R1aXpwulsdst9
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta ukazuje fragment obrazu Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”. Przedstawia scenę zbiorową z dużą ilością postaci. Pośrodku stoi Hugo Kołłątaj. Po jego prawej stronie, poseł na Sejm Wielki Jan Suchorzewski, leży na ziemi z wyciągniętą ręką na znak sprzeciwu wobec konstytucji. Wokół nich inne osoby podążają w korowodzie z Zamku Królewskiego w Warszawie do kolegiaty świętego Jana Chrzciciela.

Jan Matejko - reprezentant nurtu historyzmu w malarstwie polskim (cz. 2). Chwile triumfu i chwały w dziełach artysty

Ważne daty

1838‑1893 – lata życia Jana Matejki

1851‑1858 – nauka w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie

od 1858 – studia w Monachium

1864 – namalowanie obrazu Kazanie Skargi

1866 – namalowanie obrazu Rejtan

1867 – nagrodzenie obrazu Rejtan złotym medalem na wystawie w Paryżu, zakup dzieła rzez cesarza austriackiego Franciszka Józefa I

1870 - Matejko zostaje uhonorowany w Paryżu Legią Honorową

1872 – podróż razem z żoną do Stambułu

1873 – mianowanie na dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych

1874 – przyznanie przez Akademię Francuską tytułu członka korespondenta Institut de France

1875 –przyznanie złotego medalu ufundowanego ze składek społecznych za wybitne dokonania

1878 – ukończenie Bitwy pod Grunwaldem

1878 – podróż do Włoch (Wenecja, Padwa, Bolonia, Florencja, Rzym, Neapol)

1882 – powstanie obrazu Hołd pruski

1883 – otrzymanie od papieża Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Piusa IX

1887 – otrzymanie tytułu doktora honoris causa na Uniwersytecie Jagiellońskim

1889‑1891 – wykonanie polichromii kościoła Mariackiego w Krakowie

1892 – Poczet królów i książąt polskich

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1O6esciGuLFg
Pobierz plik: scenariusz lekcji.pdf
Plik PDF o rozmiarze 159.37 KB w języku polskim

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

określać charakter twórczości Matejki;

rozpoznawać tematy historyczne w dziełach malarza;

rozpoznawać postacie historyczne;

wskazywać rolę malarstwa historycznego.

Polecenie 1

Przypomnij przyczyny powstania dzieł historycznych Jana Matejki będących rozrachunkiem z narodową przeszłością Polski.

R1UWyMtq5xsdV
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Wielkość dawnej Polski w malarstwie historycznym Jana Matejki

Jan Matejko, oprócz dzieł będących rozrachunkiem z przeszłością Polski, namalował wiele obrazów historycznych upamiętniających ważne wydarzenia o charakterze triumfalnym. Odwoływał się w nich do momentów świetności dawnej Rzeczypospolitej, zarówno podczas Jej zwycięstw, jak i innych wydarzeń o wielkiej randze. Ich tematyka często była pretekstem do przekazywania refleksji artysty związanych z aktualnymi wydarzeniami politycznymi. Powstała w 1869 Unia Lubelska ilustruje połączenie w 1569 roku Polski i Litwy w jeden organizm państwowy.

Obrazem tym Matejko przypomniał dawną suwerenność Litwy, która jako równorzędny partner przystępowała do aktu unii z Polską. Była to odpowiedź artysty na falę okrutnych represji, jakie spadły na tamtejszą ludność po stłumieniu powstania styczniowego, oraz jego protest przeciwko uznawaniu Litwy przez zaborcę za ziemie rdzennie rosyjskie

Źródło: https://culture.pl/pl/tworca/jan-matejko (dostęp z dnia 31.03.2018)

Obrazem tym miał nadzieje zrehabilitować się w oczach środowiska krakowskiego, które wciąż nie mogło darować mu Rejtana. Nadzieje związane z obrazem spełniły się, tłumy odwiedzających i powszechne uznanie poprawiły Matejce nastrój, mimo że choroba zmusiła go do położenia się do łóżka, czego jego pracowita dusza nie mogła znieść. Krytyka nie oszczędziła Unii Lubelskiej, jednak były to głosy głównie środowiska konserwatywnego. Obraz wystawiono w Lwowie, Pradze i Paryżu, a na corocznej wielkiej wystawie paryskiej w 1870 roku Matejko uzyskał 2 miejsce (…), nadano mu również poprzez specjalny dekret Napoleona III order Legii Honorowej.

Źródło: http://antykipolska.x25.pl/paper/Jan_Matejko_i_malarstwo_historyczne (dostęp z dnia 31.03.2018)

R1BBhiSPaXXtZ1
Ilustracja interaktywna o kształcie prostokąta poziomego przedstawia obraz Jana Matejki „Unia Lubelska”. Artysta uwiecznił na obrazie moment uroczystego zawarcia unii przez przedstawicieli trzech narodów: Polski, Litwy oraz Rusi. Dzieło ukazuje grupę osób znajdujących się w pomieszczeniu. Wszyscy zwróceni są w stronę stojącego z podniesionym w górę krzyżem, króla Zygmunta II Augusta. W tle wisi sztandar z herbem Polski. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern, lennik Korony, zrywa się do przysięgi. 2. Król Zygmunt II August, ostatni z dynastii Jagiellonów, stoi na środku sali z uniesionym w prawej ręce krucyfiksem, znajdującym się na tle wiszącego na ścianie arrasu z godłem Rzeczypospolitej i symbolizującym wspólną dla obu narodów wiarę chrześcijańską. 3. W fotelu siedzi, błogosławiąc zgromadzeniu, kardynał Stanisław Hozjusz, polski humanista, poeta, sekretarz królewski Zygmunta I Starego od 1538 roku, sekretarz wielki koronny i zwolennik unifikacyjnej, centralistycznej polityki króla,. 4. Na pierwszym planie po lewej, zostali przedstawieni zwolennicy Unii: podnoszący się z fotela, by przyklęknąć biskup wileński Walerian Protasewicz Suszkowski. W rzeczywistości nieuczestniczący w wydarzeniu ze względu na wiek i chorobę oraz Jan Łaski, protestant, działacz polskiej reformacji, który także nie był obecny, zmarł w 1560 roku. 5. Marcin Zborowski, klęcząc składa przysięgę przed arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Jakubem Uchańskim. Treść przysięgi odczytuje biskup krakowski Filip Padniewski, stojący za prymasem W rzeczywistości Zborowski, współtwórca polskiej wersji unii (wraz z Franciszkiem Krasińskim), nie żył już od czterech lat. 6. Chorągiew z Michałem Archaniołem, godłem Rusi, symbolizująca ziemie, które w tym czasie przyłączył do Korony król, trzyma książę Michał Wiśniowiecki. Obok niego stoi wojewoda bracławski, hetman polny litewski, książę Roman Sanguszko, którego Matejko przyodział w zbroję i husarskie skrzydła, nawiązując do późniejszych, siedemnastowiecznych sukcesów wojsk Rzeczypospolitej. 7. Obecność Anny Jagiellonki, która w rzeczywistości nie uczestniczyła w wydarzeniu, nawiązuje do kontynuacji dynastycznej polityki Jagiellonów po śmierci brata w 1572 roku (w 1575 roku została wybrana na królową Polski i w 1576 koronowana wraz z mężem, Stefanem Batorym. 8. Za składającym przysięgę Marcinem Zborowskim klęczy z mieczem w dłoni, reprezentujący Litwę I kanclerz i późniejszy hetman wielki litewski Mikołaj I Radziwiłł, zwany Rudym, przeciwnik unii, który, jako jedyny litewski senator, nie złożył pod aktem swojego podpisu. Wyciągnięty miecz jest symbolem wrogiej postawy wobec króla i unii. 9. Porozrzucane dokumenty u stóp króla są aktami poprzednich unii z Litwą i świadczą o procesie jednoczenia są obu krajów.
Jan Matejko, „Unia Lubelska”, 1869. Muzeum Lubelskie, Lublin, wikimedia.org, domena publiczna

Wielkość Polski czasów Jagiellonów stał się inspiracją namalowania przez Matejkę płótna Hołd pruski. Malarz fascynował się nie tylko rządami dynastii, ale także rozwojem kultury i sztuki. W dziele widać wpływy włoskie – Matejko namalował go po podróży do Włoch, więc inspiracje renesansowymi mistrzami widoczne są w  palecie barw Tycjana i Veronesa, dzięki czemu malarz podkreślił przepych i splendor renesansowego dworu.

Matejko ofiarował Hołd pruski narodowi, pragnąc umieścić go w Zamku Królewskim na Wawelu. Krakowianie w podziękowaniu za dar ofiarowali artyście honorowe obywatelstwo miasta. Obraz przekazany został przez Wydział Krajowy sejmu galicyjskiego w depozyt do Muzeum Narodowego w Krakowie i od 1885 roku eksponowany jest w Sukiennicach. Tematem dzieła jest hołd złożony 10 kwietnia 1525 roku na Rynku Głównym w Krakowie królowi Zygmuntowi I Staremu przez ostatniego Wielkiego Mistrza zakonu krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna. Hołd miał zakończyć okres niestabilności politycznej między Prusami a polską Koroną wynikającej z postanowień pokoju toruńskiego w 1466 roku. Ostatecznie Prusy uległy sekularyzacji, a Albrecht, jako świecki książę, stał się lennikiem Korony. Postanowienia te przypieczętowano aktem hołdu złożonego polskiemu królowi. Matejko przedstawił najważniejszych uczestników uroczystości. (…) Szczególne miejsce zajmuje Stańczyk, królewski błazen często na obrazach pełniący rolę alter egoAlter egoalter ego samego artysty. Jego pełna zadumy postawa, odwrócenie od ceremonii i odseparowanie od tłumu obserwatorów, zawiera refleksję Matejki nad losami historii, która w przyszłości może odwrócić łaskawe oblicze od Polaków. Artysta wprowadził do swego dzieła pewne anachronizmy, np. wizerunek Sukiennic z czasów po przebudowie w drugiej połowie XVI wieku, czy wieżę kościoła Mariackiego w formie, jaką uzyskała dopiero w 1529 roku. Zabieg ten miał pomóc widzom mniej świadomym historycznych zmian zabytków w zlokalizowaniu miejsca akcji – krakowskiego Rynku Głównego w postaci znanej w XIX wieku.

Źródło: http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU321 (dostęp z dnia 31.03.2018)

R19KUlvCNEqNQ1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Jana Matejki „Hołd Pruski”. Ukazuje scenę zbiorową na tle architektury, przed Sukiennicami, których fragment znajduje się po lewej stronie. Uwaga osób zwrócona jest w przesunięty na prawo centralny punkt obrazu, Zygmunta I Starego i klęczącego przed nim Albrechta Hohenzollerna. Znajdują się oni w otoczeniu dworzan, na podeście wyłożonym czerwonym dywanem. Nad przedstawioną przez Matejkę sceną rozciąga się błękitne niebo z obłokami. W oddali widać także wieżę Kościoła Mariackiego. Kolorystyka dzieła jest jasna i utrzymana w intensywnej tonacji, Dominują: złoto, czerwień, srebro i odcienie bieli. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Centrum dzieła zajmuje Zygmunt I Stary i klęczący przed nim Albrecht Hohenzollern. 2. Po prawej stronie ubrany w czerwoną suknię młodziutki Zygmunt August, nad którym pochyla się Piotr Opaliński, ochmistrza dworu. 3. W infule biskupiej biskup krakowski Piotr Tomicki. 4. Z mieczem Matejko przedstawił Hieronima Łaskiego, polskiego dyplomatę na usługach królów Polski, Węgier i Habsburgów, bratanka arcybiskupa Jana Łaskiego. 5. Z berłem w dłoni została sportretowana Bona Sforza jako królowa. 6. Piotr Kmita Sobieński marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski unosi w górę rękę. 7. Stańczyk jest odwrócony od ceremonii i odseparowanie od tłumu obserwatorów, zawiera refleksję Matejki nad losami historii ojczyzny. 8. W lewym dolnym rogu Bartolomeo Berrecci trzyma dokumenty z królewską pieczęcią.
Jan Matejko, „Hołd pruski”, 1879–1882, Muzeum Narodowe w Krakowie (Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach), obrazyreprodukcje.pl, CC BY 3.0

Ważnym dla Matejki płótnem jest wystawiony w 100. rocznicę wydarzenia obraz Konstytucja 3 Maja 1791 roku. Scenę, do którego z dumą nawiązywano w XIX wieku, malarz umiejscowił na ulicy Świętojańskiej w momencie wkroczenia króla do katedry, a głównymi bohaterami uczynił marszałków sejmu: Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehę, niesionych przez mieszkańców Warszawy. Mimo że Konstytucja 3 Maja odnosi się do uroczystości upamiętniającej wydarzenie zmierzające ku ratowaniu ojczyzny przed całkowitą utratą suwerenności, w podniosłym nastroju tej sceny złowróżbną wymowę podkreśla obecność osób związanych z  konfederacją targowicką.

Konstytucja 3 maja, oficjalnie Ustawa rządowa, pierwsza w Europie, druga w świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych) ustawa zasadnicza, uchwalona w atmosferze zamachu stanu 3 V 1791 przez Sejm Czteroletni; jej projekt powstał dzięki współdziałaniu od końca 1790 Stanisława Augusta Poniatowskiego ze stronnictwem patriotycznym, skupiającym znaczną liczbę posłów na sejm; (…) Konstytucja pozostawiła ustrój stanowy, osłabiła pozycję magnaterii; usunięto z sejmików szlachtę gołotę; feudalny cenzus szlacheckiego urodzenia został ograniczony w prawie wyborczym przez dodanie burżuazyjnego cenzusu — posiadania. Mieszczaństwu umożliwiono nobilitację, m.in. z tytułu nabycia majątków ziemskich i zasług dla kraju; ogółowi mieszczan w miastach królewskich, ogłoszonych jako „wolne”, zapewniono wolności osobiste, prawo sprawowania urzędów i in.; potwierdzono opiekę władzy państwowej nad Żydami. Najmniej zmian wprowadzono w położeniu chłopów, utrzymano poddaństwo, wolność osobistą otrzymali tylko przybysze z zagranicy; na ogół chłopów rozciągnięto „opiekę prawa i rządu krajowego”. Konstytucja zniosła podział na Koronę i Litwę; naczelnym organem władzy pozostał sejm, któremu zapewniono pełnię władzy ustawodawczej, prawo stanowienia budżetu i podatków, daleko idącą kontrolę rządu; (…)

Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Konstytucja-3-maja;3925267.html (dostęp z dnia 31.03.2019)

R1ZZGh1VzhiSr1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dzieło Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”. Ukazuje scenę zbiorową z uczestnikami pochodu zmierzającego do Kolegiaty św. Jana, by zaprzysiąc tekst nowej konstytucji. Pośrodku stoi Hugo Kołłątaj. Po jego prawej stronie poseł na Sejm Wielki, Jan Suchorzewski leży na ziemi z wyciągniętą ręką na znak sprzeciwu wobec konstytucji. Otaczają ich inni uczestnicy, ubrani w odświętne i reprezentacyjne stroje. W tle widoczna jest zabudowa Warszawy z fragmentem Zamku Królewskiego. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Stanisław August Poniatowski współdziałał z obozem reformatorskim, ale w końcu od niego się odwrócił, przystępując do Targowicy. 2. Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny, przeciwnik konstytucji, zdrajca, który został jednym z przywódców Targowicy. 3. Hugo Kołłątaj – jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia, współautor Konstytucji 3 Maja. 4. Adam Kazimierz Czartoryski – ważna postać oświecenia, m.in. komendant Szkoły Rycerskiej, mason. 5. Tadeusz Kościuszko, przyszły Naczelni – ledwo rozpoznawalny, tak jak trudno było przewidzieć insurekcję i katastrofę rozbiorów. 6. Jan Suchorzewski – poseł szlachecki, przeciwnik konstytucji. 7. Stanisław Małachowski – triumfujący marszałek Sejmu Wielkiego i jeden z głównych twórców Konstytucji 3 Maja. 8. Kazimierz Nestor Sapieha – drugi marszałek Sejmu Wielkiego, wyniesiony z Sali obrad, by nie protestował. 9. Józef Poniatowski- wówczas dowódca garnizonu Warszawy, późniejszy bohater narodowy, symbol napoleońskiej epopei. 10. Stanisław Staszic i Andrzej Zamoyski, mieszczanin i szlachcic przedstawieni w komitywie.
Jan Matejko, „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”, 1891, Zamek Królewski, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna

W całym obrazie jest dużo ruchu, wiele realizmu - nawet ściśle technicznego, jak w przypadku bruku, bardzo uważnie wcześniej studiowanego przez artystę. Przede wszystkim jednak przemawia z niego podniosłość i doniosłość chwili. Matejko doskonale wiedział, co czyni, gdy w 1892 roku przeznaczył obraz dla Zamku Warszawskiego:

„...jestem Polakiem, a ostatnim wyrazem uczuć moich - Ojczyzna - niezamknięta w ramach jednej z prowincji konstytucyjnej monarchii austriackiej. Nie dla udekorowania jednego więcej salonu gmachu sejmowego we Lwowie złożyłem dar ostatni, ale z myślą, że ci, co obręczą niewoli uciśnieni, kiedyś przyjmą go w mury swej stolicy, a zawieszą na ścianach sali sejmowej, tam, gdzie przyjętą została przez stany wielka reforma w kraju Konstytucją 3 maja nazwaną”.

Źródło: http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=historia&methid=679731&page=subpage&article_id=320464&page_id=18489 (dostęp z dnia 31.03.2018)

Dzieła Jana Matejki ukazujące chwile triumfu

Bitwa pod Racławicami dowodzona przez Tadeusza Kościuszkę, miała miejsce 4 kwietnia 1794 roku i zakończyła się zwycięstwem oddziałów polskich nad korpusem rosyjskim Aleksandra Tormasowa. Ważną rolę w walce odegrali podkrakowscy chłopi, którzy zaatakowali rosyjskie armaty. Matejko namalował moment po zakończeniu walki, gdy Kościuszko w otoczeniu sztabu dokonuje przeglądu pola bitwy.

Obraz został zakupiony ze składek Polaków z trzech zaborów i przekazany Muzeum Narodowemu w Krakowie w roku 1888. Pozowali do niego między innymi chłopi z podkrakowskich wsi. Dzieło upamiętnia bitwę pod Racławicami stoczoną przez Polaków w 1794 roku pod dowództwem Tadeusza Kościuszki z wojskami rosyjskimi. Dzięki brawurowemu atakowi chłopów uzbrojonych w kosy, Polacy odnieśli zwycięstwo. Bitwa nie miała decydującego wpływu na los całej wojny, jednak Matejko nie zamierzał ilustrować historii, ale przedstawić na obrazie własny komentarz do historycznych wydarzeń zgodny z jego historiozoficznym ujęciem dziejów.
Główną osią obrazu uczynił wymianę spojrzeń między Bartoszem Głowackim – chłopem, który wykazał się szczególną odwagą na polu walki, stojącym obok armat, a siedzącym na koniu Naczelnikiem. Artysta zrezygnował z typowego dla malarstwa akademickiego ukazania głównego bohatera w centrum obrazu jednoznacznie desygnując obu twórców racławickiego zwycięstwa na bohaterów narodowych. Kościuszkę przedstawił w mundurze amerykańskim, nie w sukmanie chłopskiej zakorzenionej w tradycji obrazowej. W jego zamierzeniu mundur ten miał rangę symbolu – odzwierciedlał amerykańską równość wszystkich obywateli wobec prawa. W ten sposób Matejko nawiązywał do propagowanej idei solidaryzmu społecznego.

Źródło: http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU305&more=1 (dostęp z dnia 31.03.2018)

RaQLSPkUShrJw1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Jana Matejki „Kościuszko pod Racławicami”. Obraz ukazuje scenę zbiorową na tle natury – oględziny pobojowiska przez zwycięskiego wodza. Postacie zgromadzone są na polu przed lasem. W rękach trzymają sztandar i kosy. Na pierwszym planie, u dołu, leżą polegli w bitwie oraz klęczy modlący się mnich. Obraz kieruje uwagę na bardziej zatłoczoną prawą stronę, nad którą góruje sztandar. W tle widoczny jest las i błękitne niebo. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Tadeusz Kościuszko siedzi na koniu, ubrany jest w mundurowy frak. 2. Przy armacie stoi Bartosz Głowacki. 3. Hugo Kołłątaj, który współorganizował powstanie siedzi na czarnym koniu. 4. Na czele Matejko zamieścił Antoniego Madalińskiego 5. Opierający się o drzewo Józef Zajączek ma na głowie napoleońską czapkę. 6. Stefan Dembowski symbolizuje niechęć polskiej szlachty do powstania.
Jan Matejko, „Kościuszko pod Racławicami”, 1888, Muzeum Narodowe w Krakowie, wikimedia.org, domena publiczna

Historiozoficzne przesłanie Kościuszki pod Racławicami wyjaśnia wypowiedź samego Matejki, zanotowana przez Mariana Gorzkowskiego, sekretarza krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych: „... od lat kilku dłużnikiem narodu mego się czuję, a pragnąc się z świętego długu tego wywiązać, postanowiłem w zamian za «Sobieskiego» dać narodowi to, co mu najmilszym być może, to, co sam najgoręcej ukochałem od dziecka, a więc «Kościuszkę pod Racławicami». [...] Fakt to dziejowy doniosłości ogromnej, gdzie po raz pierwszy lud od pługa powołanym został do obrony wspólnej ojczyzny! Zastanowi to panów może, że figury zarysowane na tym płótnie są mniejsze nieco niż na innych moich równej wielkości obrazach. To ma swoje znaczenie i swoją przyczynę. Bo najprzód i ludzie byli to do wczoraj jeszcze na polu walk nieznani, którzy tutaj dopiero obywatelami kraju się stają. a po wtóre, że walka toczyła się tu o ziemię naszą, więc tej ziemi główna przypaść powinna w obrazie rola...”

Źródło: M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty. Z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, Kraków 1898, s. 326

Już od wczesnej młodości Matejkę nurtował temat bitwy pod Grunwaldem. W 1872 roku rozpoczął przygotowania do stworzenia dzieła – powstały wtedy szkice postaci, broni, szat, armat. Artysta posłużył się opisami zamieszczonymi w Dziejach polskich Jana Długosza. Od roku 1875 podjął się realizacji obrazu, w 1877 roku wybrał się na pole bitwy i zmienił fragmenty, szczególnie partie pejzażu. Rok później ukończył dzieło, ukazujące triumf polskiego oręża, będące jednocześnie wyrazem programu ideowego, który artysta stworzył w dobie powszechnego zwątpienia i upadku ducha po klęsce powstania styczniowego. Obraz przedstawia końcową fazę bitwy stoczonej 15 lipca 1410 roku i zakończonej pokonaniem wojsk krzyżackich przez połączone siły polsko‑litewsko‑ruskie pod dowództwem Władysława Jagiełły. Polacy podnoszą chorągiew, która upadła pod naporem wrogów. Prusacy wróciwszy z pościgu za Litwinami wznawiają walkę. Jednego z nich, który z całych sił atakuje króla, kładzie trupem nieuzbrojony sekretarz Zbigniew z Oleśnicy. (Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przekład K. Mecherzyński, t. III, księga IX, X, Kraków 1869, s. 49).

R7JzLqm6JCZZB1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Dzieło jest sceną zbiorową ukazującą moment historycznego starcia wojsk polskich i litewskich, z potęgą zakonu krzyżackiego. Obraz symbolicznie przedstawia bitwę w momencie, kiedy wciąż toczą się zacięte walki, ale szala zwycięstwa przechyla się już na stronę polsko-litewską. W centrum obrazu znajduje się wielki książę litewski Witold, bez pancerza i hełmu, ubrany w czerwony żupan, a na głowie ma założoną mitrę. W rozpostartych i podniesionych do góry rękach unosi miecz i tarczę, w geście triumfu. Ponad zatłoczoną sceną, w chmurach, Matejko zamieścił postać św. Stanisława. Niebo w tle jest niespokojne. Po prawej stronie widoczny jest fragment krajobrazu z drzewami. U dołu znajduje się pas ziemi, a scena bitewna nad nim sprawia wrażenie odcięcia i teatralizacji. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Bitwa rozegrała się na polach między Grunwaldem, a Stębarkiem (Tannenbergiem).
Jan Matejko, „Bitwa pod Grunwaldem”, 1878, Muzeum Narodowe w Warszawie, wikimedia.org, domena publiczna

Monumentalne dzieło mistrza Matejki – Bitwa pod Grunwaldem

RQAxNPUDxmpBH
Prezentacja przedstawia dzieło mistrza Matejki – Bitwa pod Grunwaldem. Ukazuje jego fragmenty z komentarzami: 1. Podczas wyświetlania całego dzieła pojawia się informacja: Tematem obrazu uczynił Matejko jedną z największych i najsłynniejszych bitew średniowiecznej Europy, stoczoną 15 lipca 1410 roku na polach między Grunwaldem a Stębarkiem. Bitwa pod Grunwaldem zakończyła się doszczętnym rozbiciem wojsk zakonu krzyżackiego, którymi dowodził wielki mistrz Ulrich von Jungingen, przez połączone siły polskie i litewskie (wspomagane przez oddziały ruskie, czeskie i tatarskie) pod naczelnym dowództwem króla Władysława Jagiełły. Matejko ukazał końcową fazę bitwy, kiedy podczas odwrotu wojsk krzyżackich zginął wielki mistrz zakonu. 2. Detal ukazujący Ulricha von Jungingena oraz informacja: Dla koncepcji ideowej Bitwy pod Grunwaldem największe znaczenie mają dwie centralnie umieszczone postacie - broniący się przed śmiertelnym ciosem wielki mistrz zakonu Ulrich von Jungingen oraz pędzący na koniu wielki książę litewski Witold. Jego wzrok błyszczy bitewnym uniesieniem i zapamiętaniem w przeciwieństwie do skupionej, poważnej twarzy wielkiego mistrza, na której maluje się przerażenie w obliczu śmierci. 3. Detal ukazujący wielkiego księcia litewskiego Witolda oraz informacja: Postać Witolda z uniesionymi w górę rękami, jak gdyby wzniesiona ponad tłum walczących, w interpretacji Matejki staje się uosobieniem tryumfu wojennego, urasta do romantyczno-legendarnej wielkości - do symbolu zwycięstwa sprzymierzonych narodów w walce z potęgą zakonu. 4. Ponownie detal ukazujący Ulricha von Jungingena oraz informacja: Patosowi postaci Witolda przeciwstawił artysta tragizm wizerunku wielkiego mistrza. Siła, z jaką atakują go dwaj bezimienni wojownicy - w historiozoficznym ujęciu Matejki będący wcieleniem ducha polskiego narodu - zdaje się porywać w górę biały płaszcz, dramatycznie skłębiony nad jego głową. Zdaje się ją odczuwać również wspięty dęba koń Ulricha von Jungingen. Ważnym akcentem ideowym obrazu jest wymierzona w pierś wielkiego mistrza włócznia świętego Maurycego - polskie insygnium koronacyjne, wręczone Bolesławowi Chrobremu przez cesarza Niemiec Ottona III na zjeździe gnieźnieńskim. 5. Detal ukazujący łącznie Ulricha von Jungingena Wielkiego i księcia litewskiego Witolda oraz informacja: Tłem dla tych dwóch postaci jest nieprzeliczony tłum walczących, w którym odnajdujemy ogromną różnorodność typów ludzkich i ich reakcji emocjonalnych - od tryumfu po rozpacz, od rycerskiego męstwa i uniesienia do wściekłości i strachu. Mimo realizmu w odtworzeniu okrutnej, brutalnej walki, Matejko potrafił nadać tym postaciom szczególny wyraz wielkości i patosu, nawet bezimiennych wojowników podnieść do rangi bohaterów historycznej epopei. 6. Detal ukazujący Kunona von Lichtensteina oraz informacja: Poniżej Witolda, na lewo, leży umierający Kuno von Lichtenstein - dostojnik zakonu, od 1406 r. piastował godność wielkiego komtura. 7. Detal ukazujący Konrada VII Białego oraz informacja: Obok, na koniu który padł, widoczny jest Konrad VII Biały, książę oleśnicki z dynastii Piastów. Pod Grunwaldem był niespełna 20-latkiem, walczył po stronie Krzyżaków - choć młodość spędził na Wawelu jako paź żony Jagiełły, królowej Anny Cylejskiej. W bitwie wziął go do niewoli czeski najemnik Jost z Salcz (Żelecz). 8. Detal ukazujący pojedynek Jakuba Skarbka z księciem szczecińskim Kazimierzem oraz informacja: Wrażenie bitewnego zgiełku i zamętu potęguje rozbicie kompozycji na szereg symultanicznie rozgrywających się epizodów. Po lewej stronie Jakub Skarbek toczy zażarty pojedynek z księciem szczecińskim Kazimierzem, usiłującym zbiec z pola bitwy. 9. Detal ukazujący Zyndrama z Maszkowic oraz informacja: Na prawo od grupy wielkiego mistrza Zyndram z Maszkowic prowadzi do ataku chorągiew krakowską. Zyndram jako miecznik krakowski przed bitwą został mianowany przez Jagiełłę dowódcą sił królewskich. 10. Detal ukazujący Mikołaja Skunarowskiego oraz informacja: Niemal w centrum kompozycji Mikołaj Skunarowski (…) toczy walkę o proporzec z godłem wielkiego mistrza. Na obrazie Mikołaj zadaje pchnięcie mieczem rycerzowi zakonnemu, który trzyma jeszcze upadającą chorągiew wielkiego mistrza. Jagiełło zaraz po bitwie wysłał Skunarowskiego do Krakowa ze zdobyczną flagą biskupa pomezańskiego, jako znakiem zwycięstwa. 11. Detal ukazujący Jana Žižkę oraz informacja: W prawej części obrazu na pierwszym planie rycerz czeski Jan Žižka (w rzeczywistości nie walczył pod Grunwaldem) zamierza się mieczem. 12. Detal ukazujący Marcina z Wrocimowic oraz informacja: Za nim w głębi Marcin z Wrocimowic, trzymając wysoko chorągiew ziemi krakowskiej, dmie w róg bitewny na znak, że znowu podniesiono sztandar, który upadł w zamęcie walki na komtura tucholskiego Henryka. 13. Detal ukazujący Zawiszę Czarnego oraz informacja: Dalej na prawo Zawisza Czarny z Garbowa kopią obala z konia komtura gniewskiego Jana Grabię. 14. Detal ukazujący Władysława Jagiełłę oraz informacja: W prawym górnym narożniku obrazu widzimy króla Władysława Jagiełłę, który, odstępując od średniowiecznej praktyki zachodnioeuropejskiej, nie wszedł w wir walki, ale z daleka kierował jej przebiegiem. Była to bardzo istotna i skuteczna zmiana taktyki wojennej, wzorowana na doświadczeniach wyniesionych z wojen z Tatarami. Króla otaczają członkowie jego straży przybocznej. 15. Detal ukazujący pejzaż z obozem krzyżackim oraz informacja: W lewym górnym narożniku Matejko ukazał obóz krzyżacki i płonące zabudowania wsi Stębark. Zgodnie z relacją Długosza nad walczącymi, wśród chmur i kurzawy, unosi się postać świętego Stanisława, patrona Polski. 16. Detal ukazujący św. Stanisława w chmurach oraz informacja: W chmurach Matejko umieścił rozmodloną postać św. Stanisława - patrona Polski, który w czasie bitwy miał się ukazać rycerstwu na niebie. 17. Cały obraz Jana Matejki oraz informacje: W Bitwie pod Grunwaldem Matejko z niebywałą siłą sugestii oddał zamęt, zgiełk i wrzawę wojenną, odtworzył specyfikę średniowiecznej bitwy z całym autentyzmem i wiernością wobec relacji Długosza. Patrząc na obraz Matejki, posłuchajmy słów kronikarza: "Tak straszny zaś za ich spotkaniem, z wzajemnego uderzenia kopij, chrzęstu ścierających się zbroi i szczęku mieczów powstał huk i łomot, że go na kilka mil w okolicy słychać było. Mąż na męża napierał, kruszyły się z trzaskiem oręże, godziły w twarz wymierzone wzajem groty. W tym zamieszaniu i zgiełku trudno rozróżnić było dzielniejszych od słabszych, odważnych od niewieściuchów, wszyscy bowiem jakby w jednym zawiśli tłumie. I nie cofali się wcale z miejsca, ani jeden drugiemu ustępował pola, aż gdy nieprzyjaciel zwalony z konia lub zabity rum otwierał zwycięzcy. Gdy na koniec połamano kopije, zwarły się z sobą tak silnie obu stron szyki i oręże, że już tylko topory i groty w drzewcach ponasadzane tłukąc o siebie, przeraźliwy wydawały łoskot jakby bijące w kuźniach młoty Jeźdźcy ściśnieni w natłoku szablą tylko nacierali na siebie, i sama już wtedy siła, sama dzielność osobista przeważała". (Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przekład K. Mecherzyński, t. III, księga IX, X, Kraków 1869, s. 54) Bitwa pod Grunwaldem pod względem malarskim zawsze budziła ogromne kontrowersje. Oprócz nieścisłości historycznych krytycy zarzucali Matejce między innymi: zatracenie wrażenia głębi i odległości planów perspektywicznych, brak przestrzeni i powietrza w obrazie, jaskrawy, źle zharmonizowany koloryt, zbyt silny natłok ludzi i koni, a także nadmiar rekwizytów malowanych z jednakową wyrazistością niezależnie od odległości w stosunku do widza. Rozpętana w Bitwie pod Grunwaldem gwałtowność uczuć i emocji istotnie rozsadza wszelkie obowiązujące wówczas zasady kompozycji i budowy planów przestrzennych, a także logiki oświetlenia i harmonii koloru. Zacieśnienie i pozorne zakrzywienie przestrzeni obrazu, wywołane cofnięciem w głąb dwóch głównych ośrodków tej sceny - grupy wielkiego mistrza i postaci Witolda - niejako wciąga widza w sam środek bitewnego zgiełku. Masa głów, ciał, oręża, spiętrzona jak gdyby w jednej pionowej płaszczyźnie, wypełnia niemal każdy centymetr płótna, burzy porządek kompozycji i odbiera jej czytelność. Trzeba nie lada wysiłku, aby w przedstawionej na obrazie scenie wydzielić i uporządkować poszczególne postacie i grupy, aby dostrzec rozwijające się na drugim planie natarcie królewskiego rycerstwa lub odszukać w tle niewielką grupę otaczającą Władysława Jagiełłę. Świadoma rezygnacja Matejki z umiaru i ładu w budowie kompozycji, operowanie nerwową linią rysunku i ostrym, dysonansowym kontrastem barw - służy podkreśleniu bitewnej furii i zaciętości walczących, spotęgowaniu ekspresji, która tutaj podniesiona została do granic możliwości percepcyjnych człowieka. Bitwa pod Grunwaldem dynamiką i siłą wyrazu przewyższa wszystkie obrazy Matejki, stanowi najpotężniejszą wizję wielkiej bitwy historycznej, jaką wydało dziewiętnastowieczne malarstwo europejskie. Pierwsze oficjalne wystawienie Bitwy pod Grunwaldem w gmachu krakowskiego ratusza było związane z uroczystością ku czci artysty. 29 października 1878 roku prezydent miasta, Mikołaj Zyblikiewicz wręczył Matejce berło - symbol jego panowania w dziedzinie sztuki. W 1879 roku Bitwa pod Grunwaldem była eksponowana w Warszawie, Petersburgu, Berlinie, Lwowie i Budapeszcie. Obraz prezentowany w 1880 roku w Paryżu, przyniósł artyście honorowy dar rządu francuskiego - wazon z porcelany sewrskiej. Wywołał jednak negatywne na ogół opinie tamtejszej krytyki, która w dobie rewolucji impresjonistycznej dzieło Matejki uznała już za przejaw całkowicie anachronicznego akademizmu.
Polecenie 2

Po przeczytaniu tekstu oraz sięgnięciu po opinie na temat recepcji dzieł, wskaż przyczyny krytyki i uznania dla Bitwy pod Grunwaldem.

RNSWdd8M0frZY
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

„Bitwa pod Grunwaldem” krytykowana była niejednokrotnie za stronę formalną, za aspekt artystyczny, począwszy od kompozycji, przez kolorystykę, po ekspresję poszczególnych postaci. Krytykował dzieło Stanisław Tarnowski, a szczególnie bezlitosny dlań (podobnie jak dla pozostałych płócien Matejki) był przywiązany do wartości czysto malarskich Stanisław Witkiewicz. Nie oszczędzały wielkiego płótna rzesze krytyków, wśród których znaleźli się wybitni pisarze, jak Bolesław Prus, czy malarze, jak Adam Chmielowski (Brat Albert). Zarazem trudno kompozycji Matejki odmówić siły wyrazu. Jej malarska forma zapada głęboko w pamięć, ma siłę urzeczywistniania wielkich postaci. (…)

O tej sile obrazu najlepiej świadczy jego recepcja, potwierdzająca trwałe miejsce dzieł malarza w świadomości narodowej. (…) Jak pisze Maria Poprzęcka: „Znaczenie obrazu w większym stopniu kształtowały kolejne obchody rocznicy bitwy bądź oficjalne rocznice Matejkowskie niż obfite dywagacje krytyków i historyków sztuki.” Poprzęcka zwraca uwagę, że w sztuce i kulturze popularnej drugiej połowy dwudziestego wieku „Grunwald” funkcjonuje jako stały element kultury polskiej, utarte wyobrażenie o historii narodowej i sztuce. W pracach artystów staje się ikoną malarstwa, w filmach Barei zlepkiem stereotypów. Jak dowodzą historycy, obraz Matejki nie daje nam wiedzy o samej bitwie, a tym bardziej o narodowej historii, co najwyżej o narracjach historiograficznych o tym zdarzeniu upowszechnianych od średniowiecza po dziewiętnasty wiek. Do tego głosu przyłączają się historycy sztuki powtarzający najczęściej zarzuty dawnej krytyki i wskazujący, że trudno „Grunwald” bez zastrzeżeń uznać za dzieło wybitne. Stała obecność obrazu w kulturze świadczy więc wyraźnie o jego sile oddziaływania na zbiorową wyobraźnię, niezależnie od wartości artystycznej czy faktograficznej przekazu. (…) Dzieło przyniosło znanemu i cenionemu artyście szczególną sławę i pozycję. Po publicznej prezentacji „Bitwy pod Grunwaldem”, podczas specjalnej uroczystości wręczono Matejce berło interrexa. Malarz stał się nie tylko bohaterem, ale przede wszystkim rządcą polskich dusz, co sam podkreślił podczas uroczystości, odwołując się w swej mowie do „Króla‑ducha” Słowackiego. (…) Nastąpiła tu swoista sakralizacja mistrza, która została przeniesiona na obraz, nazywany wówczas „ołtarzem sztuki polskiej”. Po pokazie w Krakowie dzieło, będące zresztą prywatną własnością, wyruszyło w podróż po Europie. W kolejnych latach było prezentowane m.in. w Warszawie, Wiedniu, Petersburgu i Berlinie. Obraz Matejki odegrał znaczącą rolę w procesie wyznaczania bitwie pod Grunwaldem kluczowej i symbolicznej roli w narodowej historii. Przyczyniła się do tego z pewnością również literacka wizja Grunwaldu, zaprezentowana w wydanej w 1900 roku powieści Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy”. W kolejnych latach bitwa urosła do miana najważniejszego wydarzenia, które zadecydowało o losach polskiego narodu. Obchody jubileuszu 500‑lecia Grunwaldu zorganizowane w 1910 roku były szczególnie uroczyste i obfitowały w patriotyczne wydarzenia, jak odsłonięcie na Placu Matejki w Krakowie pomnika Władysława Jagiełły ufundowanego przez Ignacego Jan Paderewskiego. (…) Kolejny rozdział w historii recepcji obrazu stanowi okres PRL‑u, gdy dokonano politycznej ewaluacji dorobku Matejki. W 1949 roku malarz został skrytykowany przez koryfeusza awangardy, Władysława Strzemińskiego, z perspektywy marksizmu za obronę i umacnianie klasy „jaka była w epoce kapitalistycznej przeżytkiem feudalnym”, a także za obskurantyzm, klerykalizm i dezorientowanie klasy robotniczej. (…) Polityka historyczna tego okresu doskonale ilustruje definicję narodu Ernsta Renana jako „wspólnoty ludzi połączonych błędnymi przekonaniami na temat przeszłości i wrogością wobec sąsiadów”, którą to diagnozę odnieść można zresztą do samego płótna Matejki. Jak zauważyła Maria Poprzęcka, fasada patriotyzmu budowanego na stereotypach „Grunwaldu” została przewartościowana i zdekonstruowana, przede wszystkim przez humor i ironię, dopiero w kulturze popularnej lat 80., głównie za sprawą seriali i komedii Stanisława Barei. Kluczową rolę odgrywała tu postać Winnickiego i reprodukcja „Bitwy pod Grunwaldem”, pojawiająca się w absurdalnych scenach „Zmienników” czy serialu „Alternatywy 4”. Obraz Matejki stał się wreszcie inspiracją dla wielu artystów. Począwszy od zmagań Stanisława Wyspiańskiego, który próbował się mierzyć z tym dziełem w historiozoficznym projekcie Wawelu jako Akropolis (płaskorzeźba „Grunwaldu” miała wieńczyć wejście do Akademii Umiejętności), a przede wszystkim w Weselu, przywołując postać Zawiszy Czarnego. W dwudziestym wieku wielkie płótno Matejki stało się przedmiotem konceptualnej gry Edwarda Krasińskiego, obszarem działań Łodzi Kaliskiej, malarskim wyzwaniem dla Edwarda Dwurnika. W swej najnowszej pracy (…) odwołuje się do niego Katarzyna Kozyra, co pozwala stwierdzić, że „Grunwald” wciąż nurtuje artystów i stanowi aktualny punkt odniesienia jako idea „obrazu”.

Źródło: Magdalena Wróblewska, lipiec 2010, https://culture.pl/pl/dzielo/jan-matejko-bitwa-pod-grunwaldem (dostęp z dnia 31.03.2018)

RZ2Fk2PIkgc7g1
Ćwiczenie 1
Wymień dwa tytuły dzieł Matejki, przedstawiające chwile triumfu Polski.
R40G72WUnzeaU1
Ćwiczenie 2
Wymień dwa tytuły dzieł Matejki, przedstawiające momenty dawnej świetności Polski.
RsPeBWqUUuHrD
Ćwiczenie 3
Wskaż obrazy, które znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Możliwe odpowiedzi: 1.Hołd pruski, 2. Kościuszko pod Racławicami, 3.Bitwa pod Grunwaldem, 4. Konstytucja 3 Maja 1791 roku
1
Ćwiczenie 4
R1bMnXAOHpTJV
RaqKTAR4OCceZ
Podaj imię świętego, którego Matejko zamieścił w Bitwie pod Grunwaldem i podaj jego patronat.
RG8Q9evwYrAok
Ćwiczenie 5
Do dzieł dopisz polskich monarchów przedstawionych na obrazach. Bitwa pod Grunwaldem – Tu uzupełnij, Hołd pruski – Tu uzupełnij, Konstytucja 3 Maja 1791 roku – Tu uzupełnij, Unia Lubelska – Tu uzupełnij.
REvRec4zN231S
Ćwiczenie 6
Uzupełnij luki w tekście. W 1872 roku Matejko rozpoczął przygotowania do stworzenia Bitwy pod Grunwaldem – powstały wtedy szkice postaci, broni, szat, armat. Artysta posłużył się opisami zamieszczonymi w Dziejach polskich Jana Tu uzupełnij. Od roku 1875 podjął się realizacji obrazu, w 1877 roku wybrał się na pole bitwy i zmienił fragmenty, szczególnie partie pejzażu. W roku Tu uzupełnij ukończył dzieło. Obraz przedstawia końcową fazę bitwy stoczonej 15 Tu uzupełnij 1410 roku i zakończonej pokonaniem wojsk krzyżackich przez połączone siły polsko-litewsko-ruskie pod dowództwem Władysława Tu uzupełnij. Bitwa rozegrała się na polach między Grunwaldem a Tu uzupełnij (Tannenbergiem).
RNjTFmtZ9VQLQ1
Ćwiczenie 7
Podaj trzy cechy stylu Jana Matejki, wspólne dla obrazów historycznych.

Słownik pojęć

Alter ego
Alter ego

łac., drugi ja, określenie najbliższego przyjaciela lub zaufanego zastępcy.

Arras
Arras

termin stosowany do 2. połowy XVII w. na określenie tkaniny dekoracyjnej typu tapiseria;

Insurekcja
Insurekcja

powstanie, zbrojne wystąpienie ludności przeciw istniejącej władzy

Tapiseria
Tapiseria

tkanina dekoracyjna naśladująca obraz, tkana na krośnie poziomym lub pionowym na podstawie kartonów wykonanych przez malarzy.

Słownik pojęć opracowany został na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Dorota Folga‑Januszewska (red. nauk.): Muzeum Narodowe w Warszawie. Arcydzieła malarstwa. Warszawa: Arkady, 2012

Janusz Maciej Michałowski, W kręgu sztuki. Jan Matejko, Arkady, Warszawa 1979

Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, WSiP, Warszawa 2005

Wielcy Malarze, Jan Matejko, Nr 27, Eaglemoss Polska 1999

Wielka kolekcja sławnych malarzy. Jan Matejko, Nr 42, Oxford Educational, Poznań 2007

http://antyki-polska.x25.pl/paper/Jan_Matejko_i_malarstwo_historyczne (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU305&more=1 (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU321 (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=historia&methid=679731&page=subpage&article_id=320464&page_id=18489 (dostęp z dnia 31.03.2018)

https://culture.pl/pl/dzielo/jan-matejko-hold-pruski (dostęp z dnia 31.03.2018)

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Konstytucja-3-maja;3925267.html (dostęp z dnia 31.03.2018)