Ważne daty
ok. 1260 – z tego roku lub wcześniej pochodzi najstarszy zachowany kanonkanon Sumer is icumen in
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
2. W zakresie gry na instrumentach. Uczeń:
1) gra na instrumentach ze słuchu lub/i przy pomocy nut (w zespole lub/i solo) na jednym lub kilku instrumentach melodycznych (do wyboru np. flet podłużny, flażolet /flecik polski/, pianino, keyboard, gitara, dzwonki, metalofon, ksylofon i inne) oraz perkusyjnych niemelodycznych:
a) schematy rytmicznerytmiczne,
b) melodie.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):
a) odzwierciedla graficznie cechy muzyki i strukturę form muzycznych.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;
3) zna skróty pisowni muzycznej: repetycja, volty, da capo al fine;
4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne oraz fermatę;
5) potrafi posługiwać się symboliką beznutową (np. tabulaturą, fonogestyką, uproszczoną fonogestyką, tataizacją).
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia;
4) faktury muzycznej: homofoniczna, polifoniczna.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
opisywać cechy kanonu;
rozpoznawać słuchem kanony melodyczne i rytmiczne;
realizować głosy w kanonie za pomocą gestów, gry na instrumentach, tataizacji i rytmizowania tekstu;
tworzyć schematy graficzne kanonu;
tworzyć własne kanony rytmiczne.
Kanon w literaturze muzycznej
Podczas tej lekcji wykorzystasz w praktyce wiedzę na temat budowy kanonu. Na początek jednak proponuję Ci ciekawostkę dotyczącą historii kanonu.
Najstarszym zachowanym utworem w formie kanonu jest angielski kanon na cześć lata Sumer is icumen in z XIII wieku. Jest to sześciogłosowa kompozycja, w której cztery głosy zbudowane są w taki sam sposób jak kanony omawiane podczas tej lekcji (drugi, trzeci i czwarty głos imituje melodię pierwszego głosu), zaś dwa pozostałe są oparte na przemienności motywówmotywówi stanowią podstawę harmoniczną.
Kanon rytmiczny - ćwiczenia
Nie wszystkie kanony posiadają melodię. Podczas tej lekcji wykonasz kilka ćwiczeń opartych na zasadach budowy kanonu. Będą to kanony oparte tylko o zapis rytmiczny, czyli imitacje będą dotyczyć tylko struktury rytmu.
Kanon dwugłosowy
Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Następnie realizuj kanon w następującej kolejności:
klaszcz rytm z nagraniem;
zagraj z nagraniem ten rytm na dowolnym instrumencie perkusyjnym;
powiedz rytmicznie ten rytm tataizacją: szesnastki – ti‑ri; ósemka - ti; ćwierćnuta - ta; półnuta - ta‑a; półnuta z kropką - ta‑a-a; pauza - sza (lub zachowaj ciszę).
Przed Tobą zapis dwóch głosów. Drugi głos zapisany jest na drugiej linii, jest identyczny z pierwszym, tylko ma dwa takty opóźnienia. Jeżeli kanon ma dwa głosy, mówimy wówczas, że jest dwugłosowy. Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Najpierw realizuj głos pierwszy, a jak dobrze opanujesz rytm, powtórz ćwiczenie z głosem drugim. Dla odróżnienia, drugi głos w nagraniu jest realizowany na innym instrumencie. Realizuj kanon w następującej kolejności:
Kanon trzygłosowy
Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Następnie zrealizuj I głos kanonu z użyciem tataizacji.
Przed Tobą zapis trzech głosów. Drugi głos zapisany jest na drugiej linii, jest identyczny z pierwszym, tylko ma jeden takt opóźnienia. Trzeci głos zapisany jest na trzeciej linii, jest identyczny z pierwszym, tylko ma dwa takty opóźnienia w stosunku do pierwszego i jeden takt opóźnienia w stosunku do drugiego. Jeżeli kanon ma trzy głosy, mówimy wówczas, że jest trzygłosowy. Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Najpierw realizuj głos pierwszy, a jak dobrze opanujesz rytm, powtórz ćwiczenie z głosem drugim i trzecim. Dla odróżnienia drugi i trzeci głos w nagraniu jest realizowany na innym instrumencie. Realizuj kanon w następującej kolejności:
klaszcz rytm z nagraniem;
zagraj z nagraniem ten rytm na dowolnym instrumencie perkusyjnym;
powiedz rytmicznie ten rytm tataizacją:
szesnastki – ti‑ri
ósemka – ti
ćwierćnuta – ta
półnuta – ta‑a
półnuta z kropką – ta‑a-a
cała nuta – ta‑a-a‑a
pauza – sza (lub zachowaj ciszę)
Zadania
Na podstawie zapisu muzycznego odpowiedz na pytania. Odpowiedzi wpisz w okienka za pomocą cyfr. Następnie śledź zapis muzyczny i realizuj poszczególne głosy grając na dowolnym instrumencie perkusyjnym. Nagrany jest tylko głos pierwszy.
W zamieszczonym poniżej nagraniu brakuje jednego taktu. Wysłuchaj nagrania i wstaw brakujący fragment.
Posłuchaj nagrania, a następnie ułóż fragmenty przedstawiające rytm piosenki w odpowiedniej kolejności.
Wskazówka: pamiętaj, że każdy rytm musi rozpocząć się oznaczeniem metrycznym, a w jego zakończeniu pojawia się podwójna kreska taktowa.
Na podstawie nagrania odpowiedz na pytania i wskaż prawidłowe odpowiedzi. Możesz słuchać wielokrotnie.
Na podstawie zapisu muzycznego odpowiedz na pytania. Odpowiedzi wpisz w okienka za pomocą cyfr.
Słownik pojęć
sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw.
[łac.], środek techniki polifonicznej, polegający na powtórzeniu całości lub fragmentu melodii jednego głosu przez głos drugi, podczas gdy głos pierwszy kontynuuje swoją linię melodyczną.
wykonywanie czegoś, np. utworu muzycznego, bez przygotowania
utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy.
ciąg następujących po sobie dźwięków, uporządkowanych według zasad tonalnych, rytmicznych i formalnych, tworzących pewną całość
charakterystyczny fragment melodii, powtarzający się i rozwijany w utworze muzycznym.
regularne powtarzanie się czegoś w jednakowych odstępach czasu
Definicje słownikowe opracowano na podstawie:
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995