Obraz przedstawia moment wyjścia z Byczyny przez zwodzony most pokonanego arcyksięcia Maksymiliana, który siedząc na siwym koniu przekazuje swój miecz hetmanowi Zamoyskiemu. Obie postaci znajdują się w centrum obrazu, na które pada największe światło. Zamoyski jest ubrany w szkarłatną delię i kołpak z piórami na głowie. Siedząc na czarnym koniu w lewej ręce trzyma buławę, a prawą odbiera miecz od Maksymiliana. Z tyłu z bramy za arcyksięciem wychodzi dowódca wojsk niemieckich Erazm Lichtenstein ubrany w zbroję z hełmem przyozdobionym piórami. Po lewej stronie obrazu na koniu siedzi biskup kijowski Jakub Woroniecki, przed nim znajdują się sanie. Przy saniach starosta płocki i drahimski Stanisław Sędziwój Czarnkowski, ubrany w kożuszek, trzymając rękę przy brodzie, z twarzą zasmuconą. Tuż przy nim z twarzą z profilu, trzymając z tyłu szpadę, jest ukazany główny stronnik Maksymiliana wojewoda poznański Andrzej Zborowski. Dalej obok niego, wkładając szpadę do pochwy, młody Engelhardt Kurtz z Żyrotyma, dowódca niemieckiej piechoty, przy którym znowu na dole, w klęczącej postawie, Stanisław Drohojowski, starosta przemyski, wyobrażony w chwili złożenia szpady. Prawa strona obrazu, począwszy od Zamojskiego, wyobraża postacie triumfujące. Tuż przy Zamoyskim na prawo widzimy w bogatej kolczudze, w węgierskiej czapce na głowie, Baltazara Batorego z pocztem żołnierzy węgierskich. Za nimi w górnym prawym rogu husaria na czele z Mikołajem Uhrowieckim oraz Aleksandrem Koniecpolskim. Z przodu widoczny jest rycerz niosący zdobytą wielką chorągiew, obok którego jakiś urzędnik dworski zapalczywie przegląda listy lub dokumenty zebrane w skrzyniach. Na pierwszym planie, na ziemi, złożona przez pokonanych broń jest układana i segregowana przez jednego z dworaków Zamoyskiego.
Obraz przedstawia moment wyjścia z Byczyny przez zwodzony most pokonanego arcyksięcia Maksymiliana, który siedząc na siwym koniu przekazuje swój miecz hetmanowi Zamoyskiemu. Obie postaci znajdują się w centrum obrazu, na które pada największe światło. Zamoyski jest ubrany w szkarłatną delię i kołpak z piórami na głowie. Siedząc na czarnym koniu w lewej ręce trzyma buławę, a prawą odbiera miecz od Maksymiliana. Z tyłu z bramy za arcyksięciem wychodzi dowódca wojsk niemieckich Erazm Lichtenstein ubrany w zbroję z hełmem przyozdobionym piórami. Po lewej stronie obrazu na koniu siedzi biskup kijowski Jakub Woroniecki, przed nim znajdują się sanie. Przy saniach starosta płocki i drahimski Stanisław Sędziwój Czarnkowski, ubrany w kożuszek, trzymając rękę przy brodzie, z twarzą zasmuconą. Tuż przy nim z twarzą z profilu, trzymając z tyłu szpadę, jest ukazany główny stronnik Maksymiliana wojewoda poznański Andrzej Zborowski. Dalej obok niego, wkładając szpadę do pochwy, młody Engelhardt Kurtz z Żyrotyma, dowódca niemieckiej piechoty, przy którym znowu na dole, w klęczącej postawie, Stanisław Drohojowski, starosta przemyski, wyobrażony w chwili złożenia szpady. Prawa strona obrazu, począwszy od Zamojskiego, wyobraża postacie triumfujące. Tuż przy Zamoyskim na prawo widzimy w bogatej kolczudze, w węgierskiej czapce na głowie, Baltazara Batorego z pocztem żołnierzy węgierskich. Za nimi w górnym prawym rogu husaria na czele z Mikołajem Uhrowieckim oraz Aleksandrem Koniecpolskim. Z przodu widoczny jest rycerz niosący zdobytą wielką chorągiew, obok którego jakiś urzędnik dworski zapalczywie przegląda listy lub dokumenty zebrane w skrzyniach. Na pierwszym planie, na ziemi, złożona przez pokonanych broń jest układana i segregowana przez jednego z dworaków Zamoyskiego.
Jan Zamoyski - wódz i polityk
Pomnij Jana Zamoyskiego.
Źródło: domena publiczna.
Nauczysz się:
· wymieniać w porządku chronologicznym władców elekcyjnych w Rzeczpospolitej XVI wieku
· wyjaśniać, czym Polsce przysłużył się Jan Zamoyski
· nazywać i opisywać poszczególne elementy stroju szlacheckiego
Rola szlachty w dziejach Rzeczypospolitej jest nie do przecenienia. Dzięki niej funkcjonowała wolna elekcjawolna elekcjawolna elekcjai doszło do zmian w polskiej kulturze.Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej szlachty był Jan Zamoyski. O nim jest ta opowieść.
R1AgfMTnT6dzm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ważne!
piszemy „Zamoyski”, czytamy „Zamojski”
Wprowadzenie
Czasy, w których wyrastał Jan Zamoyski, były bardzo burzliwe. Doszło do przewrotu w dziedzinie kultury związanego z humanizmemhumanizmhumanizmem. Dużą rolę w tym procesie odegrały uniwersytetyuniwersytetuniwersytety, zwłaszcza znajdujące się na terenie Włoch. Nowe prądy artystyczne, określane mianem renesansurenesansrenesansu, zrodziły modę na wzorce antyczne. Niektóre kraje Europy objęła reformacjareformacjareformacja. Jej idee stały się również popularne w Polsce, zwłaszcza wśród szlachty. Dążyła ona do zwiększenia swej aktywności w dziedzinie politycznej. Ambicje do odegrania dużej roli w państwie cechowały również młodego Jana Zamoyskiego.
Ważne!
Poniżej zamieszczono prezentację, w której przedstawiono informacje o młodości i początkach działalności politycznej Jana Zamoyskiego. Przełączaj slajdy za pomocą przycisków w pasku poniżej ilustracji, aby poznać szczegóły.
RaXbg9C58Ulbi
1
R1anXVzPeVXCr
Plansza pod tytułem: „Jan Zamoyski jako mąż stanu” przedstawia portret Jana Zamoyskiego autorstwa Jana Szwankowskiego z XVI wieku. Jan Zamoyski jest przedstawiony w stroju szlacheckim. Na żupan narzucona jest delia z futrzanym kołnierzem, spięta pod szyją. Mężczyzna ma wąsy i zakola na głowie. Jest mężczyzną w średnim wieku. Na prawo od portretu jest napis: Portret z XVI wieku autorstwa Jana Szwankowskiego. Jan Zamoyski na tym obrazie został przedstawiony jak typowy szlachcic. Opisz najbardziej charakterystyczne cechy jego wyglądu. Planszę zdobi ornament w narożnikach karty i pośrodku jej dłuższych boków. Tekst po prawej stronie slajdu: "Portret z XVI wieku autorstwa Jana Szwankowskiego. Zamoyski na obrazie został przedstawiony w typowym stroju szlacheckim.
Jan Zamoyski jako mąż stanu
Źródło: domena publiczna.
1
Jan Zamoyski był jednym z najwybitniejszych mężów stanu dawnej Polski. Pochodził z rodziny szlacheckiej.
R1V3bGJ20nIR5
1
R10Y9tZrvgsEz
Slajd przedstawia konturową mapę polityczną Europy z XVI w. z trasą podróży Jana Zamoyskiego po Europie. Trasa: Krasnystaw - Paryż - Strasburg - Padwa - Kraków. Tytuł slajdu: Podróże Jana Zamoyskiego po Europie. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Podróże Jana Zamoyskiego po Europie - mapa.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Posiadał duże zdolności, dlatego rodzice po ukończeniu nauki w gimnazjum w wieku 13 lat wysłali go na studia zagranicę. Odwiedził uczelnie w Paryżu, Strasburgu i Padwie.
RCfJkdezNC3tf
1
R1ChGFgKV4LDV
Slajd ze zdjęciem po lewej stronie, przedstawiającym widok współczesny na pałac Bo w Padwie. Ściany zewnętrzne budynku uchwycono na zdjęciu w części narożnej, u zbiegu ściany frontowej i bocznej. W części parterowej znajdują się arkady budynku o łukach prostych, zacienione wewnątrz, pośrodku widoczny portal bramny. Poziom pierwszy i drugi z oknami o prostych formach z obramowaniem w stylu renesansowym. Attyka z gzymsem u szczytu. Tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako student. Tekst po prawej stronie slajdu: Pałac Bo uniwersytetu w Padwie we Włoszech. Jan Zamoyski objął funkcję rektora tej uczelni. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Jan Zamoyski jako student.
Źródło: Mister No, licencja: CC BY 3.0.
1
W Padwie został wybrany rektorem dzięki umiejętności zjednywania sobie ludzi i pięknego przemawiania.
R3VCsSno9OobO
1
R19f2s43rby0d
Slajd z ilustracją po lewej stronie, przedstawiającą sylwetki trzech mężczyzn w strojach szlacheckich. Na pierwszym planie król Polski Zygmunt II August w ciemnym kontuszu z krótkimi rękawami i bogato zdobionej szacie, czepcu skórzanym na głowie i z długą brodą. W prawej dłoni trzyma rozwinięty pergamin. Za nim stoi dwóch mężczyzn. Bliżej lewej krawędzi ilustracji mężczyzna w stroju szlacheckim - kontuszu, żupanie i czapce z piórem. Bezpośrednio za królem sylwetka mężczyzny, zasłonięta od klatki piersiowej w dół. Widać ciemną czapkę z piórami i biały kołnierz szaty w stylu włoskim. Mężczyzna nosi krótką brodę. Tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako dworzanin. Tekst po prawej stronie slajdu: Jan Zamoyski stoi za królem Zygmuntem Augustem. Jest ubrany w strój włoski. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Jan Zamoyski jako dworzanin.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Jan Zamoyski interesował się prawem i polityką. Po powrocie do kraju objął funkcję sekretarza na dworze ostatniego z Jagiellonów, Zygmunta II Augusta. Przystąpił też do ruchu szlacheckiego, którego celem była zmiana ustroju państwa.
RG8ILRk4GwQLB
1
Rmn4bblWP32nd
Slajd z ilustracją po lewej stronie, przedstawiającą schemat pola elekcyjnego w czasach Rzeczpospolitej szlacheckiej. Na planie prostokąta wpisane dwie grupy: szopa (mniejsza, dla najwyższych dostojników w państwie) i koło rycerskie (zgrupowanie szlachty podczas obrad). Zewnętrzne obramowanie prostokąta stanowiły rowy i okopy. Do koła rycerskiego prowadziły brama wielkopolska (z lewej) i brama litewska (z prawej). Wewnątrz pól: szopy i koła rycerskiego znajdowały się ławy dla posłów, senatorów i uczestników elekcji. Tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako przywódca szlachecki. Tekst po prawej stronie slajdu: Pole elekcyjne według Zygmunta Glogera. Zwróć uwagę na miejsce, gdzie grupuje się szlachta (rycerstwo) i miejsce, gdzie zasiadają najważniejsi dostojnicy w państwie (szopa). Jan Zamoyski aspirował do decydowania o sprawach Polski. Gdzie więc się widział na polu elekcyjnym? Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Jan Zamoyski jako przywódca szlachecki.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Szlachta po śmierci Zygmunta II Augusta i wygaśnięciu dynastii Jagiellonów podjęła decyzję, że będzie posiadać króla z wyboru. Odbywało się to w trakcie zgromadzenia, na którym obecni byli kandydaci na objęcie tronu królewskiego i cała szlachta. Kandydaci starali się przekonać do swojej osoby szlachtę, a ta prezentowała im swoje stanowisko, co do oczekiwań wobec nowego władcy. Następnie odbywało się głosowanie, w którym brał udział każdy szlachcic osobiście. Taki sposób wyboru króla nazywamy wolną elekcją.
RmRKVtTeqk5sH
1
R1HU9FVanGl3f
Slajd z obrazem Jana Matejki po lewej stronie, zatytułowanym "Potęga Rzeczypospolitej u zenitu. Złota wolność. Elekcja 1573.". Przedstawia namiot z godłem Rzeczpospolitej - orłem białym na czerwonym polu, z koroną powyżej. Namiot stoi na polu elekcyjnym. Pod namiotem przedstawiciele władz państwowych w momencie wyboru króla na tron Polski. Wewnątrz namiotu, na dwustopniowym podeście stoi kardynał - interrex - w otoczeniu państwowych urzędników. Za nim stoi złocony krzyż na wysokim drzewcu. Dookoła tłumy szlachty i rycerstwa zgromadzone na polu. Na dalszym planie widok na Warszawę i naturalne wyniesienia z drzewami. Tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako przywódca szlachecki. Tekst po prawej stronie slajdu: Jan Matejko, Potęga Rzeczypospolitej u zenitu. Złota wolność. Elekcja 1573 (1889). W tym namiocie, rozstawionym na polu elekcyjnym, który widać na obrazie, szlachta decydowała kto zostanie następnym królem Polski. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Potęga Rzeczypospolitej u zenitu.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Głosowanie nad zgłoszonymi kandydatami oraz przeliczenie zebranych głosów odbywało się w namiocie zwanym szopą. Nad prawidłowym przebiegiem wyboru króla czuwali najważniejsi urzędnicy w państwie, w tym Prymas, rządzący krajem w czasie bezkrólewia.
RY95ZCSj7TZRV
1
RSM9NVb7rx8qm
Slajd przedstawia mapę konturową Europy nowożytnej z zaznaczeniem państw we władaniu Habsburgów. Habsburgowie hiszpańscy: Hiszpania, południe Półwyspu Apenińskiego, Sardynia, Niderlandy, Luksemburg, okolice Bolzano i Turynu. Habsburgowie austriaccy: Rzesza Niemiecka, Austria. Inne państwa: Francja. Tytuł slajdu: Posiadłości Habsburgów w XVI wieku. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Posiadłości Habsburgów w XVI wieku.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Jan Zamoyski zachęcał szlachtę do wyboru władcy, który nie pochodziłby z wrogiej Polsce dynastii Habsburgów.
R1IcV8bXw3zTz
1
R1ax3HG85Kmn9
Slajd z portretem po lewej stronie, przedstawiającym wizerunek króla Polski - Henryka Walezego. Sylwetka króla pokazana od pasa w górę. Lewą rękę opiera przedramieniem na pufie, zasłoniętej zielonym materiałem. Prawą dłoń król opiera w pasie. Na szyi, na długiej niebieskiej wstędze nosi zawieszony order w formie joannickiego krzyża. Ubrany jest w czarną szatę z białym kołnierzem. Na głowie nosi czarną czapkę. Ma krótkie włosy, wąsy i krótko przyciętą brodę. Tytuł slajdu: Henryk Walezy. Tekst po prawej stronie slajdu: Henryk Walezy był pierwszym wybranym na elekcji przez szlachtę królem Polski. Francois Quesnel [czyt. fransła kesnel], Portret Henryka III w polskim kapeluszu (1586). Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Henryk Walezy.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Początkowo szlachta wybrała na króla księcia francuskiego Henryka Walezego. Ten jednak nie był zbyt zainteresowany sprawami Polski.
R12a8cjn4CLev
1
R17PVNOkoyOtV
Slajd z obrazem po lewej stronie. Obraz przedstawia trzech jeźdźców wjeżdżających nocą konno na wzgórze. W centralnej części obrazu, na białym koniu jest Henryk Walezy, ubrany w czarno‑czerwony strój i kapelusz z białym piórem. Na prawo od niego jest jeden z jego towarzyszy na karym koniu, ubrany na czarno i w czarnej czapce. Obaj niemal całkowicie zasłaniają trzeciego jeźdźca jadącego obok nich. Król i jego towarzysz odwracają głowy w prawą stronę. Za nimi, przy prawej krawędzi obrazu, gdzie ścieżka niemal niknie w wąwozie są kolejni jeźdźcy. Po lewej stronie znajduje się gęsty las, którego ciemność rozjaśnia czerwona łuna pochodni trzymana przez kolejnego z jeźdźców. Przy prawej krawędzi obrazu w oddali jest ledwie widoczny zarys zabudowań miasta. W tle jest niebo zasnute skłębionymi chmurami oświetlanymi blaskiem księżyca. Tekst po prawej stronie: Artur Grottger, Ucieczka Henryka Walezego z Polski (1860). Zastanów się, czy Jan Zamoyski pochwaliłby postępowanie Henryka Walezego. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Ucieczka Henryka Walezego z Polski.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Henryk Walezy uciekł z Krakowa, aby przejąć po śmierci brata rządy w Paryżu.
RLim2eyo67HOX
1
R1VHBraL5Yvzx
Slajd z portretem, przedstawiającym króla Stefana Batorego jako ówczesnego księcia Siedmiogrodu. Ma czerwony płaszcz narzucony na ramiona, pod spodem czerwono - złoty żupan i czerwone spodnie. Stefan Batory nosi białe buty. Król opiera prawą dłoń wystającą spod płaszcza na pasie. Lewą trzyma na rękojeści przypiętej do pasa szabli. Na głowie Batory nosi czarną czapkę. Za nim znajduje się brązowa kotara. Tytuł slajdu: Stefan Batory. Tekst po prawej stronie slajdu: Stefan Batory jako władca Siedmiogrodu na portrecie z 1585 roku. Zwróć uwagę na strój władcy. Porównaj z ubiorem szlacheckim. Slajd zdobi ornament w narożnikach karty, i pośrodku jej dłuższych boków.
Stefan Batory.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Upokorzona szlachta za radą Jana Zamoyskiego zdecydowała się powierzyć tron w wyniku kolejnej elekcji Stefanowi Batoremu, władcy Siedmiogrodu, kraju bliższego Polsce i bardziej związanego z jej interesami.
RHJoBYitHtT0k
1
Rkh0IlTVkR42k
Slajd tytułowy z napisem: Jan Zamoyski jako mąż stanu. Ornament zdobiący slajd w narożnikach i pośrodku dłuższego boku prostokąta.
Jan Zamoyski jako mąż stanu i mecenas kultury.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Jan Zamoyski jako mąż stanu i mecenas kultury
R1E1QTZqzp1V3
1
R1RpK4HfeqKX6
Slajd z przedstawieniem po prawej strony wizerunku Jana Zamoyskiego na nowożytnej grafice. Mężczyzna z brodą i falistymi włosami pokazany z profilu. Szyję oplata wysoki biały kołnierz, ząbkowany u dołu. Kołnierz wystaje spod wojskowego pancerza. Tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako kanclerz. Tekst po lewej stronie slajdu: Za czasów Stefana Batorego Jan Zamoyski stał się drugą osobą w państwie. Jan Zamoyski na obrazie nosi zbroję. Zastanów się, co to oznacza. Ornament zdobiący slajd w narożnikach i pośrodku dłuższego boku prostokąta.
Jan Zamoyski jako kanclerz.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Stefan Batory bardzo cenił Jana Zamoyskiego, dlatego uczynił go kanclerzem, czyli najważniejszą po królu osobą w państwie.
RS8ar6DzvRJRD
1
R10dk2rLZnZnV
Slajd z mapą, pokazującą przebieg wojny Rzeczypospolitej z Moskwą o Inflanty. Na mapie oznaczono kierunki uderzeń wojsk Stefana Batorego: 1579 - Połock, 1580 -Wielkie Łuki, 1581- Psków i powrót do Rygi. Kolorem pomarańczowym oznaczono terytorium Inflant przyłączonych do ziem Rzeczypospolitej: rygę, Dyneburg, Połock, Dorpat. żółtym kolorem oznaczono terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Tytuł slajdu: Wojna Polski z Rosją o Inflanty. Ornament zdobiący slajd w narożnikach i pośrodku dłuższych boków prostokąta.
Wojna Polski z Rosją o Inflanty.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Mądrość Zamoyskiego bardzo się Polsce przydała, gdy wybuchła wojna z państwem moskiewskim (Rosją). W wyniku trzech wielkich wypraw wojennych oraz wprowadzeniu nowych formacji wojskowych: piechoty i lekkiej jazdy Polacy przyłączyli ziemie nad Bałtykiem, zwane Inflantami.
RkWnkN2mZPXGn
1
RGeRsWAc8tGsp
Slajd przedstawia obraz Jana Matejki "Batory pod Pskowem" (1872). W centrum obrazu siedzący na królewskim siedzisku w namiocie Stefan Batory w pancerzu, złotym płaszczu, złotych butach i czapce odbiera rosyjskie poselstwo z prośbą o pokój. Nogi króla spoczywają na skórze z niedźwiedzia. Przed królem klęczy wojewoda połocki w bogato zdobionym płaszczu i czapce, trzymając na wprost króla naczynie - tacę złotą, na której leży chleb i sól. Z prawej strony obrazu stoi w namiocie za królem Jan Zamoyski w czerwonej delii, opierając lewą rękę na księdze. Centrum obrazu wyraźnie rysuje postać legata papieskiego Possevino odzianego w czarny płaszcz, czujnie patrzącego na siedzącego na tronie króla. Za sceną w centrum poczet możnowładców i husarz w pełnej zbroi i piórami. Napisy na obrazie w ramkach: Hetman Jan Zamoyski nie cieszy się z pokoju, gdyż chciałby kontynuować wojnę aż do całkowitego pokonania wroga; Stefan Batory depcze niedźwiedzią skórę - symbol Rosji; Dostojnicy rosyjscy oddają pokłon polskiemu władcy i proszą o pokój. Tytuł slajdu: Zwycięstwo Stefana Batorego. Ornament zdobiący slajd w narożnikach i pośrodku dłuższego boku prostokąta.
Zwycięstwo Stefana Batorego.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Wojny z Rosją nie dało się jednak rozstrzygnąć ostatecznie na korzyść strony polskiej, co niepokoiło Zamoyskiego, obdarzonego w trakcie tego konfliktu urzędem hetmańskim.
Rxnp9xuYnVjVG
1
RtSB6ZfXXaUcl
Slajd przedstawia z lewej strony fragment grafiki z wizerunkiem króla Zygmunta III Wazy. Mężczyzna z krótkim, czarnym wąsem patrzy na wprost widza. Nosi na głowie wysoki kapelusz z wąskim rondem. Wokół szyi szeroki, falbankowy kołnierz, spod którego po ramionach opada krótki płaszcz. Król w prawej dłoni trzyma zwój, lewą zaś trzyma na pulpicie krótką laskę. Na klatce piersiowej widoczna kurtka zapinana na guziki, spod której widać górną część spodni. W tle kotara i filar w stylu klasycznym. Tytuł slajdu: Zygmunt III Waza. Tekst po prawej stronie slajdu: Po śmierci Stefana batorego w 1586 roku szlachta wybrała potomka szwedzkiej rodziny Wazów, Zygmunta. Był on spokrewniony z Jagiellonami. Ornament zdobiący slajd w narożnikach i pośrodku dłuższego boku prostokąta.
Zygmunt III Waza.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
W okresie kolejnego bezkrólewia wzrosła obawa, że uzyskane nad Bałtykiem terytoria zostaną utracone. Jan Zamoyski wówczas opowiedział się za szwedzkim królewiczem Zygmuntem Wazą.
R1Ixo00jkuxM6
1
R1Ht1FqDAuWvX
Slajd przedstawia z lewej strony obraz Jana Matejki "Zamoyski pod Byczyną". Dwóch jeźdźców - jeden ubrany w strój włoski z czarnym płaszczem prawą dłoń z buławą kieruje ku jeźdźcowi z prawej strony obrazu. Ten zaś ubrany jest w czerwoną delię, kontusz i czapkę z pierzem. Obaj siedzą na koniach - biały koń z lewej strony, czarny z prawej. Przed nimi scena oddania pokłonu przez zbrojnych, widoczna flaga żółta z czarnym orłem po prawej stronie obrazu. Scena rozgrywa się na tle zabudowań murów miejskich. Tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako hetman. Tekst po prawej stronie slajdu: Jan Matejko, Zamoyski pod Byczyną (1884). Spojrzyj na obraz i znajdź symbol władzy hetmańskiej.
Jan Zamoyski jako hetman.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
W celu obrony jego praw do korony polskiej wyprawił się przeciw austriackiemu arcyksięciu Maksymilianowi. Pokonanie kandydata Habsburgów nie wpłynęło jednak na poprawne stosunki między kanclerzem a nowym królem Zygmuntem III Wazą.
RCC8xiUkBLleU
1
R1G9a9ypVwGR8
Slajd z ilustracją, będącą fragmentem nowożytnego portretu. Scena przedstawia Jana Zamoyskiego w pancerzu, spod którego do kolan opada długa szata, oprócz tego nosi różowe spodnie i wysokie, skórzane buty. Prawą dłoń opiera na obelisku w centrum, lewą zaś podtrzymuje rękojeść szabli u pasa. Przed obeliskiem klęczą Mołdawianie, oddający hołd zwycięzcy. tytuł slajdu: Jan Zamoyski jako hetman. Tekst po prawej stronie slajdu: Mołdawia została odebrana, fragment portretu Jana Zamoyskiego z XVIII w. Ornament zdobiący slajd w narożniku i pośrodku dłuższego boku prostokąta.
Jan Zamoyski jako hetman.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Rozbieżności dotyczyły m.in. kierunków polityki zagranicznej Polski. Pod koniec życia Zamoyski wbrew interesom króla prowadził skuteczne kampanie wojenne przeciw Turcji, dążąc do rozszerzenia wpływów polskich w Mołdawii.
RyZxMzii4RKpR
1
RdhhY9Ie9X6XI
Film opisuje obraz Jana Matejki pod tytułem "Stefan Batory pod Pskowem".
Film opisuje obraz Jana Matejki pod tytułem "Stefan Batory pod Pskowem".
Film opisuje obraz Jana Matejki pod tytułem "Stefan Batory pod Pskowem".
1
Na obrazie „Batory pod Pskowem” Jan Matejko umieścił wiele postaci, odzwierciedlających w sposób symboliczny sytuację polityczną Rzeczypospolitej za czasów urzędowania Jana Zamoyskiego.
Głośność lektora
Głośność muzyki
Polecenie 1
Dlaczego szlachta wysyłała swoje dzieci na studia za granicę? Napisz odpowiedź.
R1eJyxpBXN2px
(Uzupełnij).
Zastanów się nad ilością uczelni na ziemiach Rzeczpospolitej i w Europie Zachodniej.
Szlachta wysyłała swoje dzieci za granicę m.in.:
w celu poznania innych kultur i systemów ustrojowych;
dla zaznajomienia się z dorobkiem innych narodów;
dla poszerzenia horyzontów intelektualnych i wiedzy o świecie.
Polecenie 2
Ustal, co przesądziło o tym, że Jan Zamoyski stał się politykiem. Napisz odpowiedź.
RMJQ6q6q92JlX
(Uzupełnij).
Znajdź w zamieszczonej powyżej prezentacji odpowiednie treści.
studia prawnicze we Włoszech;
umiejętność pięknego wysławiania się i przekonywania słuchaczy do swoich racji;
funkcja sekretarza na dworze króla Zygmunta Augusta.
Polecenie 3
Ustal, dlaczego polska szlachta chciała zreformować państwo. Napisz odpowiedź.
R5MhkalAYKWH4
(Uzupełnij).
Zapoznaj się z treścią prezentacji zamieszczonej wyżej.
szlachta chciała rządzić krajem;
szlachta chciała sama wybierać króla;
szlachta chciała decydować, z kim Polska może zawierać sojusze.
Polecenie 4
Zastanów się, dlaczego nazywano Jana Zamoyskiego „trybunem (przedstawicielem) ludu szlacheckiego” w czasie jego aktywności politycznej. Napisz swoją odpowiedź.
R1S1T8J40iwFp
(Uzupełnij).
Na podstawie prezentacji ustal rodzaj aktywności Jana Zamoyskiego w polityce wewnętrznej w kraju.
prezentował na sejmie stanowisko szlachty w sprawach istotnych dla kraju;
dbał o interes państwa kierowanego przez szlachtę;
dopominał się o reformy ustrojowe służące szlachcie.
RVPUsR9vBGEIw
Ćwiczenie 1
Do jakich państw udał się Jan Zamoyski podczas swoich zagranicznych studiów? Uzupełnij tabelę.
Do jakich państw udał się Jan Zamoyski podczas swoich zagranicznych studiów? Uzupełnij tabelę.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1WeHIShR2ZKM
Ćwiczenie 2
Zaznacz więcej niż jedną odpowiedź. Ustal, co to znaczy mieć cechy przywódcze: Możliwe odpowiedzi: 1. mieć wyższe wykształcenie, 2. umieć zjednywać sobie ludzi dla spraw ważnych dla wszystkich, 3. pełnić funkcje publiczne, 4. przemawiać o sprawach ważnych dla pomyślności państwa i przekonywać słowem, 5. kierować się w swoich działaniach dobrem ogółu, nie zaś własnym interesem
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R5yMFU26KBfk6
Ćwiczenie 3
Wskaż istotne dla przebiegu wolnej elekcji elementy. Elementy istotne dla przebiegu procesu elekcji Możliwe odpowiedzi: 1. osobista obecność na elekcji kandydatów wcześniej zaakceptowanych przez szlachtę, 2. wybór jedynie takiego kandydata, który potwierdzi utrzymanie przywilejów szlacheckich, 3. udział każdego szlachcica w głosowaniu nad kandydaturami, 4. prezentacja przez kandydatów jedynie planów co do kierunków polityki zagranicznej Elementy nieistotne dla przebiegu procesu elekcji Możliwe odpowiedzi: 1. osobista obecność na elekcji kandydatów wcześniej zaakceptowanych przez szlachtę, 2. wybór jedynie takiego kandydata, który potwierdzi utrzymanie przywilejów szlacheckich, 3. udział każdego szlachcica w głosowaniu nad kandydaturami, 4. prezentacja przez kandydatów jedynie planów co do kierunków polityki zagranicznej
Wskaż istotne dla przebiegu wolnej elekcji elementy. Elementy istotne dla przebiegu procesu elekcji Możliwe odpowiedzi: 1. osobista obecność na elekcji kandydatów wcześniej zaakceptowanych przez szlachtę, 2. wybór jedynie takiego kandydata, który potwierdzi utrzymanie przywilejów szlacheckich, 3. udział każdego szlachcica w głosowaniu nad kandydaturami, 4. prezentacja przez kandydatów jedynie planów co do kierunków polityki zagranicznej Elementy nieistotne dla przebiegu procesu elekcji Możliwe odpowiedzi: 1. osobista obecność na elekcji kandydatów wcześniej zaakceptowanych przez szlachtę, 2. wybór jedynie takiego kandydata, który potwierdzi utrzymanie przywilejów szlacheckich, 3. udział każdego szlachcica w głosowaniu nad kandydaturami, 4. prezentacja przez kandydatów jedynie planów co do kierunków polityki zagranicznej
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1FCFPFzne7PL
Ćwiczenie 4
Zaznacz prawidłową odpowiedź. Wskaż, której roli nie pełnił Prymas: Możliwe odpowiedzi: 1. był najważniejszym dostojnikiem kościelnym w państwie, 2. rządził krajem w czasie bezkrólewia, 3. wybierał kandydatów na króla, 4. czuwał nad przebiegiem głosowania podczas wolnej elekcji
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Jan Zamoyski jako magnat i mecenas kultury
Jan Zamoyski dbał nie tylko o pomyślność Polski, ale również o pozycję swojej rodziny. Dzięki zapobiegliwości udało mu się zgromadzić ogromny majątek i wejść w szeregi magnaterii.
R7oM6K3NORyrh
Ilustracja przedstawia siedzącą postać Jana Zamoyskiego w charakterystycznym dla wysokich dostojników państwowych płaszczu i stroju szlacheckim. Magnat lewe ramię opiera na stoliku, na którym leży książka. Lewa dłoń wspiera się na stojącym pionowo na lewym kolanie zbiorze dokumentów. Prawa otwarta dłoń spoczywa na prawym kolanie, które otula fragment płaszcza podbitego futrem gronostajowym. Obszerny futrzany kołnierz płaszcza spływa na plecy, a pod szyją spina go klamra. Pod płaszczem jest żupan opasany pasem. Mężczyzna ma siwe włosy i zarost: wąsy i brodę. Za fotelem, na którym siedzi Zamoyski, jest drapowana kotara.
Marcello Bacciarelli, Portret Jana Zamoyskiego (XVIII w.)
Źródło: domena publiczna.
W spadku po ojcu, który należał do średniej szlachty, otrzymał cztery wsie. Pod koniec życia władał rozległymi dobrami królewskimi na Ukrainie, które obejmowały 6% terytorium Polski. Posiadał łącznie 23 miasta i 816 wsi. Handlował zbożem i towarami leśnymi, głównie węglem drzewnym i smołą. Utrzymywał własny dwór i wojsko.
R1NBUt9RXoN2Z
Mapa osobistego majątku Zamoyskiego. Dobra odziedziczone - Zamość; dobra nabyte przed 1580 r. - Tomaszów; Dobra nabyte w latach 1580 -1589 - Krzeszów, Zamch, Tarnogród, Solnice; Dobra nabyte w latach 1590 - 1599 - Lipa, Goraj, Turobin, Szczebrzeszyn, Stary Zamość, Chmielek, Górecko; Dobra nabyte w latach 1600 - 1605 - Łatyczyn, Kraśnik; pozostałe ordynacje - Województwo Sandomierskie, Ziemia Przemyska, Województwo Bełskie, Ziemia Chełmska, Województwo Lubelskie. Pozostałe miasta: Biłgoraj, Uniejów, Krasnystaw.
Mapa terenów osobistego majątku Jana Zamoyskiego.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Zdobyte fundusze przeznaczał na działalność budowlaną i kulturalną. Wsparł pieniędzmi z łupów wojennych powstanie w Wilnie akademii, którą ufundował król Stefan Batory w celu silniejszego powiązania z Polską przyłączanych obszarów nad Bałtykiem.
Jan Zamoyski był mecenasem artystycznym. Utrzymywał instytucje naukowe, biblioteki i drukarnie. W swoim rodowym mieście wspólnie z poetą Szymonem Szymonowicem stworzyli prywatną uczelnię zwaną Akademią Zamojską, głównie dla wykształcenia kadr prawniczych.
Jan Zamoyski wspierał finansowo artystów i poetów, w tym Jana Kochanowskiego, który przedstawił na jego dworze sztukę teatralną „Odprawę posłów greckich”.
Polecenie 5
Ustal, jakie były najważniejsze urzędy w Rzeczpospolitej za czasów Jana Zamoyskiego. Napisz swoją odpowiedź.
RYUEABMqMjnV1
(Uzupełnij).
Informacje zawarto w treści prezentacji.
kanclerz, hetman
Polecenie 6
Wyjaśnij, dlaczego Rzeczpospolita zainteresowana była Inflantami.
RsSCfDfTas4K1
(Uzupełnij).
Informacje zawarto w treści prezentacji i w słowniku pojęć.
aby zapobiec opanowaniu wybrzeży Morza Bałtyckiego przez Moskwę;
aby poszerzyć morskie granice Rzeczypospolitej nad Bałtykiem.
Polecenie 7
Ustal, czym cechowała się magnateria jako warstwa społeczna w dawnej Polsce. Napisz swoją odpowiedź.
R1LZ32Jit7ERy
(Uzupełnij).
Zastanów się nad statusem tej części szlachty w Rzeczpospolitej, jej majętności i roli w dziejach kraju.
posiadała ogromne dobra ziemskie;
utrzymywała własny dwór i wojsko;
dążyła do wzmocnienia potęgi własnego rodu poprzez mecenat kulturalny.
Polecenie 8
Zastanów się i napisz, dlaczego Jan Zamoyski popierał rozwój kultury i nauki.
R6yNerlEr8M0x
(Uzupełnij).
Zastanów się nad pozycją Jana Zamoyskiego w państwie i jego perspektywie na rolę szlachty w Rzeczpospolitej.
Jan Zamoyski był mecenasem, który wspierał uczonych i artystów.
Jan Zamoyski chciał, aby Polska posiadała wykształconych ludzi.
Jan Zamoyski pragnął się przyczynić do rozwoju Polski.
R5gg3SDWUWdWz
Ćwiczenie 5
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Polska prowadziła w czasach Stefana Batorego wojnę ze Szwecją o Inflanty., 2. Buławę hetmańską otrzymał Jan Zamoyski od króla Zygmunta III Wazy., 3. Kanclerz odpowiadał za politykę zagraniczną państwa., 4. Piechota wybraniecka składała się z chłopów, którzy zamieszkiwali dobra królewskie., 5. Polska chciała rozszerzyć swoje wpływy na południu o Siedmiogród, dlatego rozpoczęła konflikt z Turcją.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RnhkvYy9hBTVy
Ćwiczenie 6
Łączenie par. Określ, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.. Jan Zamoyski współfinansował powstanie dwóch uczelni wyższych.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jan Zamoyski wspierał finansowo głównie lekarzy i prawników.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jan Zamoyski nigdy nie zarządzał dobrami królewskimi.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jan Zamoyski pomnażał majątek inwestując pieniądze w handel ze Wschodem.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przyjacielem Jana Zamoyskiego był Jan Kochanowski.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Łączenie par. Określ, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.. Jan Zamoyski współfinansował powstanie dwóch uczelni wyższych.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jan Zamoyski wspierał finansowo głównie lekarzy i prawników.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jan Zamoyski nigdy nie zarządzał dobrami królewskimi.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jan Zamoyski pomnażał majątek inwestując pieniądze w handel ze Wschodem.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przyjacielem Jana Zamoyskiego był Jan Kochanowski.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Strój szlachecki
R1ZVOJYx3NFX5
Ilustracja przedstawia rysunek Jana Matejko „Magnaci polscy 1576-1586”. Na rysunku jest grupę dziewięciu osób zgromadzonych razem, w tym dwie kobiety i mały chłopiec. Po lewej stronie rysunku stoi Jan Zamoyski, o czym świadczy napis nad głową mężczyzny. Jan Zamoyski ubrany jest w oznaczoną cyfrą 2 delię, czyli noszony na żupanie płaszcz z futrzanym kołnierzem, niezapinany, zwykle narzucony jedynie na ramiona. Pod nim ma oznaczony cyfrą 5 żupan, czyli długą, męską szatę z rękawami, zapinaną na rząd drobnych guzików, przepasaną wąskim paskiem, do którego przymocowana jest lekko zakrzywiona szabla pochodzenia tureckiego, zwana karabelą. Oznaczona jest ona na rysunku cyfrą 6. W ręku Jan Zamoyski ma oznaczoną cyfrą 1 buławę, czyli symbol godności hetmańskiej. Obok Zamoyskiego stoi szlachcic w oznaczonym cyfrą 3 kołpaku, czyli czapce z futrzanym otokiem i kitką z ptasich piór, głównie czaplich lub sokolich. Dalej na prawo stoi młody mężczyzna w oznaczonym cyfrą 4 kontuszu, czyli rodzaju płaszcza z typowymi tzw. wylotami. Są to rozcięte rękawy, które albo luźno zwisały, albo, odrzucone do tyłu, odsłaniały żupan. Obok niego po lewej stronie stoi szlachcic z wygoloną głową i z oznaczonym cyfrą 7 pasem kontuszowym na brzuchu. Jest to zdobiony złotymi i srebrnymi nićmi, jedwabny pas o długości od 3 do 4,5 m i szerokości 40 cm, wiązany na supeł z boku, rzadziej pośrodku brzucha. Między mężczyznami na pierwszym planie stoi młoda kobieta w sukni bez rękawów zdobionej haftem i złotogłowiem. Spod niej wystają rękawy białej koszuli. Szyję kobiety zdobi kryza, a głowę czapka. Inna dama, starsza wiekiem, jest na rysunku po prawej stronie. Stoi bokiem. Ma czepiec na głowie, suknię bez rękawów i takiż płaszcz. Spod sukni wystają rękawy koszuli. Za kobietą stoi młody chłopak, trzymający lewą dłoń w kieszeni. Ma na głowie futrzaną czapkę z pawimi piórami. Nosi kaftan, spod którego wystają rękawy żupana. Ma pas z szablą przypięty do lewego boku. W tyle stoją dwaj szlachcice starsi wiekiem w futrzanych czapkach na głowie. Mają zarost: wąsy i brodę. Na ilustracji oznaczono następujące elementy: 1. Buława Symbol godności hetmańskiej., 2. Delia Noszony na żupanie płaszcz z futrzanym kołnierzem, niezapinany, zwykle narzucony jedynie na ramiona., 3. Kołpak Czapka z futrzanym otokiem i kitką z ptasich piór, głównie czaplich lub sokolich., 4. Kontusz Rodzaj płaszcza z typowymi tzw. wylotami, czyli rozciętymi rękawami, które albo luźno zwisały, albo, odrzucone do tyłu, odsłaniały żupan, od XVII w. przepasany szerokim, ozdobnym pasem kontuszowym., 5. Żupan Długa, męska szata z rękawami, zapinana na rząd drobnych guzików, przepasana wąskim paskiem, do którego przymocowana była lekko zakrzywiona szabla, zwana karabelą., 6. Karabela Lekko zakrzywiona szabla pochodzenia tureckiego noszona przez polską szlachtę.
Ilustracja przedstawia rysunek Jana Matejko „Magnaci polscy 1576-1586”. Na rysunku jest grupę dziewięciu osób zgromadzonych razem, w tym dwie kobiety i mały chłopiec. Po lewej stronie rysunku stoi Jan Zamoyski, o czym świadczy napis nad głową mężczyzny. Jan Zamoyski ubrany jest w oznaczoną cyfrą 2 delię, czyli noszony na żupanie płaszcz z futrzanym kołnierzem, niezapinany, zwykle narzucony jedynie na ramiona. Pod nim ma oznaczony cyfrą 5 żupan, czyli długą, męską szatę z rękawami, zapinaną na rząd drobnych guzików, przepasaną wąskim paskiem, do którego przymocowana jest lekko zakrzywiona szabla pochodzenia tureckiego, zwana karabelą. Oznaczona jest ona na rysunku cyfrą 6. W ręku Jan Zamoyski ma oznaczoną cyfrą 1 buławę, czyli symbol godności hetmańskiej. Obok Zamoyskiego stoi szlachcic w oznaczonym cyfrą 3 kołpaku, czyli czapce z futrzanym otokiem i kitką z ptasich piór, głównie czaplich lub sokolich. Dalej na prawo stoi młody mężczyzna w oznaczonym cyfrą 4 kontuszu, czyli rodzaju płaszcza z typowymi tzw. wylotami. Są to rozcięte rękawy, które albo luźno zwisały, albo, odrzucone do tyłu, odsłaniały żupan. Obok niego po lewej stronie stoi szlachcic z wygoloną głową i z oznaczonym cyfrą 7 pasem kontuszowym na brzuchu. Jest to zdobiony złotymi i srebrnymi nićmi, jedwabny pas o długości od 3 do 4,5 m i szerokości 40 cm, wiązany na supeł z boku, rzadziej pośrodku brzucha. Między mężczyznami na pierwszym planie stoi młoda kobieta w sukni bez rękawów zdobionej haftem i złotogłowiem. Spod niej wystają rękawy białej koszuli. Szyję kobiety zdobi kryza, a głowę czapka. Inna dama, starsza wiekiem, jest na rysunku po prawej stronie. Stoi bokiem. Ma czepiec na głowie, suknię bez rękawów i takiż płaszcz. Spod sukni wystają rękawy koszuli. Za kobietą stoi młody chłopak, trzymający lewą dłoń w kieszeni. Ma na głowie futrzaną czapkę z pawimi piórami. Nosi kaftan, spod którego wystają rękawy żupana. Ma pas z szablą przypięty do lewego boku. W tyle stoją dwaj szlachcice starsi wiekiem w futrzanych czapkach na głowie. Mają zarost: wąsy i brodę. Na ilustracji oznaczono następujące elementy: 1. Buława Symbol godności hetmańskiej., 2. Delia Noszony na żupanie płaszcz z futrzanym kołnierzem, niezapinany, zwykle narzucony jedynie na ramiona., 3. Kołpak Czapka z futrzanym otokiem i kitką z ptasich piór, głównie czaplich lub sokolich., 4. Kontusz Rodzaj płaszcza z typowymi tzw. wylotami, czyli rozciętymi rękawami, które albo luźno zwisały, albo, odrzucone do tyłu, odsłaniały żupan, od XVII w. przepasany szerokim, ozdobnym pasem kontuszowym., 5. Żupan Długa, męska szata z rękawami, zapinana na rząd drobnych guzików, przepasana wąskim paskiem, do którego przymocowana była lekko zakrzywiona szabla, zwana karabelą., 6. Karabela Lekko zakrzywiona szabla pochodzenia tureckiego noszona przez polską szlachtę.
Jan Matejko, Magnateria w Polsce (1576‑1586), przed 1893 r.
Źródło: domena publiczna.
Polecenie 9
Wyjaśnij, dlaczego część strojów szlachty była obszyta futrem.
RKIGeeOFM5XIT
(Uzupełnij).
Szlachta wykorzystywała futra m.in.:
ze względu na ostry klimat celem ochrony przed zimnem;
ze względu na dostępność zwierzyny celem wykorzystania skór na okrycia;
Polecenie 10
Napisz, jakie elementy kultury wschodniej występowały w stroju szlacheckim.
R1UEgtd82ndL9
(Uzupełnij).
Elementami kultury wschodniej w stroju szlacheckim były:
pas kontuszowy pochodzenia ormiańskiego;
karabela pochodzenia tureckiego;
Polecenie 11
Ustal, które z ubiorów szlacheckich miały charakter reprezentacyjny. Napisz swoją odpowiedź.
R110nawDQO558
(Uzupełnij).
Były to:
żupan;
kontusz;
kołpak;
Polecenie 12
Zastanów się i napisz, jakie znaczenie miała obecność karabeli w stroju szlacheckim.
R1C23YFLEPcie
(Uzupełnij).
Obecność karabeli w stroju szlacheckim:
wskazywała na profesję wojskową szlachty;
określała wschodni obszar działań wojennych, w których szlachta uczestniczyła;
zwracała uwagę na wysoką rangę dowódcóww społeczności szlacheckiej;
RKAfR5e0AnWQ9
Ćwiczenie 7
Rozpoznaj charakterystyczne elementy stroju szlacheckiego.Połącz pary. płaszcz z rozciętymi rękawami Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela futrzana czapka z ptasimi piórami Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela długa szata zapinana na drobne guziki Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela narzucony na ramiona płaszcz z futrzanym kołnierzem Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela lekko zakrzywiona szabla Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela
Rozpoznaj charakterystyczne elementy stroju szlacheckiego.Połącz pary. płaszcz z rozciętymi rękawami Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela futrzana czapka z ptasimi piórami Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela długa szata zapinana na drobne guziki Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela narzucony na ramiona płaszcz z futrzanym kołnierzem Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela lekko zakrzywiona szabla Możliwe odpowiedzi: 1. kołpak, 2. żupan, 3. kontusz, 4. delia, 5. karabela
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Zamość jako perła renesansu
R. SzczygiełJak powstał Zamość?
W […] 1580 roku został wystawiony dokument lokacyjny dla miasta Zamościa. […] nowopowstałe miasto, zbudowane na wzorach włoskich, miało przyśpieszyć rozwój gospodarczy terenów Roztocza oraz stanowić centrum dóbr rodu Zamoyskich. W tym celu Jan Zamoyski wystarał się u króla o liczne przywileje: […] zgodę na wielkie jarmarki i cotygodniowe targi oraz piętnastoletnie zwolnienie z podatków na rzecz państwa. Dla wzrostu handlu i rzemiosła Zamoyski sprowadził do swego miasta licznych kupców i rzemieślników. Początkowo mieli być to sami katolicy, ale z czasem pozwolono osiedlać się również [tym], którzy prowadzili zyskowny handel ze Wschodem. Od samego początku miasto miało być wizytówką potęgi rodu Zamoyskich, dlatego też został wzniesiony pałac i potężne nowoczesne fortyfikacje, czyniące z miasta jedną z najpotężniejszych twierdz Rzeczypospolitej […].
033 Źródło: R. Szczygieł, Jak powstał Zamość?, t. 2, „Mówią Wieki” 1981, s. 8.
RR2rrhW2aTQQ0
Ilustracja przedstawia plan fortyfikacji i miasta Zamość. Po lewej stronie ilustracji legenda. Symbole i cyfry (lokalizacja w nawiasach): A - 3 bramy miejskie (pierwsza w lewym górnym rogu planu, przed klasztorem franciszkanów, druga w prawym górnym rogu planu, przed kolegiatą miejską, trzecia brama poniżej środka po prawej stronie planu, przed Akademią Zamojską); B - bastiony z armatami (osiem bastionów, z czego sześć flankuje po obu stronach bramy miejskie); 1 - rezydencja Zamoyskich z arsenałem - składem broni (pomiędzy dwoma bastionami po prawej stronie planu); 2 - kolegiata - najważniejszy kościół w mieście, który mógł pomieścić 3 tysiące osób (za bramą w prawym górnym rogu planu); 3 - ratusz na Rynku Wielkim (przedstawiony w sąsiedztwie centralnego placu miejskiego pośrodku planu miasta); 4 - Akademia Zamojska - założona w 1594 prywatna uczelnia z biblioteką i drukarnią (budynek znajduje się w sąsiedztwie ratusza, Rynku Solnego oraz jednej z bram); 5 - synagoga żydowska (w sąsiedztwie Rynku Solnego i budynku ratusza); 6 - kościół ormiański (znajduje się za linią murów miejskich, flankowanych przez dwa bastiony w lewym dolnym rogu planu); 7 - klasztor franciszkanów (znajduje się za bramą miejską w lewym górnym rogu planu); 8 - cerkiew grecka (w sąsiedztwie bastionu i klasztoru franciszkanów w lewym górnym rogu planu); 9 - Rynek Solny (okalają go ratusz, Akademia Zamojska, synagoga żydowska); 10 - Rynek Wodny (otoczony schematycznie narysowanymi kamienicami w górnej części planu, w linii murów miejskich flankowanych przez dwa basiony); plan uzupełniają schematycznie narysowane kamieniczki, podzielone w układzie parceli.
Plan Zamościa w XVI w.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1TTRK44sW3eq
Ćwiczenie 8
Odpowiedz na pytanie. Dlaczego Jan Zamoyski zbudował Zamość? Możliwe odpowiedzi: 1. Chciał stworzyć siedzibę dla swojego rodu., 2. Obawiał się obcych najazdów., 3. Był inżynierem i wznosił miasta.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RF5d0xY4jFhnB
Ćwiczenie 9
Odpowiedz na pytanie. Skąd czerpał inspirację do budowy miasta? Możliwe odpowiedzi: 1. Od króla., 2. Z Włoch, gdzie studiował., 3. Korzystał z planów tureckich fortyfikacji.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RZXnWU5SdP1fk
Ćwiczenie 10
Odpowiedz na pytanie. Jakie przywileje od króla otrzymał Zamość? Możliwe odpowiedzi: 1. Zwolnienie na zawsze mieszczan z podatków., 2. Zgodę na urządzanie w mieście jarmarków i targów., 3. Przywilej corocznego goszczenia króla u siebie.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RD2WtgIIe3zTN
Ćwiczenie 11
Odpowiedz na pytanie. Co nie świadczy o obronnym charakterze miasta? Możliwe odpowiedzi: 1. Posiadanie murów obronnych z bastionami., 2. Posiadanie świątyń wielu wyznań., 3. Posiadanie bram wjazdowych.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RtZw5kDQdu5nD
Ćwiczenie 12
Odpowiedz na pytanie. Jaka instytucja edukacyjna miała swoją siedzibę w mieście? Możliwe odpowiedzi: 1. Szkoła wojskowa., 2. Liceum humanistyczne., 3. Uczelnia wyższa/akademia.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1XXxu4Hj1Qvt
Ćwiczenie 13
Uzupełnij zdanie W Zamościu mieszkali handlujący ze Wschodem, posiadający cerkiew ......., kościół........ i synagogę..........
Opcje do wyboru: 1. Grecy, 2. Niemcy, 3. Ormianie, 4. Żydzi, 5. Francuzi, 6. Rosjanie, 7. Węgrzy,
Uzupełnij zdanie W Zamościu mieszkali handlujący ze Wschodem, posiadający cerkiew ......., kościół........ i synagogę..........
Opcje do wyboru: 1. Grecy, 2. Niemcy, 3. Ormianie, 4. Żydzi, 5. Francuzi, 6. Rosjanie, 7. Węgrzy,
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Podsumowanie
Ważne!
Jan Zamoyski był wodzem i politykiem.
Pełnił funkcje kanclerzakanclerzkanclerza i hetmanahetmanhetmana.
Uczestniczył w kampaniach wojennych przeciw Rosji i Turcji.
Założył miasto Zamość i Akademię Zamojską.
Przyjaźnił się z poetą Janem Kochanowskim.
Jan Zamoyski był mężem stanumąż stanumężem stanu Rzeczypospolitej.
RwMTA5EuYib4h
Oś czasu - Jan Zamoyski 1507 - 1548 Panowanie Zygmunta I Starego. 1548 - 1572 Panowanie Zygmunta II Augusta. 1573 - 1574 Panowanie Henryka Walezego. 1575 - 1585 Panowanie Stefana Batorego. 1587 - 1632 Panowanie Zygmunta III Wazy. 1542 - 1605 Jan Zamoyski. 1562 Początek ruchu egzekucyjnego. 1573 Pierwsza wolna elekcja. 1582 Koniec wojny o Inflanty. 1594 Założenie Akademii Zamojskiej
Oś czasu - Jan Zamoyski 1507 - 1548 Panowanie Zygmunta I Starego. 1548 - 1572 Panowanie Zygmunta II Augusta. 1573 - 1574 Panowanie Henryka Walezego. 1575 - 1585 Panowanie Stefana Batorego. 1587 - 1632 Panowanie Zygmunta III Wazy. 1542 - 1605 Jan Zamoyski. 1562 Początek ruchu egzekucyjnego. 1573 Pierwsza wolna elekcja. 1582 Koniec wojny o Inflanty. 1594 Założenie Akademii Zamojskiej
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ri6wiMSmFEYW0
Ćwiczenie 14
Odpowiedz na pytanie. W czasach którego z królów Jan Zamoyski rozpoczynał naukę i karierę polityczną? Możliwe odpowiedzi: 1. Zygmunta I Starego, 2. Zygmunta II Augusta, 3. Henryka Walezego
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RUr92vfq5bXDP
Ćwiczenie 15
Odpowiedz na pytanie. Wybór którego z królów zainicjował w Polsce okres władców elekcyjnych? Możliwe odpowiedzi: 1. Zygmunta II Augusta, 2. Henryka Walezego, 3. Stefana Batorego
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RkzYObLM6dkQ5
Ćwiczenie 16
Odpowiedz na pytanie. Który z władców obdarzył Jana Zamoyskiego tytułem hetmana? Możliwe odpowiedzi: 1. Henryk Walezy, 2. Stefan Batory, 3. Zygmunt III Waza
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R3FSlnUyJSFBr
Ćwiczenie 17
Odpowiedz na pytanie. Na czasy którego z władców przypada utworzenie i rozwój Akademii Zamojskiej? Możliwe odpowiedzi: 1. Henryk Walezy, 2. Stefan Batory, 3. Zygmunt III Waza
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R53aV7lcOFUhU1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Jan Zamoyski Elementy należące do kategorii Jan Zamoyski Nazwa kategorii: Mecenas artystów i nauki Nazwa kategorii: Studiował w Paryżu, Strasburgu i Padwie Nazwa kategorii: Sekretarz króla Zygmunta II Augusta Nazwa kategorii: Kanclerz i hetman za czasów Stefana Batorego Nazwa kategorii: Brał udział w wojnie z Rosją o Inflanty Nazwa kategorii: ? Nazwa kategorii: Majętny szlachcic Elementy należące do kategorii Majętny szlachcic Nazwa kategorii: Posiadał liczne dobra królewskie na Ukrainie oraz miasta i wsie Elementy należące do kategorii Posiadał liczne dobra królewskie na Ukrainie oraz miasta i wsie Nazwa kategorii: Zbudował Zamość Elementy należące do kategorii Zbudował Zamość Nazwa kategorii: Wzniósł własną rezydencję i arsenał Nazwa kategorii: Założył Akademię Zamojską Nazwa kategorii: Zbudował mury obronne i bastiony Nazwa kategorii: Wytyczył granice Rynku, wzniósł Ratusz wraz z kamieniczkami Koniec elementów należących do kategorii Zbudował Zamość Koniec elementów należących do kategorii Posiadał liczne dobra królewskie na Ukrainie oraz miasta i wsie Koniec elementów należących do kategorii Majętny szlachcic Koniec elementów należących do kategorii Jan Zamoyski
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Jan Zamoyski Elementy należące do kategorii Jan Zamoyski Nazwa kategorii: Mecenas artystów i nauki Nazwa kategorii: Studiował w Paryżu, Strasburgu i Padwie Nazwa kategorii: Sekretarz króla Zygmunta II Augusta Nazwa kategorii: Kanclerz i hetman za czasów Stefana Batorego Nazwa kategorii: Brał udział w wojnie z Rosją o Inflanty Nazwa kategorii: ? Nazwa kategorii: Majętny szlachcic Elementy należące do kategorii Majętny szlachcic Nazwa kategorii: Posiadał liczne dobra królewskie na Ukrainie oraz miasta i wsie Elementy należące do kategorii Posiadał liczne dobra królewskie na Ukrainie oraz miasta i wsie Nazwa kategorii: Zbudował Zamość Elementy należące do kategorii Zbudował Zamość Nazwa kategorii: Wzniósł własną rezydencję i arsenał Nazwa kategorii: Założył Akademię Zamojską Nazwa kategorii: Zbudował mury obronne i bastiony Nazwa kategorii: Wytyczył granice Rynku, wzniósł Ratusz wraz z kamieniczkami Koniec elementów należących do kategorii Zbudował Zamość Koniec elementów należących do kategorii Posiadał liczne dobra królewskie na Ukrainie oraz miasta i wsie Koniec elementów należących do kategorii Majętny szlachcic Koniec elementów należących do kategorii Jan Zamoyski
Jan Zamoyski - mapa myśli.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 18
Jakiego zagadnienia brakuje na powyższej mapie myśli? Jak myślisz, co może kryć się pod „?” ? Napisz swoją odpowiedź.
RJJ0reFbXonpy
(Uzupełnij).
Przypomnij sobie, na podstawie wiedzy pozyskanej z materiału, w jakie sprawy polityczne państwa był zaangażowany Jan Zamoyski.
Mapa myśli nie zawiera informacji o zaangażowaniu Jana Zamoyskiego w wybór królów elekcyjnych Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Nie ma informacji, że Jan Zamoyski był nazywany „trybunem ludu szlacheckiego”, gdyż prezentował on postulaty szlachty podczas elekcji i dzięki zdolnościom przywódczym, sztuce przemawiania wpływał na decyzje szlachty odnośnie poparcia konkretnych kandydatur. Dla władców elekcyjnych, zwłaszcza Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, był reprezentantem szlachty i jej poglądów na rządzenie państwem.
Ćwiczenie 19
Wyjaśnij, co oznacza słynne zdanie wypowiedziane przez Jana Zamoyskiego: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”.
R1IibiOy8Bi1b
(Uzupełnij).
Zastanów się nad rolą kolejnych pokoleń dla rozwoju państwa.
Zdanie to oznacza, że losy państwa zależą od wychowania młodzieży, że najważniejsze dla przyszłości Polski jest wykształcenie młodzieży, że im bardziej państwo będzie zainteresowane edukacją młodzieży, tym jego pozycja w świecie będzie większa.
Słownik pojęć
buława
buława
symbol godności hetmańskiej
delia
delia
noszony na żupanie płaszcz z futrzanym kołnierzem, niezapinany, zwykle narzucony jedynie na ramiona
Habsburgowie
Habsburgowie
dynastia panująca w Rzeszy Niemieckiej, która rywalizowała z Jagiellonami o prymat w Europie Środkowo‑Wschodniej
hetman
hetman
dowódca wojskowy w dawnej Polsce; symbolem jego władzy była trzymana w ręku buława
humanizm
humanizm
termin wywodzący się z języka łacińskiego i określający światopogląd bądź nurt filozofii, oparty na przekonaniu o szczególnym, centralnym miejscu człowieka w otaczającym go świecie naturalnym i kulturowym oraz o szczególnych prawach i obowiązkach człowieka w świecie wynikających z tego przekonania o jego wielkości i znaczeniu
Inflanty
Inflanty
terytorium nad wschodnim Bałtykiem, należące dzisiaj do Łotwy i Estonii, o które prowadziły wojny Polska, Rosja i Szwecja
Jagiellonowie
Jagiellonowie
dynastia litewska panująca w Rzeczypospolitej między XIV a XVI wiekiem, która wygasła wraz ze śmiercią Zygmunta II Augusta
kanclerz
kanclerz
jeden z najważniejszych urzędników w dawnej Polsce, kierował polityką zagraniczną państwa
karabela
karabela
lekko zakrzywiona szabla pochodzenia tureckiego noszona przez polską szlachtę
kołpak
kołpak
nazwa pochodzenia tureckiego na czapkę z futrzanym otokiem i kitką z ptasich piór, głównie czaplich lub sokolich
kontusz
kontusz
nazwa pochodzenia węgierskiego na rodzaj płaszcza z typowymi tzw. wylotami, czyli rozciętymi rękawami, które albo luźno zwisały, albo, odrzucone do tyłu, odsłaniały żupan, od XVII w. przepasany szerokim, ozdobnym pasem kontuszowym
magnateria
magnateria
najbogatsza i najbardziej wpływowa politycznie warstwa szlachecka, utrzymująca własny dwór i siły zbrojne
mąż stanu
mąż stanu
wybitny polityk, człowiek wpływowy, otoczony powszechnym szacunkiem
mecenas
mecenas
osoba popierająca rozwój kultury i sztuki, która udziela wsparcia finansowego artystom i naukowcom
piechota wybraniecka
piechota wybraniecka
wywodząca się z Węgier formacja wojskowa, która używała w walce zarówno broni palnej, jak i szabli
prymas
prymas
wywodzące się z języka łacińskiego określenie odnoszące się do najważniejszego urzędnika kościelnego w państwie, który w Polsce po śmierci władcy pełnił jego obowiązki aż do wyboru następnego króla
reformacja
reformacja
ruch religijno‑społeczny, zapoczątkowany w 1517 roku wystąpieniem Marcina Lutra przeciw katolickiej doktrynie, mający na celu odnowę chrześcijaństwa; doprowadził do powstania kościołów protestanckich oraz zmiany wyznania dominującego w części krajów Europy
renesans
renesans
termin przyjęty z języka francuskiego na określenie epoki w dziejach kultury europejskiej przede wszystkim XVI wieku, odnoszącej się do odrodzenia sztuk i nauk antycznych, klasycznej architektury i rzeźby, tematów mitologicznych w malarstwie i innych wzorców, które prezentowała w Europie od XIV wieku kultura włoska
Siedmiogród
Siedmiogród
węgierska kraina historyczna położona obecnie w środkowej Rumunii
szlachta
szlachta
najważniejsza w państwie grupa społeczna, obdarzona licznymi przywilejami; wywodziła się z rycerstwa, a dochody czerpała z posiadania ziemi oraz handlu zbożem
uniwersytet
uniwersytet
termin pochodzący z języka łacińskiego na określenie najstarszego rodzaju uczelni akademickiej dla kształcenia m.in. przyszłych kadr naukowych, cechujący się autonomią organizacyjną oraz wolnością nauki i nauczania
wolna elekcja
wolna elekcja
pochodzące z języka łacińskiego określenie na odbywające się pod Warszawą zgromadzenie całej szlachty dla nieskrępowanego wyboru króla i potwierdzenia szlacheckich przywilejów
żupan
żupan
długa, męska szata z rękawami, zapinana na rząd drobnych guzików, przepasana wąskim paskiem, do którego przymocowana była lekko zakrzywiona szabla, zwana karabelą
Bibliografia
Augustyniak U., (2008), Historia Polski 1572‑1795, Warszawa: PWN.
Grzybowski S., (1994), Jan Zamoyski, Warszawa: PIW.
Nawrocka E., Piotr Swatko P., (2017), Spacerem po… Zamościu, Warszawa: Agencja Wydawnicza Egros.