyczny jest zwykle przeznaczony do wykonania przez jakiś określony instrument lub zespół, np. skrzypce, fortepian, głos ludzki lub orkiestrę. Nie jest obojętne czy dany utwór zostanie wykonany na ksylofonie, na harfie, przez chór męski czy orkiestrę. Chodzi tu bowiem o wykorzystanie barwy instrumentu i jego technicznych możliwości. Kompozytor bierze pod uwagę cechy danego instrumentu: skalę, barwę dźwięku, ruchliwość, a także sposoby gry.
Najbliższym człowiekowi instrumentem, najbardziej naturalnym jest jego głos. Stąd najpierw rozwija się muzyka wokalna solowa oraz zespołowa, później dopiero instrumentalna.
Jak powstaje głos?
W głosie ludzkim dźwięk powstaje ze złożonego działania szeregu narządów:
tchawica z krtanią i umieszczone w niej więzadła głosowe;
płuca wraz z przeponą (aparat oddechowy);
nasada, tj. znajdująca się nad krtanią jama gardłowa i nosowa (komory rezonansowe) oraz język, zęby i wargi.
RIUAThdrGxByY1
Więzadła głosowe posiadają zdolność zbliżania się i rozsuwania, co umożliwia regulowanie (strojenie) głośni. Źródłem dźwięku głosu ludzkiego jest drgający słup powietrza, wprowadzony w drganie podczas przechodzenia przez więzadła. Zmieniający się układ i napięcie więzadeł nadaje głosowi odpowiednią wysokość i dynamikę. Dźwięk przechodząc przez nasadę, wzmacnia się i nabiera odpowiedniej barwy brzmieniowej. Za pomocą mięśni warg, języka i podniebienia głos łączy się z mową, tworząc śpiew.
Rodzaje głosów ludzkich – typologia ogólna.
dziecięce lub chłopięce – soprany, alty
żeńskie – soprany, mezzosoprany, alty
męskie – tenory, barytony, basy
Głosy dziecięce/chłopięce
Naturalna wysokość głosu wynika z budowy naszego aparatu głosowego (długości więzadeł głosowych i wielkości krtani) – im krótsze fałdy głosowe i mniejsza krtań tym głos jest wyższy. Dlatego głos dziecka jest wysoki, ponieważ jego krtań jest bardzo mała. Analogicznie głos dorosłego człowieka jest niższy, ponieważ jego krtań jest większa, a fałdy głosowe – dłuższe. W miarę dorastania krtanie dziewcząt powiększają się w spokojnym tempie, natomiast u chłopców krtań zaczyna rosnąć szybko (między 11 a 15 rokiem życia); poszczególne części zaczynają się rozrastać w różnym tempie – stąd problemy z głosem (faza mutacjiMutacjamutacji). Po tej fazie głos chłopców obniża się o oktawę, a dziewcząt przeciętnie o kwartę.
R1YGls8Yocdvk
Ćwiczenie 2
Wskaż te opisy, które charakteryzują budowę dziecięcego aparatu głosowego. Możliwe odpowiedzi: 1. dłuższe fałdy głosowe, 2. większa krtań, 3. krótsze fałdy głosowe, 4. mniejsza krtań.
Wskaż te opisy, które charakteryzują budowę dziecięcego aparatu głosowego. Możliwe odpowiedzi: 1. dłuższe fałdy głosowe, 2. większa krtań, 3. krótsze fałdy głosowe, 4. mniejsza krtań.
Przyjrzyj się poniższym zagadnieniom, które pojawiły się na zajęciach i wybierz sformułowania charakteryzujące głos dziecięcy.
większa krtań, mniejsza krtań, dłuższe fałdy głosowe, krótsze fałdy głosowe
Głos dziecięcy
Inne głosy
Głosy żeńskie: sopran
RwLGIWx2DwgIl
Sopran – najwyższy głos kobiecy lub dziecięcy (u chłopców – dyszkantDyszkantdyszkant). Skala sopranu: c1‑c3.
R1e2CfPQttEi31
Ze względu na różną skalę, barwę i dynamikę wyróżniamy trzy rodzaje sopranu:
Alt – najniższy głos kobiecy lub dziecięcy. Skala altu: g‑g2. Nazwa pochodzi od wprowadzonego ok. 1450 roku do polifonicznych utworów głosu contratenor altus lub krótko altus, tj. wysoki kontratenor (bardzo wysoki głos męski).
R1QkIHv46rUiM1
R1gnUUCNJe7LT
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Jakie głosy wykonują arie Georga Friedricha Händela But who may abide the day of His coming z Oratorium Mesjasz oraz How beautiful are the feet z Oratorium Mesjasz?
Odpowiedz na pytanie: Jakie głosy wykonują arie Georga Friedricha Händela But who may abide the day of His coming z Oratorium Mesjasz oraz How beautiful are the feet z Oratorium Mesjasz?
Wysłuchaj ponownie dwóch fragmentów utworów muzycznych i na podstawie zdobytej wiedzy rozpoznaj, jaki to głos?
sopran, alt
Georg Friedrich Händel – Aria But who may abide the day of His coming z Oratorium Mesjasz
Georg Friedrich Händel – Aria How beautiful are the feet z Oratorium Mesjasz
Głosy żeńskie: mezzosopran
Istnieją głosy kobiece, których skala nie sięga w górę do najwyższych dźwięków sopranu, ani w dół do najniższych dźwięków altu. Ten głos nie jest więc ani głosem wysokim, ani niskim – jest głosem średnim i nazywa się mezzosopran. Rozróżnia się dwa rodzaje mezzosopranu:
liryczny – eksponujący technikę koloraturową,
dramatyczny – o większej sile brzmienia.
Wysłuchaj utworów i rozwiąż zadanie.
Ćwiczenie 4
R1JKT39nbtMQD
RpK7kGX9V77nM
R1aLN6FO4pJdp
mf9dd8a0e3a343cba_0000000000170
Głosy męskie: tenor
Tenor
ROfCZppz8RJ4E
Tenor – wysoki głos męski. Partię głosu tenorowego najczęściej zapisujemy w kluczu wiolinowym (z charakterystyczną ósemką, mówiącą o transpozycjiTranspozycjatranspozycji zapisu nutowego o oktawę w dół), rzadziej w kluczu basowym. Skala głosu: c‑c2. Ze względu na różną skalę, barwę i dynamikę głosu wyróżniamy dwa typy tenorów:
liryczny,
dramatyczny.
RB8wrHayoWAty1
Głosy męskie: bas i baryton
Rruv5ncXVPI2C
Bas – najniższy głos męski. Partię basu zapisujemy w kluczu basowym. Skala głosu: E‑d1.
R1UpUPaegyteR1
Nazwa bas pochodzi od wprowadzonego ok. 1450 roku głosu contratenor bassus lub krótko bassus (kontratenor niski). Wyróżniamy następujące rodzaje basu:
cantante (śpiewny),
profondo (głęboki, o najniższej skali),
buffo (do wykonywania partii w operach komicznych).
Podobnie, jak w przypadku głosów żeńskich, tutaj również istnieje głos średni, nazywamy go barytonem. Głos ten posiada rozległą skalę i jaśniejszą barwę, w porównaniu z głosem basowym.
Wysłuchaj utworów i rozwiąż zadanie.
Ćwiczenie 5
RZJDjMQxq3AA7
Na nagraniu Aria Fin ch'han dal vino z opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór wykonuje śpiewak - baryton z towarzyszeniem orkiestry. Utwór jest wesoły, żywiołowy, bardzo szybki.
Ri7WrEi3rBCBn
Na nagraniu Aria Una furtiva lagrima z opery Napój miłosny Gaetano Donizettiego. Utwór wykonuje śpiewak - tenor z towarzyszeniem orkiestry. Utwór jest spokojny, łagodny, pełen miłości.
R4nh5owdsSFi2
Na nagraniu aria “Ten zegar stary” z opery Straszny Dwór Stanisława Moniuszki. Utwór wykonywany jest przez niski głos męski - bas z akompaniamentem fortepianu. Nastrój utworu jest tajemniczy, dramatyczny. Śpiewak opowiada historię duchów praprababek, które schodzą z obrazów w Strasznym Dworze i pyta słuchacza czy się boi.
Przewiń
Głośność
R1Tv9URJzQlhe
Rw5zADtpEPb99
Ćwiczenie 6
R1HkiOi8px946
Ćwiczenie 7
Uszereguj głosy od najwyższego do najniższego. Głosy: 1. alt, 2. sopran, 3. baryton, 4. bas, 5. tenor, 6. mezzosopran.
Uszereguj głosy od najwyższego do najniższego. Głosy: 1. alt, 2. sopran, 3. baryton, 4. bas, 5. tenor, 6. mezzosopran.
Rozwiąż krzyżówkę.
Wysoki głos męski.
Średni głos męski.
Wysoki głos żeński.
Niski głos męski.
Niski głos żeński.
Średni głos żeński.
Faza rozrostu krtani (u dziewcząt i chłopców).
1
2
3
4
5
6
7
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
śpiew bez akompaniamentu instrumentów.
Aria
Aria
pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy, różniąca się od poprzedzającego ją często recytatywu rozwiniętą śpiewnym przebiegiem linii melodycznej, stanowiąca wyodrębniony, samodzielny fragment.
Arioso
Arioso
rodzaj śpiewu rozwinięty w stylu bel canto; w operze, oratorium, kantacie forma pośrednia między arią a recytatywem.
Dyszkant
Dyszkant
inaczej sopran chłopięcy, to głos chłopca przed mutacją.
Koloratura
Koloratura
wirtuozowskie ozdabianie melodii wokalnej (śpiewu), np.: pasażami, biegnikami, trylami, staccatami, wykonywanymi na jednej sylabie tekstu lub wokalizą.
Mutacja
Mutacja
zmiana głosu ludzkiego z dziecięcej na dojrzały na skutek zmian fizjologicznych w obrębie narządów głosu w wyniku rozwoju i wzrostu; zmianie ulegają: krtań, fałdy głosowe i tchawica, przekształcając się w dojrzałe narządy mowy; głos staje się niższy.
Transpozycja
Transpozycja
przeniesienie utworu (lub jego części) o określony interwał w górę lub w dół, przez co zmienia się tonacja utworu (lub jego fragmentu).
Źródła:
J. K. Lasocki, Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce, PWM, Kraków 1992
rmfclassic.pl/encyklopedia
Biblioteka muzyczna
R1AdU7KOWV7EB
Utwór muzyczny: Edward Grieg "W grocie Króla Gór" z pierwszej suity Peer Gynt autorstwa Edwarda Griega, wykonawca: AMFN. Na nagraniu wersja utworu na fortepian. Nagranie rozpoczyna się groźną melodią graną w umiarkowanym tempie w niskim rejestrze. Później pianista przyspiesza, gra melodię coraz szybciej, melodia jest grana wyżej, pianista gra w całym rejestrze fortepianu i wysoko i nisko. Cały utwór jest zbudowany w ten sposób, że melodia powtarza się coraz szybciej i coraz głośniej by na końcu zabrzmieć bardzo szybko i głośno.
R18YwxXL2msEk
Utwór muzyczny: “Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Muzyka jest szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, przeważa artykulacja staccato. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki.
RCZmSVNhVCR6z
Utwór muzyczny: Aria How beautiful are the feet z Oratorium Mesjasz wykonawca: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu spokojny, refleksyjny utwór w wykonaniu sopranu - wysokiego głosu żeńskiego z akompaniamentem fortepianu.
RagD8y3AHFqFE
Na nagraniu Aria “But who may abide the day of His coming, and who shall stand when He appeareth?” z oratorium Mesjasz Georga Friedricha Haendla. Arię wykonuje kobieta a niskim głosie - alt z towarzyszeniem fortepianu. Aria rozpoczyna się spokojnie, refleksyjnie. Środkowa część utworu jest bardzo dynamiczna, przebiegi dźwięków są bardzo szybkie, na jednej sylabie śpiewaczka wykonuje bardzo dużo dźwięków.
R1Vf8GPJvX8If
Utwór muzyczny: Giacomo Puccini "Aria Vissi d'arte - Tosca" wykonawca Angela Gheorghiu. Na nagraniu kobieta - sopran wykonuje dramatyczną pieśń. Utwór rozpoczyna się cicho i smutno. Można sobie wyobrazić że śpiewaczka rozpacza, płacze, łka. Potem utwór staje się coraz bardziej burzliwy i dramatyczny.
RzhvENe07IoqD
Utwór muzyczny: Gaetano Donizetti, „Aria Pour une femme de mon nom – Córka pułku”. Na nagraniu kobieta o niskim głosie - alt wykonuje z towarzyszeniem orkiestry i chóru arię, o zmiennym nastroju. Muzyka momentami jest skoczna, momentami dramatyczna.
ROfCZppz8RJ4E
Na nagraniu aria: " Behold, and see if there be any sorrow" z oratorium Mesjasz Georga Friedricha Haendla. Utwór wykonuje mężczyzna - śpiewak o wysokim głosie - tenor z towarzyszeniem fortepianu. Utwór jest bardzo smutny.
Rruv5ncXVPI2C
Na nagraniu aria: "Why do the Nations" z oratorium "Mesjasz" Georga Friedricha Haendla. Utwór wykonuje mężczyzna - śpiewak o niskim głosie - bas z towarzyszeniem fortepianu. Utwór jest żywiołowy, bardzo szybki, śpiewak wykonuje bardzo szybkie przebiegi dźwięków. Głębię głosu słychać w pełnej krasie kiedy wykonuje najniższe dźwięki.
RZJDjMQxq3AA7
Na nagraniu Aria Fin ch'han dal vino z opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór wykonuje śpiewak - baryton z towarzyszeniem orkiestry. Utwór jest wesoły, żywiołowy, bardzo szybki.
Ri7WrEi3rBCBn
Na nagraniu Aria Una furtiva lagrima z opery Napój miłosny Gaetano Donizettiego. Utwór wykonuje śpiewak - tenor z towarzyszeniem orkiestry. Utwór jest spokojny, łagodny, pełen miłości.
R4nh5owdsSFi2
Na nagraniu aria “Ten zegar stary” z opery Straszny Dwór Stanisława Moniuszki. Utwór wykonywany jest przez niski głos męski - bas z akompaniamentem fortepianu. Nastrój utworu jest tajemniczy, dramatyczny. Śpiewak opowiada historię duchów praprababek, które schodzą z obrazów w Strasznym Dworze i pyta słuchacza czy się boi.
R14HQnV57rm4m
Na nagraniu pieśń Prząśniczka autorstwa Stanisława Moniuszki. Utwór wykonuje wysoki głos żeński z akompaniamentem fortepianu. Akompaniament jest bardzo szybki, imituje kręcący się kołowrotek. Kobieta śpiewa tekst o dziewczynach, które przędą nić.
Przewiń
Głośność
mf9dd8a0e3a343cba_0000000000296
Bibliografia
J. K. Lasocki, Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce, PWM, Kraków 1992