Ilustracja przedstawia białe linie, na których umieszczone są białe: klucze wiolinowe, krzyżyki, bemole i nuty. Wszystko to znajduje się na czarnym tle z efektem przebijającego światła. Na grafice znajduje się napis z tytułem lekcji: Kanon w muzyce.
1
Scenariusz dla nauczyciela:
RnhcWecdhmyMw
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia.
Nauczysz się
definiować pojęcie kanonu;
charakteryzować przykłady kanonów;
analizować kanony.
Kanon w sztuce
W językach świata istnieje sporo słów i wyrazów, które brzmią tak samo (często są również tak samo zapisywane), jednak różnią się znaczeniem. Dobrym przykładem może być Bóg, buk i Bug - w wymowie każde z tych słów jest takie same, jednak w znaczeniu i zapisie się różnią. Pierwszy wyraz oznacza boską postać, drugi to drzewo, natomiast trzeci to rzeka. Takie wyrazy są określane jako homonimyHomonimyhomonimy.
Jednym z takich słów jest kanon. Za tym słowem kryje się wiele znaczeń, różniących się w zależności od kontekstu. Kanon medycyny to pięć ksiąg używanych jako podręcznik akademicki przez wiele wieków. W prawie kościelnym kanon oznacza pojedynczy przepis. W innym religijnym znaczeniu kanon jest najważniejszą częścią mszy. Kanon może oznaczać także stopień pisma, stosowany w drukarstwie lub armatę. Dwa znaczenia, które będą ważne w kontekście tego materiału to kanon w sztuce oraz kanon w muzyce.
R11e76J8IshhN1
W sztuce kanonKanon w sztucekanon jest wzorem, do którego dążono w poszczególnych epokach. Może być mocno sformalizowany (i stanowić zbiór różnych przepisów, wzorów, metod i reguł tworzenia), może też występować w innej formie, jak kanon piękna. Z pojęciem kanonu dość szybko połączono zagadnienie proporcji; dotyczyło to zarówno przedstawiania człowieka przez artystów, jak i architektury. Kanon architektoniczny lub kanon dotyczący przedstawiania człowieka zależał ściśle od miejsca oraz estetyki danej epoki. Najstarszym znanym kanonem jest kanon egipski; w jego myśl ludzie byli przedstawiani w zależności od ich pozycji w społeczeństwie. Kolejne kanony powstały w starożytnej Grecji (Poliklet zalecał podzielić ludzkie ciało na 8 modułów, z których głowa stanowiła 1/8 wysokości; Lizyp opowiadał się za proporcją 9 modułów i 1/9), starożytnym Rzymie (Witruwiusz był twórcą podziału człowieka na 10 modułów; wpłynęło to na malarstwo w renesansie). Od imienia Witruwiusza pochodzi też nazwa kanonu, który stworzył Leonardo da Vinci; człowiek witruwiański jest wpisany jednocześnie w koło oraz kwadrat, a centrum jest pępek.
RciKQWo4c1zpG1
Kanon w muzyce
W muzyce kanonKanon w muzycekanon jest polifonicznąPolifoniapolifoniczną formą, która powstała jako jedna z pierwszych.
Kanon bywa czasem nazywany imitacjąImitacjaimitacją. Jest to spowodowane jego budową oraz założeniami. Technika kanoniczna polega na powtarzaniu melodii utworu przez kilka głosów, jednak w przesunięciu o jednostkę czasową. Kanon musi zawierać przynajmniej dwa głosy; najczęściej liczba zawiera się w przedziale od dwóch do czterech. Poniższy materiał jest przykładem prostego kanonu trzygłosowego.
R1D7TlYuiSSWN1
Panie Janie - średniowieczny kanon
Panie Janie jest jednym z najbardziej znanych kanonów. Chociaż tekst został przetłumaczony na wiele języków, to melodia pozostała niezmienna. W części państw uważa się, iż melodia to francuska kołysanka lub piosenka dla dzieci. Inna teoria jest związana z Hiszpanią. Już w IX wieku do miasta Santiago de Compostela zmierzało wielu pielgrzymów, gdyż według legendy w katedrze znajdowało się ciało świętego Jakuba. Pielgrzymki uczęszczały drogą świętego Jakuba, czyli szlakiem pielgrzymów. Była to kontynentalna sieć dróg, z których część zaczynała się na terenach Polski, Niemiec czy Szwajcarii. Pielgrzymi wstawali wcześnie, by uczestniczyć w porannej mszy i kontynuować wędrówkę. Polska nazwa to Panie Janie, jednak większość przekładów piosenki używa imienia Jakub (Frère Jacques we francuskim, Bruder Jakob w niemieckim, Mester Jakob w duńskim czy Broeder Jacob we flamandzkim). W pewnym momencie powstała piosenka o tekście wyśmiewającym leniwych pielgrzymów, którzy przesypiali dźwięk dzwonów i zostawali w łóżkach do późna.
Rs5XN0IEwEO73
Jeden z najstarszych tekstów, czyli francuski (czasem określany jako oryginalny) wygląda następująco, opowiada nieco inną historię: nikt nie wie, gdzie jest Jakub, który miał rano obudzić wszystkich biciem w dzwony.
Panie Janie - znaczenie tekstu w różnych językach
RO2j9FoGMAL901
Polski tekst piosenki prezentuje się następująco:
Panie Janie! Panie Janie! Rano wstań! Rano wstań! Wszystkie dzwony biją, wszystkie dzwony biją, Bim, bam, bom, bim, bam, bom.
R3wfjwLEy4Dzh
Tematyka tekstu jest zbliżona w różnych językach, występują jednak pewne różnice. Pierwsza z nich była już wspomniana - jest nią imię tytułowego bohatera, a także jego tytuł; w większości przypadków jest nazywany bratem Jakubem (w lokalnej pisowni i wymowie tego imienia, np. Jakob w niemieckim lub Santiago w hiszpańskim). Zdarza się, że jest określany jako Jan, Marcin lub Filip; bywa nie tylko bratem, ale też ojcem, mistrzem i panem. W dalszej części tekstu zazwyczaj wspominane są bijące dzwony - czasem podkreślone jest, że bohater zaspał.
Typy i gatunki kanonów
Kanon jako jedna z najstarszych form muzycznych dorobił się sporej ilości różnych typów oraz gatunków. Kanony można podzielić na dwugłosowe i wielogłosowe. Biorąc pod uwagę zakończenie utworu, kanon może być prosty i mieć jedno zakończenie, jednak może być też kołowy, który można powtarzać w nieskończoność. Jeśli chodzi o melodię, to kanon pojedynczy zawiera tylko jedną (jednak w dalszym ciągu potrzebne są przynajmniej dwa głosy, aby wykonywać imitację), a kanon grupowy zawiera dwie, trzy lub nawet więcej melodii. Kanon lustrzany jest odmianą, w którym oba głosy rozpoczynają melodię w tym samym czasie, jednak poruszają się w przeciwnym kierunku (np. kiedy pierwsza melodia jest zbudowana - wznosząco, to druga w tym samym czasie - opadająco). Rytmiczny kanon zawiera imitację wyłącznie warstwy rytmicznej, a melodia lub harmonia są inne dla głosów.
Analiza kanonu
Biorąc pod uwagę wszystkie informacje, przy analizie kanonu należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
- ilość głosów - czy kanon jest dwugłosowy, czy jest ich więcej?
- opóźnienie wejścia poszczególnych głosów;
- ilość melodii - czy kanon jest pojedynczy, czy grupowy?
- zakończenie - czy kanon jest prosty, czy kołowy?
Poniżej znajduje się materiał zawierający stary angielski kanon z połowu XIII wieku, Sumer is icumen in. Jest to kanon sześciogłosowy.
R11pFXOQ32tuD
Kanon w historii muzyki
Technika kanonu była (i nadal jest) chętnie stosowana przez wielu kompozytorów w innych niż kanon formach muzycznych. Pojawia się często w fugach, wariacjach oraz madrygałach, a także jest często używana przy tworzeniu mszy. W dziełach wielogłosowych kanon może być podstawą lub jedną z warstw utworu, nie wiążąc wszystkich głosów i pozostawiając ich swobodny ruch. W średniowieczu technika kanonu była bardzo rozpowszechniona, szczególnie przy tworzeniu pieśni oraz hymnów.
Wśród najbardziej znanych utworów muzyki poważnej, które są kanonami lub wykorzystują technikę kanoniczną, należy wyróżnić Kanon D‑dur kompozytora Johanna Pachelbela (nagranie poniżej) oraz Wariacje Goldbergowskie Jana Sebastiana Bacha.
RY236pVxWEH5K
Zadania
R5emU49Ns43TF
Ćwiczenie 1
R1WSC670g7Qn3
Ćwiczenie 2
Kanon przedstawiania człowieka w sztuce najczęściej łączy się z ustaleniem proporcji ludzkiego ciała w stosunku do jego głowy. Dopasuj artystę do stosowanego przez niego podziału. Artyści: 1. Lizyp, 2. Poliklet, 3. Witruwiusz Podziały: a. 10 modułów, głowa to jedna dziesiąta ciała, b. 9 modułów, głowa to jedna dziewiąta ciała c. 8 modułów, głowa to jedna ósma ciała.
Kanon przedstawiania człowieka w sztuce najczęściej łączy się z ustaleniem proporcji ludzkiego ciała w stosunku do jego głowy. Dopasuj artystę do stosowanego przez niego podziału. Artyści: 1. Lizyp, 2. Poliklet, 3. Witruwiusz Podziały: a. 10 modułów, głowa to jedna dziesiąta ciała, b. 9 modułów, głowa to jedna dziewiąta ciała c. 8 modułów, głowa to jedna ósma ciała.
Kanon przedstawiania człowieka w sztuce najczęściej łączy się z ustaleniem proporcji ludzkiego ciała w stosunku do jego głowy. Połącz artystę ze stosowanym przez niego podziałem.
9 modułów, głowa to 1/9 ciała, 8 modułów, głowa to 1/8 ciała, 10 modułów, głowa to 1/10 ciała
Poliklet
Lizyp
Witruwiusz
RSwa7lKVnT7za
Ćwiczenie 3
R1SuY6pdHJ5pP
Ćwiczenie 4
R11SZCe7AMtyg
Ćwiczenie 5
R1OCMbVx147vL
Ćwiczenie 6
R105hzKjayzJz
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Homonimy
Homonimy
wyrazy o tym samym brzmieniu (czasem też pisowni), jednak o odmiennym znaczeniu, np. zamek: budowla, zapięcie bluzy bądź mechanizm w drzwiach.
Imitacja
Imitacja
jedna z najstarszych polifonicznych technik, która polega na powtórzeniu melodii jednego głosu w drugim.
Kanon w muzyce
Kanon w muzyce
to utwór wielogłosowy, wykonywany przez 2, 3, 4 głosy. Kanon polega na powtarzaniu sekwencji utworu przez kolejne głosy. Najpopularniejszym kanonem jest utwór Panie Janie.
Kanon w sztuce
Kanon w sztuce
wzór estetyczny, zależny od danej epoki, najczęściej dotyczący przedstawienia ludzkiego ciała lub architektury.
Kontrapunkt
Kontrapunkt
technika kompozytorska w utworach wielogłosowych.
Polifonia
Polifonia
[gr.], muz. rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami kontrapunktu, jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
REKV2yabvRu2T1
RciKQWo4c1zpG1
RwsdFFfhsPA8y1
RiBgeK7SHuOzU1
Biblioteka muzyczna
Rs5XN0IEwEO73
R3wfjwLEy4Dzh
R11pFXOQ32tuD
R9hHB6CJTa5wv
Bibliografia
Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, WSiP, Warszawa 1988
Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995