1952 – powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
1961 – powstanie Muru Berlińskiego, Jurij Gagarin pierwszym człowiekiem w kosmosie
1962 – Sobór watykański drugi, kryzys kubański
1968 – praska wiosna
1968 – festiwal w Woodstock, lądowanie ludzi na Księżycu
1979 – przejęcie władzy przez Ajatollaha Chomeiniego i fundamentalistów w Iranie, inwazja ZSRR na Afganistan
1989 – upadek Muru Berlińskiego
1990 – zjednoczenie Niemiec
1991 – upadek ZSRR; pierwsza Wojna w Zatoce, początek wojny na Bałkanach
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Rv4DNdntfIUWt
1
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń: 1) zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi; 2) wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną); 2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń: 1) wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki); 2) wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium).
Nauczysz się
definiować pojęcia kapizm i koloryzm;
wymieniać najważniejszych przedstawicieli kapizmu;
rozróżniać w jakim stylu zostało stworzone dane dzieło sztuki;
charekteryzować twórczość malarską Józefa Czapskiego;
charekteryzować twórczość pisarską Józefa Czapskiego;
wymieniać wpływy przeżyć wojennych na twórczość Czapskiego;
porównywać i analizować teksty kultury, jakimi są dzieła sztuki.
Józef Czapski
R1DUpvDblPLRw1
Józef Czapski – malarz, rysownik, pisarz, eseista, krytyk. Urodził się w 1896 r. w Pradze, zmarł w 1993 r. w Maisons‑Laffitte we Francji. Pochodził z arystokratycznej rodziny o szerokich koligacjach. Ród Czapskich swoimi korzeniami sięgał Czech, Austrii, Niemiec, Inflant i Polski. Koniec XIX w. to czas, kiedy powoli, acz nieubłaganie, dobiegała końca Belle époque – czas postępu i rozkwitu Europy.
R8NacrtgzeTK41
Domem, w którym Józef spędził dzieciństwo, był majątek jego ojca Jerzego Czapskiego, który mieścił się w Przyłukach pod Mińskiem Litewskim. Miejsce to można było śmiało nazwać wyspą polskości pośród „morza” żywiołu białoruskiego. Sielskie dzieciństwo przyszłego artysty przerwała śmierć matki. Edukacją siedmioletniego Józefa, przy bierności ojca, zajmowały się guwernantki i opiekunowie. Największy wpływ, na przyszłe decyzje Czapskiego, wywarł jeden z nich – Wacław Iwanowski. Za jego namową wybrał „kierunek na Wschód”: Petersburg i Carskie Sioło. Rozpoczął naukę w gimnazjum, potem dostał się na studia prawnicze, następnie na uczelnię wojskową – do słynnego Korpusu Paziów Jego Imperatorskiej Wysokości w Petersburgu. W 1917 roku wstąpił na ochotnika do polskiego I Pułku Ułanów Krechowieckich. Jednak rok później, po „odkryciu” w sobie idei pacyfistycznych i przystąpieniu do wspólnoty religijnej założonej przez braci Antoniego i Edwarda Marylskich, wrócił do Warszawy.
Rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych. Przerwał naukę, aby na polecenie władz wojskowych odszukać oficerów swojego dawnego I Pułku, którzy zaginęli bez wieści na terytorium rosyjskim. Wówczas spotkał Dymitra Mereżykowskiego. Pod wpływem rosyjskiego pisarza porzucił swoje pacyfistyczne przekonania i wziął udział w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 r. Po zakończeniu wojny Czapski ponowił studia artystyczne; tym razem w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1924 r, pod wpływem jednego ze swoich nauczycieli, Józefa Pankiewicza, wyjechał wraz z grupą innych studentów do Francji. Utworzyli tam tzw. Komitet Paryski, zainspirowała ich sztuka, zarówno sprzed kilku dekad, jak i współczesna. Niemal kultem otoczyli twórczość Paula Cézanne'a. W 1931 r. Czapski wrócił do Warszawy, gdzie aktywnie włączył się w życie artystyczne stolicy. Po raz pierwszy opublikował swoje szkice m.in. w Głosie Plastyków. W tym okresie jego malarstwo pozostawało pod wpływem kapistów, dla których kolor był ważniejszy od konstrukcji.
Zmobilizowany we wrześniu 1939 r., 27 września trafił do niewoli sowieckiej w miejscowości Chmielek. Był więźniem radzieckich obozów w Starobielsku, Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Na mocy układu Sikorski – Majski został zwolniony w 1941 r. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, czyli do armii generała Władysława Andersa. Do kwietnia 1942 r. zajmował się poszukiwaniem, wówczas jeszcze uznawanych za „zaginionych”, oficerów polskich – ofiar zbrodni katyńskiejZbrodnia Katyńskazbrodni katyńskiej. Po bezskutecznych poszukiwaniach został mianowany szefem przy sztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, był odpowiedzialny za sprawy kulturalno‑oświatowe w armii. Wówczas współredagował pismo Orzeł Biały. Wraz z 2. Korpusem brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat rządu RP na emigracji, w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską.
RTEAmszTvwgTo1
RfWXqybBacNMR1
W 1946 r. osiadł we Francji. Tam związał się z Instytutem Literackim, współpracował z Jerzym Giedroyciem i Gustawem Herlingiem‑Grudzińskim. Zajmował się równocześnie pisarstwem i malarstwem. Swoje obrazy pokazywał m.in. we Francji, Szwajcarii, Belgii, a nawet Brazylii. W Polsce jego prace były praktycznie nieznane, władze PRL‑u nakłożyły na twórczość Czapskiego cenzurę. Aktywnie działał na niwie publicystycznej, zyskał miano autorytetu moralnego, zarówno wśród emigracji, jak i w Polsce. Publikował jednak głównie eseje i fragmenty swoich dzienników prowadzonych od czasów wojny. Te, zarówno drukowane, jak i w formie rękopisów ujętych w „kajety”, przyniosły mu niemałą sławę. Komentował również utwory literackie.
Czapski – pisarz
Biografię Czapskiego w dużym stopniu zdominowały środowisko domu rodzinnego, lektury czytane w młodości m.in. pisma Stanisława Brzozowskiego, Janusza Korczaka, Stefana Żeromskiego, twórczość Lwa Tołstoja i jego idee pacyfistyczne oraz przynależność do wspólnoty religijnej braci Marylskich.
Czapski był artystą dwóch płaszczyzn – pisarskiej i malarskiej.
W 1937 r. wydał monografię swojego nauczyciela z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Józefa Pankiewicza. W 1945 r. wydał Wspomnienia starobielskie, w 1949 r. – Na nieludzkiej ziemi, które są wstrząsającymi relacjami z pobytu w sowieckiej niewoli, tułaczki po Rosji, z poszukiwań oficerów zamordowanych w Katyniu oraz służby w armii generała Władysława Andersa. Jeszcze w trakcie trwania wojny, kiedy stacjonował z Bagdadzie, publikował felietony w nowopowstającej tam polskiej prasie – pisze do Orła Białego i Kuriera Polskiego. Po wojnie, kiedy osiadł we Francji, związał się z Instytutem LiterackimInstytut LiterackiInstytutem Literackim, bywał komentatorem na łamach miesięcznika Kultura. Na jej kartach publikował jednak przede wszystkim eseje o sztuce i fragmenty dzienników prowadzonych od czasów wojny. Oprócz tego współpracował m.in. z londyńskimi Wiadomościami oraz wychodzącymi we Francji Prévues. Wysoka aktywność publicystyczna wykreowała go na autorytet, zarówno w środowisku emigracji, jak i w Polsce. W 1960 r., Czapski wydał zbiór esejów o malarstwie zatytułowany Oko. Kolejne: Patrząc i Czytając zostały wydane w 1983 i 1990 r. Wszystkie uznane zostały za wybitne dzieła literackie.
Wspomnienia starobielskie
Wspomnienia starobielskie (1945) są relacją Józefa Czapskiego z pobytu w obozie w Starobielsku, w którym przebywał w latach 1939‑1941. Józef Czapski opisuje nieludzkie warunki transportu do obozu, życia obozowego, zachowań więźniów wobec samych siebie i strażników. Co ważne, autor oddaje głos samym współwięźniom.
Rp5kPUiBesbAu1
Na nieludzkiej ziemi – książka po raz pierwszy wydana w 1949 r. Jest to wstrząsający zapis przeżyć samego Czapskiego. Wspomina jedno ze swoich najważniejszych zadań – zakończoną niepowodzeniem misję poszukiwania swoich kolegów – oficerów, ofiar zbrodni katyńskiej. Książka Na nieludzkiej ziemi pokazuje nie tylko przeżycia Józefa Czapskiego, ale również losy wielu Polaków, którzy wpadli w tryby stalinowskiej Rosji po wrześniu 1939 roku. Jednocześnie, przy całej grozie i okrucieństwie okoliczności, które opisuje Czapski, nie stracił on wrażliwości artysty – potrafił podziwiać piękno wschodniej przyrody, bacznie i wnikliwie oceniać i opisywać charaktery spotykanych ludzi.
Patrząc jest bardzo osobistym zapisem myśli autora o sztuce. Ten zbiór esejów pisanych niezwykle żarliwie, Czapski poświęcił głównie malarstwu (m.in. twórczości Cézanna, Soutine’a, Bonnarda, Picassa oraz kapistów). Jednocześnie, przyglądał się – okiem eseisty – Brzozowskiemu i Proustowi – pisarzom, którzy odcisnęli na jego duchowym życiu szczególne piętno. Charakter tekstów, ich zaangażowanie i „żar” sprawiają, że Patrząc można czytać nie tylko jako wprowadzenie w świat sztuki, ale także jako swoistą biografię Józefa Czapskiego.
Audiobook pt. Józef Czapski i zbrodnia katyńska
R1SRsDS4Crlktm35bedfbe7bc0b02f_00000000000041
m35bedfbe7bc0b02f_0000000000004
m35bedfbe7bc0b02f_0000000000004
Józef Czapski ze zbrodnią katyńską zetknął się w czasie, kiedy służył w armii generała Andersa. Znalazł się tam, jak tysiące innych więźniów sowieckich gułagów na mocy układu Sikorski – Majski z 1941 roku. Tam otrzymał niezwykle ważne zadanie. Miał odszukać i sprawdzić co się stało z oficerami polskimi – więźniami obozów sowieckich, wówczas jeszcze, uznawano ich za zaginionych. Czapski w swoich wspomnieniach podkreślał, że długo nie mógł uwierzyć w zbrodnie na swoich kolegach. Józef Czapski we wrześniu 1939 roku został zmobilizowany, już 27 września w Chmieleku trafia do niewoli sowieckiej. Zostaje więźniem obozów sowieckich; najpierw w Starobielsku, potem w Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Paradoksalnie to właśnie ta tułaczka uratowała go przed śmiercią. Czapski znalazł się wśród 395 więźniów, którzy cudem ocaleli z zagłady. Pozostałych, prawie 15 tysięcy więzionych oficerów, szeregowców, policjantów i pograniczników, sowieci rozstrzelali w Katyniu, Charkowie, Twerze, na przedmieściach Kijowa i Mińska. Po 1941 roku, kiedy zaczął obowiązywać układ Sikorski‑Majski o wznowieniu stosunków z ZSRR, władze polskie rozpoczęły staranie o ustalanie losów więźniów, którzy przepadli bez wieści po 17 września 1939 roku. Misja Czapskiego była o tyle trudna, że władze sowieckie ze Stalinem na czele od początku starannie ukrywały swoją zbrodnię. Stalin konsekwentnie odmawiał wszelkich informacji na temat zaginionych, a wręcz kłamał co do ich losu. Jeszcze w 1942 roku, a więc na rok przed ujawnieniem masowych grobów w Katyniu, Stalin w rozmowie z pułkownikiem Okulickim twierdził, że: „Ja już wydałem wszystkie rozkazy, by ich zwolnić. (...) Nie wiem, gdzie są. Na co nam ich trzymać? Może byli w obozach na terenach, które zajęli Niemcy, rozbiegli się”. Pomimo, stałego zwracania się rządu polskiego na uchodźstwie do władz ZSRR (liczba oficjalnych, dyplomatycznych not do 1943 przekroczyła 200 dokumentów) los polskich więźniów pozostawał nieznany. Do tego czasu śledztwo Czapskiego było bezowocne. Sytuacja zmieniła się w 1943 roku, kiedy to Rosjanie mieszkający w pobliżu Katynia wskazali władzom niemieckim masowe groby pomordowanych ofiar. W istocie jednak szczątki pomordowanych odnajdywano na tym terenie już od października 1941 roku. Natknęli się na nie m.in. Polacy – przymusowi robotnicy niemieckiej Organizacji Todt. Sytuację natychmiast próbowali wykorzystać, propagandowo zarówno Niemcy jak i Rosjanie. Ci drudzy konsekwentnie zaprzeczali swojego udziału w zbrodni. Całą winą obarczali Niemców, którzy chcieli rozegrać „sprawę katyńską” według własnego scenariusza. Wystosowali oficjalną prośbę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie miejsca zbrodni. Niezależnie od tego rząd polski na uchodźstwie również wystąpił z taką inicjatywą. Czerwony Krzyż zgodził się na udział w śledztwie, jednocześnie zaznaczając, że potrzebna jest zgoda wszystkich zainteresowanych stron, a więc i ZSRR. Stalin jednak zablokował działania MCK. Wówczas, Niemcy powołali własną komisję tzw. Międzynarodową Komisję Lekarską, w której skład wchodziło dwunastu ekspertów z krajów zależnych od III Rzeszy oraz jeden ze Szwajcarii. Komisja przebywała w Katyniu od 28 do 30 kwietnia. W tym czasie Niemcy zapewnili członkom komisji niezbędne warunki pracy, przydzielili im ludzi do pomocy, dali swobodę działania i poruszania się na miejscu, w tym dokonywania wybranych ekshumacji oraz przesłuchiwania okolicznych mieszkańców. Jednocześnie Niemcy zażądali od Polskiego Czerwonego Krzyża wysłania na miejsce zbrodni jego oficjalnej delegacji. Decyzją Zarządu Głównego PCK, w porozumieniu z Armią Krajową, powołano Komisję Techniczną pod kierownictwem sekretarza generalnego PCK Kazimierza Skarżyńskiego z udziałem dr. Mariana Wodzińskiego z PCK i Rady Głównej Opiekuńczej. Zadania Komisji dotyczyły głównie ekshumacji i identyfikacji zwłok. Chodziło o uniemożliwienie okupantowi niemieckiemu wykorzystania orzeczeń PCK do celów propagandowych, a jednocześnie wypełnienie ważnej roli Biura Informacyjnego PCK polegającej na informowaniu bliskich poległych żołnierzy o zaginionych członkach rodzin. Dla Józefa Czapskiego, wszystkie te wydarzenia był olbrzymim wstrząsem. W 1952 roku zeznawał przed tzw. Komisją Maddena. Była to specjalna Komisja Śledcza Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej pod przewodnictwem Raya Johna Maddena. Wówczas powiedział na pytanie Komisji: „Kto w Pana opinii popełnił te morderstwa w Katyniu?”, Czapski odpowiedział: „Po pierwsze, nie mam żadnej wątpliwości, że zamordowani zostali ci ludzie przez Sowiety. Drugi punkt, muszę powiedzieć, że zapominamy, iż Rosja Sowiecka jest państwem najbardziej zcentralizowanym (jako rozkazodawstwo). I dlatego za morderstwo nie jest odpowiedzialny jakiś sadysta enkawudysta, ale odpowiedzialny jest Beria i Stalin”. Co ciekawe poszukiwania ofiar zbrodni katyńskiej, nie było pierwszym tego rodzaju zadaniem w karierze wojskowej Józefa Czapskiego. W 1918 roku, w czasie zawieruchy i chaosu końca I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej w Rosji, Czapski szukał zaginionych oficerów I Pułku Ułanów Krechowieckich. Podobnie jak w sprawie mordu katyńskiego, także i oni byli jego dawnymi kolegami z pułku. Niestety, równie podobny był finał śledztwa – także i Ułani Krechowieccy zostali zamordowani przez sowietów.
Józef Czapski - malarz
Józef Czapski pierwsze szkice publikował w latach trzydziestych w Warszawie w Głosie Plastyków. Wówczas jego malarstwo znajdowało się pod wpływem kapistówKapizmkapistów. Nazwa tego kierunku malarskiego pochodzi od skrótu K.P., czyli Komitetu Paryskiego, założonego w 1923 r. przez Józefa Pankiewicza. Pomagał on studentom krakowskiej ASP wjeżdżącym na studia malarskie do Francji. Dla kapistów najważniejszy był kolor, którym kształtowali formę dzieła. Malowali naturę, krajobrazy, pejzaże oraz portrety. W latach trzydziestych, w tej konwencji, namalował Martwą naturę, Tramwaj, Orkiestrę, portret Miry Zimińskiej oraz sceny plenerowe: W parku, Opera Leśna w Sopocie. Pod koniec lat trzydziestych w jego twórczości zaznaczyło się wyszukane kadrowanie przestrzeni (tzw. japonizujące), które w bardziej radykalnej formie stanie się charakterystyczne dla Czapskiego. Takim obrazem były Lustra z 1937 r.
R1akXRbXBfdtf1
RR26IqHIlvtBf1
RJZJjAROAtgyb1
Po wojnie głównym motywem prac malarskich artysty stał się zwykły człowiek. Często stary i biedny, zagubiony w zgiełku wielkiego miasta. Obrazy o takiej tematyce to Człowiek w poczekalni i Bilard elektryczny. Jednocześnie, niejako w opozycji do tematów swoich obrazów, stosował bardzo śmiałe układy kompozycyjne i dosadne wręcz zestawienia barwne. Z czasem odszedł od tej konwencji, szczególnie w ostatnich latach życia, kiedy tracił wzrok. Powstały wówczas: Pejzaż złoto‑fioletowy, Martwa natura z owocami i karafki, Dwie białe czarki.
R1S9xhQhqjDDL1
RgExrBV86AblH1
Swoje obrazy wystawiał we Francji, Szwajcarii, Belgii, a nawet Brazylii. W Polsce pierwszą wystawę jego prac zorganizowano w 1957 r., a kolejną dopiero w 1986 r. W okresie PRL informacje o Czapskim oraz jego twórczość podlegały cenzurze.
Dorobek malarski Józefa Czapskiego jest różnorodny, niekonsekwentny artystycznie i zarazem niezbyt dobrze poznany na skutek rozproszenia jego dzieł.
Pawilon Czapskiego jest budynkiem Muzeum im. Emeryka Hutten‑Czapskiego oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie. Jego powstanie ma ścisły związek z testamentem Józefa Czapskiego. Artysta oddał pośmiertnie Muzeum Narodowemu w Krakowie swoje archiwalia - w tym bezcenne dzienniki, pamiątki osobiste i księgozbiór, także dokumenty siostry Marii Czapskiej (1894–1981) i innych członków rodziny Czapskich. Najważniejszą częścią Pawilonu Józefa Czapskiego jest stała ekspozycja opowiadająca o jego życiu i twórczości, autorstwa Krystyny Zachwatowicz. Znajduje się tam także odwzorowany w skali 1:1 pokoik artysty z Maisons‑Laffitte, w którym mieszkał przez ponad 40 lat, „przeniesiony” z Francji wraz z całym oryginalnym wyposażeniem: meblami, pamiątkami, księgozbiorem, a nawet drzwiami i oknami. Znajduje się tam sala wystaw czasowych oraz niewielka sala projekcyjno‑edukacyjna. Na parterze budynku znajduje się czytelnia z podręczną biblioteką, zawierająca księgozbiór związany tematycznie z artystą oraz stanowiska pozwalające na zapoznanie się ze zdigitalizowanym archiwum Józefa Czapskiego.
R1Yji7rlozGo71
Zadania
R8ZSHhpSSCLsC
Ćwiczenie 1
RoVZnljkTyaF9
Ćwiczenie 2
R6GB5LFue0ZMa
Ćwiczenie 3
RXy2b6LXB5bda
Ćwiczenie 4
R11JOgvMBqjmy
Ćwiczenie 5
R1cEtp01cXs9b
Ćwiczenie 6
RZAnHAuuOkDCx
Ćwiczenie 7
RJqEBzuGHBsRR
Ćwiczenie 8
R16DDaM6sXZCD
Ćwiczenie 9
R7YI0N1919wZ8
Ćwiczenie 10
R1escHdRDVsZE
Ćwiczenie 11
RCMmUsNC6tjTh
Ćwiczenie 12
R1FUOfOjMN6N1
Ćwiczenie 13
RtSZqK6dmFeAD
Ćwiczenie 14
R9iiFyv0DuN8h
Ćwiczenie 15
RkraKtAKAysBJ
Ćwiczenie 16
Słownik pojęć
Instytut Literacki
Instytut Literacki
wydawnictwo emigracyjne założone w 1946 r. w Rzymie, w 1947 r. przeniesione do Maisons‑Laffitte we Francji; wydawca m.in. miesięcznika Kultura i kwartalnika Zeszyty Historyczne. Instytut Literacki założyli Jerzy Giedroyć, Zofia Hertz, Zygmunt Hertz i Józef Czapski.
Kapizm
Kapizm
inaczej koloryzm. Nazwa pochodzi od liter K.P. - skrótu Komitetu Paryskiego, czyli Komitetu Paryskiej pomocy dla studentów wyjeżdżających na studia malarskie do Francji, utworzonego w 1923 r. przez Józefa Pankiewicza na krakowskiej ASP. Kapizm wykształcił się w Polsce w drugiej dekadzie dwudziestolecia międzywojennego. Kapiści podejmowali proste tematy, martwe natury, ludzi we wnętrach. Unikali literatury, symboliki. Najważniejszy był dla nich kolor, który miał kształtować formę.
Zbrodnia Katyńska
Zbrodnia Katyńska
rozstrzelanie wiosną 1940 r. co najmniej 21 768 obywateli Polski, w tym ponad 10 tys. oficerów wojska i policji, na mocy decyzji najwyższych władz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich zawartej w tajnej uchwale Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 r. (tzw. decyzja katyńska). Przez NKWD. Ofiary uznawano za „wrogów władzy sowieckiej” i zabijano strzałami w tył głowy z broni krótkiej. Zagłada polskich żołnierzy odbyła się w kilku miejscach w Katyniu, Charkowie, Twerze, Kijowie, Mińsku. Zbrodnia została ujawniona w 1943 r., przez Niemców. W latach 1940–1990 władze ZSRR zaprzeczały swojej odpowiedzialności za zbrodnię katyńską, lecz 13 kwietnia 1990 r. oficjalnie przyznały, że była to jedna z ciężkich zbrodni stalinizmu.
Galeria dzieł sztuki
RG8vvFqBbm32Q1
R1akXRbXBfdtf1
RR26IqHIlvtBf1
R1S9xhQhqjDDL1
RgExrBV86AblH1
Bibliografia
Encyklopedia PWN w trzech tomach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Kurpisz, Poznań 1996
W. Karpiński, Portret Czapskiego, Fundacja Zeszytów Literackich, Wrocław 1996
B. Osińska, Sztuka i czas. Od klasycyzmu do współczesności, WSiP, Warszawa 2005
J. Pollakówna, Czapski, Krupski i S‑ka, Warszawa 1993
J. Silberstein, Józef Czapski. Tumult i olśnienia, Noir Sur Blanc, Warszawa 2004
Uniwersalny leksykon sztuki, Muza S.A., Warszawa 2002
A. Włodarczyk‑Kulak, Maurycy Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010
J. Zieliński, Józef Czapski. Krótki przewodnik po długim życiu, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1997
Strony internetowe:
www.culture.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)
www.czapski.mnk.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)
www.encyklopedia.pwn.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)