Cechy dźwięku – przypomnienie wiadomości

Dźwięk posiada szereg cech, które potrafimy rozpoznać bez przyrządów, za pomocą samego słuchu. Są to: wysokość, czas trwania, głośność i barwa dźwięku.

Wysokość dźwięku zależy od częstotliwości drgań. Częstotliwość wzrasta wraz ze zmniejszeniem się fizycznych wymiarów ciała drgającego (np. cieńsza struna, cieńsza płytka metalowa, słup powietrza zamknięty w węższej rurce) oraz przy większym jego napięciu (np. napięcie strun na skrzypcach, błon na kotłach).

Czas trwania dźwięku zależy od długości trwania drgań określonego ciała elastycznego; zależy przede wszystkim od grającego. W niektórych instrumentach wydobyty dźwięk zanika (np. na harfie, fortepianie (bez użycia pedału)) – dla przedłużenia trzeba go ponownie wydobyć.

Głośność dźwięku to subiektywnie postrzegana cecha, umożliwiająca uporządkowanie dźwięków od cichych do głośnych; dźwięki o różnej głośności składają się w utworze muzycznym na jego dynamikę; w zapisie muzycznym głośność (dynamika) - jest określana za pomocą umownych znaków graficznych i oznaczeń słownych, np.: forte, piano, crescendo, diminuendo.

Barwa dźwięku to również subiektywna cecha dźwięku odczuwana słuchem, odróżniająca od siebie dźwięki o tej samej głośności i wysokości (wytwarzane przez różne źródła, np.: instrumenty muzyczne, głosy ludzi, ptaków i zwierząt, hałasy maszyn); w muzyce kształtowanie barwy dźwięku w utworze wpływa na kolorystykę utworu.

Polecenie 1

Wysłuchaj dwóch fragmentów muzycznych i zastanów się, który z nich zawiera dźwięki o wyższej częstotliwości drgań.

R85BxB7NFXAAY

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Edwarda Griega. Na zdjęciu starszy mężczyzna z dłuższymi siwymi włosami zaczesanymi do tyłu, wąsami. Ubrany jest w białą koszulę i aksamitne kamizelkę i marynarkę. Pod szyją ma zawiązaną kokardę. Patrzy w dal w lewą stronę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Edward Grieg W grocie Króla Gór z pierwszej suity Peer Gynt autorstwa Edwarda Griega, wykonawca: AMFN oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na fortepian. Nagranie rozpoczyna się groźną melodią graną w umiarkowanym tempie w niskim rejestrze. Później pianista przyspiesza, gra melodię coraz szybciej, melodia jest grana wyżej, pianista gra w całym rejestrze fortepianu i wysoko i nisko. Cały utwór jest zbudowany w ten sposób, że melodia powtarza się coraz szybciej i coraz głośniej, by na końcu zabrzmieć bardzo szybko i głośno.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Edwarda Griega. Na zdjęciu starszy mężczyzna z dłuższymi siwymi włosami zaczesanymi do tyłu, wąsami. Ubrany jest w białą koszulę i aksamitne kamizelkę i marynarkę. Pod szyją ma zawiązaną kokardę. Patrzy w dal w lewą stronę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Edward Grieg W grocie Króla Gór z pierwszej suity Peer Gynt autorstwa Edwarda Griega, wykonawca: AMFN oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na fortepian. Nagranie rozpoczyna się groźną melodią graną w umiarkowanym tempie w niskim rejestrze. Później pianista przyspiesza, gra melodię coraz szybciej, melodia jest grana wyżej, pianista gra w całym rejestrze fortepianu i wysoko i nisko. Cały utwór jest zbudowany w ten sposób, że melodia powtarza się coraz szybciej i coraz głośniej, by na końcu zabrzmieć bardzo szybko i głośno.

1

1. Edvard Grieg, W grocie króla gór z I Suity Peer Gynt op. 46 Wykonawca: AMFN {audio}

R1EQa6i6LvfFX

Ilustracja przedstawia portret Modesta Musorgskiego, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu od ramion w górę. Postać ma bujne włosy oraz zapuszczoną brodę. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy, wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Muzyka jest szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, przeważa artykulacja staccato. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki.

Ilustracja przedstawia portret Modesta Musorgskiego, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu od ramion w górę. Postać ma bujne włosy oraz zapuszczoną brodę. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy, wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Muzyka jest szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, przeważa artykulacja staccato. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki.

Muzyka wokalna – wprowadzenie zagadnienia

Utwór muzyczny jest zwykle przeznaczony do wykonania przez jakiś określony instrument lub zespół, np. skrzypce, fortepian, głos ludzki lub orkiestrę. Nie jest obojętne, czy dany utwór zostanie wykonany na ksylofonie, na harfie, przez chór męski, czy orkiestrę. Chodzi tu bowiem o wykorzystanie barwy instrumentu i jego technicznych możliwości. Kompozytor bierze pod uwagę cechy danego instrumentu: skalę, barwę dźwięku, ruchliwość, a także sposoby gry.

Najbliższym człowiekowi instrumentem, najbardziej naturalnym jest jego głos. Stąd najpierw rozwija się muzyka wokalna solowa oraz zespołowa, później dopiero instrumentalna.

Jak powstaje głos?

W głosie ludzkim dźwięk powstaje ze złożonego działania szeregu narządów:

• tchawica z krtanią i umieszczone w niej więzadła głosowe;

• płuca wraz z przeponą (aparat oddechowy);

• nasada, tj. znajdująca się nad krtanią jama gardłowa i nosowa (komory rezonansowe) oraz język, zęby i wargi.

RIUAThdrGxByY1

Grafika przedstawia przekrój twarzy z podpisami budowy gardła i narządów głosu. Podpisane są: zatoki czołowa i klinowa (znajdująca się za jamą nosa), jama nosowa, a w niej: małżowiny nosowe, jama nosa, przedsionek nosa, na końcu jamy nosa znajdują się migdałek gardłowy, ujście gardłowe trąbki słuchowej (trąbki Eustachiusza). W jamie ustnej znajdują się: język, podniebienie, migdałek podniebienny. W szyi - krtań, tchawica i przełyk. Ponad szyją, pod podniebieniem znajduje się nagłośnia.

Więzadła głosowe posiadają zdolność zbliżania się i rozsuwania, co umożliwia regulowanie (strojenie) głośni. Źródłem dźwięku głosu ludzkiego jest drgający słup powietrza, wprowadzony w drganie podczas przechodzenia przez więzadła. Zmieniający się układ i napięcie więzadeł nadaje głosowi odpowiednią wysokość i dynamikę.
Dźwięk przechodząc przez nasadę, wzmacnia się i nabiera odpowiedniej barwy brzmieniowej. Za pomocą mięśni warg, języka i podniebienia głos łączy się z mową, tworząc śpiew.

Rodzaje głosów ludzkich – typologia ogólna.

1. dziecięce lub chłopięce – soprany, alty,

2. żeńskie – soprany, mezzosoprany, alty,

3. męskie – tenory, barytony, basy.

Głosy dziecięce/chłopięce

Naturalna wysokość głosu wynika z budowy naszego aparatu głosowego (długości więzadeł głosowych i wielkości krtani) – im krótsze fałdy głosowe i mniejsza krtań, tym głos jest wyższy. Dlatego głos dziecka jest wysoki, ponieważ jego krtań jest bardzo mała. Analogicznie głos dorosłego człowieka jest niższy, ponieważ jego krtań jest większa, a fałdy głosowe – dłuższe. W miarę dorastania krtanie dziewcząt powiększają się w spokojnym tempie, natomiast u chłopców krtań zaczyna rosnąć szybko (między 11 a 15 rokiem życia); poszczególne części zaczynają się rozrastać w różnym tempie – stąd problemy z głosem (faza mutacjiMutacjamutacji). Po tej fazie głos chłopców obniża się o oktawę, a dziewcząt przeciętnie o kwartę.

Głosy żeńskie: sopran

Sopran – najwyższy głos kobiecy lub dziecięcy (u chłopców – dyszkantDyszkantdyszkant). Skala sopranu: c1‑c3.

R1e2CfPQttEi31

Na pięciolinii przedstawiono skalę sopranu. Po kluczu wiolinowym zapisano najniższy (c razkreślne) i najwyższy (c trzykreślne) dźwięk skali.

Ze względu na różną skalę, barwę i dynamikę wyróżniamy trzy rodzaje sopranu:

1. dramatyczny,

2. liryczny,

3. koloraturowyKoloraturakoloraturowy.

Głosy żeńskie: alt

Alt – najniższy głos kobiecy lub dziecięcy. Skala altu: g‑g2.
Nazwa pochodzi od wprowadzonego ok. 1450 roku do polifonicznych utworów - głosu contratenor altus lub krótko altus, tj. wysoki kontratenor (bardzo wysoki głos męski).

R1QkIHv46rUiM1

Zapis nutowy skali altu. Na pięciolinii zapisano najniższy - g małe i najwyższy dźwięk skali - g dwukreślne.

Głosy żeńskie: mezzosopran

Istnieją głosy kobiece, których skala nie sięga w górę do najwyższych dźwięków sopranu, ani w dół do najniższych dźwięków altu. Ten głos nie jest więc ani głosem wysokim, ani niskim – jest głosem średnim i nazywa się mezzosopran.
Rozróżnia się dwa rodzaje mezzosopranu:

• liryczny – eksponujący technikę koloraturową,

• dramatyczny – o większej sile brzmienia.

Głosy męskie: tenor

Tenor – wysoki głos męski. Partię głosu tenorowego najczęściej zapisujemy w kluczu wiolinowym (z charakterystyczną ósemką, mówiącą o transpozycjiTranspozycjatranspozycji zapisu nutowego o oktawę w dół), rzadziej w kluczu basowym. Skala głosu: c‑c2.
Ze względu na różną skalę, barwę i dynamikę głosu wyróżniamy dwa typy tenorów:

• liryczny,

• dramatyczny.

RB8wrHayoWAty1

Zapis nutowy skali tenoru. Na pięciolinii zapisano najniższy - c małe i najwyższy dźwięk skali - e dwukreślne.

Głosy męskie: bas i baryton

Bas – najniższy głos męski. Partię basu zapisujemy w kluczu basowym. Skala głosu: E‑d1.

R1UpUPaegyteR1

Zapis nutowy skali basu. Na pięciolinii zapisano najniższy - e wielkie i najwyższy dźwięk skali - d razkreślne.

Nazwa bas pochodzi od wprowadzonego ok. 1450 roku głosu contratenor bassus lub krótko bassus (kontratenor niski).
Wyróżniamy następujące rodzaje basu:

• cantante (śpiewny),

• profondo (głęboki, o najniższej skali),

• buffo (do wykonywania partii w operach komicznych).

Podobnie, jak w przypadku głosów żeńskich, tutaj również istnieje głos średni, nazywamy go barytonem. Głos ten posiada rozległą skalę i jaśniejszą barwę, w porównaniu z głosem basowym.

Rw5zADtpEPb99

Ćwiczenie 6

Możliwe odpowiedzi: 1. dyszkant, 2. sopran, 3. tenor

Możliwe odpowiedzi: 1. dyszkant, 2. sopran, 3. tenor

Wysłuchaj nagrania i rozpoznaj, jaki to głos?

• dyszkant
• sopran
• tenor

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Słownik pojęć

Źródła:

J. K. Lasocki, Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce, PWM, Kraków 1992

rmfclassic.pl/encyklopedia

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

J. K. Lasocki, Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce, PWM, Kraków 1992