JAKIE CECHY POSIADAŁ CZŁOWIEK RENESANSU? - KOCHANOWSKI, FRASZKA DO GÓR I LASÓW
JAKIE CECHY POSIADAŁ CZŁOWIEK RENESANSU?
KOCHANOWSKI, FRASZKA DO GÓR I LASÓW
Jeśli lekcja będzie pierwszą z cyklu poznawania twórczości Jana Kochanowskiego, to tekst fraszki Do gór i lasów może być dobrym wprowadzeniem do poznania życiorysu XVI‑wiecznego renesansowego poety a także nazwania cech człowieka renesansu.
Jan Kochanowski
Uczniowie poznają tekst fraszki Jana Kochanowskiego Do gór i lasów, czytając tekst np. ze strony https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/fraszki‑ksiegi‑trzecie‑do‑gor‑i-lasow.html i/lub słuchając fraszki, np. ze strony https://www.youtube.com/watch?v=I1MVQv6Ft‑U .
Nauczyciel zwraca uwagę na zrozumienie tekstu przez uczniów, przywołując przypisy wyjaśniające staropolskie słownictwo pojawiające się w utworze.
Jan Kochanowski Fraszki, Księgi trzecie
Do gór i lasów [1]
Wysokie góry i odziane lasy[2]
Jako rad na was patrzę, a swe czasy
Młodsze wspominam, które tu zostały,
Kiedy na statek człowiek mało dbały[3].
Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował?
Jażem przez morze głębokie żeglował,
Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy,
Jażem nawiedził Sybilline lochy[4].
Dziś żak spokojny, jutro przypasany
Do miecza rycerz[5] dziś miedzy dworzany
W pańskim pałacu, jutro zasię cichy
Ksiądz w kapitule[6], tylko że nie z mnichy
W szarej kapicy a z dwojakim płatem[7];
I to czemu nic[8], jesliże opatem?
Taki był Proteus[9], mieniąc się to w smoka,
To w deszcz, to w ogień, to w barwę obłoka.
Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
Przypisy
Fraszka autobiograficzna powstała ok. r. 1573, w pierwszych latach pobytu w Czarnym Lesie. [przypis redakcyjny]
odziane lasy — pokryte lasami (Góry Świętokrzyskie) lub może: lasy piękne (liściaste). [przypis redakcyjny]
na statek człowiek mało dbały — mało stateczny (w dzieciństwie i młodości). [przypis redakcyjny]
Sybilline lochy — groty pod Neapolem. [przypis redakcyjny]
przypasany do miecza rycerz — Kochanowski brał udział w wyprawie inflanckiej z r. 1568 (por. Pieśni, I 13); tutaj powtarza żart Cycerona o wojowniku małego wzrostu. [przypis redakcyjny]
cichy Ksiądz w Kapitule — proboszcz poznański mający prawo zasiadać w radzie biskupiej. [przypis redakcyjny]
dwojaki płat — szkaplerz zakonny: część habitu zbliżona krojem do ornatu; tylko że nie z mnichy w szarej kapicy a z dwojakim płatem — zagadkowa wzmianka o zabiegach o jakieś opactwo. Próbę rozwiązania zagadki podjął Julian Krzyżanowski w studium O paru fraszkach Kochanowskiego („Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 1964). Usiłował tam wyjaśnić, iż poeta zabiegał o godność komendatariusza, tj. przełożonego zakonu Bożogrobców w Miechowie, inaczej opata, że jednak starania te z powodu śmierci Zygmunta Augusta do skutku nie doszły. Klucza do rozwiązania zagadki dostarcza list Kochanowskiego do Stanisława Fogelwedera (t. II, s. 288). [przypis redakcyjny]
czemu nic — czemu nie. [przypis redakcyjny]
Proteus — bóg mórz południowych, wieszczek. Pasł on Neptunowi stada cieląt (według innych wersji fok). Miał dar przemieniania się w różne postaci, zwierzęta i przedmioty. [przypis redakcyjny]
Uczniowie zauważą, że jest to utwór o charakterze autobiograficznym - [czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej – patrzę, wspominam - kolor niebieski oznacza przypuszczalne wypowiedzi uczniów]
Nauczyciel zaproponuje uczniom, by odwołując się do treści utworu, zauważyli charakterystyczne cechy życia i zainteresowań Jana Kochanowskiego. Pytania postawione przez nauczyciela (w tabeli) ułatwią porządkowanie odpowiedzi uczniów.
PYTANIE | ODPOWIEDZI, Z ODWOŁANIEM DO UTWORU |
Co wiem o podmiocie lirycznym/Kochanowskim na podstawie utworu? | [1. Patrzy na znany z młodości krajobraz (góry, lasy); 2. Wysokie góry i odziane (bujne, zielone) lasy powodują przywołanie dawnych wydarzeń z życia; 3. Obecnie jest starszym człowiekiem - Śrebrne w głowie nici]. |
Co chciał robić, na czym mu zależało, w czym widział sens życia | [1. Miał różnorodne doświadczenia życiowe: uczeń, rycerz, dworzanin, ksiądz (w XVI w. - jako zarządzający parafią a nie kapłan); 2. Podejmował różnorodne podróże – cytaty]; 3. Dlaczego? Bo był młody (na statek mało dbały), bo prowadził żywot typowego humanisty; był ciekawy świata, chciał wiele zobaczyć, przeżyć, doznać]. |
Kim był? Co było dla niego dobre? | [1. Człowiek aktywny życiowo; lubiący zmiany (wskazuje na to duża liczba rzeczowników, mniej czasowników), poznawanie nowych miejsc; 2. Samodzielnie wybiera drogę życia; 3. Znaczenie puenty utworu: A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci – jego filozofia życiowa to życie chwilą, korzystanie z dobra, które przynosi każdy dzień, |
Uczniowie porównują obraz drzewa z przesłaniem utworu Jana Kochanowskiego. Szukają cech wspólnych.
Cechy wspólne
|
Uczniowie dowiedzą się, że Kochanowski był typowym przedstawicielem epoki renesansu. Może będą pamiętali także innych przedstawicieli tego okresu [np. Leonardo da Vinci, Kopernik, Krzysztof Kolumb, Marcin Luter, św. Ignacy Loyola]
Pozyskane od uczniów informacje pozwolą zebrać główne obszary zainteresowań ludzi tej epoki:
A potem, wspólnie z uczniami będzie można dopełniać te zakresy, zapisując szczegółowe cechy twórców renesansu, o których była mowa wyżej, w tym Jana Kochanowskiego i Mikołaja Kopernika.
Zadanie dla uczniów do przygotowania w klasie lub w domu:
Czy chciałbym być „człowiekiem renesansu”, tzn. mającym szerokie zainteresowania, doświadczenie i umiejętności? Odpowiedź uzasadnij, podając za i przeciw bycia „człowiekiem renesansu” dzisiaj.