Ważne daty

Średniowiecze

Średniowiecze, nazywane także wiekami średnimi, to okres pomiędzy starożytnością a renesansem. Umownie za początek średniowiecza przyjmuje się upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego (w 476 roku n.e.). W Polsce rozpoczęło się wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka I, czyli w 966 roku. Okres ten trwał w Europie ponad dziesięć stuleci.

Określenie średniowiecze wprowadziły późniejsze pokolenia, które uważały, że wyszły z wieków ciemnych ku nowej epoce, zarzucając poprzednikom odejście od wartości starożytnych, ciemnotę i zacofanie.  Średniowiecze to także wieki średnie, po łacinie medii aevii, czyli czas, jaki według ludzi epoki upływał pomiędzy pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa na ziemię. Ludzie żyjący w wiekach średnich mieli własną wizję Boga, świata i człowieka, przy czym w centrum zainteresowania był Stwórca świata, byt o nieograniczonej władzy i wszechmocny. Myśl o osiągnięciu nieba była jedynym właściwym celem egzystencji człowieka, przekonanego o tym, że żyje w czasach między narodzeniem Chrystusa a Sądem Ostatecznym. Stąd w architekturze szczególną rolę pełniła murowana, związana z Kościołem architektura sakralna.

Początkowo chrześcijanie spotykali się na nabożeństwa w domach prywatnych, zwanych domus ecclesiae, potem specjalnych budynkach jak ten w Dura Europos, w którym znajdowała się izba chrzcielna – baptysterium i sala nabożeństw. Zmarłych w Rzymie czczono w podziemnych salach, połączonych korytarzami zwanych katakumbami, w których dokonywano pochówku chrześcijan zmarłych śmiercią naturalną lub zabitych za wiarę. Gdy w 313 roku chrześcijaństwo za sprawą Konstantyna Wielkiego stało się równoprawną religią (uznano to w tzw. Edykcie Mediolańskim) rozpoczęto budowę kościołów fundowanych przez cesarza i jego matkę Helenę. W I połowie IV wieku po Chrystusie powstały między innymi bazylikiBazylikabazyliki, np. bazylika św. Piotra na Watykanie i bazylika św. Jana na Lateranie czy bazylika Grobu Pańskiego w Jerozolimie.

Kliknij w zamieszczone poniżej zdjęcia, a dowiesz się, którą z wymienionych bazylik przedstawia.

R2RRq0Pblxq7q

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie współczesnej bazyliki Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Na fotografii ukazany jest zabytkowy kościół z wieżą o podwójnych oknach na planie kwadratu. Po prawej stronie wieży, w dwukondygnacyjnej fasadzie, znajdują się dwa portale, zwieńczone kilkoma rzędami ostrych łuków podtrzymywanych trzema kolumnami po obu stronach drzwi. Wejście po prawej stronie jest zamurowane. Na drugiej kondygnacji znajdują się dwa ostrołukowe okna. Na środku wielostopniowej fasady, po lewej stronie wieży znajduje się ślepa ostrołukowa wnęka. Poniżej natomiast mieszczą się trzy małe okienka. Bazylika zbudowana jest z czerwonej cegły. W tle ukazane są schody prowadzące do wejścia do kamienicy Starego Miasta Jerozolimy. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Współczesna bazylika Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Pierwsza bazylika, wybudowana z polecenia cesarza Konstantyna, została zniszczona przez Persów w VI wieku.

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie współczesnej bazyliki Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Na fotografii ukazany jest zabytkowy kościół z wieżą o podwójnych oknach na planie kwadratu. Po prawej stronie wieży, w dwukondygnacyjnej fasadzie, znajdują się dwa portale, zwieńczone kilkoma rzędami ostrych łuków podtrzymywanych trzema kolumnami po obu stronach drzwi. Wejście po prawej stronie jest zamurowane. Na drugiej kondygnacji znajdują się dwa ostrołukowe okna. Na środku wielostopniowej fasady, po lewej stronie wieży znajduje się ślepa ostrołukowa wnęka. Poniżej natomiast mieszczą się trzy małe okienka. Bazylika zbudowana jest z czerwonej cegły. W tle ukazane są schody prowadzące do wejścia do kamienicy Starego Miasta Jerozolimy. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Współczesna bazylika Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Pierwsza bazylika, wybudowana z polecenia cesarza Konstantyna, została zniszczona przez Persów w VI wieku.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfEbtmkh0

RiSkVF6KlqVR21

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie współczesnej bazyliki Świętego Piotra na Watykanie. Na fotografii ukazana jest szeroka, dziewięcioosiowa fasada o trzech kondygnacjach, podzielona pionowymi kolumnami i pilastrami, między którymi znajdują się okna oraz bramy. Środkowa część wysunięta jest do przodu i zwieńczona trójkątnym tympanonem. Na drugiej kondygnacji mieści się dziewięć okien z balkonami, nad którymi znajduje się wydatny gzyms. Szczyt fasady wieńczy 13 posągów. Są to postacie Chrystusa oraz apostołów z wyjątkiem św. Piotra i Judasza. Nad bryłą bazyliki góruje zielona kopuła, którą wieńczy otoczona parami kolumn latarnia. Pomiędzy żebrami czaszy znajdują się trzy rzędy małych okienek. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Współczesna bazylika Świętego Piotra na Watykanie. Bazylika ufundowana przez cesarza Konstantyna została wyburzona na początku XVI wieku z powodu złego stanu technicznego i zagrożenia zawaleniem.

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie współczesnej bazyliki Świętego Piotra na Watykanie. Na fotografii ukazana jest szeroka, dziewięcioosiowa fasada o trzech kondygnacjach, podzielona pionowymi kolumnami i pilastrami, między którymi znajdują się okna oraz bramy. Środkowa część wysunięta jest do przodu i zwieńczona trójkątnym tympanonem. Na drugiej kondygnacji mieści się dziewięć okien z balkonami, nad którymi znajduje się wydatny gzyms. Szczyt fasady wieńczy 13 posągów. Są to postacie Chrystusa oraz apostołów z wyjątkiem św. Piotra i Judasza. Nad bryłą bazyliki góruje zielona kopuła, którą wieńczy otoczona parami kolumn latarnia. Pomiędzy żebrami czaszy znajdują się trzy rzędy małych okienek. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Współczesna bazylika Świętego Piotra na Watykanie. Bazylika ufundowana przez cesarza Konstantyna została wyburzona na początku XVI wieku z powodu złego stanu technicznego i zagrożenia zawaleniem.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfEbtmkh0

R1keUZs42T6D8

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie bazyliki św. Jana na Lateranie. Na fotografii ukazana jest fasada budowli o dwóch kondygnacjach, podzielona pionowymi półkolumnami i pilastrami na pięć części, odpowiadających pięciu nawom wnętrza obiektu. Środkową, wysuniętą część fasady wieńczy trójkątny tympanon. Na drugiej kondygnacji mieści się pięć wnęk okiennych z balkonami zwieńczonych łukiem, nad którymi znajduje się szeroki gzyms. Na szczycie fasady umieszczono piętnaście posągów, ukazujących doktorów kościoła z umieszczoną w centralnym miejscu postacią Chrystusa. Po obu stronach bazyliki znajdują się żółte i czerwone kamieniczki. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Bazylika św. Jana na Lateranie. Na przestrzeni wieków bazylika była kilkukrotnie odbudowywana (między innymi z powodu trzęsienia ziemi i pożarów) oraz rozbudowywana.

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie bazyliki św. Jana na Lateranie. Na fotografii ukazana jest fasada budowli o dwóch kondygnacjach, podzielona pionowymi półkolumnami i pilastrami na pięć części, odpowiadających pięciu nawom wnętrza obiektu. Środkową, wysuniętą część fasady wieńczy trójkątny tympanon. Na drugiej kondygnacji mieści się pięć wnęk okiennych z balkonami zwieńczonych łukiem, nad którymi znajduje się szeroki gzyms. Na szczycie fasady umieszczono piętnaście posągów, ukazujących doktorów kościoła z umieszczoną w centralnym miejscu postacią Chrystusa. Po obu stronach bazyliki znajdują się żółte i czerwone kamieniczki. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Bazylika św. Jana na Lateranie. Na przestrzeni wieków bazylika była kilkukrotnie odbudowywana (między innymi z powodu trzęsienia ziemi i pożarów) oraz rozbudowywana.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfEbtmkh0

W VI wieku zaczęto wznosić kościoły w duchu bizantyjskim, np. kościół San Vitale w Rawennie czy zbudowaną pomiędzy 532 a 537 rokiem bazylikę Hagia Sophia w Konstantynopolu, zaprojektowaną przez Antemiusza z Trales i Izydora z Miletu. Do rozkwitu sztuki doszło za Karola Wielkiego, dążącego do odnowienia Cesarstwa. Centrami kultury były wielkie opactwa, takie jak np. St. Gallen leżące w dzisiejszej Szwajcarii. Od jego imienia sztuka przedromańska, rozwijająca się na terenie cesarstwa, nazywana jest sztuką karolińską. W tym czasie powstało wiele ważnych zabytków architektury, jak na przykład kaplica w Akwizgranie czy kościół w Saint‑Riquier, zwany Centulą, będący zapowiedzią romańskiej architektury sakralnej XI w.

RU7fIFAW9qYiP1

Ilustracja przedstawia wizualizację i plan Centulii. Grafika w kolorze sepii ukazuje bryłę bazyliki romańskiej w rzucie z góry oraz jej plan. Budowla ma trzy nawy, jedną główną i dwie boczne. Posiada również dwa transepty. Na przecięciu nawy głównej oraz transeptów znajdują się dwie duże wieże na planie koła, zwieńczone latarniami. Prezbiterium zamknięte jest półokrągłą absydą. W elewacji znajdują się rzędy małych okienek.

W 999 roku strach padł na wielu mieszkańców Europy, którzy obawiali się, że za rok na Ziemię wróci Jezus i rozpocznie się Sąd Ostateczny. Wtedy wszyscy grzesznicy zostaną zepchnięci do piekła albo do innego miejsca wiecznego potępienia, jaką miała być paszcza Lewiatana. Był to potwór morski, kilkukrotnie wspominany w Biblii, który miał pochłonąć wszystkich grzeszników. Wierzono, że papież Sylwester I uwięził w 317 r. Lewiatana w podziemiach Lateranu. Proroctwa Sybilli zapowiadały, że gdy zostanie on wypuszczony, dokona niewyobrażalnych zniszczeń na Niebie i Ziemi. Uważano, że zbliża się wypełnienie wizji końca świata opisanego w Apokalipsie wg św. Jana i bano się, że papież Sylwester II, uważany za czarnoksiężnika (choć był matematykiem) wypuści Lewiatana na wolność. Gdy tak się nie stało i minęła ostatnia noc 999 r., a świat się nie skończył, ludzie zaczęli się cieszyć Nowym Rokiem. I ta radość trwa do dziś. A Sylwester II udzielił ludzkości swego błogosławieństwa. Gdy zbliżał się rok 2000, obawiano się bardziej awarii komputerów niż końca świata.

Gdy minął rok 1000 i ludzie przestali obawiać się końca świata, a papież udzielił słynnego błogosławieństwa Urbi et Orbi, przystąpiono do budowy wielu nowych kościołów. Pierwsze budowle związane są z cesarzami niemieckimi Ottonami. To oni, chcąc przywrócić dawną potęgę cesarstwa rzymskiego, fundowali wiele ważnych dla kultury europejskiej dzieł sztuki. Ich panowanie i powstające wtedy zabytki architektury, malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego nazywamy renesansem ottońskim.

Kliknij w fotografię, a dowiesz się, który z głównych zabytków architektury ottońskiej przedstawia Ilustracja.

R1Hbf3kdIdKQ01

Ilustracja interaktywna przedstawia kościół św. Michała w Hildesheim w Niemczech. Zdjęcie ukazuje trzynawową budowlę o dwóch transeptach. Po bokach obydwu naw poprzecznych zbudowane zostały po dwie małe wieże z klatkami schodowymi oraz podwójnymi oknami (biforiami). Na przecięciu nawy głównej oraz transeptów mieszczą się dwie duże wieże na planie kwadratu. Nawę główną z dwóch stron zamykają półokrągłe apsydy. W elewacji umieszczone zostały małe okienka zwieńczone półokrągłym łukiem. Jedynie w ścianie nawy bocznej znajdują się duże, ostrołukowe okna z maswerkami. Wszystkie nawy pokrywa czerwony dach. Natomiast wieże wieńczą zielone kopuły. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Kościół św. Michała w Hildesheim. Zbudowany w latach 1010‑1020 pod kierownictwem opata Bernwarda, uważanego za patrona historyków sztuki.

Ilustracja interaktywna przedstawia kościół św. Michała w Hildesheim w Niemczech. Zdjęcie ukazuje trzynawową budowlę o dwóch transeptach. Po bokach obydwu naw poprzecznych zbudowane zostały po dwie małe wieże z klatkami schodowymi oraz podwójnymi oknami (biforiami). Na przecięciu nawy głównej oraz transeptów mieszczą się dwie duże wieże na planie kwadratu. Nawę główną z dwóch stron zamykają półokrągłe apsydy. W elewacji umieszczone zostały małe okienka zwieńczone półokrągłym łukiem. Jedynie w ścianie nawy bocznej znajdują się duże, ostrołukowe okna z maswerkami. Wszystkie nawy pokrywa czerwony dach. Natomiast wieże wieńczą zielone kopuły. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Kościół św. Michała w Hildesheim. Zbudowany w latach 1010‑1020 pod kierownictwem opata Bernwarda, uważanego za patrona historyków sztuki.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfEbtmkh0

Europejskie kamienie milowe architektury romańskiej

Romańska architektura sakralna rozwijała się od początku XI do połowy XIII w., po ponownym zainteresowaniu sztuką starożytnego Rzymu (stąd nazwa stylu, pochodząca od łacińskiego słowa romanus, czyli rzymski). Starała się naśladować (ale nie kopiować) wzory sztuki rzymskiej.

Charakterystyczne cechy stylu romańskiego:

• budowla jest surowa, ciężka, monumentalna, zbudowana z prostych brył geometrycznych,

• poszczególne części przestrzeni są wyraźnie od siebie oddzielone, np. różnicami wysokości, rzędami kolumn, łukami,

• prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium jest zakończone półkolistą absydąAbsydaabsydą, która znajduje się od strony wschodniej,

• wznosząc budynek zastosowano masywne ściany, z małymi oknami zamkniętymi półkolistymi łukami. Ściany te niosły sklepienia kolebkoweSklepienie kolebkowesklepienia kolebkowe, lub sklepienia krzyżoweSklepienie krzyżowesklepienia krzyżowe.

R12IgwQwHVO8F1

Ilustracja przedstawia sklepienie kolebkowe. Grafika ukazuje obiekt o kształcie połowy leżącego, przekrojonego wzdłuż płaszczyzny poziomej walca. Grubość ściany tworzy zaznaczony na kolor ugrowy, półokrągły łuk, którego końce zostały połączone linią przerywaną.

R16crMW3XakIh1

Ilustracja przedstawia sklepienie krzyżowe. Grafika ukazuje obiekt na planie kwadratu, zbudowany z dwóch przenikających się pod kątem prostym połówek, przeciętych wzdłuż walców. Grubość ścian tworzą zaznaczone na kolor ugrowy półokrągłe łuki, których końce zostały połączone linią przerywaną.

Ideą architektury romańskiej było przekazywanie prawd wiary. Kościoły zdobiono przede wszystkim płaskorzeźbą, którą umieszczano głównie na portalach (stąd jej określenie rzeźba portalowa) i na kapitelach kolumn. Pełniła ona funkcję dydaktyczną i poznawczą, rolę tzw. biblii pauperumBiblia pauperumbiblii pauperum. Portale i ich dekoracje rzeźbiarskie były rodzajem żywego, obrazowego podręcznika przybliżającego ludziom nieumiejącym czytać treści biblijne oraz żywoty świętych.

Obejrzyj przykład biblii pauperum na niżej zamieszczonej fotografii, ilustrującej drzwi znajdujące się obecnie w katedrze Najświętszej Marii Panny w Hildesheim, zwane Drzwiami Bernwarda (od imienia fundatora) lub Drzwiami z Hildesheim. Na lewym skrzydle drzwi umieszczono wybrane wątki ze Starego Testamentu, na prawym – z Nowego Testamentu.

Klikając w ilustrację w zaznaczonym punkcie możesz zobaczyć detal dzieła, przedstawiający scenę pokłonu Trzech Króli.

Kościół w Cluny

Do najpiękniejszych kościołów europejskich, które zachowały się niemal w niezmienionym stanie do dziś, zaliczamy katedrę w Spirze, opactwo Maria Laach, katedrę w Autun czy katedrę Vézalay.

Za największy klasztor, jaki kiedykolwiek zbudowano w Europie Zachodniej, uważa się Opactwo św. Piotra i Pawła w Cluny. Przeczytaj tekst o nim. Dla jego lepszego zrozumienia przypomnij sobie pojęcie: „prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium” i zapoznaj się z terminami: „transeptTransepttransept” oraz „nawaNawanawa”.

Kościół w Cluny we Francji, który dziś już nie istnieje, to jeden z największych kościołów romańskich w Europie. Należał do opactwa, które założono w 910 r. Od tego czasu trwała budowa kościoła i budynków klasztornych oraz następowały kolejne ich przebudowy, które sprawiły, że w XII wieku świątynia i cały zespół otaczających ją budowli, stanowiły największy klasztor Europy Zachodniej. Pierwszy kościół nazywany Cluny I konsekrowano w 927 r., ale wkrótce okazał się on za mały. Nowy, czyli Cluny II rozpoczęto budować w 955 r., ale i ta świątynia okazała się za mała jak na potrzeby mnichów i przybywających do opactwa pielgrzymów. Trzeci kościół, a więc Cluny III, niezwykle okazały, okazał się już wystarczający, stając się symbolem duchowej pobożności ówczesnych braci i pątników oraz materialnej siły opactwa. To Cluny stało się ośrodkiem reform zakonnych, dając duchowy impuls wyprawom krzyżowym, zwanym krucjatami. Nowy kościół zaprojektowali mnisi Gauzon i Hezelon. Powstała okazała, pięcionawowa bazylika z dwoma transeptami i promieniście wzniesionymi kaplicami wokoło prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium. Od zachodu wzniesiono dwie wieże. Kościół osiągnął niesamowite, jak na owe czasy, rozmiary. Jego długość wyniosła blisko 190 m, a wysokość nawy głównej sięgnęła 29 m (czyli do środka zmieścilibyśmy pewnie blok mieszkalny, który ma 10 pięter). Niestety, w czasach rewolucji francuskiej ten wspaniały budynek niemal całkowicie rozebrano.

Polecenie 1

Obejrzyj rycinę prezentującą kościół opactwa w Cluny III w czasie jego największego rozkwitu. Na przykładzie tego kościoła wypisz przynajmniej trzy najważniejsze cechy architektury romańskiej:

R1PWrQeYLKyZS1

Ilustracja przedstawia kościół benedyktynów w Cluny. Czarno‑biała grafika ukazuje pięcionawową bazylikę z dwoma transeptami oraz zakończonym apsydą prezbiterium, otoczonym przejściem (ambitem) i kaplicami promienistymi. Na ramionach większego, zachodniego transeptu ustawiono dwie, ośmioboczne wieże, natomiast jego skrzyżowanie z nawą główną wieńczy duża wieża na planie kwadratu. Dwie wieże poprzedzają również znajdujący się w zachodniej części budowli, 5‑przęsłowy narteks. Wschodnia bryła kościoła obfituje w kaplice zakończone apsydami. W elewacji umieszczono małe okienka zwieńczone półokrągłymi łukami.

RKd3w9nfx9bO5

Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

---

W Polsce architektura romańska pojawiła się na przełomie XI i XII w. W tym stylu budowano niewielkie kościoły na planie zbliżonym do koła zwanymi rotundamiRotundarotundami oraz kościoły bazylikowe. Do najsłynniejszych polskich kościołów romańskich zaliczamy kościół św. Andrzeja w Krakowie, opactwo benedyktyńskie w Tyńcu pod Krakowem, opactwo cysterskie w Wąchocku oraz archikolegiatę w Tumie pod Łęczycą.

RVODIhSVP3Ons1

Ilustracja przedstawia opactwo Maria Laach w Glees. Zdjęcie ukazuje trójnawową bazylikę z dwoma transeptami po wschodniej i zachodniej stronie oraz prezbiterium zakończonym apsydą. Na krzyżowaniach transeptów i nawy głównej znajdują się wieże. Zachodnia zbudowana została na planie ośmiokąta, natomiast wschodnia, wyższa na planie kwadratu. Dwie mniejsze wieże poprzedzają narteks. Również do ramion wschodniego transeptu dobudowano okrągłe wieże. Murowane z jasnej cegły ściany romańskiej budowli zdobią półfilary, lizeny oraz fryzy arkadowe. Oprócz pojedynczych półkoliście zamkniętych okien w elewacji umieszczono biforia i triforia. Dach kościoła pokrywa szara dachówka.

R1aK2rp3EDToD1

Ilustracja przedstawia Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie. Zdjęcie ukazuje trójnawową bazylikę romańską pozbawioną transeptu. Po wschodniej stronie budowli znajduje się prezbiterium zakończone apsydą, do której dostawiono mniejszą bryłę w postaci półwalca, zwaną apsydiolą. Nawę główną od strony zachodniej zamyka tym razem większa, dwukondygnacyjna apsyda. Po jej dwóch stronach znajdują się wieże zbudowane na planie kwadratu. Po drugiej stronie budowli w jej wschodniej części ustawiono dwie mniejsze wieże założone na planie koła. Kościół wykonany został z granitu, piaskowca i kamienia polnego. Pokryty jest zielonkawym dachem. W skromnej elewacji znajdują się nieliczne prostokątne okna zwieńczone półokrągłym łukiem, jedynie w dwóch zachodnich wieżach umieszczono triforia i biforia.

RQeoI2YWmGCCY

Ćwiczenie 2

Poniżej zamieszczono zdjęcia dwóch budowli wybudowanych w stylu romańskim. Zaznacz to, które przedstawia rotundę.

Poniżej zamieszczono zdjęcia dwóch budowli wybudowanych w stylu romańskim. Zaznacz to, które przedstawia rotundę.

Poniżej zamieszczono zdjęcia dwóch budowli wybudowanych w stylu romańskim. Zaznacz to, które przedstawia rotundę.

• 1
• 2

RxVKGm2bPprwn

Ćwiczenie 3

Zaznacz te zdjęcia kościołów, na których widoczna jest absyda.

Zaznacz te zdjęcia kościołów, na których widoczna jest absyda.

Zaznacz te zdjęcia kościołów, na których widoczna jest absyda.

• 1
• 2
• 3
• 4

Kościół romański

Kościół romański zakładany był z reguły na ściśle określonym planie, który musiał odpowiadać funkcji budynku. Duże kościoły były najczęściej kościołami pielgrzymkowymi, które przyciągały pielgrzymów świętymi relikwiami, stąd wznoszono je jako okazałe trójnawowe bazyliki z dużym chórem zdolnym pomieścić konwent braci zakonnych oraz z ambitemAmbitambitem – obejściem umożliwiającym pielgrzymom zbliżenie się do relikwii. Do ambitu dobudowywano też kaplice w układzie promienistym, aby w nich można było odprawiać równolegle dodatkowe msze święte. Kościoły na południu Francji budowano z kolei na planie krzyża greckiego, wzorując się na włoskiej bazylice św. Marka w Wenecji. W tym wypadku zastępowano sklepienia kopułami (jak w kościele Saint Front w Périgeux zbudowanym w altach 1125‑1150). Najprostszym planem był plan, w którym jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadały dwa przęsła nawy bocznej.

RUnQjVKVNx33p

Ćwiczenie 4

Przypomnij sobie znaczenie pojęć: „prezbiterium”, „transept”, „nawa”, „absyda”, a następnie umieść na planie odpowiednie elemety architektoniczne.

Przypomnij sobie znaczenie pojęć: „prezbiterium”, „transept”, „nawa”, „absyda”, a następnie umieść na planie odpowiednie elemety architektoniczne.

Przypomnij sobie znaczenie pojęć: „prezbiterium”, „transept”, „nawa”, „absyda”, a następnie umieść na planie odpowiednie elemety architektoniczne.

nawa główna, transept, nawa boczna, prezbiterium, absyda

.................

.................

.................

.................

.................

R1IW5VkHUNXnP

Ćwiczenie 6

Nazwij podane sklepienia.

Nazwij podane sklepienia.

Nazwij podane sklepienia.

.................

.................

RXM5e1Z6TX9Pk

Ćwiczenie 7

Wskaż fotografię, na której widoczna jest Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie.

Wskaż fotografię, na której widoczna jest Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie.

Wskaż fotografię, na której widoczna jest Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie.

• 1
• 2
• 3

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R177pc26oRitB1

Ilustracja przedstawia zdjęcie bazyliki św. Jana na Lateranie. Na fotografii ukazana jest fasada budowli o dwóch kondygnacjach, podzielona pionowymi półkolumnami i pilastrami na pięć części odpowiadających pięciu nawom wnętrza obiektu. Środkową, wysuniętą część fasady wieńczy trójkątny tympanon. Na drugiej kondygnacji mieści się pięć wnęk okiennych z balkonami zwieńczonych łukiem, nad którymi znajduje się szeroki gzyms. Na szczycie fasady umieszczono piętnaście posągów ukazujących doktorów kościoła z umieszczoną w centralnym miejscu postacią Chrystusa. Po obu stronach bazyliki znajdują się żółte i czerwone kamieniczki.

RiptVPQBOmGkY1

Ilustracja przedstawia zdjęcie współczesnej bazyliki Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Na fotografii ukazany jest zabytkowy kościół z wieżą o podwójnych oknach na planie kwadratu. Po prawej stronie wieży, w dwukondygnacyjnej fasadzie znajdują się dwa portale zwieńczone kilkoma rzędami ostrych łuków podtrzymywanych trzema kolumnami po obu stronach drzwi. Wejście po prawej stronie jest zamurowane. Na drugiej kondygnacji znajdują się dwa ostrołukowe okna. Na środku wielostopniowej fasady, po lewej stronie wieży znajduje się ślepa ostrołukowa wnęka. Poniżej natomiast mieszczą się trzy małe okienka. Bazylika zbudowana jest z czerwonej cegły. W tle ukazane są schody prowadzące do wejścia do kamienicy Starego Miasta Jerozolimy.

RfKq15NHtr13m1

Ilustracja przedstawia zdjęcie współczesnej bazyliki Świętego Piotra na Watykanie. Na fotografii ukazana jest szeroka, dziewięcioosiowa fasada o trzech kondygnacjach, podzielona pionowymi kolumnami i pilastrami, między którymi znajdują się okna oraz bramy. Środkowa część wysunięta jest do przodu i zwieńczona trójkątnym tympanonem. Na drugiej kondygnacji mieści się dziewięć okien z balkonami, nad którymi znajduje się wydatny gzyms. Szczyt fasady wieńczy 13 posągów. Są to postacie Chrystusa oraz apostołów z wyjątkiem św. Piotra i Judasza. Nad bryłą bazyliki góruje zielona kopuła, którą wieńczy otoczona parami kolumn latarnia. Pomiędzy żebrami czaszy znajdują się trzy rzędy małych okienek.

RqjOMJzS6zhzf1

Ilustracja interaktywna przedstawia kościół św. Michała w Hildesheim w Niemczech. Zdjęcie ukazuje trzynawową budowlę o dwóch transeptach. Po bokach obydwu naw poprzecznych zbudowane zostały po dwie małe wieże z klatkami schodowymi oraz podwójnymi oknami (biforiami). Na przecięciu nawy głównej oraz transeptów mieszczą się dwie duże wieże na planie kwadratu. Nawę główną z dwóch stron zamykają półokrągłe apsydy. W elewacji umieszczone zostały małe okienka zwieńczone półokrągłym łukiem. Jedynie w ścianie nawy bocznej znajdują się duże, ostrołukowe okna z maswerkami. Wszystkie nawy pokrywa czerwony dach. Natomiast wieże wieńczą zielone kopuły.

R1aK2rp3EDToD1

Ilustracja przedstawia Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie. Zdjęcie ukazuje trójnawową bazylikę romańską pozbawioną transeptu. Po wschodniej stronie budowli znajduje się prezbiterium zakończone apsydą, do której dostawiono mniejszą bryłę w postaci półwalca, zwaną apsydiolą. Nawę główną od strony zachodniej zamyka tym razem większa, dwukondygnacyjna apsyda. Po jej dwóch stronach znajdują się wieże zbudowane na planie kwadratu. Po drugiej stronie budowli w jej wschodniej części ustawiono dwie mniejsze wieże założone na planie koła. Kościół wykonany został z granitu, piaskowca i kamienia polnego. Pokryty jest zielonkawym dachem. W skromnej elewacji znajdują się nieliczne prostokątne okna zwieńczone półokrągłym łukiem, jedynie w dwóch zachodnich wieżach umieszczono triforia i biforia.

RVODIhSVP3Ons1

Ilustracja przedstawia opactwo Maria Laach w Glees. Zdjęcie ukazuje trójnawową bazylikę z dwoma transeptami po wschodniej i zachodniej stronie oraz prezbiterium zakończonym apsydą. Na krzyżowaniach transeptów i nawy głównej znajdują się wieże. Zachodnia zbudowana została na planie ośmiokąta, natomiast wschodnia, wyższa na planie kwadratu. Dwie mniejsze wieże poprzedzają narteks. Również do ramion wschodniego transeptu dobudowano okrągłe wieże. Murowane z jasnej cegły ściany romańskiej budowli zdobią półfilary, lizeny oraz fryzy arkadowe. Oprócz pojedynczych półkoliście zamkniętych okien w elewacji umieszczono biforia i triforia. Dach kościoła pokrywa szara dachówka.

RiwzX7BsKfY2B

Ilustracja przedstawia „Drzwi Bernwarda” z katedry Najświętszej Marii Panny w Hildesheim w Niemczech. Dwuskrzydłowe drzwi zostały odlane z brązu. Każde ze skrzydeł podzielono na 8, oddzielonych od siebie wąskimi listwami kwater, na których umieszczono sceny biblijne. Po lewej stronie znajdują się płaskorzeźby ukazujące wątki ze Starego Testamentu, natomiast po prawej z Nowego Testamentu. Tła poszczególnych scen wykonane zostały przy pomocy reliefu płaskiego i zawierają elementy roślinne oraz architektoniczne. Inaczej potraktowane są postacie, których ramiona i głowy prawie wystają z płaszczyzny drzwi, tworząc efekt trójwymiarowości. Na skrzydłach drzwi znajdują się także kołatki w kształcie lwich głów.

Bibliografia

David Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2006.

Georges Duby, Czasy katedr. Sztuka i społeczeństwo 980‑1420, wyd. I, Warszawa 1986, wyd. III, Warszawa 2002.

Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1990.