Kanony i magia sztuki – starożytny Egipt
Ważne daty
5500 - 3150/3000 r. p.n.e. – okres predynastyczny i protodynastyczny w dziejach Egiptu.
3150/3000 - 2868/2650 r. p.n.e. – okres wczesnodynastyczny inaczej tanicki (panowanie dynastii I – II).
2868/2650 - 2181/2150 r. p.n.e. – stare Państwo (rządy dynastii III – VI).
2181/2150 - 1991/2000 r. pn.e. – I okres przejściowy (dynastie VII – XI).
2134/2000 - 1690/1700 r. p.n.e. – średnie Państwo (dynastie XI – XII).
1690/1700 - 1549/1550 r. p.n.e. – II okres przejściowy (dynastie XIII – XVII).
1549/1550 - 1069/1050 r. p.n.e. – nowe Państwo (dynastie XVIII – XX).
1069/1050 - 653/664 r. p.n.e. – III okres przejściowy (dynastie XXI – XXV).
653/664 - 332 r. p.n.e. – okres późny (XXVI – XXX dynastie).
332 - 30 r. p.n.e. – okres hellenistyczny (rządy macedońskiej dynastii Ptolemeuszy inaczej Lagidów).
30 r. p.n.e. - 640/645 r. n.e. – Okres rzymski (i wschodniorzymski = bizantyński).
640/645 r. – podbój Egiptu przez Arabów.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
b) starożytności (kultur: Mezopotamii, Egiptu, Grecji, Rzymu),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
a) dzieł antycznych egipskich.
identyfikować cechy charakterystyczne sztuki starożytnego Egiptu;
analizować najważniejsze zabytki architektury egipskiej;
opisywać malarstwo i rzemiosło artystyczne;
odczytywać plany architektoniczne;
wskazywać funkcje budowli;
analizować plany budowli;
opisywać przekroje oraz bryły wskazanych budowli;
opisywać wnętrza budowli;
stosować terminologie plastyczne podczas opisu dzieł;
definiować pojęcia: kartonażkartonaż, obeliskobelisk, pylonpylon.
Świątynia Chonsu w Karnaku
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film „Kanony i magia sztuki. Starożytny Egipt.” Film przedstawia omówienie kluczowych budowli starożytnego Egiptu oraz schematy ich budowy. Treści: Jesteśmy w Tebach, jednej ze stolic starożytnego Egiptu, na prawym brzegu Nilu. Obecnie to miejscowość Karnak, uznawana za część Luksoru. Zmierzamy do świątyni boga księżyca Chonsu (Wędrowca), syna Amnona i Mut, znajdującej się w południowo‑zachodnim narożniku olbrzymiego świątynnego kompleksu Amona Ra. Ten relatywnie niewielki kamienny obiekt, liczący sobie ok. 80 m długości i 30 m szerokości, a więc mniejszy od Wielkiego Hypostylu świątyni Amona, będącego prostokątem o wymiarach 102 na 53 m, pozwoli nam w sposób łatwy zapoznać się z planem egipskiej świątyni. Przyjrzyjmy się planowi i kształtowi tej świątyni, partiami – jak często w Egipicie bywało – wznoszonej na przestrzeni setek lat. Wiadomo mianowicie, że ufundował ją w czasach Nowego Państwa Ramzes III, reprezentant XX dynastii (XII w. p.n.e.). Salę hypostylową polecił zaś wznieść w okresie schyłkowym faraon Nektanebo I z XXX dynastii (1 poł. IV w. p.n.e.). Obiekt nosi też ślady działalności budowlanej z czasów Herhora i Ptolemeuszy. Właśnie za jednego z hellenistycznych królów, Ptolemeusza III Euergetesa (246 – 222 r. p.n.e.) zbudowano monumentalną bramę do świątyni i mury zewnętrzne ją otaczające. Po przekroczeniu przez bramę idzie się w stronę właściwej świątyni kolumnadą, której ważnym elementem było osiem sfinksów umieszczonych przed pylonami, po cztery w jednym rzędzie. Niewiele z nich przetrwało zresztą do naszych czasów. Stańmy na chwilę i przyjrzyjmy się monumentalnym pylonom. Mimo, że świątynia jest stosunkowo niewielka, szczególnie, jeśli ją porównać z całością kompleksu Amona Ra, ich rozmiary robią wrażenie. Mają pylony bowiem 34,5 m długości, 7 m szerokości i 18 m wysokości. Uświadommy sobie, że jest to – w przybliżeniu – pod względem ostatniego z wymienionych parametrów, współczesny pięciopiętrowy blok. Po wejściu do świątyni trafiamy na perystylowy dziedziniec. Znajduje się w nim 28 monostylowych kolumn w czterech grupach. Dwie pierwsze, przy wejściu do dziedzińca (po obu stronach), liczą po 16 kolumn (w każdej grupie po osiem). Dwie następne grupy przy wejściu do sali hypostylowej składają się z 12 kolumn (po 6 kolumn każda). Umieszczone są one na podwyższeniu. Zwróćmy uwagę, że mimo bezpośredniego dostępu słońca dziedziniec jest zacieniony. Cóż dopiero pod tym względem mówić o sali hypostylowej, do której przechodzimy z dziedzińca. Znajduje się w niej, po obu stronach od wejścia, regularnie rozmieszczonych 8 kolumn, w dwóch grupach, symetrycznie po obu stronach od wejścia. W sali panuje mrok. Ma on też znaczenie symboliczne. Przecież za hypostylem znajduje się najświętsza część obiektu – właściwe sanktuarium. Dostępu do niej nie mają już normalni wierni. Tam mogą wejść jedynie kapłani i sam władca – faraon, będący przecież żywym bóstwem, mogący więc odwiedzić krewnych. Tak więc – bezpośrednio za hypostylem – znajduje się pomieszczenie, w którym na specjalnym postumencie przechowywana jest barka, służąca bogu do symbolicznych niebiańskich podróży. Jeszcze dalej mamy pomieszczenia – kaplice, gdzie stoi posąg bóstwa i kapłani odprawiają poświęcone mu rytuały. I właśnie tutaj, w najświętszym miejscu, kończy się nasza podróż po przykładowej egipskiej świątyni.
Sztuka starożytnego Egiptu - przykłady
Obelisk z Luksoru
Na podstawie ilustracji rozpoznaj rodzaje reliefu.
Czym jest sala hypostylowa?
- Wielka sala wsparta wsparta na równomiernie rozstawionych kolumnach; jedna z zasadniczych części świątyni egipskiej okresu Nowego Państwa.
- Rzadko wznoszony typ sali, budowany przede wszystkim dla bóstw słonecznych w Egipcie (Ra, Aton), Cechą charakterystyczną takiej sali był brak przykrycia (brak dachu).
- Wielka sala wsparta wsparta na nierównomiernie rozstawionych kolumnach; jedna z zasadniczych części świątyni egipskiej okresu Starego Państwa.
Na podstawie ilustracji rozpoznaj rodzaje obiektów.
mastaba, aleja sfinksów, obelisk
Na podstawie ilustracji rozpoznaj zabytek
świątynia Ramzesa II w Abu Simbe, świątynia w Dejr el-Bahari świątynia Hatszepsut, świątynia Horusa w Edfu
Rozpoznaj zabytki i uszereguj je pod względem chronologii.
Połącz w pary pojęcie z definicją.
czworoboczny słup zwężający się ku górze i zakończony ostrosłupem., staroegipski grobowiec złożony z części naziemnej i podziemnej wraz z komorą grobową, do której prowadzi pionowy szyb., trumna zawierająca mumię, malowana i zdobiona rytualnymi napisami, wykonana z drewna lub tkaniny nasyconej gipsem.
| Obelisk | |
| Mastaba | |
| Kartonaż |
Na podstawie różnych źródeł wymień rodzaje pochówków egipskich. Stwórz ich katalog i określ, jaki miały związek z egipską religią. Ilustracje do katalogu przygotuj na czystych kartkach papieru
Słownik pojęć
w starożytnym Egipcie: trumna zawierająca mumię, malowana i zdobiona rytualnymi napisami, wykonana z drewna lub tkaniny nasyconej gipsem
staroegipski grobowiec złożony z części naziemnej i podziemnej wraz z komorą grobową, do której prowadzi pionowy szyb.
czworoboczny słup zwężający się ku górze i zakończony ostrosłupem.
filar z pełnopostaciowym wyobrażeniem boga Ozyrysa, stosowany szczególnie w okresie Średniego Państwa.
rodzaje kolumn stosowane w architekturze starożytnego Egiptu rozróżniane ze względu na formę rozbudowanych kapiteli, przypominających odpowiednio: papirus, lotos i palmę.
kapitel z wyopbrażeniem głowy bogini Hathor, stosowany szczególnie w okresie Średniego Państwa.
egipskie portrety sepulkralne wykonywane zasadniczo od I do IV w. n.e. Malowane techniką enkaustyczną lub temperową na cienkich deseczkach. Nakładano je i przywiązywano bandażami na twarz zmarłego. Badania wykazały, że były to wyobrażenia pośmiertne. Nazwa pochodzi od oazy Fajum, gdzie je po raz pierwszy odnaleziono. Łączyły tradycje sepulkralne Egiptu i świata grecko‑rzymskiego. Wpłynęły na powstanie ikon.
zwykle w l. mn. W architekturze egipskiej narożne wieże flankujące główną bramę świątyni lub pałacu, założone na planie prostokąta o lekko pochyłych przednich ścianach, zdobionych płaskorzeźbami i napisami.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki