„Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro” (J. W. Goethe) – postać diabła z Mistrza
i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna sylwetkę i twórczość M. Bułhakowa. Zna powieść Mistrz i Małgorzata.

Uczeń wie, kim w powieści jest Woland i zna inne postaci diabła w literaturze.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• odnajdywać w historii literatury i prawidłowo kojarzyć podobne wątki (ingerencja, rola i znaczenie mocy pozaziemskich a losy bohaterów dzieła),

• zinterpretować słowa Mefistofelesa z Fausta J.W. Goethego, które stanowią motto powieści Bułhakowa.

2. Metoda i forma pracy

Metoda poszukująca: uczniowie naprowadzani przez nauczyciela przypominają motywy piekielne i postacie diabłów znane im z literatury. Zastanawiają się i próbują określić, jaki obraz diabła wyłania się z wymienionych przykładów.

Metoda podająca: jeden z uczniów prezentuje wcześniej przygotowaną notkę biograficzną dotyczącą najważniejszych faktów z życia autora Psiego serca. Nauczyciel wspomaga osobę referującą uwagami na temat twórczości Michaiła Bułhakowa i okoliczności historycznych,
w których przyszło żyć i tworzyć pisarzowi.

Metoda praktyczna: analiza obrazu diabła w Mistrzu i Małgorzacie – uczniowie wyszukują
i prezentują fragmenty ilustrujące badane zagadnienie. Ostatnia część zajęć ma charakter problemowo‑poszukujący: czym jest zło i skąd należy się go przede wszystkim spodziewać?

3. Środki dydaktyczne

1. Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata.

2. Zdjęcia, reprodukcje, ryciny będące ilustracjami postaci diabła.

3. Zdjęcia przedstawiające Moskwę lat 30.

4. Zdjęcia współczesnej Moskwy przedstawiające miejsca związane z akcją Mistrza
   i Małgorzaty.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Przypomnienie postaci diabłów znanych uczniom z innych lektur (przede wszystkim ze względu na motto postać Mefistofelesa J. W. Goethego).
Jaki obraz diabła zarysowuje się na podstawie tych przykładów? Z jakich powodów postać rodem z piekieł sprowadzona między ludzi wydaje się zazwyczaj być postacią naiwną, słabą, raczej złośliwą niż złą i częściej wzbudzającą śmiech i odruchy sympatii, niż strach i niechęć?
Poszczególni uczniowie odpowiadają na pytanie, czym jest dla nich zło, jak rozumieją to pojęcie i czy potrafią przywołać w swojej pamięci sytuacje i wydarzenia, które mogliby bez wahania określić tym terminem.

b) Faza realizacyjna

Przedstawienie sylwetki i twórczości Michaiła Bułhakowa: krótka notka biograficzna, tematyka i tytuły utworów, funkcjonowanie autora Białej gwardii w czasach systemu totalitarnego.

Czas i miejsce powieści: obraz Moskwy, obraz społeczeństwa.

Diabeł w Moskwie. W jakich okolicznościach poznajemy Wolanda? Opis świty diabła.
W jakim celu goście z piekieł zjawili się w Moskwie ? Dlaczego Woland wzbudza sympatię czytelnika?

c) Faza podsumowująca

Interpretacja motta.

5. Bibliografia

1. Bułhakow M., Mistrz i Małgorzata, przekł. I. Lewandowska, W. Dąbrowski, wstęp
   A. Drawicz, oprac. tekstu i przypisy G. Przebinda, Wrocław, Ossolineum 2005,
   BN II 229.

2. Drawicz A., Mistrz i Diabeł. Rzecz o Bułhakowie, Warszawa, Muza 2002.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

W odniesieniu do postaci Wolanda z Mistrza i Małgorzaty skomentuj znaczenie słów: „Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro”. (Forma pracy pisemna; objętość około 500 słów).

7. Czas trwania lekcji

90 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza będzie poświecona sylwetce Michaiła Bułhakowa, jego zmaganiom z totalitaryzmem i związanym z tym rozterkom. Druga lekcja będzie dotyczyła postaci diabła w Mistrzu i Małgorzacie. Temat piekła, wiecznego potępienia, czy wreszcie diabła w ujęciu dosłownym, jako mieszkańca Hadesu oraz w rozumieniu metaforycznym, jako pierwiastka zła występującego na ziemi, obecny jest
w literaturze od wieków. Funkcjonuje on w niej nie tylko w charakterze elementu fantastyki, ale przede wszystkim, jako podmiot służący opisowi rzeczywistości. Ludzie wymyślili okrutne smoki, by zakryć swoje okrucieństwo – zauważył Sapkowski. Z drugiej strony pisarze, konfrontując w swoich dziełach człowieka z ucieleśnieniem zła – diabłem, w którym to zestawieniu człowiek wypada w dużo gorszym świetle, uzmysławiają nam, że zła powinniśmy szukać w pierwszym rzędzie we własnych sercach. Ta refleksja powinna stać się konkluzją niniejszego scenariusza.