R6VNPivQEgosF1

Kalendarium epoki: Wiek XX

Źródło: online-skills.

Ważne daty

1912 – prawykonanie Księżycowego Pierrota Arnolda Schönberga

1913 – premiera Święta Wiosny Igora Strawińskiego

1941 – prawykonanie Kwartetu na koniec czasu Oliviera Messiaena w Stalagu VIII A w Görlitz

1946 – pierwsza edycja Międzynarodowych Letnich Kursów Nowej Muzyki w Darmstadcie (Internationale Ferienkurse für Neue Musik)

1949 – ukazanie się Filozofii nowej muzyki Theodora W. Adorno

1952 – prawykonanie 4′33 Johna Cage’a

1956 – pierwsza edycja festiwalu Warszawska Jesień

1975‑1980 – Festiwale Młodzi Muzycy Młodemu Miastu w Stalowej Woli, czas debiutów tzw. Pokolenia Stalowowolskiego lub Pokolenia ’51

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000025
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RqAw1yyOq4ju31
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000028

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: impresjonizm, ekspresjonizm, neoklasycyzm, witalizm, futuryzm, dodekafoniaDodekafoniadodekafonia, serializmSerializmserializm, aleatoryzm, sonoryzmSonoryzmsonoryzm.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000034
Nauczysz się

rozróżniać najważniejsze kierunki muzyczne I połowy XX wieku i wykazać kluczowe dla nich dzieła oraz twórców;

krótko opisywać najważniejsze techniki kompozytorskie XX wieku i wskazać stosujących je twórców oraz przykłady dzieł;

porządkowywać chronologicznie rozwój poszczególnych nurtów muzyki XX wieku;

przedstawiać znaczenie terminu „awangarda” i opisywać jego znaczenie w muzyce XX wieku.

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000039

Wprowadzenie

Dla muzyki, a właściwie dla całej sztuki XX wieku kluczowym pojęciem stała się awangarda. Pod hasłem awangarda, które wywodzi się z terminologii wojskowej i oznacza straż przednią kryje się przede wszystkim sprzeciw wobec tradycji, który w dziedzinie muzyki wyrażał się tzw. postępem materiałowym, czyli poszukiwaniami nowych technik i brzmień jakie do tej pory nigdy w muzyce się nie pojawiły. Stanowił też zerwanie z systemem dur‑moll, a nawet z systemem równomiernie temperowanym oraz emancypację dysonansu.

Muzykę XX wieku ukształtował zatem bunt wobec tradycji, ale też paradoksalnie bunt wobec tegoż buntu, czyli sprzeciw wobec postaw awangardowych, bo i takie ruchy w ubiegłym stuleciu kilkukrotnie się pojawiały.

XX wiek to również epoka licznych -izmów w muzyce – w żadnym innym okresie nie powstało niemal jednocześnie tyle różnych, często skrajnie odmiennych gatunków, stylów i technik kompozytorskich, których twórcy często byli nastawieni do siebie nieprzychylnie lub wręcz wrogo.

Jednym z symboli dwóch zwalczających się sił w muzyce XX wieku stała się wydana w 1949 roku Filozofia nowej muzyki niemieckiego filozofa Theodora W. Adorno. Na przykładzie dwóch kompozytorów – Arnolda Schönberga i Igora Strawińskiego zaprezentował on dwa, opozycyjne według niego, podejścia do kompozycji – postęp w przypadku Schönberga i regresję w muzyce Strawińskiego.

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000055

Najważniejsze prądy muzycznne u progu XX wieku:

  • impresjonizm

  • ekspresjonizm

  • futuryzm

  • witalizm

  • neoklasycyzm

O tym, że harmonika dur‑moll przestała kompozytorom wystarczać świadczyły już utwory z końca XIX wieku, m. in. harmonie stosowane przez Richarda Wagnera. Pierwszym z nurtów oddalających się od systemu tonalnego, a stawiającym nacisk przede wszystkim na barwę dźwięku był impresjonizm. Kluczowymi postaciami tego nurtu byli Claude Debussy i Maurice Ravel.

Silne emocje, ale mające swoje podłoże raczej w pierwotnych instynktach, a także żywiołowe rytmy to z kolei cechy rozpoznawcze witalizmu. Jednym z najważniejszych, a w każdym razie najbardziej skandalicznym, okazał się balet Święto wiosny Igora Strawińskiego, którego burzliwa premiera w Paryżu w 1913 roku przeszła do legendy.

R5KiQm71rcgEV1
Tancerki Święta wiosny w oryginalnych kostiumach, skan z magazynu The Sketch z 1913, wikimedia.org

W zupełnie przeciwnym kierunku niż witaliści podążyli twórcy kierunku zwanego futuryzmem. Dla nich siłą napędową sztuki, w tym muzyki stał się postęp technologiczny oraz wszystkie związane z nim odgłosy. W tym samym roku, w którym premierę miało Święto wiosny, wydana została Sztuki hałasów Luigiego Russolo – muzyczny manifest włoskich futurystów. Russolo, który zresztą nie miał wcale muzycznego wykształcenia, postulował, aby jako materiał kompozycji wykorzystać również odgłosy coraz bardziej zindustrializowanego świata – dźwięki maszyn, samochodów, fabryk. W tym celu skonstruował również specjalne instrumenty – intonarumori – służące do wytwarzania różnego rodzaju hałasów – pisków, trzasków, wycia. Niestety nie zachowały się one do czasów współczesnych.

Coraz większa otwartość na to, jaki dźwięk można określić mianem muzycznego skłoniła kompozytorów do poszukiwania brzmień spoza systemu równomiernie temperowanego. Zaczęli oni np. dzielić, niepodzielny dotychczas półton na mikrointerwały. Źródłem nowych dźwięków stały się też wynalazki, jako źródło brzmienia wykorzystujące prąd elektryczny i fale radiowe.

XX wiek to jednak czas wielu przeciwstawnych nurtów i sił. Zatem i wśród nastawionych bardzo modernistycznie idei pojawiały się bardziej tradycjonalistyczne koncepcje. Należy pamiętać, że Richard Strauss, zmarły w 1949 roku, nazywany był ostatnim romantykiem i neoromantyczne kompozycje powstawały nadal w początkach XX wieku. Kierunkiem, który sięgał do muzyki przeszłości, zwłaszcza wykorzystując dawne formy, przy stosowaniu współczesnego języka dźwiękowego, był neoklasycyzm. Jednym z jego czołowych przedstawicieli był niemiecki twórca, Paul Hindemith.

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000068

II szkoła wiedeńska i powstanie dodekafonii

Żadna inna technika nie wywarła na XX wiek tak silnego piętna na odbiór muzyki współczesnej i nie wywołała tylu sporów co dodekafoniaDodekafoniadodekafonia. Za jej twórcę uznaje się Arnolda Schönberga, choć pewne propozycje pojawiały się już wcześniej, m. in. u Josepha Matthiasa Hauera. Pierwsze kompozycje dodekafoniczne Schönberga pojawiły się w połowie lat 20. Ich ideą było zrównoważenie wszystkich 12 dźwięków serii – inaczej niż w systemie tonalnym, w którym znajdują się dźwięki ważniejsze, tzw. centra tonalne. 12‑dźwiękowa seria musiała być zbudowana według ściśle określonych zasad i żadny jej dźwięk nie mógł się powtarzać. W przebiegu utworu seria podlegała licznym przekształceniom – inwersji (odbiciu serii względem osi poziomej) lub odwróceniu od końca do początku (tzw. rak), a także była transponowana.

R109tULvIHIRQ1
Egona Schiele, Portret Arnolda Schönberga, 1917, wikimedia.org

U Weberna dodekafoniaDodekafoniadodekafonia wiązała się z jeszcze jedną techniką. Kładł on nacisk na ogromną przejrzystość swoich kompozycji – brzmią one (i wyglądają) jak pojedyncze punkty rozsypane na partyturze, stąd do muzyki Weberna stosuje się często określenie punktualizm.

RTf4JmkQWzdmx1
Utwór: „Variationen” op. 27, autorstwa: Anton Webern, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

W Polsce w pierwszej połowie wieku po dodekafonię sięgnął Józef Koffler. Częściej pojawiała się u twórców powojennych. Niezwykle czytelny przykład zastosowania serii 12‑dźwiękowej stanowi Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową Witolda Lutosławskiego ukończona w 1958 roku.

R15I1NMU11tUE1
Utwór: „Muzyka żałobna”, autorstwa: Witold Lutosławski, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się smutnym, emocjonalnym charakterem.
mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000076

Muzyka okresu II wojny światowej

W historii muzyki XX wieku wyraźną cezurę stanowi sześcioletni okres II wojny światowej. Nie oznacza on jednak, że kompozytorzy przestali wówczas tworzyć. Był to czas twórczości niezwykle zaangażowanej, osobistej i przejmującej, tworzonej na emigracji lub w warunkach skrajnie opresyjnych. Niezwykły przykład stanowi tu Kwartet na koniec czasu Oliviera Messiaena, napisany w Stalagu VIII A w Görlitz i wykonany tamże, przez muzyków będących, tak jak kompozytor, jeńcami wojennymi.

R8kB01cQrEeda1
Afisz zapowiadający premierę Kwartetu na koniec czasu Oliviera Messiaena, wikimedia.org
RYoss7Qx3lG6h1
Utwór: „Kwartet na koniec czasu”, (Quatuor pour la fin du temps) część: Otchłań ptaków (Abîme des oiseaux), autorstwa: Olivier Messiaen, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.
mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000082

Muzyka po II wojnie światowej – Letnie Kursy Nowej Muzyki w Darmstadcie, w Polsce festiwal Warszawska Jesień

II wojna światowa stanowiła dla wielu artystów punkt zwrotny, po którym sztuka nie mogła być już taka sama. Symbolem diametralnej zmiany myślenia o kompozycji były dla zachodniego muzycznego świata Letnie Kursy Nowej Muzyki w Darmstadcie – wydarzenie, gromadzące młodych kompozytorów, muzykologów i krytyków, które odbywa się co dwa lata, aż do dziś. Pierwsze Kursy odbyły się już w rok po zakończeniu wojny, a za ich zorganizowaniem stały nie tylko kwestie artystyczne, ale w dużej mierze polityczne – nieprzypadkowe znaczenie miało też samo umiejscowienie ich właśnie w Niemczech. Idee i nurty muzyczne propagowane podczas kursów były podejmowane i rozwijane w różnych ośrodkach muzycznych.

R5DshZVoVqUAf1
Karlheinz Stockhausen podczas wykładu w Darmstadcie, 1957, wikimedia.org

Symbolem awangardy muzycznej II połowy XX wieku w Polsce, podobnym do Kursów w Darmstadt dla muzyki Zachodu, stała się Warszawska Jesień – istniejący do dziś Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej, którego edycja odbyła się w 1956 roku.

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000109

Kierunki i techniki w muzyce II połowy XX wieku – serializm, aleatoryzm, sonoryzm

Z Kursami w Darmstadt związane są dwie najważniejsze techniki rozwijane w muzyce od połowy lat 40. – w dodatku o zupełnie przeciwstawnych założeniach. Pierwsza z nich – technika serialna – bazowała na maksymalnym zaplanowaniu dzieła i uporządkowaniu każdego jego elementu w serię. Jej źródłem była schönbergowska dodekafonia, choć za wzór dla muzyki nowej powojenni twórcy uznali przede wszystkim twórczość Weberna.

RrvPj2MBiVXIp1
Utwór: „Klavierstück I”, autorstwa: Karlheinz Stockhausen, wykonawca: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.

Druga z technik – aleatoryzm – zakładała natomiast całkowite niezdeterminowanie utworu, czyli pozostawienie jego ostatecznego kształtu przypadkowi. Symbolem tego nurtu stały się działania Johna Cage’a i skupionych wokół niego twórców nowojorskich. Kompozytorzy pozostawiali wykonawcom zamiast tradycyjnych partytur słowne instrukcje wykonawcze lub tzw. partytury graficzne, licząc na kreatywność interpretatorów.

Z tzw. polską szkołą kompozytorską i twórczością głównie z lat 60. związane jest pojęcie sonoryzmuSonoryzmsonoryzmu lub sonorystyki. Był to nurt, ale także technika kompozytorska, która główną uwagę skupiała na samych właściwościach brzmieniowych, odsuwając na dalszy plan lub w ogóle ignorując pozostałe elementy dzieła, takie jak rytm, melodia, harmonia.

Partytury

R155MtqW1sAoX1
Ilustracja interaktywna przedstawia nowoczesne zapisy nutowe Helmut Lachenmann, „Pression”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wśród licznych rewolucji w dziedzinie kompozycji XX wiek przyniósł również przełom w podejściu do zapisu muzyki. Często tradycyjne sposoby notacji przestały wystarczać, ze względu na rozszerzone techniki wykonawcze. Kompozytorzy zaczęli tworzyć nowe własne oznaczenia, a partytury poprzedzać coraz bardziej rozbudowanymi legendami, wyjaśniającymi nową symbolikę zapisu. Coraz częściej również, jak na przykład Helmut Lachenmann w utworze Pression twórcy porzucali tradycyjną pięciolinię, skupiając się jedynie na przebiegu utworu w czasie, a nie na dokładnym zapisie wysokości.
Helmut Lachenmann, „Pression”, pinterest.com, CC BY 3.0
RZF8BkCFUtRuu1
Ilustracja interaktywna przedstawia nowoczesny zapis nutowy John Cage, „Koncert fortepianowy”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Nowych sposobów zapisu poszukiwali też twórcy związani z nurtem i jednocześnie techniką, która to zdawał się na muzyczny przypadek, czyli z aleatoryzmem. Tutaj to właśnie niedookreślenie było kluczowe i miało skłonić interpretatora do jak największej kreatywności. Jednym z ważniejszych utworów aleatorycznych zanotowanych w ten sposób był Koncert fortepianowy Johna Cage’a, gdzie pianista wybiera spośród 84 rodzajów notacji, natomiast poszczególne partie muzyków orkiestry mogą zostać wykonane w dowolnej kolejności.
John Cage, „Koncert fortepianowy”, pinterest.com, CC BY 3.0
R1Ev6o2DI4f9i1
Ilustracja interaktywna przedstawia nową koncepcję notacji muzyki aleatorycznej Earl Brown, „December 1952”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Koncepcje nowej notacji muzyki aleatorycznej przejęli i rozwinęli w latach 50. inni twórcy nowojorskiego kręgu skupieni wokół Cage’a, coraz bardziej odchodząc od muzycznej symboliki na rzecz walorów wizualnych. Jednym z kompozytorów, którzy najbardziej rozwinęli ideę tzw. indeterminizmu, stawiając na kreatywność wykonawcy był Earl Brown. Jego kompozycja December 1952 składa się w zapisie z poziomych i pionowych kresek o różnej grubości i może być odczytywana z każdej strony.
Earl Brown, „December 1952”, pinterest.com, CC BY 3.0
RA4nwHFXWOO8B1
Ilustracja interaktywna przedstawia nowoczesne graficzne zapisy nutowe wykonane przez Romana Haubenstock-Ramatia pt. „Alone I”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jednym z najważniejszych polskich kompozytorów – twórców grafik muzycznych był Roman Haubenstock-Ramati. Jego partytury bliższe były obrazom niż zapisowi muzyki i miały przede wszystkim skłonić wykonawcę do swobodnej improwizacji. Niedookreślona pozostawała nawet obsada utworu, jak w Alone I – grafice na nieokreślony niski instrument i perkusję ad libitum z 1965 roku.
Roman Haubenstock-Ramati, „Alone I”, pinterest.com, CC BY 3.0
R18Lo8LIXn4Ga1
Ilustracja interaktywna przedstawia wstępny szkic kompozycji, mistrzem w tym zakresie był Iannis Xenakis. Na ilustracji przedstawiono zapis Iannis Xenakis pt. „Metastasis”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Podczas tworzenia skomplikowanych partytur wielu kompozytorów rysowało też wstępne szkice kompozycji. Mistrzem w tym zakresie okazał się Iannis Xenakis, który z wykształcenia był również architektem. Swoje umiejętności z dziedziny architektury i wiedzę matematyczną wykorzystywał właśnie do komponowania – najpierw na papierze milimetrowym odwzorowywał precyzyjne matematyczne obliczenia, a dopiero później szkice te przenosił na tradycyjną partyturę.
Iannis Xenakis, „Metastasis”, pinterest.com, CC BY 3.0
R15IfEo67YVZa1
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis muzyki elektronicznej wykonany przez György Ligeti pt. „Artikulation”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W XX wieku pojawił się jeszcze jeden rodzaj muzyki, który podważył w ogóle cel istnienia partytury. Była to muzyka elektroniczna, której odtworzenie nie wymagało żywego wykonawcy. Jednak twórczość ta była na tyle skomplikowana, że sami twórcy lub zgłębiający ich twórczość muzykolodzy dostrzegli potrzebę graficznego odwzorowania przebiegu kompozycji. Pierwszą kompletną partyturę utworu elektronicznego stworzył w 1954 roku Karlheinz Stockhausen do kompozycji Studie II. Szczególnie atrakcyjnym wizualnie odwzorowaniem kompozycji elektronicznej jest natomiast rozrysowana przez Rainera Wehingera 12 lat po powstaniu samego dzieła „partytura” Artikulation György Ligetiego z 1958 roku.
György Ligeti, „Artikulation”, pinterest.com, CC BY 3.0
mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000118

Różne reakcje na awangardę lat 50. – postmodernizm, nowe kierunki od lat 70.: minimalizm, spektralizm, nowa złożoność, nowa prostota

Wyczerpanie się możliwości serializmuSerializmserializmu (choć pozornie – matematycznie – niemal nieskończonych) dostrzeżono już w latach 50. Niewiele dłużej utrzymały się koncepcje dzieł otwartych i aleatoryzmu spod znaku Johna Cage’a.

W Stanach Zjednoczonych w latach 60. wśród kompozytorów działających wspólnie z Cage’em ukształtował się natomiast nurt ograniczający do minimum materiał muzyczny, czyli tzw. minimalizm (funkcjonujący też pod nazwami minimal music, repetitive music). Z jednej strony minimalistyczne kompozycje bazowały, jak u La Monte Younga, na niekończących się, zmieniających w tempie lodowca współbrzmieniach, a utwory mogły trwać po kilka godzin. Z drugiej strony kompozytorzy tacy jak Steve Reich, Terry Riley czy Philip Glass postawili na powtarzalność, w której zachodzą niewielkie, stopniowe zmiany.

O ile amerykański minimalizm był kontynuacją działań nowojorskich eksperymentatorów, to przemiany muzyczne w latach 60. i 70 w Europie stanowiły rodzaj sprzeciwu wobec awangardy lat 50. Twórcy ponownie zwrócili się do tradycji, nadając swoim kompozycjom wręcz rys romantyczny, ale też zainteresowania muzyką dawną, np. barokową – stąd określenia takie jak nowy romantyzm, czy nowa prostota. Za granicą jednym z przedstawicieli nurtu nowej prostoty jest Wolfgang Rihm, a w Polsce reprezentuje go tzw. Pokolenie ’51 (lub Pokolenie stalowolskie) do którego należą tacy twórcy jak Eugeniusz Knapik czy Aleksander Lasoń.

Nowe możliwości brzmieniowe, w Polsce funkcjonujące pod szyldem sonoryzmuSonoryzmsonoryzmu, nadal były rozwijane – na przykład u Helmuta Lachenmanna, który swoją twórczość, ze względu na nietypowe użycie klasycznych instrumentów, nazwał konkretną muzyką instrumentalną. Nurtem lat 70., który ponownie postawił materiał dźwiękowy w centrum zainteresowania kompozytorów był spektralizmSpektralizmspektralizm. Kompozytorzy francuscy, m. in. Gerard Grisey, jako punkt wyjścia dla swoich utworów i jako główny materiał dźwiękowy wybrali najbardziej podstawowy element dźwięku, czyli jego spektrum – szereg alikwotów.

R1UqXMznnJgb61
Spektogram, cloudacm.com

Obok tendencji do upraszczania – nowej prostoty – pojawiały się od lat 70. ponowne tendencje do komplikacji, tak typowej dla muzycznej awangardy. Przedstawicielem nurtu zwanego nową złożonością jest brytyjski kompozytor Brian Ferneyhough. Jego partytury swoim zagmatwaniem mogą przypominać nieco te graficzne, jednak każdy znak ma w nich czysto muzyczne znaczenie – stanowią one zatem nie lada wyzwanie dla wykonawców.

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000229

Zadania

R1LHgrs7GJ8y7
Ćwiczenie 1
R1BUsi2oQ1frv
Ćwiczenie 2
Serializm to: Możliwe odpowiedzi: 1. kierunek w muzyce XX wieku rozwijany od lat 70., powstały we Francji, a także technika kompozytorska wykorzystująca jako główny materiał kompozycji spektrum dźwięku, czyli szereg alikwotów jednego tonu podstawowego. 2. kierunek rozwijany (głównie w polskiej) muzyce lat 60. XX wieku, w którym kluczowymi elementami dzieła są brzmienie i barwa, natomiast mniej istotne stają się melodyka czy harmonika. 3. kompozytorska technika posługiwania się w utworze serią 12 różnych pod względem wysokości dźwięków.
RnL4X16KGdXCi
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów I połowy XX wieku, do reprezentowanych przez nich nurtów: Anton Webern Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Impresjonizm, 3. Ekspresjonizm, 4. Witalizm Claude Debussy Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Impresjonizm, 3. Ekspresjonizm, 4. Witalizm Igor Strawiński Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Impresjonizm, 3. Ekspresjonizm, 4. Witalizm Richard Strauss Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Impresjonizm, 3. Ekspresjonizm, 4. Witalizm
ROd4FJ6woteCT
Ćwiczenie 4
R17YsqR4JikSA
Ćwiczenie 5
Połącz w pary definicję z techniką kompozytorską. Tworzenie serii 12-dźwiękowej jako podstawy kompozycji oraz przekształceń tejże serii. Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Sonoryzm, 3. Spektralizm, 4. Serializm Porządkowanie w układy serii różnych elementów dzieła: wysokości dźwięku, dynamiki, artykulacji, wartości rytmicznych. Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Sonoryzm, 3. Spektralizm, 4. Serializm Wykorzystanie jako materiału dźwiękowego szeregu alikwotów pewnego tonu podstawowego. Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Sonoryzm, 3. Spektralizm, 4. Serializm Wysunięcie na pierwszy plan kompozycji brzmienia i barwy dźwięku, często poprzez zastosowanie rozszerzonych technik wydobycia dźwięku. Możliwe odpowiedzi: 1. Dodekafonia, 2. Sonoryzm, 3. Spektralizm, 4. Serializm
R15oO80NveJVk
Ćwiczenie 6
Przyporządkuj tytuły utworów do nurtów, które reprezentują: Pierre Boulez, Struktury na dwa fortepiany Możliwe odpowiedzi: 1. spektralizm, 2. dodekafonia, 3. sonoryzm, 4. serializm Anton Webern, Variationen op. 27 Możliwe odpowiedzi: 1. spektralizm, 2. dodekafonia, 3. sonoryzm, 4. serializm Krzysztof Penderecki, Tren ofiarom Hiroshimy Możliwe odpowiedzi: 1. spektralizm, 2. dodekafonia, 3. sonoryzm, 4. serializm Gerard Grisey, Partieles Możliwe odpowiedzi: 1. spektralizm, 2. dodekafonia, 3. sonoryzm, 4. serializm
Rie7RC8ucO9e1
Ćwiczenie 7
Polecenie 1

Wczujcie się w słuchaczy z lat 50. XX wieku, których kompozytorzy, co rusz szokowali nowymi brzmieniami. Ówczesne festiwale aż kipiały od gorących debat dotyczących dalszego rozwoju muzyki. Wyobraźcie sobie, że jesteście na prawykonaniu kompozycji Iannisa Xenakisa Metastasis na festiwalu w Donnaueschingen w 1954 roku i wysłuchajcie wspólnie utworu. Następnie podzielcie się na dwie grupy – zwolenników i przeciwników muzycznej awangardy, i oceńcie wysłuchany utwór. Weźcie pod uwagę jego brzmienie, ale poszukajcie również informacji na temat inspiracji i techniki kompozytorskiej, a także historii (w tym muzycznego wykształcenia) samego kompozytora.
Debatę może moderować nauczyciel lub jeden z uczniów.

RzhrysRTq2PqU
Polecenie 2

Wysłuchaj I sonaty z cyklu Sonat i Interludiów Johna Cage’a, a następnie posłuchaj wersji nagranej bez preparacji. Czym różnią się się obydwa nagrania, jak zmieniło się brzmienie fortepianu po dokonaniu preparacji? Zastanów się, co skłoniło kompozytora, by ingerować w budowę instrumentu – weź pod uwagę czas powstania utworu, inne kompozycje tego twórcy, a także samo znaczenie fortepianu dla historii muzyki.

RMTPlTRqgOIcI
mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000247

Słownik

Dodekafonia
Dodekafonia

technika komponowania za pomocą 12 dźwięków.

Indeterminizm
Indeterminizm

niezdeterminowanie. W muzyce polega na wprowadzeniu przez kompozytora działań opartych na niedopowiedzeniu lub przypadku, przez co wykonawca staje się często współtwórcą dzieła. Główną jego odmianą jest aleatoryzm, ale również partytury graficzne oraz kompozycje Iannisa Xenakisa bazujące na rachunku prawdopodobieństwa.

Serializm
Serializm

technika serialna, muz. w węższym znaczeniu — kompozytorska technika posługiwania się w utworze serią 12 różnych pod względem wysokości dźwięków (seria, muz. ), równoznaczna z techniką dodekafoniczną (dodekafonia); w szerszym i powszechniejszym znaczeniu — technika totalnej organizacji materiału muz. w utworze, tzn. technika podporządkowująca zasadom serii (jej strukturze) wszystkie lub większość elementów muz.: nie tylko wysokość dźwięków, ale ich głośność, czas trwania, barwę itd.

Sonoryzm
Sonoryzm

kierunek rozwijany (głównie w polskiej) muzyce lat 60. XX wieku, w którym kluczowymi elementami dzieła są brzmienie i barwa, natomiast mniej istotne stają się melodyka czy harmonika. Kierunek często wykorzystujący nietypowe, rozszerzone techniki wydobycia dźwięku.

Spektralizm
Spektralizm

kierunek w muzyce XX wieku rozwijany od lat 70., powstały we Francji, a także technika kompozytorska wykorzystująca jako główny materiał kompozycji spektrum dźwięku, czyli szereg alikwotów jednego tonu podstawowego.

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000260

Galeria zdjęć

mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000273

Biblioteka muzyczna

RTf4JmkQWzdmx1
Utwór: „Variationen” op. 27, autorstwa: Anton Webern, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
R15I1NMU11tUE1
Utwór: „Muzyka żałobna”, autorstwa: Witold Lutosławski, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się smutnym, emocjonalnym charakterem.
RYoss7Qx3lG6h1
Utwór: „Kwartet na koniec czasu”, (Quatuor pour la fin du temps) część: Otchłań ptaków (Abîme des oiseaux), autorstwa: Olivier Messiaen, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.
RrvPj2MBiVXIp1
Utwór: „Klavierstück I”, autorstwa: Karlheinz Stockhausen, wykonawca: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
mfceaf3cdc7f0c35c_0000000000277

Bibliografia

E. Antokoletz, Muzyka XX wieku, PWM, Kraków 2009

J. Rogala, Muzyka polska XX wieku, PWM, Kraków 2000

B. Schaeffer, Mały informator muzyki XX wieku, PWM, Kraków 1987