Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego

Powieść „Trzej muszkieterowie” jest pierwszą książką trylogii autorstwa Aleksandra DumasaDumasDumasa . Utwór jest najsłynniejszym dziełem autora, a także powieści „płaszcza i szpady”. Akcja pierwszej części rozgrywa się w XVII wieku we Francji. Główni bohaterowie to czterej przyjaciele: Atos, Portos, Aramis oraz d’Artagnand'Artagnand’Artagnan. Historia skupia się głównie na ostatnim z nich, który opuszcza rodzinną GaskonięGaskoniaGaskonię i wyjeżdża do Paryża. Marzy, aby dostać się do gwardii królewskiej, jednak w trakcie swojej podróży wdaje się w bójkę. Niedługo potem zaprzyjaźnia się z trzema muszkieterami, którzy walczą z przeciwnościami losu oraz intrygami uknutymi przez podstępnego kardynała. Jest to przykład męskiej przyjaźni.

Warto pamiętać, że w powieści, oprócz wątków fikcyjnych, ukazane zostały prawdziwe wydarzenia oraz postaci historyczne (np.: król Ludwik XIII czy kardynał RichelieuRichelieuRichelieu).

Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie

Atos miał do posługi pachołka, którego sam wykształcił w szczególny sposób, a który nazywał się GrimaudGrimaudGrimaud. Dostojny ten pan – mówimy oczywiście o Atosie – był z natury milczący. Od pięciu czy sześciu lat, odkąd pozostawał w związkach najściślejszej przyjaźni ze swymi towarzyszami, Portosem i Aramisem, widywali go niekiedy uśmiechniętego, lecz nigdy nie słyszeli jego śmiechu. Słowa jego były krótkie i zwięzłe, a zawsze wyrażały to tylko, co chciał powiedzieć, nic więcej; nie było w nich żadnych upiększeń, żadnych omówień, żadnych przenośni.

[...] Atos miał zaledwie trzydzieści lat i odznaczał się pięknością ciała i zaletami umysłu [...]. Wskutek swojej skrytości, dzikości i uporczywego milczenia sprawiał wrażenie starca nieledwie. Aby nie krępować się w swych przyzwyczajeniach, przyuczył Grimauda do tego, że wyczytywał jego rozkazy z prostego gestu lub poruszenia ust nawet. Przemawiał do niego tylko w wyjątkowych okolicznościach.

1 Źródło: Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie, tłum. Stanisław Sierosławski, Wrocław 2018, s. 83–84.

Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie

Portos, jak można było zauważyć, miał usposobienie wręcz odmienne aniżeli Atos. Nie tylko mówił dużo, ale mówił też głośno. Mało mu zresztą zależało na tym – oddajmy mu tę sprawiedliwość – czy ktoś go słucha, czy nie; mówił dla samej przyjemności mówienia i dla przyjemności słuchania swego głosu; mówił o wszystkim, z wyjątkiem nauk, objawiając ku nim wrodzoną niechęć. Nie dorównywał Atosowi wielkopańskością powierzchowności, a poczucie niższości sprawiało nieraz w początkach ich związku, że bywał niesprawiedliwy wobec tego szlachcica, następnie zaś usiłował przewyższyć go świetnością stroju. Lecz Atos, mimo prostego muszkieterskiego płaszcza, jedynie dumnym odrzuceniem w tył głowy i pewnością kroku niebawem zajmował należne mu miejsce i wypierał Portosa na drugi plan.

2 Źródło: Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie, tłum. Stanisław Sierosławski, Wrocław 2018, s. 84–85.

Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie

– Czyż nieprawda, Aramisie? – pytał Portos, zwracając się do innego z muszkieterów.

Muszkieter ten był zupełnie przeciwieństwem tego, który go zagadnął. Był to młody człowiek, mogący liczyć zaledwie dwadzieścia dwa lub dwadzieścia trzy lata, postawy naiwnej i łagodnej, o oczach czarnych, słodko spoglądających, o twarzy różowej, pokrytej puszkiem jak brzoskwinia w jesieni. Drobny wąsik, pokrywający górną wargę, tworzył linię najzupełniej regularną; wydawało się, że obawia się opuszczać ręce, aby żyły na nich nie nabrzmiały; kiedy niekiedy szczypał się w koniuszek uszu, aby utrzymać ich przejrzystą i łagodną karnację. Z przyzwyczajenia mówił mało i powoli, kłaniał się często, śmiał się cicho, pokazując przy tym zęby, które były bardzo ładne, a o które dbał, jak się zdawało, tak samo troskliwie, jak i o całą swoją osobę.

3 Źródło: Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie, tłum. Stanisław Sierosławski, Wrocław 2018, s. 34.

Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie

Był to młody człowiek. Nakreślimy jego wizerunek jednym pociągnięciem pióra. Wyobraźcie sobie Don KichotaDon KichotDon Kichota w osiemnastym roku życia, rozebranego, bez pancerza i nabiodrnikównabiodrniknabiodrników, odzianego w wełniany kaftankaftankaftan, którego niebieska barwa przyjęła niedający się określić odcień koloru wina i lazuru nieba. Oblicze ściągłe i śniadeśniadaśniade; wystające kości policzkowe, świadczące o chytrości; szczęki nadmiernie rozwinięte, co ponad wszelką wątpliwość dowodziło pochodzenia z GaskoniiGaskoniaGaskonii, nawet gdyby nie miał tamtejszej czapki – a nasz młody człowiek posiadał czapkę, ozdobioną rodzajem piórka; oko jasne i rozumnie patrzące; nos zagięty, lecz o szlachetnym rysunku, nieco za duży jak dla młodzika, a za mały dla człowieka dojrzałego. Człowiekowi mniej biegłemu w obserwacji wydawałby się podróżującym synem, gdyby nie długa szpada, zawieszona w pasie i uderzająca właściciela po nogach, gdy stał na ziemi, oraz gdyby nie koń o najeżonej sierści, którego dosiadał.

4 Źródło: Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie, tłum. Stanisław Sierosławski, Wrocław 2018, s. 11–12.

Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie

Trzej muszkieterowie pokochali bardzo swojego młodego towarzysza. Przyjaźń, która zjednoczyła tych czterech ludzi, i potrzeba spotykania się wzajemnego trzy lub cztery razy dziennie, czy to w jakiejś sprawie pojedynkowej, czy w interesie, czy dla wspólnej rozrywki, sprawiały, że chodzili jeden za drugim jak cienie, i że spotykano ich zawsze nierozłącznych [...].

Tymczasem pan de TrévilleTrevillede Tréville nie zaniedbywał swych przyrzeczeń. I pewnego pięknego dnia król wydał polecenie panu kawalerowi des Essartsdes Essartsdes Essarts, aby przyjął d’Artagnana do swojej kampanii gwardzistówgwardzistagwardzistów. D’Artagnan z głębokim westchnieniem przywdziewał mundur tej kompanii, który pragnął, choćby za cenę dziesięciu lat życia, zamienić na kaftan muszkieterski. Ale pan de Tréville przyobiecał mu tę łaskę dopiero wtedy, gdy odbędzie dwuletni nowicjatnowicjatnowicjat, który to przeciąg czasu mógł zresztą jeszcze ulec skróceniu, gdyby d’Artagnanowi nadarzyła się sposobnośćsposobnośćsposobność oddania jakieś usługi królowi lub odznaczenia się jakimś świetnym czynem. [...]

– Pozwólcie działać d’Artagnanowi – rozstrzygnął Atos – jest on, powtarzam, najtęższątęginajtęższą głową pośród nas i oświadczam wyraźnie, że będę mu posłuszny. Zrób, d’Artagnanie, co uważasz za stosowne.

W tej chwili w drzwiach przedpokoju pojawiło się czterech zbirówzbirzbirów, którzy jednak ujrzawszy wewnątrz czterech muszkieterów z bronią u boku zawahali się, czy mają iść dalej.

– Proszę, niech panowie wejdą – zawołał d’Artagnan [...].

– Więc nie będziecie się panowie sprzeciwiali, byśmy wypełnili otrzymane rozkazy? – zapytał ten ze zbirów, który wyglądał na przywódcę wyprawy.

– Przeciwnie, wesprzemy was nawet zbrojną ręką, gdyby zaszła potrzeba.

– Ależ co on gada? – mruczał Portos.

– Jesteś głupi! – rzekł Atos. – Milcz!

– Ależ przyrzekliście mi panowie... – mówił szeptem biedny kramarzkramarzkramarz.

– Możemy pana ocalić tylko w takim przypadku, jeżeli pozostaniemy wolni – odpowiedział szybko i również szeptem d’Artagnan – gdybyśmy zaś okazali chęć bronienia się, zaaresztują nas razem z panem.

– Jednakże, zdaje mi się...

– Pójdźcie, panowie, proszę – rzekł teraz głośno d’Artagnan – nie mam żadnej zgołazgołazgoła przyczyny, ażeby bronić tego pana. Ujrzałem go dopiero dzisiaj po raz pierwszy w życiu, i to jeszcze w takich okolicznościach... Niechaj wam powie osobiście, że przyszedł dopominać się o komornekomornekomorne za mieszkanie. Czy nie tak, panie BonacieuxBonacieuxBonacieux? Odpowiadaj pan!

– Szczera prawda – zawołał kramarz. – Ale nie mówił pan nic...

– Ani słowa o mnie! Ani słowa o moich przyjaciołach! A przede wszystkim ani słowa o królowej! Inaczej zgubisz pan nas wszystkich, a siebie nie uratujesz. No, panowie, zabierajcie tego jegomościa!

I d’Artagnan popchnął całkiem oszołomionego kramarza w ręce zbirów, mówiąc do niego:

– Jesteś łajdakiem, mój drogi! Przychodzisz żądać pieniędzy ode mnie, muszkietera! Do więzienia! [...]

Zbiry sprawdzały już aresztanta po schodach, gdy d’Artagnan uderzył dowódcę w ramię:

– Nie wypijęż za pańskie zdrowie, a pan za moje? – rzekł napełniając dwie szklaneczki winem [...].

– Będzie to zaszczyt dla mnie – odparł dowódca zbirów [...].

– Zatem za zdrowie pańskie, panie... jak się pan nazywa?...

– BoisrenardBoisrenardBoisrenard.

– Więc panie Boisrenard!

– Za pańskie zdrowie, panie szlachcicu... jak mam nazywać, jeśli łaska?

– D’Artagnan.

– Za pańskie zdrowie!

– A przede wszystkich – wołał d’Artagnan, jakby uniesiony swym zapałemzapałzapałem – za zdrowie króla i kardynała!

Dowódca zbirówzbirzbirów powątpiewałby może w szczerość d’Artagnana, gdyby wino było złe; ponieważ jednak było dobre, został przekonany.

– Do diabła! Cóż ty za łajdactwo zrobiłeś? – odezwał się Portos, gdy dowódca połączył się ze swymi towarzyszami, a czterej przyjaciele pozostali sami. – Wstyd doprawdy! Czterej muszkieterowie pozwalają uwięzić nieszczęśliwego, który błaga o pomoc! Szlachcic trąca się kieliszkiem z pachołkiempachołekpachołkiem więziennym!

– Portosie – rzekł Aramis – Atos powiedział ci już, że jesteś głupcem, a ja godzę się z jego zdaniem. D’Artagnanie, jesteś wielkim człowiekiem, a kiedy zajmiesz miejsce pana de Tréville, poproszę o protekcjęprotekcjaprotekcję, bym dostał opactwoopactwoopactwo.

– Ach! – teraz już gubię się zupełnie – mówił Portos. – Więc pochwalacie to, co d’Artagnan uczynił?

– Zdaje mi się – odpowiedział Atos – nie tylko pochwalam to, co czyni, ale winszujęwinszowaćwinszuję mu jeszcze.

– A teraz panowie – rzekł d’Artagnan, nie zadając sobie trudu wytłumaczenia Portosowi swego postępowania – a teraz: wszyscy za jednego, jeden za wszystkich! Oto nasza dewizadewizadewiza, nieprawdaż?

– Jednakże... – wtrącił Portos.

– Podnieś rękę i przysięgaj! – zawołali razem Atos i Aramis.

Zwyciężony przykładem, złorzeczączłorzeczyćzłorzecząc po cichu, Portos podniósł rękę i wszyscy czterej przyjaciele powtórzyli jednym głosem słowa przysięgi, podane przez d’Artagnana:

„Wszyscy za jednego, jeden za wszystkich”.

– Dobrze. A teraz niech każdy uda się do swego domu – rozkazał d’Artagnan, jak gdyby przez całe życie nie robił nic innego – i baczność, gdyż od tej chwili idziemy oto z kardynałem w zapasy.

6 Źródło: Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie, tłum. Stanisław Sierosławski, Wrocław 2018, s. 91–106.