Kampania polska

P. Zychowicz Pakt Ribbentrop---Beck. Czyli jak Polacy mogli u boku III Rzeszy pokonać Związek Radziecki

Żadna z licznych klęsk, które spadły na nasze nieszczęsne państwo w jego długich i tragicznych dziejach, nie może się równać z klęską II wojny światowej. W jej trakcie obaj okupanci zamordowali miliony polskich obywateli. Warszawa i tysiące innych miast, miasteczek i wsi Rzeczypospolitej obrócone zostało w perzynę. Polska straciła połowę terytorium oraz niepodległość na 60 lat. Jeszcze nigdy za swoje fatalne położenie geopolityczne – między niemieckim młotem a rosyjskim kowadłem – nie zapłaciliśmy tak wysokiej ceny. Właśnie rozmiar naszej klęski skłonił mnie do rozważań [...] Czy rzeczywiście Polska była skazana na porażkę? Czy tylu naszych rodaków musiało zginąć? Czy musieliśmy utracić Ziemie Wschodnie? Po tych pytaniach pojawiły się następne. Czy skoro przegraliśmy wojnę w sojuszu z Francją i Wielką Brytanią, to czy te sojusze były właściwie dobrane? Czy naprawdę minister spraw zagranicznych Józef Beck nie miał w 1939 roku żadnego pola do manewru? Odpowiedzi na te pytania są bardzo niepoprawne politycznie. Większość historyków i publicystów zajmująca się genezą II wojny światowej unikała ich jak ognia. Jedni obawiali się narażenia 'autorytetom moralnym', inni kierującej się emocjami opinii publicznej. Nadeszła jednak pora, aby powiedzieć to głośno. Jedynym sposobem na uniknięcie katastrofy było ustąpienie w 1939 roku Niemcom. Zgoda na przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady przez Pomorze i wcielenie Wolnego Miasta Gdańsk do Rzeszy. Polska powinna – tak jak nam to proponował Berlin – zająć neutralne stanowisko wobec wojny niemiecko‑francuskiej, a następnie razem z Niemcami wziąć udział w wyprawie na Związek Sowiecki. Nie ma wątpliwości, że 40 bitnych polskich dywizji przypieczętowałoby los imperium Stalina. Taka polityka wiązałaby się z przykrymi prestiżowymi ustępstwami na rzecz Berlina, ale uchroniłaby Polskę przed straszliwą, ludobójczą okupacją niemiecko‑sowiecką. Sojusz z Niemcami byłby sojuszem nieprzyjemnym, zawartym z paskudnym totalitarnym reżimem. Był jednak sojuszem koniecznym. Tak jak dla Amerykanów i Brytyjczyków konieczny był sojusz zawarty ze znacznie większym ludobójcą niż Hitler – Stalinem. Beck zawierając pakt z Ribbentropem powinien był jedną ręką składać podpis, a drugą zatykać nos. Aby ratować niepodległość i biologiczną substancję narodu, czasami trzeba iść na bolesne kompromisy. Ostatni szef dyplomacji II RP Józef Beck w kluczowych miesiącach poprzedzających wybuch wojny zamiast ostrożnością i rozwagą, wykazał się nieprawdopodobną wręcz dezynwolturą. Odrzucając niemiecką ofertę sojuszu – o czym w Polsce właściwie się nie mówi – sprowokował podpisanie paktu Ribbentrop‑Mołotow i niemiecko‑sowiecki rozbiór Polski. Swoją politykę prowadził w oparciu o iluzoryczne sojusze z Francją i Wielką Brytanią, które to państwa od początku nie miały zamiaru kiwnąć palcem w obronie Polski. Sprzeniewierzył się tym samym testamentowi politycznemu Józefa Piłsudskiego. Rację miał Winston Churchill, gdy powiedział, że 'Polacy mają wszelkie przymioty oprócz zmysłu politycznego'.

kp_01 Źródło: P. Zychowicz, Pakt Ribbentrop–Beck czyli jak Polacy mogli u boku III Rzeszy pokonać Związek Radziecki,, Warszawa 2012.

1939, wrzesień, 3‑4. Relacja kpt. Franciszka Dąbrowskiego. Obrona Westerplatte

3 września
O świcie spada na nas nowa lawina ognia i żelaza. Ogień artylerii miał charakter nękający, zatrzymuje się dłużej na budynku koszar.
Kanonada zrywa się o godz. 7.00, natarcie, które teraz następuje, jest ostrożne i ma raczej charakter rozpoznawczy. Niemcy badają nasze możliwości obrony. Potem panuje znowu względny spokój.
Radio donosi o walce powietrznej nad Toruniem [...] i niezmienne słowa 'Westerplatte jeszcze się broni'.
4 września
Po nocy, która minęła spokojnie, znaleźliśmy się znowu pod ostrzałem artylerii 'Schleswiga' i baterii lądowych z Brzeźna oraz Wisłoujścia [...].
O godz. 17.00 rozpoczyna się bardzo silne natarcie hitlerowskie. Tym razem naciera po raz pierwszy Wehrmacht. Jest to doborowa jednostka kadrowa Sturmpionierbatalion z Dessau. Natarcie odparto [...].
Obsady bojowe koszar, wartowni oraz placówek walczą bez luzowania, pozbawione ciepłej strawy i snu. Wszyscy odczuwają duże wyczerpanie fizyczne i nerwowe.

kp_02 Źródło: 1939, wrzesień, 3–4. Relacja kpt. Franciszka Dąbrowskiego. Obrona Westerplatte, [w:] , Westerplatte. Wspomnienia, relacje, dokumenty, Warszawa 1969, s. 19.

Pieśń o żołnierzach z Westerplatte (1939)

Kiedy się wypełniły dni

I przyszło zginąć latem,

Prosto do nieba czwórkami szli

żołnierze z Westerplatte [...].

W Gdańsku stanęliśmy tak jak mur,

Gwiżdżąc na szwabską armatę,

Teraz wznosimy się wśród chmur,

Żołnierze z Westerplatte.

kp_03 Źródło: Pieśń o żołnierzach z Westerplatte (1939), [w:] Konstanty Ildefons Gałczyński, Pieśni, Pranie 1953.

Bitwa nad Bzurą, 9‑12 września 1939

W nocy z 9 na 10 września rozpoczęło się natarcie Armii 'Poznań'. Warunki taktyczne były dla nas korzystne, teren przeciwko nam. Szeroka, otwarta dolina Bzury ułatwiała obronę, utrudniała przejście za dnia, a szczególnie przeprawę artylerii i jej rozmieszczenie na drugim brzegu. Mimo to, licząc na naszą początkową przewagę, zarówno w piechocie, jak i szczególnie kawalerii, oraz na bezsprzeczny fakt zaskoczenia, spodziewałem się może nie tyle dużych, ile szybkich wyników. […] Robiliśmy znaczne postępy, chociaż nigdzie nie udało się dokonać prawdziwego załamania lub przełamania. Przeciwnik odchodził powoli ponosząc ciężkie straty. Lecz i nasze krwawe straty były wysokie, mimo że w tych dniach ani lotnictwo, ani czołgi nieprzyjaciela nie występowały w takich ilościach, jak w następnych dniach bitwy.

kp_04 Źródło: Bitwa nad Bzurą, 9–12 września 1939, [w:] Gen. Tadeusz Kutrzeba, Historia w tekstach źródłowych, oprac. K. Juszczyk, T. Maresz, Rzeszów 1996, s. 63.

Najkrótsza historia II wojny światowej

[...] Dnia 9 września po południu generał Kutrzeba uderzył znad Bzury w kierunku południowym. Natarcie dosłownie rozniosło niemiecką 30 dywizję. Wkrótce odbito Łęczycę oraz Piątek i wojska armii 'Poznań' zbliżyły się do Strykowa, a w końcu do przedmieść zajętej przez Niemców Łodzi.

Natarcie uderzyło w dywizje piechoty niemieckiej, podążające ku Warszawie w ślad za dywizjami szybkimi. Aktualnie zajmowały już Skierniewice, Łowicz, Sochaczew, Błonie. Kiedy piechota zderzyła się z piechotą, Niemcy z reguły tracili animusz. A szczególnie wtedy, gdy ich lotnictwo zajęte było gdzie indziej: tak właśnie zdarzyło się w pierwszej fazie bitwy nad Bzurą. Sześć polskich dywizji piechoty i dwie brygady kawalerii zmagały się bardzo skutecznie z siedmioma niemieckimi dywizjami piechoty. Ale dowództwo niemieckie miało wszelkie możliwości manewrowania swoimi siłami, gdy gen. Kutrzeba możliwości takich nie miał. Nie posiadał ani świeżych odwodów, ani szybkich jednostek pancernych, ani lotnictwa, ani nawet łączności z naczelnym Dowództwem, które zresztą już nie panowało nad biegiem wypadków. Na zagrożony odcinek Niemcy skierowali dwie dywizje pancerne spod Warszawy oraz trzy dywizje lekkie i jedną zmotoryzowaną znad środkowej Wisły. Na koniec uderzyli z powietrza, rzucając na pole bitwy kilkaset maszyn wydzielonych z obu armii lotniczych.

Pojmując niemożliwość przebicia się poza Łódź ku Wiśle, gen. Kutrzeba zdecydował się zawrócić pod Kutno i dążyć wprost do Warszawy.

'W rejonie Kutna – głosił komunikat niemiecki z 14 września – działają znaczne siły polskie, okazując szczególne męstwo, zaciętość i przede wszystkim wysoki poziom wyszkolenia bojowego' [...].

kp_05 Źródło: [w:] O. Terlecki, Najkrótsza historia II wojny światowej, Kraków 1984, s. 36.

Nota radziecka

Wojna polsko‑niemiecka ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojennych Polska utraciła wszystkie swoje rejony przemysłowe i ośrodki kulturalne. Warszawa przestała istnieć jako stolica Polski. Rząd Polski rozpadł się i nie przejawia żadnych oznak życia. Oznacza to, iż państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć. Wskutek tego traktaty zawarte między ZSRR a Polską utraciły swą moc. Pozostawiona sobie samej i pozbawiona kierownictwa, Polska stała się wygodnym polem działania dla wszelkich poczynań i prób zaskoczenia, mogących zagrozić ZSRR. Dlatego też rząd radziecki, który zachowywał dotąd neutralność, nie może pozostać dłużej neutralnym w obliczu tych faktów.

Rząd radziecki nie może również pozostać obojętnym w chwili, gdy bracia tej samej krwi, Ukraińcy i Białorusini, zamieszkujący na terenie Polski i pozostawieni swemu losowi, znajdują się bez żadnej obrony.

Biorąc pod uwagę tę sytuację, rząd radziecki wydał rozkazy naczelnemu dowództwu Armii Czerwonej, aby jej oddziały przekroczyły granicę i wzięły pod obronę życie i mienie ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi.

Rząd radziecki zamierza jednocześnie podjąć wszelkie wysiłki, aby uwolnić lud polski od nieszczęsnej wojny, w którą wpędzili go nierozsądni przywódcy, i dać mu możliwość egzystencji w warunkach pokojowych.

Podpisano: komisarz ludowy spraw zagranicznych Wieczesław Mołotow

kp_06 Źródło: Nota radziecka, [w:] , Zmowa. IV rozbiór Polski, oprac. A. L. Szcześniak, Warszawa 1990, s. 135.

Odpowiedź ambasadora Polski Wacława Grzybowskiego na notę ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa, Moskwa, 17 IX 1939.

Żaden z argumentów użytych w nocie dla usprawiedliwienia uczynienia z układów polsko‑radzieckich świstków papieru, nie wytrzymuje krytyki. Według moich wiadomości głowa państwa i rząd przebywają na terytorium Polski. Suwerenność państwa istnieje, dopóki żołnierze armii regularnej walczą. To, co nota mówi o sytuacji mniejszości narodowych, jest nonsensem. Wielokrotnie w naszych rozmowach mówił Pan o solidarności słowiańskiej. Gdzie się podziała wasza solidarność słowiańska.

W czasie I wojny światowej terytoria Serbii i Belgii były okupowane, ale nikomu nie przyszło na myśl uważać z tego powodu zobowiązań wobec nich za nieważne. Napoleon wszedł do Moskwy, ale póki istniała armia Kutuzowa, uważano, że Rosja również istnieje. Warszawa się broni, państwo polskie istnieje.

kp_07 Źródło: Odpowiedź ambasadora Polski Wacława Grzybowskiego na notę ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa, Moskwa, 17 IX 1939.

75 lat temu Związek Sowiecki napadł na Polskę

Reakcję na wiadomość o sowieckiej napaści na Polskę tak wspominał szef sztabu Naczelnego Wodza gen. Wacław Stachiewicz: 'Nie znajduję słów, które by oddały nastrój przygnębienia, jaki zapanował. Ani Naczelny Wódz, ani nikt z nas, oficerów Sztabu, nie miał najmniejszych wątpliwości co do charakteru, w jakim Sowiety wkroczyły do Polski. Było dla nas jasne, że dostaliśmy podstępny cios w plecy, który przesądzał ostatecznie o losach kampanii i niweczył ostatnią nadzieję prowadzenia zorganizowanej walki na terenie Polski. [...] W pierwszym momencie spontaniczną reakcją na otrzymane wiadomości był odruch bić się z Sowietami. Po prostu trudno było pogodzić się z myślą, żeby nowy agresor bez oporu zajmował nasz kraj, żeby bezprzykładny, zdradziecki jego czyn pozostał bez zbrojnej odpowiedzi z naszej strony. Szybko jednak nastąpiła refleksja. Czym się bić? Całość wojsk zwrócona była przeciw Niemcom, związana ciężkimi walkami odwrotowymi. Granicę sowiecką dozorowały jedynie słabe oddziały KOP, za którymi znajdowały się różne luźne formacje etapowe, tyłowe, dowództwa lokalne i wyewakuowane z zachodniej części Polski itp. Walkę tymi wojskami prowadzić było niemożliwe. A zresztą w jakim celu? Wobec masowej inwazji sowieckiej, walka taka żadnego konkretnego rezultatu dać nie mogła. Chodzić mogło tylko o jeden cel – o zbrojną demonstrację, protest wobec świata przeciwko podstępnej agresji drugiego wroga. A protestem tym były strzały cofających się oddziałów KOP, skierowane przeciw czołowym oddziałom najeźdźcy. Poza to Naczelny Wódz nie chciał wychodzić, widząc niemożliwość i bezcelowość jakiejkolwiek walki z Sowietami w tych warunkach'.

Wieczorem 17 września Naczelny Wódz wydał następujący rozkaz (dyrektywę): 'Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta, do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii'.

Władze polskie wzywając do unikania walki z Armią Czerwoną nie uznały jej wkroczenia za powód do wypowiedzenia wojny i nie zerwały stosunków dyplomatycznych z Moskwą. Zaistniała sytuacja zadecydowała o tym, iż w nocy z 17 na 18 września prezydent Ignacy Mościcki wraz z rządem polskim i korpusem dyplomatycznym przekroczył granicę rumuńską, planując przedostanie się do Francji. Razem z nimi terytorium polskie opuścił Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły‑Rydz.

Zdaniem prof. Pawła Wieczorkiewicza, rozkaz marszałka Śmigłego‑Rydza wydany 17 września 'wprowadził w efekcie zamęt i utrudnił, czy wręcz uniemożliwił organizację obrony Kresów Wschodnich, tam gdzie istniały po temu jakiekolwiek szanse'.

Rozkaz ten nie dotarł jednak do wielu oddziałów, a przez część dowódców uznany został za prowokację. Do starć z Armią Czerwoną dochodziło w wielu miejscach. Na Polesiu i Wołyniu improwizowana grupa KOP dowodzona przez gen. Wilhelma Orlika‑Rueckemanna stoczyła z Sowietami kilkanaście potyczek i dwie bitwy [...].

Wkraczającym oddziałom Armii Czerwonej opór stawiały również miasta, wśród których najbardziej zacięty i tragiczny bój stoczyło Grodno. Walki z Wehrmachtem i Armią Czerwoną toczyła dowodzona przez gen. Franciszka Kleeberga Samodzielna Grupa Operacyjna 'Polesie', w skład której weszli m.in. marynarze Pińskiej Flotylli Wojennej. [...]

W sumie w starciach z Armią Czerwoną zginęło ok. 2,5 tys. polskich żołnierzy, a ok. 20 tys. było rannych i zaginionych. Do niewoli sowieckiej dostało się ok. 250 tys. żołnierzy, w tym ponad 10 tys. oficerów, którzy na mocy decyzji podjętej 5 marca 1940 r. przez Biuro Polityczne WKP(b) zostali rozstrzelani.

Straty sowieckie wynosiły ok. 3 tys. zabitych i 6–7 tys. rannych. Wkraczająca na ziemie Rzeczypospolitej Armia Czerwona zachowywała się równie bestialsko jak wojska niemieckie. Przykładów zbrodni popełnianych na polskich wojskowych, policjantach i cywilach jest wiele, m.in. w Grodnie po zajęciu miasta Sowieci wymordowali ponad 300 jego obrońców, na Polesiu 150 oficerów, a w okolicach Augustowa 30 policjantów.

kp_08 Źródło: dostępny w internecie: https://wiadomosci.wp.pl/17-wrzesnia-1939-r-6078970660868737g/6. Cytat za: Wojciech Materski "Tarcza Europy Stosunki polsko-sowieckie 1918-1939", Książka i Wiedza, 1994.

O. Terlecki Najkrótsza historia II wojny światowej

Nocą z 17 na 18 września najwyższe władze polskie opuściły kraj, przekraczając granicę rumuńską. Zgodnie z prawem międzynarodowym i precedensem belgijskim z wojny poprzedniej miały zapewnione we Francji tzw. droit de residence, czyli prawo pobytu i funkcjonowania, Rumuni zaś, również sojusznicy, mieli zapewnić droit de passage, czyli prawo tranzytu.

kp_09 Źródło: O. Terlecki, Najkrótsza historia II wojny światowej, Kraków 1984, s. 47–48.

Gen. Juliusz Rómmel Rozkaz pożegnalny

Żołnierze Armii 'Łódź' i 'Warszawa' – obrońcy Warszawy i Modlina.

Przez trzy tygodnie oczy całego świata były zwrócone na was. A serca wszystkich Polaków były razem z nami, niosąc nam otuchę i głębokie przekonanie, że walczymy o sprawę najwyższą dla nas, najwznioślejszą, bo o wolność i niepodległość Ojczyzny.

Wasza dzielna obrona stała się natchnieniem świata. Dumny jestem z tych waszych czynów i z tego, że Bóg dał mi ten najwyższy zaszczyt dowodzić wami – najlepszymi żołnierzami świata.

Wypełniliście swój ciężki obowiązek sumiennie i bez reszty. Swoim oporem ściągnęliście na nasz front niewspółmiernie przewyższające siły wroga i tym samym nie pozwoliliśmy na ich użycie przeciwko naszym sojusznikom, dając im możność przygotowania do przyszłego zwycięstwa.

Ani jednej naszej pozycji obronnej wróg nie zdołał odebrać nam siłą. Nie mogła nas złamać przemoc wroga. Składacie broń na mój rozkaz, ponieważ uznałem, że dalszy opór jest bezcelowy i niemożliwy z powodu wyczerpania się amunicji i zapasów żywności. Przeżywamy ciężkie czasy. Lecz pamiętajcie, że nie wolno upadać na duchu. Nie wolno dopuścić do załamania się. Bo obecne niepowodzenie jest chwilowe, zwycięstwo będzie po naszej stronie. I pamiętajcie, że: Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy. I to, co nam obca przemoc wzięła, siłą odbierzemy.

Ojczyzna dziękuje wam, żołnierze wszystkich stopni, za wasze trudy, za waszą krew, za waszą niezłomną postawę w tej bohaterskiej walce. Pamiętajcie, że my odejdziemy z tego świata, lecz sława i pamięć o naszych czynach będzie żyć wiecznie wśród Narodu Polskiego.

rómmel Źródło: Gen. Juliusz Rómmel,, Rozkaz pożegnalny,, Warszawa, 29 września 1939 r., domena publiczna.

Ocena polskiego września

Ujawniła wojna obronna źródła powszechnego patriotyzmu, zespoliła naród do walki z najeźdźcą.

Zbrojne przeciwstawienie się Polski agresji hitlerowskich Niemiec położyło kres pokojowym podbojom III Rzeszy i zapoczątkowało powstanie światowej koalicji przeciwko agresywnym państwom osi. Polska pierwsza powiedziała Rzeszy hitlerowskiej: nie!

Wojenne zasoby Niemiec zostały przeto poważnie uszczuplone, a w związku z tym okres przerwy w aktywnych działaniach wojennych okazał się niezbędny.

To był właśnie wygrany przez Polskę i okupiony krwią całego narodu czas niezbędny sojusznikom w przygotowaniach do długotrwałej wojny.

A jak mówią o Polskim Wrześniu niektórzy historycy?

Historyk radziecki, płk Danił M. Proektor: '[…] Opór Polski był, jak się okazało, realną siłą i pochód hitlerowskiego Wehrmachtu w Polsce, jakkolwiek olśniewające wydawałyby się jego sukcesy, nie był zwykłym wojennym spacerem […]'.

Historyk amerykański, mjr Robert Kennedy: 'Kampania niemiecka 1939 roku w Polsce uważana była przez wielu za nieco więcej niż manewry dla nowego Wehrmachtu. Jednakże poniesione w czasie walk straty w ludziach i materiale wskazują, że kampania ta była czymś poważniejszym niż ćwiczenia z ostrym strzelaniem [...]. Dla osiągnięcia zwycięstwa nad Polakami musiano użyć gros niemieckich sił zbrojnych, a zużycie amunicji, materiałów pędnych i innych materiałów wojennych było tak duże, iż wykluczało możliwość przeprowadzenia dalszych operacji w tej samej skali na zachodzie lub gdzie indziej'.

Rozkaz 4 armii niemieckiej po pierwszym dniu działań w Polsce streszcza ocenę przeciwnika w kilku, ale jakże wymownych słowach: 'Zachowanie się nieprzyjaciela przed frontem armii jest zdecydowane i mężne'.

kp_10 Źródło: Ocena polskiego września, [w:] T. Jurga, Wrzesień 1939, Warszawa 1970, s. 153–154.