Ważne daty

Józef Czapski

Józef Czapski – malarz, rysownik, pisarz, eseista, krytyk. Urodził się w 1896 r. w Pradze, zmarł w 1993 r. w Maisons‑Laffitte we Francji. Pochodził z arystokratycznej rodziny o szerokich koligacjach. Ród Czapskich swoimi korzeniami sięgał Czech, Austrii, Niemiec, Inflant i Polski. Koniec XIX w. to czas, kiedy powoli, acz nieubłaganie, dobiegała końca Belle époque – czas postępu i rozkwitu Europy.

Domem, w którym Józef spędził dzieciństwo, był majątek jego ojca Jerzego Czapskiego, który mieścił się w Przyłukach pod Mińskiem Litewskim. Miejsce to można było śmiało nazwać wyspą polskości pośród „morza” żywiołu białoruskiego. Sielskie dzieciństwo przyszłego artysty przerwała śmierć matki. Edukacją siedmioletniego Józefa, przy bierności ojca, zajmowały się guwernantki i opiekunowie. Największy wpływ, na przyszłe decyzje Czapskiego, wywarł jeden z nich – Wacław Iwanowski. Za jego namową wybrał „kierunek na Wschód”: Petersburg i Carskie Sioło. Rozpoczął naukę w gimnazjum, potem dostał się na studia prawnicze, następnie na uczelnię wojskową – do słynnego Korpusu Paziów Jego Imperatorskiej Wysokości w Petersburgu. W 1917 roku wstąpił na ochotnika do polskiego I Pułku Ułanów Krechowieckich. Jednak rok później, po „odkryciu” w sobie idei pacyfistycznych i przystąpieniu do wspólnoty religijnej założonej przez braci Antoniego i Edwarda Marylskich, wrócił do Warszawy.

Rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych. Przerwał naukę, aby na polecenie władz wojskowych odszukać oficerów swojego dawnego I Pułku, którzy zaginęli bez wieści na terytorium rosyjskim. Wówczas spotkał Dymitra Mereżykowskiego. Pod wpływem rosyjskiego pisarza porzucił swoje pacyfistyczne przekonania i wziął udział w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 r. Po zakończeniu wojny Czapski ponowił studia artystyczne; tym razem w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1924 r, pod wpływem jednego ze swoich nauczycieli, Józefa Pankiewicza, wyjechał wraz z grupą innych studentów do Francji. Utworzyli tam tzw. Komitet Paryski, zainspirowała ich sztuka, zarówno sprzed kilku dekad, jak i współczesna. Niemal kultem otoczyli twórczość Paula Cézanne'a. W 1931 r. Czapski wrócił do Warszawy, gdzie aktywnie włączył się w życie artystyczne stolicy. Po raz pierwszy opublikował swoje szkice m.in. w Głosie Plastyków. W tym okresie jego malarstwo pozostawało pod wpływem kapistów, dla których kolor był ważniejszy od konstrukcji.

Zmobilizowany we wrześniu 1939 r., 27 września trafił do niewoli sowieckiej w miejscowości Chmielek. Był więźniem radzieckich obozów w Starobielsku, Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Na mocy układu Sikorski – Majski został zwolniony w 1941 r. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, czyli do armii generała Władysława Andersa. Do kwietnia 1942 r. zajmował się poszukiwaniem, wówczas jeszcze uznawanych za „zaginionych”, oficerów polskich – ofiar zbrodni katyńskiejZbrodnia Katyńskazbrodni katyńskiej. Po bezskutecznych poszukiwaniach został mianowany szefem przy sztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, był odpowiedzialny za sprawy kulturalno‑oświatowe w armii. Wówczas współredagował pismo Orzeł Biały. Wraz z 2. Korpusem brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat rządu RP na emigracji, w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską.

W 1946 r. osiadł we Francji. Tam związał się z Instytutem Literackim, współpracował z Jerzym Giedroyciem i Gustawem Herlingiem‑Grudzińskim. Zajmował się równocześnie pisarstwem i malarstwem. Swoje obrazy pokazywał m.in. we Francji, Szwajcarii, Belgii, a nawet Brazylii. W Polsce jego prace były praktycznie nieznane, władze PRL‑u nakłożyły na twórczość Czapskiego cenzurę. Aktywnie działał na niwie publicystycznej, zyskał miano autorytetu moralnego, zarówno wśród emigracji, jak i w Polsce. Publikował jednak głównie eseje i fragmenty swoich dzienników prowadzonych od czasów wojny. Te, zarówno drukowane, jak i w formie rękopisów ujętych w „kajety”, przyniosły mu niemałą sławę. Komentował również utwory literackie.

Czapski – pisarz

Biografię Czapskiego w dużym stopniu zdominowały środowisko domu rodzinnego, lektury czytane w młodości m.in. pisma Stanisława Brzozowskiego, Janusza Korczaka, Stefana Żeromskiego, twórczość Lwa Tołstoja i jego idee pacyfistyczne oraz przynależność do wspólnoty religijnej braci Marylskich.

Czapski był artystą dwóch płaszczyzn – pisarskiej i malarskiej.

W 1937 r. wydał monografię swojego nauczyciela z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Józefa Pankiewicza. W 1945 r. wydał Wspomnienia starobielskie, w 1949 r. – Na nieludzkiej ziemi, które są wstrząsającymi relacjami z pobytu w sowieckiej niewoli, tułaczki po Rosji, z poszukiwań oficerów zamordowanych w Katyniu oraz służby w armii generała Władysława Andersa. Jeszcze w trakcie trwania wojny, kiedy stacjonował z Bagdadzie, publikował felietony w nowopowstającej tam polskiej prasie – pisze do Orła Białego i Kuriera Polskiego. Po wojnie, kiedy osiadł we Francji, związał się z Instytutem LiterackimInstytut LiterackiInstytutem Literackim, bywał komentatorem na łamach miesięcznika Kultura. Na jej kartach publikował jednak przede wszystkim eseje o sztuce i fragmenty dzienników prowadzonych od czasów wojny. Oprócz tego współpracował m.in. z londyńskimi Wiadomościami oraz wychodzącymi we Francji Prévues. Wysoka aktywność publicystyczna wykreowała go na autorytet, zarówno w środowisku emigracji, jak i w Polsce. W 1960 r., Czapski wydał zbiór esejów o malarstwie zatytułowany Oko. Kolejne: Patrząc i Czytając zostały wydane w 1983 i 1990 r. Wszystkie uznane zostały za wybitne dzieła literackie.

Wspomnienia starobielskie (1945) są relacją Józefa Czapskiego z pobytu w obozie w Starobielsku, w którym przebywał w latach 1939‑1941. Józef Czapski opisuje nieludzkie warunki transportu do obozu, życia obozowego, zachowań więźniów wobec samych siebie i strażników. Co ważne, autor oddaje głos samym współwięźniom.

Na nieludzkiej ziemi – książka po raz pierwszy wydana w 1949 r. Jest to wstrząsający zapis przeżyć samego Czapskiego. Wspomina jedno ze swoich najważniejszych zadań – zakończoną niepowodzeniem misję poszukiwania swoich kolegów – oficerów, ofiar zbrodni katyńskiej. Książka Na nieludzkiej ziemi pokazuje nie tylko przeżycia Józefa Czapskiego, ale również losy wielu Polaków, którzy wpadli w tryby stalinowskiej Rosji po wrześniu 1939 roku. Jednocześnie, przy całej grozie i okrucieństwie okoliczności, które opisuje Czapski, nie stracił on wrażliwości artysty – potrafił podziwiać piękno wschodniej przyrody, bacznie i wnikliwie oceniać i opisywać charaktery spotykanych ludzi.

Patrząc jest bardzo osobistym zapisem myśli autora o sztuce. Ten zbiór esejów pisanych niezwykle żarliwie, Czapski poświęcił głównie malarstwu (m.in. twórczości Cézanna, Soutine’a, Bonnarda, Picassa oraz kapistów). Jednocześnie, przyglądał się – okiem eseisty – Brzozowskiemu i Proustowi – pisarzom, którzy odcisnęli na jego duchowym życiu szczególne piętno. Charakter tekstów, ich zaangażowanie i „żar” sprawiają, że Patrząc można czytać nie tylko jako wprowadzenie w świat sztuki, ale także jako swoistą biografię Józefa Czapskiego.

R1SRsDS4Crlktm35bedfbe7bc0b02f_00000000000041

Audiobook „Józef Czapski i zbrodnia katyńska” Józef Czapski ze zbrodnią katyńską zetknął się w czasie, kiedy służył w armii generała Andersa. Znalazł się tam, jak tysiące innych więźniów sowieckich gułagów na mocy układu Sikorski – Majski z 1941 roku. Tam otrzymał niezwykle ważne zadanie. Miał odszukać i sprawdzić co się stało z oficerami polskimi – więźniami obozów sowieckich, wówczas jeszcze, uznawano ich za zaginionych. Czapski w swoich wspomnieniach podkreślał, że długo nie mógł uwierzyć w zbrodnie na swoich kolegach. Józef Czapski we wrześniu 1939 roku został zmobilizowany, już 27 września w Chmieleku trafia do niewoli sowieckiej. Zostaje więźniem obozów sowieckich; najpierw w Starobielsku, potem w Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Paradoksalnie to właśnie ta tułaczka uratowała go przed śmiercią. Czapski znalazł się wśród 395 więźniów, którzy cudem ocaleli z zagłady. Pozostałych, prawie 15 tysięcy więzionych oficerów, szeregowców, policjantów i pograniczników, sowieci rozstrzelali w Katyniu, Charkowie, Twerze, na przedmieściach Kijowa i Mińska. Po 1941 roku, kiedy zaczął obowiązywać układ Sikorski‑Majski o wznowieniu stosunków z ZSRR, władze polskie rozpoczęły staranie o ustalanie losów więźniów, którzy przepadli bez wieści po 17 września 1939 roku. Misja Czapskiego była o tyle trudna, że władze sowieckie ze Stalinem na czele od początku starannie ukrywały swoją zbrodnię. Stalin konsekwentnie odmawiał wszelkich informacji na temat zaginionych, a wręcz kłamał co do ich losu. Jeszcze w 1942 roku, a więc na rok przed ujawnieniem masowych grobów w Katyniu, Stalin w rozmowie z pułkownikiem Okulickim twierdził, że: „Ja już wydałem wszystkie rozkazy, by ich zwolnić. (...) Nie wiem, gdzie są. Na co nam ich trzymać? Może byli w obozach na terenach, które zajęli Niemcy, rozbiegli się”. Pomimo, stałego zwracania się rządu polskiego na uchodźstwie do władz ZSRR (liczba oficjalnych, dyplomatycznych not do 1943 przekroczyła 200 dokumentów) los polskich więźniów pozostawał nieznany. Do tego czasu śledztwo Czapskiego było bezowocne. Sytuacja zmieniła się w 1943 roku, kiedy to Rosjanie mieszkający w pobliżu Katynia wskazali władzom niemieckim masowe groby pomordowanych ofiar. W istocie jednak szczątki pomordowanych odnajdywano na tym terenie już od października 1941 roku. Natknęli się na nie m.in. Polacy – przymusowi robotnicy niemieckiej Organizacji Todt. Sytuację natychmiast próbowali wykorzystać, propagandowo zarówno Niemcy jak i Rosjanie. Ci drudzy konsekwentnie zaprzeczali swojego udziału w zbrodni. Całą winą obarczali Niemców, którzy chcieli rozegrać „sprawę katyńską” według własnego scenariusza. Wystosowali oficjalną prośbę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie miejsca zbrodni. Niezależnie od tego rząd polski na uchodźstwie również wystąpił z taką inicjatywą. Czerwony Krzyż zgodził się na udział w śledztwie, jednocześnie zaznaczając, że potrzebna jest zgoda wszystkich zainteresowanych stron, a więc i ZSRR. Stalin jednak zablokował działania MCK. Wówczas, Niemcy powołali własną komisję tzw. Międzynarodową Komisję Lekarską, w której skład wchodziło dwunastu ekspertów z krajów zależnych od III Rzeszy oraz jeden ze Szwajcarii. Komisja przebywała w Katyniu od 28 do 30 kwietnia. W tym czasie Niemcy zapewnili członkom komisji niezbędne warunki pracy, przydzielili im ludzi do pomocy, dali swobodę działania i poruszania się na miejscu, w tym dokonywania wybranych ekshumacji oraz przesłuchiwania okolicznych mieszkańców. Jednocześnie Niemcy zażądali od Polskiego Czerwonego Krzyża wysłania na miejsce zbrodni jego oficjalnej delegacji. Decyzją Zarządu Głównego PCK, w porozumieniu z Armią Krajową, powołano Komisję Techniczną pod kierownictwem sekretarza generalnego PCK Kazimierza Skarżyńskiego z udziałem dr. Mariana Wodzińskiego z PCK i Rady Głównej Opiekuńczej. Zadania Komisji dotyczyły głównie ekshumacji i identyfikacji zwłok. Chodziło o uniemożliwienie okupantowi niemieckiemu wykorzystania orzeczeń PCK do celów propagandowych, a jednocześnie wypełnienie ważnej roli Biura Informacyjnego PCK polegającej na informowaniu bliskich poległych żołnierzy o zaginionych członkach rodzin. Dla Józefa Czapskiego, wszystkie te wydarzenia był olbrzymim wstrząsem. W 1952 roku zeznawał przed tzw. Komisją Maddena. Była to specjalna Komisja Śledcza Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej pod przewodnictwem Raya Johna Maddena. Wówczas powiedział na pytanie Komisji: „Kto w Pana opinii popełnił te morderstwa w Katyniu?”, Czapski odpowiedział: „Po pierwsze, nie mam żadnej wątpliwości, że zamordowani zostali ci ludzie przez Sowiety. Drugi punkt, muszę powiedzieć, że zapominamy, iż Rosja Sowiecka jest państwem najbardziej scentralizowanym (jako rozkazodawstwo). I dlatego za morderstwo nie jest odpowiedzialny jakiś sadysta enkawudysta, ale odpowiedzialny jest Beria i Stalin”. Co ciekawe poszukiwania ofiar zbrodni katyńskiej, nie było pierwszym tego rodzaju zadaniem w karierze wojskowej Józefa Czapskiego. W 1918 roku, w czasie zawieruchy i chaosu końca I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej w Rosji, Czapski szukał zaginionych oficerów I Pułku Ułanów Krechowieckich. Podobnie jak w sprawie mordu katyńskiego, także i oni byli jego dawnymi kolegami z pułku. Niestety, równie podobny był finał śledztwa – także i Ułani Krechowieccy zostali zamordowani przez sowietów.

Audiobook „Józef Czapski i zbrodnia katyńska” Józef Czapski ze zbrodnią katyńską zetknął się w czasie, kiedy służył w armii generała Andersa. Znalazł się tam, jak tysiące innych więźniów sowieckich gułagów na mocy układu Sikorski – Majski z 1941 roku. Tam otrzymał niezwykle ważne zadanie. Miał odszukać i sprawdzić co się stało z oficerami polskimi – więźniami obozów sowieckich, wówczas jeszcze, uznawano ich za zaginionych. Czapski w swoich wspomnieniach podkreślał, że długo nie mógł uwierzyć w zbrodnie na swoich kolegach. Józef Czapski we wrześniu 1939 roku został zmobilizowany, już 27 września w Chmieleku trafia do niewoli sowieckiej. Zostaje więźniem obozów sowieckich; najpierw w Starobielsku, potem w Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Paradoksalnie to właśnie ta tułaczka uratowała go przed śmiercią. Czapski znalazł się wśród 395 więźniów, którzy cudem ocaleli z zagłady. Pozostałych, prawie 15 tysięcy więzionych oficerów, szeregowców, policjantów i pograniczników, sowieci rozstrzelali w Katyniu, Charkowie, Twerze, na przedmieściach Kijowa i Mińska. Po 1941 roku, kiedy zaczął obowiązywać układ Sikorski‑Majski o wznowieniu stosunków z ZSRR, władze polskie rozpoczęły staranie o ustalanie losów więźniów, którzy przepadli bez wieści po 17 września 1939 roku. Misja Czapskiego była o tyle trudna, że władze sowieckie ze Stalinem na czele od początku starannie ukrywały swoją zbrodnię. Stalin konsekwentnie odmawiał wszelkich informacji na temat zaginionych, a wręcz kłamał co do ich losu. Jeszcze w 1942 roku, a więc na rok przed ujawnieniem masowych grobów w Katyniu, Stalin w rozmowie z pułkownikiem Okulickim twierdził, że: „Ja już wydałem wszystkie rozkazy, by ich zwolnić. (...) Nie wiem, gdzie są. Na co nam ich trzymać? Może byli w obozach na terenach, które zajęli Niemcy, rozbiegli się”. Pomimo, stałego zwracania się rządu polskiego na uchodźstwie do władz ZSRR (liczba oficjalnych, dyplomatycznych not do 1943 przekroczyła 200 dokumentów) los polskich więźniów pozostawał nieznany. Do tego czasu śledztwo Czapskiego było bezowocne. Sytuacja zmieniła się w 1943 roku, kiedy to Rosjanie mieszkający w pobliżu Katynia wskazali władzom niemieckim masowe groby pomordowanych ofiar. W istocie jednak szczątki pomordowanych odnajdywano na tym terenie już od października 1941 roku. Natknęli się na nie m.in. Polacy – przymusowi robotnicy niemieckiej Organizacji Todt. Sytuację natychmiast próbowali wykorzystać, propagandowo zarówno Niemcy jak i Rosjanie. Ci drudzy konsekwentnie zaprzeczali swojego udziału w zbrodni. Całą winą obarczali Niemców, którzy chcieli rozegrać „sprawę katyńską” według własnego scenariusza. Wystosowali oficjalną prośbę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie miejsca zbrodni. Niezależnie od tego rząd polski na uchodźstwie również wystąpił z taką inicjatywą. Czerwony Krzyż zgodził się na udział w śledztwie, jednocześnie zaznaczając, że potrzebna jest zgoda wszystkich zainteresowanych stron, a więc i ZSRR. Stalin jednak zablokował działania MCK. Wówczas, Niemcy powołali własną komisję tzw. Międzynarodową Komisję Lekarską, w której skład wchodziło dwunastu ekspertów z krajów zależnych od III Rzeszy oraz jeden ze Szwajcarii. Komisja przebywała w Katyniu od 28 do 30 kwietnia. W tym czasie Niemcy zapewnili członkom komisji niezbędne warunki pracy, przydzielili im ludzi do pomocy, dali swobodę działania i poruszania się na miejscu, w tym dokonywania wybranych ekshumacji oraz przesłuchiwania okolicznych mieszkańców. Jednocześnie Niemcy zażądali od Polskiego Czerwonego Krzyża wysłania na miejsce zbrodni jego oficjalnej delegacji. Decyzją Zarządu Głównego PCK, w porozumieniu z Armią Krajową, powołano Komisję Techniczną pod kierownictwem sekretarza generalnego PCK Kazimierza Skarżyńskiego z udziałem dr. Mariana Wodzińskiego z PCK i Rady Głównej Opiekuńczej. Zadania Komisji dotyczyły głównie ekshumacji i identyfikacji zwłok. Chodziło o uniemożliwienie okupantowi niemieckiemu wykorzystania orzeczeń PCK do celów propagandowych, a jednocześnie wypełnienie ważnej roli Biura Informacyjnego PCK polegającej na informowaniu bliskich poległych żołnierzy o zaginionych członkach rodzin. Dla Józefa Czapskiego, wszystkie te wydarzenia był olbrzymim wstrząsem. W 1952 roku zeznawał przed tzw. Komisją Maddena. Była to specjalna Komisja Śledcza Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej pod przewodnictwem Raya Johna Maddena. Wówczas powiedział na pytanie Komisji: „Kto w Pana opinii popełnił te morderstwa w Katyniu?”, Czapski odpowiedział: „Po pierwsze, nie mam żadnej wątpliwości, że zamordowani zostali ci ludzie przez Sowiety. Drugi punkt, muszę powiedzieć, że zapominamy, iż Rosja Sowiecka jest państwem najbardziej scentralizowanym (jako rozkazodawstwo). I dlatego za morderstwo nie jest odpowiedzialny jakiś sadysta enkawudysta, ale odpowiedzialny jest Beria i Stalin”. Co ciekawe poszukiwania ofiar zbrodni katyńskiej, nie było pierwszym tego rodzaju zadaniem w karierze wojskowej Józefa Czapskiego. W 1918 roku, w czasie zawieruchy i chaosu końca I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej w Rosji, Czapski szukał zaginionych oficerów I Pułku Ułanów Krechowieckich. Podobnie jak w sprawie mordu katyńskiego, także i oni byli jego dawnymi kolegami z pułku. Niestety, równie podobny był finał śledztwa – także i Ułani Krechowieccy zostali zamordowani przez sowietów.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D6p4jwrGY

Józef Czapski - malarz

Józef Czapski pierwsze szkice publikował w latach trzydziestych w Warszawie w Głosie Plastyków. Wówczas jego malarstwo znajdowało się pod wpływem kapistówKapizmkapistów. Nazwa tego kierunku malarskiego pochodzi od skrótu K.P., czyli Komitetu Paryskiego, założonego w 1923 r. przez Józefa Pankiewicza. Pomagał on studentom krakowskiej ASP wjeżdżącym na studia malarskie do Francji. Dla kapistów najważniejszy był kolor, którym kształtowali formę dzieła. Malowali naturę, krajobrazy, pejzaże oraz portrety. W latach trzydziestych, w tej konwencji, namalował Martwą naturę, Tramwaj, Orkiestrę, portret Miry Zimińskiej oraz sceny plenerowe: W parku, Opera Leśna w Sopocie. Pod koniec lat trzydziestych w jego twórczości zaznaczyło się wyszukane kadrowanie przestrzeni (tzw. japonizujące), które w bardziej radykalnej formie stanie się charakterystyczne dla Czapskiego. Takim obrazem były Lustra z 1937 r.

R1akXRbXBfdtf1

Ilustracja przedstawia obraz Józefa Czapskiego pt. „Wnętrze teatru - Opera leśna”. Artysta przedstawił scenę teatru, na której odgrywają swoją rolę kobieta w długiej, białej sukni oraz mężczyzna w czarnym fraku. Po lewej stronie w białej koszuli znajduje się dyrygent, który ma uniesione ręce ku górze. W prawej ręce trzyma batutę. W dolnej części dzieła zaprezentowana została widownia.

RR26IqHIlvtBf1

Ilustracja przedstawia dzieło Józefa Czapskiego pt. „Alejka w parku” z 1933 roku. Na obrazie widać dróżkę w parku, na której stoi pies. Po obu stronach alei rosną drzewa, mają kolorowe liście (zielone, żółte, brązowe).

RJZJjAROAtgyb1

Ilustracja przedstawia fotografię Józefa Czapskiego. Mężczyzna siedzi na składanym krzesełku, na polanie i maluje obraz. Ubrany jest w białą koszulę i ciemne spodnie. Czapski trzyma w prawej ręce pędzel, a w lewej paletę farb.

Po wojnie głównym motywem prac malarskich artysty stał się zwykły człowiek. Często stary i biedny, zagubiony w zgiełku wielkiego miasta. Obrazy o takiej tematyce to Człowiek w poczekalni i Bilard elektryczny. Jednocześnie, niejako w opozycji do tematów swoich obrazów, stosował bardzo śmiałe układy kompozycyjne i dosadne wręcz zestawienia barwne. Z czasem odszedł od tej konwencji, szczególnie w ostatnich latach życia, kiedy tracił wzrok. Powstały wówczas: Pejzaż złoto‑fioletowy, Martwa natura z owocami i karafki, Dwie białe czarki.

R1S9xhQhqjDDL1

Ilustracja przedstawia dzieło Józefa Czapskiego pt. „U wezgłowia chorej” z 1964 roku. Artysta przedstawił starszą kobietę leżącą w łóżku, która na głowie ma zawiązaną zieloną chustę w czerwone kwiaty. Obok leżącej kobiety siedzi mężczyzna ubrany w szary garnitur (widać tylko fragment mężczyzny) oraz kobieta, która wykonuje coś na drutach z fioletowej włóczki.

RgExrBV86AblH1

Ilustracja przedstawia dzieło Józefa Czapskiego pt. „Stara kobieta” z 1965 roku. Artysta przedstawił siedzącą na żółtej ławce kobietę. Ma brązową twarz i żółty nos. Ubrana jest w białą koszulę, czarną kurtkę i szarą spódnicę. Kobieta trzyma w ręce złożony parasol. Po prawej stronie znajduje się fragment plakatu informacyjnego, którego treści zapisane są w kolorze czerwonym.

Swoje obrazy wystawiał we Francji, Szwajcarii, Belgii, a nawet Brazylii. W Polsce pierwszą wystawę jego prac zorganizowano w 1957 r., a kolejną dopiero w 1986 r. W okresie PRL informacje o Czapskim oraz jego twórczość podlegały cenzurze.

Dorobek malarski Józefa Czapskiego jest różnorodny, niekonsekwentny artystycznie i zarazem niezbyt dobrze poznany na skutek rozproszenia jego dzieł.

Pawilon Czapskiego jest budynkiem Muzeum im. Emeryka Hutten‑Czapskiego oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie. Jego powstanie ma ścisły związek z testamentem Józefa Czapskiego. Artysta oddał pośmiertnie Muzeum Narodowemu w Krakowie swoje archiwalia - w tym bezcenne dzienniki, pamiątki osobiste i księgozbiór, także dokumenty siostry Marii Czapskiej (1894–1981) i innych członków rodziny Czapskich. Najważniejszą częścią Pawilonu Józefa Czapskiego jest stała ekspozycja opowiadająca o jego życiu i twórczości, autorstwa Krystyny Zachwatowicz. Znajduje się tam także odwzorowany w skali 1:1 pokoik artysty z Maisons‑Laffitte, w którym mieszkał przez ponad 40 lat, „przeniesiony” z Francji wraz z całym oryginalnym wyposażeniem: meblami, pamiątkami, księgozbiorem, a nawet drzwiami i oknami. Znajduje się tam sala wystaw czasowych oraz niewielka sala projekcyjno‑edukacyjna. Na parterze budynku znajduje się czytelnia z podręczną biblioteką, zawierająca księgozbiór związany tematycznie z artystą oraz stanowiska pozwalające na zapoznanie się ze zdigitalizowanym archiwum Józefa Czapskiego.

R1Yji7rlozGo71

Fotografia przedstawia budynek Pawilonu Czapskiego w Krakowie. Najważniejszą częścią Pawilonu Józefa Czapskiego jest stała ekspozycja opowiadająca o jego życiu i twórczości, autorstwa Krystyny Zachwatowicz. Budynek ma białą elewację i duże szklane okna, dzięki nim widać wnętrze sali. Na zewnątrz znajdują się duże, świecące kule. Na zewnątrz pawilonu stoją drewniane stoliki i krzesła dla gości. Budynek jest zabezpieczony białym murem. Na budynku w kolorze czarnym znajduje się podpis Józefa Czapskiego.

Zadania

R8ZSHhpSSCLsC

Ćwiczenie 1

Wymień główne cechy w stylu malarskim Józefa Czapskiego.

Wymień główne cechy w stylu malarskim Józefa Czapskiego.

Ułóż obrazy w kolejności ich powstania od najstarszego do najmłodszego.

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

RG8vvFqBbm32Q1

Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Józefa Czapskiego „Pejzaż morski”, który wykonał w 1961 roku. Artysta przedstawił falujące morze w kolorze niebiesko-zielonym oraz błękitne niebo. W prawym dolnym rogu znajdują się zielone krzewy.

R1akXRbXBfdtf1

Ilustracja przedstawia obraz Józefa Czapskiego pt. „Wnętrze teatru - Opera leśna”. Artysta przedstawił scenę teatru, na której odgrywają swoją rolę kobieta w długiej, białej sukni oraz mężczyzna w czarnym fraku. Po lewej stronie w białej koszuli znajduje się dyrygent, który ma uniesione ręce ku górze. W prawej ręce trzyma batutę. W dolnej części dzieła zaprezentowana została widownia.

RR26IqHIlvtBf1

Ilustracja przedstawia dzieło Józefa Czapskiego pt. „Alejka w parku” z 1933 roku. Na obrazie widać dróżkę w parku, na której stoi pies. Po obu stronach alei rosną drzewa, mają kolorowe liście (zielone, żółte, brązowe).

R1S9xhQhqjDDL1

Ilustracja przedstawia dzieło Józefa Czapskiego pt. „U wezgłowia chorej” z 1964 roku. Artysta przedstawił starszą kobietę leżącą w łóżku, która na głowie ma zawiązaną zieloną chustę w czerwone kwiaty. Obok leżącej kobiety siedzi mężczyzna ubrany w szary garnitur (widać tylko fragment mężczyzny) oraz kobieta, która wykonuje coś na drutach z fioletowej włóczki.

RgExrBV86AblH1

Ilustracja przedstawia dzieło Józefa Czapskiego pt. „Stara kobieta” z 1965 roku. Artysta przedstawił siedzącą na żółtej ławce kobietę. Ma brązową twarz i żółty nos. Ubrana jest w białą koszulę, czarną kurtkę i szarą spódnicę. Kobieta trzyma w ręce złożony parasol. Po prawej stronie znajduje się fragment plakatu informacyjnego, którego treści zapisane są w kolorze czerwonym.

Bibliografia

Encyklopedia PWN w trzech tomach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999

J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Kurpisz, Poznań 1996

W. Karpiński, Portret Czapskiego, Fundacja Zeszytów Literackich, Wrocław 1996

B. Osińska, Sztuka i czas. Od klasycyzmu do współczesności, WSiP, Warszawa 2005

J. Pollakówna, Czapski, Krupski i S‑ka, Warszawa 1993

J. Silberstein, Józef Czapski. Tumult i olśnienia, Noir Sur Blanc, Warszawa 2004

Uniwersalny leksykon sztuki, Muza S.A., Warszawa 2002

A. Włodarczyk‑Kulak, Maurycy Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010

J. Zieliński, Józef Czapski. Krótki przewodnik po długim życiu, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1997

www.culture.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)

www.czapski.mnk.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)

www.encyklopedia.pwn.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)

www.mnk.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)

www.sjp.pwn.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)