Jerozolima w czasach Jezusa

Ziemia Święta

R1TZCSmEtWEPM

Mapa - Starożytna Palestyna.

Mapa – Starożytna Palestyna

Na mapie zaznaczono:

• kierunek wyjścia Izraelitów (Hebrajczyków) z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Kannan),

• obszary zamieszkane przez Hebrajczyków zjednoczone przez Dawida i ludy spokrewnione,

• ziemie podbite przez Dawida (ok. 1000‑965 r. p.n.e.),

• ziemie zależne od państwa Dawida,

• zasięg państwa Salomona (do ok. 931 r. p.n.e.),

• granica podziału państwa na królestwa Izraela i Judy (do ok. 931 r. p.n.e.),

• zdobycie Jerozolimy przez wojska babilońskie,

• kierunek przesiedlenia ludności Judy do Babilonii podczas niewoli babilońskiej,

• plemiona i ludy,

• pustynie,

• współczesna linia brzegowa.

Kierunek wyjścia Izraelitów (Hebrajczyków) z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Kanaan): miasto Ramses – góra Synaj (Horeb) na południu półwyspu Synaj – miasto Kadesz–Barnea w Judzie – Ezion–Geber na ziemi Endomitów – Jerycho w Izraelu

Obszary zamieszkane przez Hebrajczyków zjednoczone przez Dawida i ludy spokrewnione:

• Kanaan (Izrael, Juda);

• Ammonnici, Moabici, Edomici.

Ziemie podbite przed Dawida (do ok 1000‑965 r. p.n.e.): Aramejczycy.

Ziemie zależne od państwa Dawida: ziemie na północ od ziemi Aramejczyków, z miastami Kadesz i rzeką Orontes.

Ziemie państwa Salomona (do ok. 931 r p.n.e.):

• Armejczycy,

• Kanaan (Izrael, Juda),

• ziemie Ammonitów, Edomitów i Moabitów.

Granice podziału państwa na królestwa Izreala i Judy (do ok. 931 r p.n.e.):

• Juda, ziemie Moanitów i Endomitów;

• Izrael, ziemie Ammonitów, ziemie Amaryjczyków.

Zdobycie Jerozolimy przez wojska babilońskie: 587 r. p.n.e.

Kierunek przesiedlenia ludności Judy do Babilonii podczas niewoli babilońskiej: Jerozolima – ziemia Aramejczyków – Damaszek – w kierunku Babilonii.

Plemiona i ludy (prócz wyżej wymienionych):

• Aramejczycy,

• Ammonici,

• Moabici,

• Edomici,

• Amalekici.

Pustynie:

• Półwysep Synaj,

• na południowy‑wschód od państwa Salomona,

• na południe od Egiptu.

R1WiPUWIMnuCw

Rysunek przedstawia mapę miasta. Widoczne mury obronne wokół miasta, w nich kilka bram i drogi prowadzące do nich. Wewnątrz miasta znajdują się rysunki wielu zabudowań, a pomiędzy niektórymi ich zgrupowaniami znajdują się drogi. Niektóre budynki oznaczone są małymi rysunkami, których wyjaśnienie znajduje się w legendzie po prawej stronie mapy. Za murami w  prawym górnym rogu mapy znajduje się wzgórze z małym rysunkiem krzyża na górze (w legendzie podpisane jako Golgota). W górnej części mapy, wewnątrz miasta, znajdują się zabudowania, z których trzy zostały oznaczone małymi rysunkami: z lewej strony kielich i chleb (w legendzie opis Wieczernik), w środku głowa mężczyzny z nakryciem głowy (w legendzie opis Dom Arcykapłana), po prawej stronie korona (w legendzie opis Dom Heroda). Po prawej stronie mapy, przy murach, znajduje się budynek z rysunkiem naczynia w kształcie miski, nad którym znajdują się dłonie (w legendzie opis Twierdza Antonia). Niżej i nieco w lewą stronę znajduje się duża budowla z rysunkiem przedstawiającym świecznik siedmioramienny (w legendzie opis świątynia). W prawym dolnym rogu mapy znajduje się teren zielony z małym rysunkiem niewielkiego drzewa liściastego (w legendzie opis Ogród Oliwny). Od Wieczernika do Ogrodu Oliwnego prowadzi droga zaznaczona czerwoną linią. Biegnie ona z lewej strony mapy do murów, potem wzdłuż murów i przed bramę na dole z prawej strony. Od Ogrodu Oliwnego do Domu Arcykapłana prowadzi droga zaznaczona na niebiesko. Biegnie również przez prawą dolną bramę, potem przez środek miasta i skręca w lewo. Od Domu Arcykapłana do Twierdzy Antonia prowadzi droga zaznaczona na żółto. Najpierw prowadzi do drogi przez środek miasta, a następnie w prawo. Z Twierdzy Antonia do pałacu Heroda prowadzi droga zaznaczona zielonym kolorem. Biegnie między budynkami, najkrótszą możliwą trasą. W legendzie jest opisana: z Twierdzy Antonia do Pałacu Heroda i z powrotem. Ostatnia z zaznaczonych dróg jest granatowa i prowadzi z twierdzy Antonia na Golgotę, wzdłuż ściany świątyni, najkrótszą możliwą trasą.

Jerozolima w czasach Heroda

Jerozolima w czasach Jezusa była jednym z najwspanialszych miast w imperium Rzymskim. Rzym podbił miasto w 63 r. p.n.e. Do rozbudowy Jerozolimy przyczynił się rzymski namiestnik Galilei Herod Wielki.Herod Wielki (73 r. lub 72 r. p.n.e. – 4 r. p.n.e.)Herod Wielki. Uchodził za bezwzględnego i okrutnego władcę. Ale jednocześnie chciał być zapamiętany przez historię, dlatego też podjął się wielkiego dzieła rozbudowy Jerozolimy. Liczba ludności sięgnęła ponoć 60 000 tysięcy mieszkańców. Obok Żydów żyli tutaj Grecy, Rzymianie.

R1aaQgDZXuub1

Na ilustracji przedstawiono głowę mężczyzny w średnim wieku. Nosi brodę, a na głowie ma wieniec. Wokół jego głowy, na obręczy widnieje napis: Ascalonita Herodes.

Świątynia

W mitologii Bliskiego Wschodu świątynia jest odbiciem świątyni niebieskiej. Reprezentuje idealny porządek kosmiczny, na którym ma się wzorować porządek polityczny i społeczny. Według Józefa Flawiusza każdy element w Świątyni Jerozolimskiej „zamierzony został jako naśladowanie i wyobrażenie wszechświata”: otwarta brama świątyni oznacza bramę nieba, ukazując, że „niebo jest niewidzialne, lecz nie zamknięte”; zasłona oddzielająca miejsce święte od najświętszego symbolizuje żywioły świata; siedem lamp świecznika oznacza siedem planet, dwanaście chlebów pokładnych – krąg zodiaku i cykl roku.” (za: „Wirtualny sztetl”).

Pielgrzymi

Gdy nastał czas świąt pielgrzymich, wypadających trzy razy do roku, Żydzi z całego świata już od czasów Salomona udawali się do świętego miasta. Pielgrzymów było tysiące. Większość z nich przybywała z jucznymi zwierzętami i niewielkim dobytkiem, by móc się wyżywić podczas pielgrzymki. Cześć z nich musiała szukać noclegu w okolicznych wsiach, inni znaleźli schronienie w prywatnych domach w Jerozolimie albo w osiedlach zbudowanych z namiotów, które powstawały wokół miasta. Wśród pielgrzymów panowała radosna atmosfera. Śpiewano i tańczono. O poranku wszyscy dokonywali rytualnej kąpieli w łaźni i ruszali w stronę świątyni. Aby dostać się do miasta, pielgrzymi musieli przekroczyć jedną w wielu bram, osadzonych w grubych i wysokich murach. O ich szczególnej wadze świadczyć mogą nazwy, np. brama na cześć króla Dawida, albo brama Heroda, na cześć ówcześnie panującego władcy Jerozolimy.

Miejsce kultu

RE5Mw3Mf1LYm6

Na ilustracji przedstawiono zabudowania świątyni. Kompleks budynków ma kształt prostokąta otoczonego murami. Świątynia ma wiele poziomów i wiele dziedzińców. Główną część świątyni stanowi duża budowla znajdująca się blisko najdalszego rogu kompleksu. Im bliżej głównej świątyni, tym dziedzińce są mniejsze i wyżej położone. Przedzielone są murami. Za murem otaczającym kompleks, przy najdalszym rogu znajduje się twierdza z wieżami. Za murem, przed i za kompleksem świątynnym, rozciąga się pustynia i widać także zabudowania, drogę i palmy.

Żydzi nie mieli innych miejsc kultu, poza tym w Jerozolimie. Świątynie zbudowano z białego marmuru, na planie prostokąta. Była długa na około 500 metrów i szeroka na 300 metrów. Położna była na górze Moria, we wschodniej części miasta, zajmując szóstą część jego obszaru. Wzdłuż murów biegły zadaszone portyki, gdzie pielgrzymi mogli schować się przed słońcem. Największy portyk, tzw. królewski – znajdował się w południowej części świątyni. Była to wysoka aula o dwóch poziomach. Na świątynię składało się kilka dziedzińców, te położne wyżej były mniejsze od tych na dole.

Dziedziniec Pogan (zewnętrzy) , gdzie można było kupić ofiarę, był szerokim placem. Każdy mógł tutaj wejść, ale każdy musiał zapłacić podatek świątynny – pół sekla. Tutaj kupowano zwierzęta na ofiary. Prawo żydowskie nakazywało, żeby ofiara była własnością osoby, która je składała. Zwierzęta musiały być koszerne („dozwolone”) i bez jakiejkolwiek skazy. Wierzono, że ich krew zmywa ludzkie grzechy. Pielgrzym przekazywał zwierzę kapłanowi.

Kolejny dziedziniec to Dziedziniec Kobiet – tutaj mogli wchodzić tylko ci bez skazy cielesnej. Nie mogli tutaj wejść np. trędowaci albo paralitycy. Tutaj był także kres pielgrzymki dla kobiet. Tutaj składowano olej i drewno na ofiary. Tutaj też pielgrzymi mogli składać datki na zakup kadzidła, drewna i innych używanych do sprawowania kultu przedmiotów.

Z tego dziedzińca wchodziło się przez tzw. Bramę Nikanora na Dziedziniec Izraela. To tutaj – w Miejscu Najświętszym - składano ofiary. Kapłan zaczynał swoją pracę o wschodzie słońca. Części z ofiary oraz mąka i wino były układane na niższym poziomie podejścia do ołtarza. Na samym ołtarzu składano ofiary wyłącznie z ptaków. Kapłani rzucali losy o to, który z wiernych będzie miał przywilej wniesienia samemu ofiary na ołtarz.  Kapłan obmywał się, modlił i podrzynał zwierzęciu gardło. Następnie patroszył i ćwiartował ofiarę. Skórę sprzedawał potem na targu, mięso przeznaczał na posiłek, a wnętrzności i tłuszcz poświęcał na ołtarzu. Na sam koniec wszyscy kapłani, prócz arcykapłana, który nosił tiarę z wypisanym na niej imieniem Boga JHWH, podnosili ręce ponad głowy, intonując błogosławieństwo. Do Miejsca Świętego mógł wejść tylko kapłan. Krwią spryskiwał rogi ołtarza, recytując przy tym błogosławieństwa i dziesięcioro przykazań. Do jego obowiązków należało także zbieranie popiołu z wnętrza sanktuarium oraz dbanie o kadzidło. Za Miejscem Świętym, za dwiema zasłonami znajdowało się Miejsce Najświętsze, do którego mógł wejść tylko arcykapłan podczas święta Jom KipurJom KipurJom Kipur.

Nabożeństwu towarzyszył śpiew chóru lewitów, śpiewający Psalmy. Składał się z dwunastu śpiewaków. Dziewięciu grało na lirach, pozostali na harfach. Chórem przewodził dyrygent, a towarzyszyło mu dwóch trębaczy.

W święta pielgrzymie wystawiano stojące zwykle w Świątyni przedmioty liturgiczne. Wśród nich najważniejsze były: stół na chleby pokładne i menora (siedmioramienny świecznik).

Centrum miasta

Świątynia nie była tylko miejscem kultu. Przechowywano tutaj święte pisma, ale i zwoje prawa. Właśnie w świątyni znajdował się bank, a do świątyni należały ziemia uprawne poza Jerozolimą. Tutaj również wymieniali i sprzedawali swoje towary kupcy z całej Judei. Zatrudniała tysiące kapłanów, śpiewaków, służących. Do świątyni należała ziemia uprawna.

Miasto, które dorównało Rzymowi

Prócz świątyni, miasto było znane w starożytnym świecie z innych wspaniałych budowli. Porównywane było nawet ze stolicą Imperium Rzymskiego.

Twierdza Antonia

Twierdza została zbudowana przez Heroda w 37 r. p.n.e. i nazwana na cześć Marka Antoniusza. Znajdowała się na szczycie zbocza wielkiej skały, tuż za świątynią. Składała się z grubych murów, wysokich wież. Miała służyć do obrony miasta, ale jednocześnie z jej wież doskonale było widać to, co dzieje się na dziedzińcach świątyni. W twierdzy stacjonował rzymski garnizon. W czasach Heroda składał się nie tylko z Rzymian, ale przede wszystkim najemników - Traków, Germanów, Galów. Większość żołnierzy była jednak Żydami. Żołnierze nie przebywali jednak w spartańskich warunkach. W środku znajdowały się łaźnie i luksusowe apartamenty.

RwtWrrTWnigPV

Na fotografii przedstawiono fortecę. Dwie wielkie wieże z małymi otworami górują nad grubym murem i stanowią jego część. W murze znajduje się kamienna brama, do której prowadzą duże kamienne schody. Mur ciągnie się przez lewą wieżą i za prawą wieżą. Za murami widać zabudowania.

Wieża Dawida i pałac Heroda

Potężna twierdza stanowiła cześć murów miejskich i posiadała trzy wieże. Herod Wielki kazał je zbudować zanim – nieopodal - rozpoczęła się budowa pałacu Heroda. Pałac posiadał wiele komnat bogato zdobionych złotem i srebrem. Przecinające się krużganki stanowiły labirynt.

Życie codzienne

Senhedryn

Senhedryn to rada mędrców, która w okresie rzymskim była najważniejszą żydowską instytucją polityczną, sądowniczą i religijną, co przekładało się na wpływ jaki miała na życie codzienne w Jerozolimie. W Sanhedrynie zasiadało 71 członków, skupionych w dwóch ugrupowaniach: saduceuszy i faryzeuszy. Stanowiący większość saduceusze pochodzili ze sprzyjającej asymilacji z Rzymem arystokracji kapłańskiej. Dosłownie interpretowali księgi biblijne, odrzucali tradycję ustną oraz wszelkie wątki mistyczne. Faryzeusze, którzy stali w opozycji do nich, przyjmowali tradycję ustną, wierzyli w nadejście czasów mesjańskich i związane z nim zmartwychwstanie ciał. Byli zaangażowani w rozwiązywanie bieżących problemów społecznych i stąd stali się atrakcyjni dla Żydów, którzy musieli borykać się z wyzwaniami dnia codziennego.

Idąc ulicami miasta

W mieście znajdowało się wiele pałaców, część służyło mieszkańcom jako targowiska. Funkcjonowały gmachy publiczne, ulice były brukowane, przed słońcem wytchnienia dawały cieniste portyki i łaźnie. Żydzi rozrywki mogli szukać w teatrach. Przy całym tym bogactwie, brakowało jednak w  Jerozolimie zieleni.

Rodzina i ognisko domowe

Rodzina była dla Żydów najważniejsza. Obowiązkiem mężczyzny było znaleźć sobie żonę, a celem małżeństwa było pozostawienie po sobie potomstwa. Żydzi był przekonani, że bezpłodność jest oznaką gniewu bożego. W Jerozolimie wielodzietne rodziny mieszkały w większości w małych domach. Znaczna część zabudowy była skromna, ale część domów należała do bogaczy. Położone były na wzniesieniach, w tzw. Górnym Mieście, skąd rozciągał się wspaniały widok na świątynię. Ozdobione bogato – w mozaiki i freski – posiadały kilka pięter z przestronnymi pokojami, własną rytualną łaźnią i osobnym, zamykanym na klucz, pomieszczeniem gospodarczym. Na co dzień używano zarówno pięknie zdobionych kamiennych naczyń, ale także glinianych oraz ze szkła. Życie rodzinne toczyło się na domowym dziedzińcu, do którego przylegał zbiornik na wodę.

Aby być pięknym i bogatym

W Jerozolimie ludzie, tak jak i dzisiaj, nie byli tak samo majętni. Bogatsi podkreślali swój status mieszkając w pięknych domach, ale także stosując kosmetyki i używając biżuterii. Kobiety dbały o swoją cerę, nakładając na noc maseczki z ciasta i mleka oślicy. Podczas dnia, stosowały na twarz puder, a żyły na skroniach podkreślały niebieskim kolorem, natomiast brwi i rzęsy czarnym. Na niebiesko malowały również powieki, a paznokcie na biało.

Włosy smarowano oliwą, a kobiety układały je za pomocą wosku pszczelego. Długie włosy nosili tylko bogatsi Żydzi.

Na biżuterię składały się spinki, pierścionki i naszyjniki. Najciekawszą kobiecą ozdobą jest tzw. „Jerozolima ze złota”, czyli korona w kształcie murów Świętego miasta, którą kobiety nosiły na głowie. Była ciężka i niewygodna.

Rd49VuBpmvz3c

Animacja: Jerozolima miastem kupców. Handel i pieniądz. Podano w niej informacje o murach miasta, podatkach, powszechnych monetach oraz przykładowe zarobki i ceny ubrania, posiłku itp.

Animacja: Jerozolima miastem kupców. Handel i pieniądz. Podano w niej informacje o murach miasta, podatkach, powszechnych monetach oraz przykładowe zarobki i ceny ubrania, posiłku itp.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rd49VuBpmvz3c

Animacja: Jerozolima miastem kupców. Handel i pieniądz. Podano w niej informacje o murach miasta, podatkach, powszechnych monetach oraz przykładowe zarobki i ceny ubrania, posiłku itp.

Woda. Życie i rytuał

W Jerozolimie przez osiem miesięcy w roku nie było opadów deszczu. O wodę w mieście zadbano już za czasów Heroda Wielkiego. Dotychczas mieszkańcy wodę czerpali ze źródła Gichon, ale wraz ze wzrastającą liczbą mieszkańców i pielgrzymów, rozbudowano akwedukt i pobudowano szereg cystern, skąd dochodziła woda do miejskich sadzawek. Wodę czerpano z pola w dolinie Cedronu.

Przykładem miejskiej sadzawki jest Sadzawka Owcza. Za życia Jezusa mieściła się poza murami miasta. Składały się na nią dwa wydrążone w litej skale baseny, przedzielone krużgankiem. Pozostałe cztery krużganki rozmieszczono wokół basenów. Na wodę składała się deszczówka z zimowych i wiosennych opadów, która spływała do basenu dzięki specjalnie wydrążonym do tego celu w skale kanałom. Wiemy też o istnieniu Sadzawki Siloe, która znajdowała się na południowej części miasta. Woda była cennym skarbem dla mieszkańców, ale stanowiła też ważny element życia religijnego. W czasach Jezusa ludzie bardzo dbali o rytualną czystość. Aby się oczyścić, Żydzi zanurzali się w wodzie. Część z tej wody musiała być „żywą wodą”, czyli pochodzić z rzeki, morza lub być deszczówką. Z czasów Jezusa pochodzi wiele łaźni o różnych rozmiarach – w niektórych można było zanurzyć całe ciało siedząc, w innych trzeba było się położyć. Żydzi nie zasiadali do posiłku, bez uprzedniego obmycia rąk. W wodzie także obmywano rytualnie naczynia. Uważano np. że kamień jest niepodatny na rytualną nieczystość.

R1OsjrSWmvtsx

Na zdjęciu przedstawiono pozostałości zabudowań. Mur porośnięty jest trawą. Wokół murów widać współczesny chodnik, schody, barierki. Na chodniku, w oddali, w prawym górnym rogu zdjęcia, stoją ludzie.

Woda stanowiła także źródło zdrowia. Wierzono, że kąpiele w zimnej wodzie leczą paraliż, a nawet ślepotę.

Zdrowie

W Jerozolimie wierzono, że za ludzkie choroby odpowiedzialne są demony. Dlatego też leczenie chorych powierzano przywódcom religijnym. Ich zadaniem było wypędzenie demona z ciała człowieka.

Wśród chorób można wymienić: choroby oczu, w tym ślepota, wysoka gorączka, trędowatość.

Leczono także przez dotyk, albo nacieranie olejkiem lub podawaniem roślin. Przy leczeniu poszczególnych chorób i do przyspieszenia gojenia ran używano odpowiednich roślin. Chorym zalecano także kąpiele w gorących źródłach. Aby z nich skorzystać mieszkańcy Jerozolimy, w czasach Jezusa, musieli udać się w podróż – jedno źródło było Tyberiadzie nad Jeziorem Galilejskim, a drugie w Gadarze.

Pochówek

Pochowanie szczątków zmarłego Żydzi uważali za największą micwę - dobry uczynek, bo zmarły nie mógł w żaden sposób się odwdzięczyć. Żydowski obyczaj chowania zmarłych wymagał, aby ciało zmarłego zostało pochowane tak szybko, jak to tylko możliwe. Dotyczyło to każdego, nawet przestępcy, którego zwłoki musiały zostać pochowane przez zmrokiem. Za nieczystą  uważano taką osobę, która dotnie grobu albo ciała zmarłego. Dlatego zmarłych Żydzi chowali poza murami miasta, w wyznaczonych do tego miejscach.  Dla zamożniejszych drążono grobowce w skałach, na zboczach lub u podnóża wzgórza. Z czasem poszerzano jego wnętrze dla pozostałych zmarłych członków rodziny. Bardzo bogaci Żydzi przed grobowcami stawiali bardzo wyszukane, często monumentalne pomniki.

Mniej zamożni Żydzi składali ciała na półce skalnej, tzw. arcosolium. W słońcu ciało ulegało powolnemu rozkładowi. Po kilku latach, gdy zostały tylko kości, zbierano je i układano w kamiennych skrzynkach z imieniem i nazwiskiem zmarłego.

Słownik pojęć

Bibliografia

Miriam Feinberg Vamosh, Życie codzienne w czasach Jezusa, Towarzystko Biblijne w Polsce, Warszawa 2002.

Paul Johnson, Cywilizacje Ziemi Świętej, Wydawnictwo Platan, Kraków 1995.

Jan Gać, Ziemia Święta, Wydawnictwo WAM, Warszawa 2010.

Martin Goodman, Rzym i Jerozolima. Zderzenie antycznych cywilizacji, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2007.