Ilustracja przedstawia graficzną ikonę zeszytu nut na których znajduje się klucz wiolinowy.
Ważne daty
Periodyzacja romantyzmu muzycznego:
1801‑1830 – kształtuje się krąg zainteresowań romantycznych
1830‑1850 – właściwi romantycy
1850‑1880 – generacja wielkich indywidualności
1880‑1910 – generacja Tristana
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RIYBXeIdQUocT1
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
9) porządkuje chronologicznie: a) epoki i okresy – wskazuje ramy czasowe i fazy średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu, stylów i kierunków w muzyce XX i XXI w.
Nauczysz się
identyfikować dzieła epoki romantyzmu;
opisywać fazy romantyzmu;
charakteryzować dzieła, które powstały w romantyźmie;
porównywać utwory kompozytorów.
Wprowadzenie
Choć pewne koncepcje z ostatniej ćwierci XX w. proponowały interpretowanie zjawisk muzycznych od ok. 1750 do ok. 1900 r. jako jedni klasyczno‑romantycznej, obserwując proces przemian zachodzących w muzyce tego okresu trudno zgodzić się z taką perspektywą. Autorzy tych koncepcji - Zofia Lissa i Friedrich Blume, zwracając uwagę na spójność założeń technicznych języka muzycznego wspomnianego zakresu czasowego (system tonalny dur‑moll, harmonika funkcyjna, prymat melodyki, rytmika taktowa, zasady gramatyki muzycznej regulowane budową okresową, dominująca rola formy sonatowejSonatasonatowej, zespół orkiestrowy rozbudowujący trzon wypracowany w ośrodku mannheimskim), wskazywali także na wyraźne zmiany o charakterze filozoficzno‑estetycznym nakazujące wyróżnić jednak dwie oddzielne epoki w ramach historii muzyki - klasycyzm i romantyzm.
Pomimo wydzielenia stylu klasycznego i stylu romantycznego, dokładniej śledząc przemiany zachodzące w muzyce XIX w., można dodatkowo zaobserwować wewnętrzne przemiany w ramach samego romantyzmu. Umownie nazywane romantyzmem muzycznym XIX stulecie nie było bowiem okresem jednolitym.
Romantyzm w literaturze i sztuce
RGiKSo4uUUdAV1
R1NTUvLdk1fQb
Daty graniczne
Jednym z trudniejszych zadań jest próba wskazania dat granicznych epoki romantyzmu. Jeśli przyjmiemy tezę, iż romantyzm utożsamiać można z XIX stuleciem, wówczas należałoby zaakceptować daty 1801 r. jako rozpoczęcie i 1900 r. - zakończenie epoki. Jednakże przysłuchując się muzyce, wczytując w libretta dzieł scenicznych, można wyraźnie wskazać kompozycje, które zawierały w sobie pierwiastki romantyczne, a powstały poza zakresem 1801‑1900. Kilka kompozycji Wolfganga Amadeusza Mozarta zawiera w sobie elementy zainteresowania OrientemOrientalizmOrientem: Marsz turecki z Sonaty fortepianowej A‑dur KV 331, Uprowadzenie z seraju, Czarodziejski flet; niektóre symfonieSymfoniasymfonie przesycone są pogłębioną ekspresją (Symfonia g‑moll KV 183, Symfonia g‑moll KV 550); okoliczności powstania RequiemRequiemRequiem owiewa mrok tajemnicy.
RK6cVYBFmMQX91
Powiększanie składu wykonawczego, jakie obserwować można na gruncie XIX‑wiecznej symfoniki, odnaleźć można także w utworze skomponowanym już w XX wieku, ale estetycznie przynależnym do romantyzmu, VIII Symfonii Gustawa Mahlera, nazywanej też Symfonią tysiąca. W jej wykonaniu bierze bowiem udział ponad 1000 wykonawców.
R1PJcZPo1O5V41
Także pisane przez Giacomo Pucciniego operyOperaopery, powstałe nie tylko w stuleciu XIX, ale i w pierwszych dekadach XX w., wpisują się w estetykę włoskiej opery XIX‑wiecznej.
RB0yLKukSKXq11
Faza I: kształtowanie się kręgu zainteresowań romantycznych
Ok. 1801‑1830
Początek romantyzmu najczęściej wiązany jest z konsekwencjami wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej oraz kształtowaniem się wizji narodu/państwa. Zmiany społeczno‑polityczne i obyczajowe, jakie zapoczątkowały: oświeceniowy racjonalizm, wzrost roli mieszczaństwa oraz sekularyzacjaSekularyzacjasekularyzacja życia, doprowadziły także do zmiany roli artysty i funkcji, jaką zaczęto przypisywać sztuce. Ludwig van Beethoven, słowami Muzyka jest większym objawieniem niż wszelka wiedza i filozofia, zwrócił uwagę na potencjał sztuki muzycznej, która z najniższej pozycji w hierarchii sztuk w klasycyzmie, przesunęła się na miejsce wiodące w hierarchii romantycznej.
Beethoven przyczynił się także do przezwyciężenia klasycznego paradygmatu stylistycznego - wychodząc od zasad wypracowanych przez Josepha Haydna, przełamywał je wskazując nowe kierunki przemian w muzyce, np.:
stworzył pierwszy cykl pieśni (An die ferne Geliebte),
na gruncie muzyki symfonicznej zapoczątkował najważniejsze trzy typy muzyki orkiestrowej: symfonię organicznąSymfonia organicznasymfonię organiczną (syntetyczną), programowąProgramowośćprogramową oraz wokalno‑instrumentalną,
przezwyciężył model cyklu sonatowego kształtując formę muzyczną w sposób indywidualny na gruncie sonat instrumentalnych oraz w muzyce kameralnej,
swoje utwory postrzegał w kategoriach odrębnych, indywidualnych jakości, nadając im rangę opusu.
Zdobycze Beethovena, w szczególności indywidualizm postaw, przejęli pierwsi romantycy - Franciszek Schubert i Karol Maria von Weber.
RgrhwcC1v20yE1
Ra5uPyOSGRYbZ1
RRi1y1NCRhkQf1
Będący dziś samodzielnym kwartetem smyczkowymKwartet smyczkowykwartetem smyczkowym utwór Beethovena, początkowo stanowił finał Kwartetu B‑dur op. 130. Po prawykonaniu w 1826 roku, wydawca namówił kompozytora na napisanie prostszego finału i opublikowanie dotychczasowego, bardzo skomplikowanego, jako odrębnego, samodzielnego kwartetu. Jest on przykładem przełamania zasad klasycznych w muzyce.
Małgorzata przy kołowrotku skomponowana została w 1814 roku do fragmentu dramatu Faust Johanna W. Goethego (jednego z najpopularniejszych wątków w muzyce romantycznej). Niekiedy uznaje się ją jako początek romantyzmu w muzyce.
Najważniejsze wydarzenia tej fazy:
1815 – Franciszek Schubert Król olch
1821 – Karol Maria von Weber Wolny strzelec
1822 – Franciszek Schubert Symfonia h–moll Niedokończona
1823 – Franciszek Schubert Piękna młynarka; L. van Beethoven Missa solemnis
1824 – Ludwig van Beethoven IX Symfonia
1827 – Franciszek Schubert Podróż zimowa; śmierć L. van Beethovena
1828 – śmierć Franciszka Schuberta
1829 – Gioacchino Rossini Wilhelm Tell; wykonanie Pasji wg św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha pod dyrekcją Feliksa Mendelssohna
Faza II: właściwi romantycy
Ok. 1830‑1850
Indywidualizm postaw artystycznych zapoczątkowany przez Beethovena został podjęty przez kolejnych twórców, nazywanych właściwymi romantykami (m. in. Hektor Berlioz, Fryderyk Chopin, Robert Schumann).
Rok rozpoczynający II fazę (1830 r.) to moment pierwszego wykonania Symfonii fantastycznej Hectora Berlioza. Ilustracyjna VI Symfonia Pastoralna Beethovena stała się dla Berlioza przyczynkiem do wprowadzenia autobiograficznego wątku do dzieła symfonicznego, zmodyfikowania modelu 4‑częściowej symfonii oraz dodania komentarzy umożliwiających słuchaczom właściwą interpretację kolejnych segmentów utworu. Jest to także okres szczególnego uprzywilejowania miniatur instrumentalnych, odpowiadających z jednej strony oddziaływaniu liryki wokalnej na muzykę instrumentalną (np. pieśni bez słów F. Mendelssohna), ale także popularnego w Europie wirtuozowskiego stylu brillanteStyl brillantebrillante. Pojawia się szereg gatunków muzycznych, w tym stylizowanych tańców odpowiadających nurtowi tzw. muzyki narodowej.
RX5zw7puGOHrD1
R1A4HkpPpdZBW1
R4qAmVZ4KFDeQ1
Najważniejsze wydarzenia tej fazy:
1830 – Hector Berlioz Symfonia fantastyczna; Fryderyk Chopin Koncert fortepianowy e–moll, KoncertKoncertKoncert fortepianowy f–moll
1835 – Robert Schumann Karnawał
1836 – Giacomo Meyerbeer Hugonoci; Michał Glinka Iwan Susanin, czyli życie za cara
1840 – Robert Schumann Miłość i życie kobiety, Miłość poety
1842 – Giuseppe Verdi Nabucco
1843 – Ryszard Wagner Holender tułacz
1844 – Hector Berlioz Traktat o instrumentacji
1848 – Stanisław Moniuszko Halka; F. Liszt Co słychać w górach
1850 – Ryszard Wagner Lohengrin
Zobacz także
Wysłuchaj wybranych z poniższych przykładów utworów muzycznych:
Polecenie 1
jakie dzieło Beethovena stało się Berlioza przyczynkiem do wprowadzenia autobiograficznego wątku do Symfonii fantastycznej?
jakie dzieło Beethovena stało się Berlioza przyczynkiem do wprowadzenia autobiograficznego wątku do Symfonii fantastycznej?
jakie dzieło Beethovena stało się Berlioza przyczynkiem do wprowadzenia autobiograficznego wątku do Symfonii fantastycznej?
Posłuchaj finałowych części Koncertów fortepianowych Fryderyka Chopina. Zastanów się i napisz, które polskie tańce narodowe stanowiły podstawę rytmiczną tych finałów i dlaczego Chopin wprowadził je do swoich utworów.
R1cRK94xKi00L
Faza III: generacja wielkich indywidualności
Ok. 1850‑1880
W połowie wieku, na gruncie muzyki operowej wykształca się we Włoszech za sprawą G. Verdiego i w Niemczech dzięki R. Wagnerowi, koncepcja dramatu muzycznego. U progu rozpoczęcia tej fazy (1848 r.) F. Liszt komponuje pierwszy orkiestrowy poemat symfoniczny (Co słychać w górach), a krótko po roku 1880 - swój trzynasty, ostatni poemat Od kołyski do grobu (1882 r.). Wagner z Lisztem przyczyniają się także do rozsadzenia systemu tonalnego dur‑moll. Coraz silniejsza chromatyzacja przebiegów dźwiękowych będąca m. in. skutkiem poszukiwania nowych środków ekspresji powodowała, że charakterystyczne relacje akordowe straciły na znaczeniu. Symbolicznie wskazuje się dwie kompozycje obrazujące ten proces: Wstęp do Tristana i Izoldy Wagnera oraz Bagatelę bez tonacji F. Liszta.
W latach sześćdziesiątych XIX w. zawiązuje się grupa kompozytorów rosyjskich zwana Potężną Gromadką. Będzie to jeden z najważniejszych ośrodków narodowych inspirujących kompozytorów europejskich przełomu XIX i XX w.
RJSndSGF1D7tN1
R99z7nG1yIecs1
Najważniejsze wydarzenia tej fazy:
1851 – Giuseppe Verdi Rigoletto; Ryszard Wagner OperaOperaOpera i dramat (dzieło teoretyczne)
Bagatele, jako niewielkich rozmiarów kompozycje instrumentalne powstawały od pierwszych dekad XVIII wieku. Znaczący tytuł, jaki swej Bagateli nadał Franciszek Liszt – Bagatela bez tonacji sugeruje poważne zmiany – zerwanie z systemem tonalnym dur‑moll, co doprowadzi do radykalnych przemian języka muzycznego.
Zobacz także
Posłuchaj także pełnej wersji wstępu do Tristana i Izoldy
Faza IV: generacja Tristana
Ok. 1880‑1910
Zmiany języka muzycznego zainaugurowane przez wielkie indywidualności - F. Liszta i R. Wagnera, nowy typ brzmienia wprowadzony na europejskie sceny za sprawą twórców rosyjskich, determinowały cały szereg kolejnych przewartościowań w zakresie elementów dzieła muzycznego. Kompozytorzy działający na przełomie XIX i XX w. albo pozostawali w orbicie oddziaływania estetyki romantycznej, albo odcinali się od niej na rzecz wypracowania szeregu nowatorskich (modernistycznych) rozwiązań. Postawy te można wyprowadzić w umowny sposób z jednego z najważniejszych dramatycznych dzieł Ryszarda Wagnera - Tristana i Izoldy, stąd też określenie generacja Tristana. Jest to także okres oddziaływania na muzykę elementów literackiego naturalizmu (elementy weryzmu w operze włoskiej przełomu XIX i XX w.), malarstwa ekspresjonistycznego (opery R. Straussa) oraz pojawienia się na scenie muzycznej C. Debussy’ego, przenoszącego na grunt muzyki elementów impresjonizmu i symbolizmu.
W Stanach Zjednoczonych działa uznawany obecnie za lidera awangardy Charles Ives, wyprzedzający nowatorskie pomysły kompozytorów europejskich.
R154gLaIhgP0s1
RPFiJtDQOZDfL1
R1GnY5TBBKzBC1
R3H4Kz2g9BT5L1
Najważniejsze wydarzenia tej fazy:
1882 – Ryszard Wagner Parsifal
1893 – Giuseppe Verdi Falstaff
1896 – Zygmunt Noskowski Step
1903 – Feliks Nowowiejski Quo vadis
1904 – Giacomo Puccini Madama Butterfly
1905 – Ryszard Strauss Salome
1906 – Mieczysław Karłowicz Odwieczne pieśni
1909 – Ryszard Strauss Elektra
1907 – Gustaw Mahler VIII Symfonia (Symfonia tysiąca)
Nessun dorma (Niech nikt nie śpi!) to bodaj najsłynniejsza aria z nieukończonej opery Giacomo Pucciniego Turandot o chińskiej księżniczce. Puccini, jak w innych swych dziełach, wydobył nie tylko elementy orientalne, ale i głębię psychologiczną postaci.
Zobacz także
Posłuchaj także pozostałych przykładów muzycznych:
Zapamiętaj!
Oddziaływanie romantycznego języka muzycznego obserwować można w muzyce II połowy XX w. W muzyce polskiej, w latach siedemdziesiątych wyraźna zmiana nastąpiła m. in. w twórczości Krzysztofa Pendereckiego. Obecność w jego utworach muzycznych melodyki, konsonansowej harmonii, przejrzystej rytmiki i jasnej konstrukcji formalnej odczytano jako zdradę awangardy, ale jednocześnie jako nowy romantyzm.
Zadania
R9oKPjCEEPXuh
Ćwiczenie 1
R1Pm1gGxAXYls
Ćwiczenie 2
Rv7qWYkhpfmnW
Ćwiczenie 3
RFlkTUC0naoyv
Ćwiczenie 4
RPE3LV2Uis3G2
Ćwiczenie 5
R1OBbbNeFy3tJ
Ćwiczenie 6
R1Kft5PxhK3Bw
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Koncert
Koncert
gatunek muzyczny, którego istota zasadza się na współgraniu i współzawodniczeniu solisty (grupy solistów) i orkiestry; w dojrzałym baroku przyjął postać trzyczęściową o układzie temp: szybka‑wolna‑szybka.
Kwartet smyczkowy
Kwartet smyczkowy
oparty na czteroczęściowym cyklu sonatowym gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez dwoje skrzypiec, altówkę i wiolonczelę.
Opera
Opera
sceniczne dzieło wokalno‑instrumentalne, w którym muzyka współgra z librettem.
Orientalizm
Orientalizm
kierunek w literaturze i sztuce polegający wprowadzeniu do wytworów sztuki elementów kultur egzotycznych.
Programowość
Programowość
fenomen XIX w. - muzyka związana z treściami pozamuzycznymi (poezją, malarstwem, dziełem filozoficznym etc.), która poprzez znaczące tytuły bądź dodane programy kieruje uwagę słuchaczy w stronę odpowiednich skojarzeń.
Requiem
Requiem
msza żałobna.
Sekularyzacja
Sekularyzacja
dążenie do ograniczenia roli religii w społeczeństwie
Sonata
Sonata
utwór instrumentalny (w przeciwieństwie do wokalnej kantaty); w klasycyzmie przyjął budowę czteroczęściową stając się wzorcem cyklu sonatowego (podstawa symfonii, kwartetu smyczkowego, koncertu): cz. I - szybka (forma sonatowa), cz. II - wolna (forma pieśni, wariacje), cz. III - taneczna (menuet, zastąpiony przez Beethovena scherzem), cz. IV - szybka (forma sonatowa, rondo).
Styl brillante
Styl brillante
jeden ze stylów muzycznych pierwszych dziesięcioleci XIX wieku charakteryzujący się wirtuozerią oraz melodyką o charakterze sentymentalnym (por. Fantazje na klawikord C.Ph.E. Bacha)
Symfonia
Symfonia
orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie; od czasów IX Symfonii Beethovena powstawać zaczęły także symfonie wokalno‑instrumentalne.
Symfonia organiczna
Symfonia organiczna
inaczej symfonia syntetyczna; dzieło symfoniczne, w którym wszystkie części spojone są wspólnym materiałem motywicznym (np. V Symfonia L. van Beethovena)
Słownik powstał na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Słownik muzyki, pod red. Wojciecha Marchwicy, Zielona Sowa, Warszawa 2006