1677 – Wioska Milanów staje się własnością Jana III Sobieskiego
1677‑1696 – Wielka rozbudowa rezydencji wilanowskiej
1696 – Śmierć Jana III Sobieskiego
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RF9SHe75TwasQ1
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5) dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
Nauczysz się
interpretować Georgiki Wergiliusza;
opisywać dekoracje pięciu sal pałacu w Wilanowie: Wielkiej Sieni, antykamer i sypialni królewskich, inspirowanych tekstami Owidiusza i Wergiliusza;
przedstawiać związki między kulturą starożytną i polską;
wskazywać w przestrzeni Pałacu w Wilanowie antycznych i mitologicznych form i znaczeń, które stają się kostiumem dla władzy i władcy.
Georgiki
R1BFpMk9sVh4S
classicmobile
Ćwiczenie 1
R1OaSiJ30msWq1
static
Ćwiczenie 1
classicmobile
Ćwiczenie 2
R1IRYdPZF9v0r1
static
Ćwiczenie 2
Pałac Febusa
Publius Ovidius Naso, Metamorphoses, II, 1‑30.
Regia Solis erat sublimibus alta columnis, clara micante auro flammasque imitante pyropo, cuius ebur nitidum fastigia summa tegebat, argenti bifores radiabant lumine valvae. materiam superabat opus: nam Mulciber illic aequora caelarat medias cingentia terras terrarumque orbem caelumque, quod imminet orbi. […] Purpurea velatus veste sedebat in solio Phoebus claris lucente smaragdis. a dextra laevaque Dies et Mensis et Annus Saeculaque et positae spatiis aequalibus Horae Verque novum stabat cinctum florente corona, stabat nuda Aestas et spicea serta gerebat, stabat et Autumnus calcatis sordidus uvis et glacialis Hiems canos hirsuta capillos.
Polecenie do zadania brzmi:Zaznacz każdy poprawny przekład wyrażeń. Poniżej umieszczone są odpowiedzi, z których należy wybrać prawidłową. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Polecenie do zadania brzmi:Zaznacz każdy poprawny przekład wyrażeń. Poniżej umieszczone są odpowiedzi, z których należy wybrać prawidłową. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Zaznacz każdy poprawny przekład wyrażeń.
Prawda
Fałsz
regia alta sublimibus columnis – wysoki pałac o strzelistych kolumnach
Pałac Słońca wyniosły, na słupach strzelistych Połyska się od złota i blach płomienistych. Szczyty słoniową kością wspaniale jaśnieją, Odrzwia z srebra ulane blask promienny sieją. Nad kruszce droższa praca; bo Wulkana dłutem Morze świat obwodzące było tu wykute, Ziemia i okrąg nieba nad ziemią wiszący. […] Na tronie od szmaragdów lśniącym się bez końca, Siedział w szkarłatnej szacie bóg Światła i słońca. Z obu stron wkoło niego był Wiek, Rok, Miesiące, Dzień i Godziny w równych odstępach stojące; I młoda Wiosna w kwiaty ozdobna i hoża, I nagie Lato z wieńcem splecionym ze zboża, Jesień tłocząca stopą słodkie winogrona I lodowata Zima śronem ubielona.
Tłumaczenie: Owidiusz, Przemiany, Warszawa 1995, przekł. Bruno Kiciński, s. 40–41
QUOD VETUS URBS COLUIT, NUNC NOVA VILLA TENET
„Co czcił Rzym, to teraz ma w swej pieczy Nowa Willa” – taki napis umieszczono nad wejściem do pałacu króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie. Tu się czciło dawne cnoty i ideały. Z fasady w dół spoglądali antyczni bogowie – od strony dziedzińca głównego – Pallada , a właściwie rzymska Minerwa, od strony ogrodu – Apollo. Podporządkowano im znacz‑ną część programu dekoracyjnego pałacu. Apollo Febus (Świetlisty), symbol potęgi, doskonałości i siły, obdarzony przenikliwym umysłem, symbolizował Jana III. Obok tego ideału dobrego monarchy stały Muzy. Apollo – jak pisze w „Przemianach” rzymski poeta Owidiusz – stał na straży harmonii kosmosu:
Na tronie od szmaragdów lśniącym się bez końca, Siedział w szkarłatnej szacie bóg światła i Słońca. Z obu stron wkoło niego był Wiek, Rok, Miesiące, Dzień i Godziny w równych odstępach stojące…
(Źródło: Owidiusz, Przemiany, Warszawa 1995, przekł. Bruno Kiciński, s. 40)
Ten właśnie fragment „Metamorfoz” mógł natchnąć twórców dekoracji wilanowskiej, by stworzyć tu siedzibę Feba‑Sobieskiego, który jest twórcą ładu i harmonii w swoim królestwie, patronem nauk i sztuk oraz strażnikiem i obrońcą swoich poddanych Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
RwWyoSeBM3y5b1
W centrum pałacu znajduje się Wielka Sień, której wygląd znacznie się zmienił od czasów króla Jana. Na suficie nie ma już malowidła przedstawiającego Apollina, który zwycięża ciemność nocy, pozostały za to alegorieAlegoriaalegorie czterech wiatrów oraz czterech żywiołów: Wody, Powietrza, Ziemi i Ognia, których znaczenie było złożone – z jednej strony symbolizowały uległość wobec majestatu króla, z drugiej cnoty królewskie (czystość, roztropność, niezależność i nieugiętą cnotę).
RpHQ0qZup974g1
Cnoty królewskie zostały tu wyobrażone także wprost. Naprzeciwko wejścia stał monumentalny pomnik Jana III jako pogromcy Turków. Posąg był wzorowany na znanych wizerunkach malarskich i rzeźbiarskich Aleksandra Wielkiego i cesarza Konstantyna. Król został tu przedstawiony niczym antyczny heros: w zbroi, szyszaku, a napis umieszczony na podstawie posągu sławił jego cnotę, sławę i władzę.
R1FBbKNsNswkH1
Po obu stronach Wielkiej Sieni znajdowały się apartamenty królewskie ozdobione plafonami przedstawiającymi cztery pory roku. Owidiusz w kolejnym fragmencie ks. II „Przemian” pisze, tuż obok Apollina oprócz Wieku, Roku, Miesięcy, Dnia i Godzin znajdowały się:
… młoda Wiosna w kwiaty ozdobna i hoża, I nagie Lato z wieńcem splecionym ze zboża, Jesień tłocząca stopą słodkie winogrona I lodowata Zima śronem ubielona.
Owidiusz, Przemiany, Warszawa 1995, przekł. Bruno Kiciński, s. 40–41
Po prawej stronie Wielkiej Sieni znajdowała się Antykamera Króla. Na jej suficie malarz Jerzy Siemiginowski umieścił alegorię Zimy (łac. Hiems). Pośrodku plafonu znajduje się władca wiatrów Eol, gdy je karci i nad nimi panuje. Oglądając to uosobienie króla, który poskramia spiskujących i wichrzycieli, warto obejrzeć także dekorację fryzu. Odnajdziemy tu dowody żywej obecności Georgik Wergiliusza, które tak jak utwory innych poetów epoki augustowskiej kształtowały ziemiańsko‑szlacheckie ideały życia dawnych Polaków.
R159O0DXmdubf1
W Antykamerze Króla znalazły się sceny zajęć zimowych: tańce wiejskie, przygotowanie narzędzi, przędzenie i tkanie oraz polowanie. Każdą z nich opatrzono cytatem z Georgik Publiusza Wergiliusza Marona. Szczególnie ważne są słowa zaczerpnięte z ks. I (145–146):
Tum variae venere artes, labor omnia vicit improbus et duris urgens in rebus aegestas. Rodzą się i rzemiosła: zaciekła zdobywa Wszystko praca, potrzeba, bieda uporczywa.
(Wergiliusz, Georgiki, przekład A. L. Cerny, Warszawa 1956, s. 24)
Rao2VCIwGAQOv1
Po lewej stronie Wielkiej Sieni znajdowała się Antykamera Królowej. Tu króluje Jesień (łac. Autumnus), która ma postać dojrzałej kobiety. Róg obfitości zastąpił kosz, z którego wysypują się owoce. Przedstawiono tu bóstwa urodzaju: boga Wertumnusa, symbol przemian i ludzkiej myśli, i nimfę Pomonę, dzięki którym dojrzewały sady. Obok nich bawią się satyry, putta, w górze widzimy znaki zodiaku, wiatry i deszcze. Pomona to alegoria królowej Marysieńki, która wraz z królem troszczy się o pomyślność i dostatek Rzeczpospolitej.
Fryz przedstawia zaś jesienne prace rolników: podbieranie miodu z ula, badanie ziemi pod uprawę winorośli, wypalanie ścierniska i orkę. Towarzyszą im frazy z Georgik, np. cytat z ks. IV (102–103):
Dulcia mella premes, nec tantum dulcia quantum Et liquida et durum Bacchi domitura saporem. Wyciśniesz słodki miód, nie tyle słodki, ile obezwładniający i cierpki smak Bakchusa. (Wergiliusz, „Georgiki”, przekład A. L. Cerny, Warszawa 1956, s. 76)
RDYtwAF2wNlY31
Sypialnię Króla zdobi alegoria Lata (łac. Aestas). W górnej części malowidła widzimy króla jako Feba przedstawionego tu na rydwanie, a po lewej stronie królową w postaci Jutrzenki lub Astrei, rzymskiego uosobienia sprawiedliwości. W dolnej części zaś Lato/Cerera podaje żniwiarzowi – Triptolemosowi wianek bławatków, nagrodę za dobre gospodarowanie i przywrócenie ziemi urodzaju. Wokół krzątają się putta.
W dekoracji tej sali uwzględniono także symbole odpoczynku, cnotliwego i czystego życia, dobroci i wyrozumiałości. Pod plafonem malarz Jerzy Siemiginowski umieścił sceny rolnicze: konia na pastwisku, strzyżenie kozłów, tańce dożynkowe na cześć Cerery i pobieranie miodu. Ta ostatnia scena ma odniesienie do Jana III jako władcy: dobry król zna sposoby na uśmierzanie niepokoju i zamieszania wśród poddanych. Wergiliusz tak to opisuje w „Georgikach”(ks. IV, 86–87):
Hi motus animorum atque haec certamina tanta pulveris exigui iactu compressa quiescunt. Wszelkie wzburzenie i zamieszanie ucichną, powstrzymane odrobiną posypanego pyłu.
Wergiliusz, Georgiki, przekład A. L. Cerny, Warszawa 1956, s. 76
R1ZnPx4M7jCSD1
Plafon w Sypialni Królowej zdobi piękna Flora, mająca rysy królowej Marysieńki. Otoczona dziećmi – puttami – rozsypuje kwiaty, daje zatem mieszkańcom kraju radość, przyjemność i szczęście. W dolnej części widzimy zaś metamorfozy Narcyza, Krokusa i Ajaksa, po których śmierci wyrosły kwiaty. Cnoty i przymioty ducha królowej: wiedzę, mądrość i skrytość wyrażają cztery pary sfinksów. Fryz zdobią ilustracje prac wiejskich: szczepienia drzew, walki byków, chwytania roju pszczelego i sadzenia winorośli.
Piękne w swojej wymowie są dwa wersy z Georgik (ks. II, 80–81):
Exiit ad caelum ramis felicibus arbos, miratastque novas frondes et non sua poma. […] wkrótce wyrasta wysoko Pień gałęźmi rodnymi w niebo i zdumiony Podziwia nowe liście i nie swoje plony.
Wergiliusz, Georgiki, przekład A. L. Cerny, Warszawa 1956, s. 39
Res8RfTN6QVq91
Dekoracja pałacu Jana III bazuje nie tylko na poemacie Marona, ale także na innych dziełach epoki augustowskiej. Znajdują w niej odbicie nie tylko ówczesne mody, ale także wykształcenie króla oparte na łacinie i lekturach autorów starożytnych, m.in. Owidiusza, Wergiliusza i Horacego. Sceny ukazane w Wielkiej Sieni, sypialniach i antykamerach królewskich miały podkreślać zalety życia na wsi, godność pracy, która zapewnia człowiekowi szczęście, siłę fizyczną i moralną. Jak w czasach Augusta praca miała odnowić i odrodzić społeczeństwo oraz przywrócić dawne obyczaje i moralność. Jan III Sobieski i Maria Kazimiera budzili szacunek swoimi cnotami i zaangażowaniem w sprawy Rzeczpospolitej.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz). VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Autorem „Georgik” jest Publiusz Owidiusz Nazon. 2. Rój pszczeli to alegoria społeczeństwa doskonałego, 3. Opis czterech pór roku jest zawarty w „Przemianach” Owidiusza. 4. Antykamerę Króla zdobi scena opatrzona cytatem z Bukolik: Amor omnia vincit. 5. Jesień była przedstawiana w sztuce jako młodziutka kobieta z rogiem obfitości.” 6. W Wielkiej Sieni Pałacu w Wilanowie znajdował się posąg Jana III jako pogromcy Turków. 7. Przesłanie „Georgiki” brzmi: wytrwała praca wszystko zwycięża. 8. Astrea to uosobienie sprawiedliwości. 9. Dekoracja sypialni i antykamer pałacowych była inspirowana „Bukolikami” Publiusza Wergiliusza Marona. 10. Słowa „QUOD VETUS URBS COLUIT, NUNC NOVA VILLA TENET” umieszczono w Wielkiej Sieni pałacu. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Autorem „Georgik” jest Publiusz Owidiusz Nazon. 2. Rój pszczeli to alegoria społeczeństwa doskonałego. 3. Opis czterech pór roku jest zawarty w ”Przemianach” Owidiusza. 4. Antykamerę Króla zdobi scena opatrzona cytatem z ”Bukolik”: „Amor omnia vincit”. 5. Jesień była przedstawiana w sztuce jako młodziutka kobieta z rogiem obfitości.” 6. W Wielkiej Sieni Pałacu w Wilanowie znajdował się posąg Jana III jako pogromcy Turków. 7. Przesłanie „Georgiki” brzmi: wytrwała praca wszystko zwycięża., 8. Astrea to uosobienie sprawiedliwości. 9. Dekoracja sypialni i antykamer pałacowych była inspirowana „Bukolikami” Publiusza Wergiliusza Marona. 10. Słowa „QUOD VETUS URBS COLUIT, NUNC NOVA VILLA TENET” umieszczono w Wielkiej Sieni pałacu.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz). VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Autorem „Georgik” jest Publiusz Owidiusz Nazon. 2. Rój pszczeli to alegoria społeczeństwa doskonałego, 3. Opis czterech pór roku jest zawarty w „Przemianach” Owidiusza. 4. Antykamerę Króla zdobi scena opatrzona cytatem z Bukolik: Amor omnia vincit. 5. Jesień była przedstawiana w sztuce jako młodziutka kobieta z rogiem obfitości.” 6. W Wielkiej Sieni Pałacu w Wilanowie znajdował się posąg Jana III jako pogromcy Turków. 7. Przesłanie „Georgiki” brzmi: wytrwała praca wszystko zwycięża. 8. Astrea to uosobienie sprawiedliwości. 9. Dekoracja sypialni i antykamer pałacowych była inspirowana „Bukolikami” Publiusza Wergiliusza Marona. 10. Słowa „QUOD VETUS URBS COLUIT, NUNC NOVA VILLA TENET” umieszczono w Wielkiej Sieni pałacu. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Autorem „Georgik” jest Publiusz Owidiusz Nazon. 2. Rój pszczeli to alegoria społeczeństwa doskonałego. 3. Opis czterech pór roku jest zawarty w ”Przemianach” Owidiusza. 4. Antykamerę Króla zdobi scena opatrzona cytatem z ”Bukolik”: „Amor omnia vincit”. 5. Jesień była przedstawiana w sztuce jako młodziutka kobieta z rogiem obfitości.” 6. W Wielkiej Sieni Pałacu w Wilanowie znajdował się posąg Jana III jako pogromcy Turków. 7. Przesłanie „Georgiki” brzmi: wytrwała praca wszystko zwycięża., 8. Astrea to uosobienie sprawiedliwości. 9. Dekoracja sypialni i antykamer pałacowych była inspirowana „Bukolikami” Publiusza Wergiliusza Marona. 10. Słowa „QUOD VETUS URBS COLUIT, NUNC NOVA VILLA TENET” umieszczono w Wielkiej Sieni pałacu.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).
Przesłanie <i>Georgiki<i> brzmi: wytrwała praca wszystko zwycięża., Astrea to uosobienie sprawiedliwości., Dekoracja sypialni i antykamer pałacowych była inspirowana <i>Bukolikami</i> Publiusza Wergiliusza Marona., Opis czterech pór roku jest zawarty w <i>Przemianach<i> Owidiusza., Jesień była przedstawiana w sztuce jako młodziutka kobieta z rogiem obfitości.</i></i></i></i>, Rój pszczeli to alegoria społeczeństwa doskonałego., W Wielkiej Sieni Pałacu w Wilanowie znajdował się posąg Jana III jako pogromcy Turków., Autorem <i>Georgik</i> jest Publiusz Owidiusz Nazon., Antykamerę Króla zdobi scena opatrzona cytatem z <i>Bukolik</i>: <i>Amor omnia vincit</i>., Słowa <i>QUOD VETUS URBS COLUIT, NUNC NOVA VILLA TENET</i> umieszczono w Wielkiej Sieni pałacu.
VERUM
FALSUM
Słowniki
Słownik pojęć
Alegoria
Alegoria
obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny.
Antykamera
Antykamera
rodzaj poczekalni lub przedpokoju we wnętrzach pałacowych w XVI–XVIII w.
Fryz
Fryz
pas dekoracji zdobiących górną część np. ścian.
Metamorfoza
Metamorfoza
przemiana postaci.
Plafon
Plafon
malowidło na suficie.
Putto
Putto
postać małego, nagiego chłopca, przypominającego amorka, popularny motyw w sztuce.
Sfinks
Sfinks
w mitologii greckiej kobieta o uskrzydlonym tułowiu lwa; pożerała ona przybywających do Teb, jeśli nie umieli oni rozwiązać zadawanej przez nią zagadki.
Uosobienie
Uosobienie
wyobrażenie pewnych cech, pojęć lub zjawisk w postaci ludzkiej.
Słownik łacińsko‑polski
RMNbM3uxGLhZD1
Galeria dzieł sztuki
RXlOnU2ZD7FVb1
RwWyoSeBM3y5b1
RpHQ0qZup974g1
R1FBbKNsNswkH1
R159O0DXmdubf1
Rao2VCIwGAQOv1
RDYtwAF2wNlY31
R1ZnPx4M7jCSD1
Res8RfTN6QVq91
R18cxgn3LvrWi1
Bibliografia
K. Chmielewski, J. Krawczyk, Wilanowski widnokrąg. Szkice o pałacu i sztuce europejskiej, Warszawa 2010.
W. Fijałkowski, Vademecum Wilanowa, Warszawa 2014.
W. Fijałkowski, Wnętrza pałacowe w Wilanowie, Warszawa 1977.
I. Komasara, Jan III Sobieski – miłośnik ksiąg, Ossolineum 1982.
Owidiusz, Przemiany, Warszawa 1995.
L. Rychlewska, Dzieje literatury rzymskiej, Wrocław 2005.
K. Targosz, Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych, Warszawa 2012.