Jakie funkcje powinna pełnić powieść historyczna? – rozważania o „Potopie” Henryka Sienkiewicza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

- zna powieść Henryka Sienkiewicza ,,Potop”,

- zna cechy powieści historycznej,

- zna cechy Sienkiewiczowskiej powieści historycznej.

b) Umiejętności

Uczeń:

- umie czytać ze zrozumieniem,

- wskazuje cechy charakterystyczne powieści Sienkiewicza,

- wskazuje wydarzenia i postaci historyczne w powieści Sienkiewicza,

- odczytuje ocenę kultury sarmackiej zapisaną w ,,Potopie”,

- odnajduje schematy powtarzające się w powieściach historycznych Sienkiewicza.

2. Metoda i forma pracy

Praca zbiorowa, praca indywidualna, praca z tekstem, heureza.

3. Środki dydaktyczne

1. H. Sienkiewicz, O powieści historycznej, [w:] B.Łazińska, D. Zdunkiewicz – Jedynak, J. Klejnocki, Słowa i teksty. Język polski. Klasa 2. Podręcznik do pracy w domu, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003.

2. H. Sienkiewicz, Potop, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999.

3. Karta z pytaniami do tekstu

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczcyiel zapoznaje uczniów z celami lekcji oraz z jej tokiem, po czym rozdaje uczniom kartę z pytaniami do tekstu (załącznik 1). Uczniowie czytają tekst po cichu i odpowiadają pisemnie na pytania. Na wykonanie zadania mają ok. 15 minut. Następnie nauczyciel sprawdza poprawność wykonania zadania.

b) Faza realizacyjna

1. Główna część lekcji jest przeznaczona na zapoznanie uczniów z cechami Sienkiewiczowskiej powieści historycznej. Na wstępie nauczyciel pyta, jaki okres dziejów przedstawia Sienkiewicz i kiedy faktycznie toczy się akcja powieści.

2. Później nauczyciel prosi uczniów o wskazanie wydarzeń historycznych, o których wspomina Sienkiewicz w powieści. Nauczyciel powinien zwrócić uwagę uczniów na sceny opisujące obronę Jasnej Góry, a także uświadomić ich, że Sienkiewicz nadaje temu wydarzeniu szczególną rolę, czyni je wydarzeniem przełomowym. W tym miejscu można jednocześnie zasygnalizować rolę, jaką odegrała ,,Trylogia” w XIX wieku oraz wyjaśnić znaczenie słów: ,,ku pokrzepieniu serc”.

3. Następnie nauczyciel prosi uczniów o wskazanie bohaterów ,,Potopu” – musimy ich podzielić na postaci autentyczne i fikcyjne. Nauczyciel powinien zapytać, które postaci odgrywają pierwszoplanową rolę w powieści – oczywiście są to bohaterowie fikcyjni – i jaka jest wobec tego rola postaci historycznych w powieści? Są one symbolem pewnych postaw, np. Radziwiłoie symbolizują zdradę, król Jan Kazimierz to dobrotliwy ojciec narodu.

4. Następnie nauczyciel pyta, w jaki sposób Sienkiewicz charakteeryzuje swoich bohaterów – poprzez działanie czy psychikę?

5. Na zakończenie tego etapu lekcji nauczyciel prosi, by uczniowie odwołali się do innych znanych im powieści historycznych Sienkiewicza (uczniowie na pewno znają z gimnazjum ,,Krzyżaków”, a pozostałe tomy „Trylogii” choćby z filmów Jerzego Hoffmana) i postarali się wskazać, jakie sytuacje się w nich powtarzają, z jakimi bohaterami spotykamy się na kartach powieści.

6. W ten sposób uczniowie poznają cechy Sienkiewiczowskiej powieści historycznej. Nauczyciel może także wprowadzić pojęcie: powieść walterscottowska i wyjaśnić jej powiązania z „Trylogią”.

c) Faza podsumowująca

Na zakończenie lekcji nauczyciel pyta uczniów, w jaki sposób Sienkiewicz ocenia kulturę sarmacką oraz zadaje pracę domową.

5. Bibliografia

1. Sienkiewicz H., O powieści historycznej, [w:] B.Łazińska, D. Zdunkiewicz – Jedynak, J. Klejnocki, Słowa i teksty. Język polski. Klasa 2. Podręcznik do pracy w domu, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003.

2. Sienkiewicz H., Potop, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Załącznik 1

Na podstawie fragmentu tekstu H. Sienkiewicza odpowiedz na pytania:

1. Jak pisarz widzi miejsce fantazji historii w procesie tworzenia powieści?

2. Co przede wszystkim interesuje Sienkiewicza w przeszłości?

3. Jak pisarz wyobraża sobie czytelnika powieści historycznej?

b) Zadanie domowe

Jak oceniasz powieść historyczną stworzoną przez Henryka Sienkiewicza? Odpowiedź uzasadnij.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Uczniowie przed lekcją powinni przeczytać „Potop” Henryka Sienkiewicza.